200604 Kerken op zoek naar eenheid

Kerken op zoek naar eenheid
“Een verenigde kerk is geen extraatje. Een verenigde kerk is
onmisbaar voor de redding van Gods wereld.” Dat betoogde
Desmond Tutu tijdens de Assemblee van de Wereldraad van
Kerken in Porto Allegre, Brazilië. De voormalige Zuid-
Afrikaanse aartsbisschop sprak de Wereldraad toe over de
eenheid der kerken. Tutu verbreedde die vraag tot buiten de
kring van kerken en christenen. Hij benadrukte daarbij dat
elk mens kostbaar is in Gods ogen en dat we daarom
allemaal tot één en dezelfde familie behoren. “Maar”, zo
gaf de voormalige Nobelprijswinnaar aan, “als wij allemaal
familie zijn, hoe bestaat het dan dat we zoveel geld uitgeven
aan dood en vernietiging, terwijl we weten dat slechts een
klein deel daarvan genoeg is om er voor te zorgen dat al
Gods kinderen, onze zusters en broeders overal ter wereld,
genoeg te eten, schoon drinkwater, aanvaardbare
gezondheidszorg, huisvesting en goed onderwijs hebben?”
Theologische verschillen
De Wereldraad van Kerken is een gemeenschap waar kerken van over de hele wereld lid zijn. De eerste
stap naar eenheid werd gezet in 1948 te Amsterdam. Afgevaardigden van – toen nog – 147 kerken
verklaarden tegenover elkaar en de wereld: “Wij zijn van plan bij elkaar te blijven”. Het fundament van
de Wereldraad werd als volgt onder woorden gebracht: “De Wereldraad van Kerken is een
gemeenschap van kerken die onze Heer Jezus Christus als God en Zaligmaker aanvaarden.” Momenteel
zijn er 347 kerken in 120 landen verspreid over alle continenten lid. De Rooms-katholieke kerk maakt
geen deel uit van de Wereldraad, maar op verschillende terreinen wordt intensief samengewerkt. De
Assemblee die vorige maand in Porto Allegro werd gehouden is de negende algemene vergadering
sinds de oprichting.
Het leek erop alsof Tutu met zijn pleidooi een duidelijk ander accent wilde geven aan deze Assemblee,
de eerste in de geschiedenis van de Wereldraad die in Zuid-Amerika plaatsvond. Op de voorgaande
acht vergaderingen werd veel gesproken over theologische onderwerpen. Deze theologische vragen zijn
nog steeds van belang, vooral als het gaat om de relatie tot de Rooms-katholieke kerk, die immers geen
lid is. De verschillen spitsen zich onder meer toe op de onderwerpen doop en avondmaal en de vraag of
de kerken echt bereid zijn elkaar als ‘kerk’ te zien. Vooral op het plaatselijke vlak worden gelovigen
met die verschillen geconfronteerd. De Duitse lutherse bisschop Margot Käsmann toonde tijdens een
persconferentie haar ongeduld met de vorderingen om tot eenheid te komen. Ze riep onder meer de
Rooms-katholieke kerk op oecumenische vieringen mogelijk te maken en de regels voor gemengde
huwelijken aan te passen. “Dergelijke huwelijken moeten niet als scheidend gezien worden maar als
bindend”, aldus de bisschop.
Plaatselijk wordt creatief met de regels omgegaan, zoals ik in mijn vorige gemeente mocht ervaren. Bij
oecumenische huwelijksdiensten is het heel gebruikelijk dat er gezamenlijk communie wordt gevierd,
waarbij de dominee samen met de pastoor brood en wijn uitdelen. Een voorwaarde is meestal wel dat
de consecratie-woorden door de pastoor moesten worden gezegd, omdat de communie anders voor
katholieken niet geldig is. Daar staat tegenover dat de dominee de preek mag doen, want daar zijn
protestanten weer beter in. Het officiële katholieke standpunt is echter nog steeds dat protestanten niet
ter communie mogen gaan. Deze opstelling zorgde voor nogal wat commotie toen in 1998 bij het
huwelijk van prins Maurits met de katholieke Marilène drie protestantse leden van het koninklijk huis -
onder wie prinses Juliana – voor het oog van het hele Nederlandse volk ter communie gingen.
Zorg voor de mensen op aarde
In zijn toespraak lijkt Desmond Tutu aan de theologische problematiek voorbij te gaan door het accent
te leggen op de situatie in de wereld. Dat is in overeenstemming met het thema van de Assemblee
“God in uw genade, vernieuw de wereld.” Met dit thema wordt de aandacht gericht op de wereld en de
noodzaak om daar op een andere manier mee om te gaan. De noodzaak voor vernieuwing van de
wereld wordt op schrijnende wijze duidelijk in de problematiek rond het drinkwater. Ruim één miljard
mensen op onze aardbol hebben geen toegang tot schoon drinkwater. De Wereldraad roept daarom haar
lidkerken op om zich samen in te zetten om de waterreserve in de wereld te beschermen tegen
overconsumptie en vervuiling. In een uitspraak die door de Assemblee is aangenomen, wordt gepleit
voor internationale afspraken over het beheer van drinkwater in de wereld.

De zorg van de kerken is ingegeven door een aantal redenen. Allereerst is het gebrek aan schoon
drinkwater één van de factoren die de gezondheid van ruim een miljard mensen bedreigt. Daarnaast
wordt de ongelijke toegang tot drinkwater steeds meer een bron van conflicten tussen landen en
bevolkingsgroepen. Ook is een goed waterbeheer essentieel voor het behoud van de biodiversiteit van
de bestaande ecosystemen. Volgens de verklaring van de Wereldraad wordt de huidige ‘watercrisis
verder verdiept door de sterke economische belangen die er mee gemoeid zijn. Water wordt in
toenemende mate gezien als een commercieel goed, dat onderhevig is aan de regels van de markt.’
De verklaring van de Wereldraad is vooral bedoeld om kerken die zich inzetten voor het recht op
schoon drinkwater een steuntje in de rug te geven wanneer zij zich bijvoorbeeld tot hun overheid willen
richten.
Verantwoordelijkheid van de kerken
De discussie rond het drinkwater is een voorbeeld van wat kerken kunnen doen om de rechtvaardigheid
te bevorderen. Achtergrond van deze discussie is het zogenoemde Agape-rapport, waarin de
Wereldraad haar zorg uitspreekt over de groeiende ongelijkheid in de wereld, de concentratie van
rijkdom en de vernietiging van de aarde. Bij dit Agape-rapport hoort ook de oproep - de zogenoemde
‘Agape Call’ – waarin de lidkerken gevraagd wordt zelf tot handelen over te gaan. Sociale en
economische gerechtigheid bestaat niet alleen uit de bede tot God om de wereld te vernieuwen. Het
gaat er ook om dat kerken ‘zich zelf door Gods genade laten vernieuwen tot heil van alle leven op
aarde, om zo de verdeeldheid in de wereld te boven te komen.’ Opvallend is dat de kerken verklaren
allereerst naar hun eigen verantwoordelijkheid te willen kijken. Zo staat in de tekst dat de kerken zich
er opnieuw toe verplichten ‘de buitensporige consumptie in de rijke landen aan te vechten, zodat deze
landen zich gaan richten op zelfbeperking en eenvoud in hun levensstijl.’ Een oproep die ons zeker in
deze dagen voor Pasen mag aanspreken.
Henk ten Napel.
maart 2006