De betrokkenheid van Belgische banken bij voedselspeculatie - 11.be

Voedselspeculatie
De betrokkenheid
van Belgische banken
bij voedselspeculatie
juni 2013

Rapport gepubliceerd
door de onderstaande organisaties
CNCD-11.11.11
Handelskaai 9, 1000 Brussel
www.cncd.be
11.11.11
Vlasfabriekstraat 11, 1060 Brussel
www.11.be
SOS Faim
Wolstraat 4, 1000 Brussel
www.sosfaim.org
Oxfam-Solidariteit
Vier-windenstraat 60 1080 Brussel
www.oxfamsol.be
RFA
(Réseau Financement Alternatif )
Rue Henri Lecoq, 47, bte 1
5000 Namur
www.financite.be
FAIRFIN
Vooruitgangstraat 333/9
1030 Brussel
www.fairfin.be
Juni 2013
Verantwoordelijke Uitgever
Bogdan Vanden Berghe,
11.11.11, Vlasfabriekstraat 11,
1060 Brussel
Auteurs Stephane Desgain (CNCD-
11.11.11), Thierry Kesteloot (Oxfam-
Solidariteit), Arnaud Marchand (RFA),
Virginie Pissoort et Celine Bensusan
(SOS FAIM), Jan Van de Poel (11.11.11)
met medewerking van Frank
Vanaerschot (Fairfin).
Redactie Nathalie Lemaire
Vertaling uit het Frans Lieve De Meyer
Lay-out Marmelade sprl
Deze uitgave werd gerealiseerd met
de financiële steun van de Belgische
Ontwikkelingssamenwerking en van
de Europese Unie. De artikelen van
deze publicatie zijn de verantwoordelijkheid
van de auteurs en ze mogen niet
beschouwd worden als een weergave
van het standpunt van de Belgische
Ontwikkelingssamenwerking of van de
Europese Unie.
Reproductie
© De inhoud van dit rapport mag
geciteerd of gereproduceerd worden op
voorwaarde dat de bron expliciet vermeld
wordt. De verantwoordelijke organisaties
zouden graag een kopie ontvangen van
de documenten die dit rapport citeren of
gebruiken.

Inhoudstafel
Samenvatting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
1. Landbouwmarkten in handen van financiële speculanten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8
De financiële markten, aanvankelijk een kostbaar instrument voor landbouwactoren . . . .8
De overname van landbouwmarkten door de financiële sector . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
2. Ook de Belgische banken zijn medeplichtig . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Voor een goed begrip … . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Resultaten van het onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
3. Financiële speculatie veroorzaakt honger en armoede . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21
De financiële speculatie versterkt de volatiliteit van de landbouwprijzen . . . . . . . . . . . . . .21
Vooral de armen betalen de prijs van hoge en volatiele prijzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24
4. Voorstellen en alternatieven om excessieve speculatie tegen te gaan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28
Een heel magere balans… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28
Too little, too late . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28
Aanbevelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30
Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
Verklarende woordenlijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34
Lijst van gebruikte afkortingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

Samenvatting
De termijnmarkt voor landbouwproducten is de laatste jaren fundamenteel veranderd. Vroeger
waren termijnmarkten bedoeld om landbouwproducenten en handelaars te beschermen tegen
de risico’s van prijsschommelingen. Dat gebeurde door op voorhand de prijs van de komende
oogst af te spreken. Sinds enkele jaren zijn speculanten en financiële spelers massaal actief
geworden op de termijnmarkten. Zij hebben geen enkel belang bij stabiele en lonende prijzen
van landbouwproducten. Ze leven van de wispelturigheid van de prijzen.
De termijnmarkt voor landbouwproducten is de laatste jaren fundamenteel veranderd.
Termijnmarkten zijn bedoeld om landbouwproducenten en handelaars
te beschermen tegen de risico’s van prijsschommelingen. Dat gebeurt door op
voorhand de prijs van de komende oogst af te spreken. Sinds enkele jaren zijn
speculanten en financiële spelers massaal actief geworden op de termijnmarkten.
Zij hebben geen enkel belang bij stabiele en lonende prijzen van landbouwproducten.
Ze leven van de wispelturigheid van de prijzen.
De massale komst van financiële speculanten laat zich vooral verklaren door
de deregulering van de financiële en landbouwmarkten. Vandaag ondervinden
speculanten geen enkele beperking of controle bij de razendsnelle ontwikkeling
van de meest complexe financiële producten.
Ook in België hebben sommige banken dat goed begrepen. In een onderzoek
bij tien financiële instellingen die actief zijn op de Belgische markt in april 2013
bleken zes instellingen één of meer financiële producten aan te bieden die speculeren
op grondstoffenprijzen en dus ook op de prijzen van landbouwgrondstoffen.
In het onderzoek vallen met name Deutsche Bank en BNP Paribas Fortis
op omwille van de omvang en de diversiteit van de aangeboden speculatieve
producten. Op de derde plaats in deze rangschikking vinden we AXA, dat zijn
klanten twee omstreden fondsen aanbiedt, voor ING en Belfius die elk één fonds
van dit type aanbieden. Ook ABN Amro biedt 2,93 miljoen turbocertificaten aan
waarvan de waarde niet bekend is.
In totaal beleggen de onderzochte banken 3,725 miljard euro in grondstoffenderivaten.
Daarbij komt nog het ‘mysterieuze’ bedrag van de turbocertificaten
die ABN AMRO aanbiedt. We schatten dat van dit bedrag tussen 768 en 948
miljoen euro rechtstreeks wordt belegd in afgeleide producten op landbouwgrondstoffen.
Deze cijfers, achterhaald via publiek toegankelijke bronnen, zijn maar het topje
van de ijsberg. Financiële instellingen handelen ook voor rekening van derden of
kunnen hun eigen middelen gebruiken voor beleggingen in landbouwgrondstoffen.
Die activiteiten zijn niet gebonden aan dezelfde transparantie en de regelgeving
die geldt voor fondsen die aan particuliere spaarders worden aangeboden.
Het is dan ook onmogelijk die gegevens te achterhalen. Een bank die volgens dit
rapport geen financiële producten aanbiedt die speculeren op landbouwgrondstoffen,
is daarom niet noodzakelijk brandschoon. Het kan best zijn dat ze voor
rekening van derden of met eigen middelen in dergelijke producten investeert.
Voedselspeculatie - De betrokkenheid van Belgische banken bij voedselspeculatie 5

6
Ondanks ronkende intentieverklaringen van regeringsleiders in binnen- en buitenland
en internationale instellingen ontsnappen speculatieve producten op
landbouwgrondstoffen aan elk toezicht en treden alle ethische regels met de
voeten. Enkel om de consument en de spaarder te beschermen zijn een aantal
maatregelen genomen, maar dat blijkt totaal onvoldoende om dit fenomeen te
stoppen.
Een moratorium van de FSMA, de Belgische toezichthouder van de financiële
sector, wil financiële instellingen verbieden om complexe gestructureerde producten
te verkopen aan spaarders. Uit de resultaten van ons onderzoek blijkt
alvast dat dit moratorium niet volstaat. Er worden nog steeds speculatieve producten
op landbouwgrondstoffen aangeboden aan spaarders. Het moratorium
is geen verplichting en het toepassingsgebied is voor interpretatie vatbaar.
Op Europees niveau zijn dringend regulerende maatregelen nodig. Het wordt tijd
dat de politieke verantwoordelijken opnieuw het heft in handen nemen om de
burgers een financieel systeem te bieden dat ten dienste staat van de economie
en het algemeen belang. Daartoe moet eerst en vooral de transparantie worden
versterkt. Bovendien moeten de mogelijkheden van speculanten om in de landbouwmarkten
in te grijpen en de prijzen te bepalen worden ingeperkt. Dat kan
best door het opleggen van ‘positielimieten’, die een maximaal aantal contracten
voor spelers vastleggen, en door het opleggen van maximale prijsschommelingen.
Om dat mogelijk te maken moeten de autoriteiten voor markttoezicht meer
macht krijgen.
Los van de financiële markten moet ook de volatiliteit op de landbouwmarkten
structureel worden aangepakt. Dat zal eerst en vooral moeten gebeuren via een
beleid dat de landbouwmarkten stabiliseert, de productie en de consumptie van
agrobrandstoffen beperkt, de klimaatverandering onder controle houdt en investeert
in de voedselproductie via een ecologische boerenlandbouw.
Voedselspeculatie - De betrokkenheid van Belgische banken bij voedselspeculatie

Inleiding
Al sinds de oudheid trachten overheden het aanbod van landbouwproducten te regelen om
het hoofd te bieden aan de uitdaging van voedselzekerheid. Daarbij lieten ze niet na om rechtstreeks
in de prijzen in te grijpen, met wisselend succes. Daarnaast werden ook particuliere
mechanismen voor ‘hedging’ en herverzekering opgezet om een stabiele en lonende prijs te
kunnen garanderen.
Speculatie leidt immers meestal tot
prijsstijgingen die nadelig zijn voor de
armsten en schaarste en hongersnood
kunnen veroorzaken. 1 Vandaag is speculatie
op de landbouwmarkten zo veralgemeend
dat zowel grote als kleine
investeerders, al dan niet rechtstreeks
verbonden met de sector, meespelen.
Ook UNCTAD stelt dat die ‘financialisering’
van de landbouwmarkten de
prijs van voedsel beïnvloedt:
“The financialisation of commodity
markets… has played a significant role
in price developments in recent years.
This phenomenon is a serious concern,
because the activities of financial participants
tend to drive commodity prices
away from the levels justified by market
fundamentals, with negative effects on
producers and consumers 2 ”
Volgens de FAO lijden vandaag 870
miljoen mensen honger. De overgrote
meerderheid daarvan – 98 % – woont
in ontwikkelingslanden. Sinds 1990
lijkt het aantal personen dat honger lijdt
jaar na jaar te dalen. In 2008 en 2011,
tijdens de grote voedselcrises, steeg
dat aantal opnieuw met respectievelijk
75 miljoen en 40 miljoen mensen.
De FAO schrijft die stijging toe aan de
pieken in de voedselprijzen: « “The rise
1 : Banner, S. (1998), Anglo-American Securities
Regulation: Cultural and Political Roots 1690-
1860, Cambridge, Cambridge University Press.
2 : UNCTAD (2011), Price Formation in Financialized
Commodity Markets: The Role of Information,
New York en Genève, p.vii.
“De financialisering van de grondstoffenmarkten
[…] heeft de voorbije jaren een essentiële
rol gespeeld in de evolutie van de prijzen. Dit
is zorgwekkend, omdat de grondstoffenprijzen
door de activiteiten van financiële spelers wegdrijven
van de prijzen die gerechtvaardigd zijn
volgens de basisbeginselen van de markt en dit
heeft negatieve gevolgen voor producenten en
consumenten.”
in global undernourishment numbers
in 2008 was an immediate result of
the spike in food prices». 3 De meeste
experts verklaren die prijspieken ook
door de explosief toenemende speculatie
op de landbouwmarkten.
Dit rapport is het resultaat van onderzoekswerk
van een groep Belgische
ontwikkelingsngo’s, samen met Fairfin
en RFA. Het werpt licht op de rol van
financiële speculatie bij de voedselcrises
van de voorbije jaren en onthult de
rol van banken op de Belgische markt
bij dit kwalijk fenomeen. Het rapport kadert
in het streven van de Europese en
internationale civiele samenleving om
speculatieve praktijken in de voedselmarkten
te bestrijden. Bovendien presenteert
dit rapport een aantal concrete
aanbevelingen om te komen tot een beperking
van excessieve financiële speculatie
en de gevolgen daarvan voor de
voedselzekerheid en de landbouw.
3 : FAO (2011), The Stage of Food and Agriculture,
25 juni-2 juli, Rome, p. 8
“De stijging van het aantal ondervoede mensen
in 2008 was een rechtstreeks gevolg van de piek
in de voedselprijzen”.
Voedselspeculatie - De betrokkenheid van Belgische banken bij voedselspeculatie 7

1
Landbouwmarkten in handen
van financiële speculanten
8
De financiële markten,
aanvankelijk een kostbaar
instrument voor landbouwactoren
Landbouw, van nature risicovol
Landbouw is van nature een zeer risicovolle
bezigheid. Boeren zijn altijd
overgeleverd aan de grillen van het klimaat
en aan de natuurlijke variaties in
productie. Bovendien is de vraag naar
voedsel ‘inelastisch’: als er schaarste
ontstaat zullen de prijzen stijgen maar
de vraag naar voedsel zal weinig veranderen.
Enkel de allerarmsten die
weinig ruimte hebben om op andere
uitgaven te besparen zien zich gedwongen
te besparen op hun voeding.
Ook het aanbod is weinig flexibel:
boeren hebben minimum een seizoen
nodig om nieuwe gewassen te telen en
op de markt te brengen. Boeren, handelaars,
verwerkers, etc. betrokken in
de keten stellen zich altijd bloot aan
de risico’s van schommelende voedselprijzen
en een onzeker inkomen.
Boeren hebben zich altijd tegen dergelijke
risico’s ingedekt door een traditionele
vorm van speculatie. Zo zal
de boer zijn oogst niet meteen na de
oogst willen verkopen wanneer de
prijzen het laagst zijn. Liefst zal hij
even wachten en pas verkopen wanneer
de prijzen terug zijn gestegen.
Dat veronderstelt wel dat hij over voldoende
opslag- en bewaarcapaciteit
beschikt, wat geen sinecure is in vele
ontwikkelingslanden.
Om zich zo sterk mogelijk te verzekeren
van voorspelbare en lonende
prijzen verenigen boeren zich in cooperaties
en trachten ze gezamenlijk
contracten af te sluiten om sterker te
staan in prijsonderhandelingen. Ook
Voedselspeculatie - De betrokkenheid van Belgische banken bij voedselspeculatie
overheden speelden lange tijd een actieve
rol in voedselmarkten. In het verleden
richtten ze ‘marketing boards’
op en sloten grondstoffenakkoorden
af om vraag en aanbod beter met
el k aar in evenwicht te brengen. Tot in de
jaren 1990 trachtte ook het Europese
Gemeenschappelijke Landbouwbeleid
voor stabiele prijzen te zorgen door
een actief prijsbeleid, met instrumenten
zoals minimumprijzen, exportsubsidies,
invoerheffingen en stocks. Die
maatregelen waren verre van voldoende
om stabiele en lonende prijzen te
garanderen voor een meerderheid
van producenten. Wel konden ze de
risico’s van buitengewone speculatie
waar we vandaag mee geconfronteerd
worden enigszins indammen. Sinds de
jaren 1980 zet het beleid vooral in op
een liberalisering van de voedselmarkten.
Verschillende maatregelen om die
markten te reguleren werden teruggeschroefd
of zelfs afgeschaft om de
baan te ruimen voor marktinstrumenten
zoals termijnmarkten en financiële
verzekeringsmechanismen. 1
De termijnmarkt, een
verdienstelijk instrument voor
risicospreiding en stabiele
voedselprijzen
Termijnmarkten kunnen een essentiele
rol spelen in het opvangen van die
risico’s. Op die markten kunnen producenten
hun oogst van tevoren tegen
een bepaalde prijs verkopen aan
een handelaar, wat hen toelaat vooruit
te plannen en investeringen te doen.
Dergelijke vormen van hedging maken
deel uit van een overlevings- en ontwikkelingsstrategie
van producenten,
vooral in ontwikkelde markten, om hun
producten aan de best mogelijke prijs
1 : Galtier, F & al. (2013), Managing food price
instability in developing countries. A critical analysis
of strategies an instruments, Cirad.

te verkopen. Voor producenten in ontwikkelingslanden
spelen die markten
een veel kleinere rol. Ze zitten vaak in
een zwakke onderhandelingspositie
die hen dwingt de prijs te ondergaan.
Mechanismen om zich in te dekken
tegen schommelingen van grondstoffenprijzen
zijn bijna zo oud als de
landbouw zelf. Bekend is Aristoteles’
verhaal over de filosoof Thales van
Milete die het beu was bespot te worden
omwille van z’n armoedige levensstijl.
Thales voorspelde, op basis van
zijn uitgebreide meteorologische kennis,
een buitengewone olijfoogst. Nog
voor de oogstperiode aanbrak, huurde
hij alle olijfpersen op Chios en Milete
aan een vastgesteld bedrag. Wanneer
de recordoogst werd binnengehaald,
cashte Thales zijn optie en werd een
rijk man.
In de loop van de 19 de eeuw ontstond
in Chicago, in het centrum van één van
de belangrijkste graanschuren van de
wereld, de eerste moderne markt voor
termijncontracten voor landbouwgrondstoffen.
In de Chicago Board of
Trade (CBOT) zouden prijzen publiekelijk
onderhandeld worden, contracten
volgens welbepaalde standaarden afgesloten
en de rechten van alle betrokken
partijen erkend. Daarvoor werden
Hoe werken termijnmarkten ?
standaard termijncontracten ontwikkeld
die nog steeds over de ganse
wereld gebruikt worden voor handel
en speculatie in grondstoffen: de ‘futures’
2 .
Wat is een termijncontract?
Termijncontracten of ‘futures’ zijn
gestandaardiseerde contracten die
worden afgesloten tussen anonieme
kopers en verkopers van grondstoffen
. Via het contract worden ze
het eens over de levering van een
vastgestelde hoeveelheid van een
grondstof op een bepaalde datum
in de toekomst (vandaar ‘future’)
tegen een vastgestelde prijs . Omdat
het termijncontract zijn waarde
ontleent aan de onderliggende
waarde van de werkelijke grondstof,
spreken we ook van een ‘derivaat’ of
‘afgeleid product’ .
2 : Foodwatch (2011), The Hunger Makers :
How Deutsche Bank, Goldman Sachs and other
Financial Institutions are speculating with food at
the expense of the poorest,
http://www.makefinancework.org/IMG/pdf/
foodwatch-en_rohstoff-report_ger.pdf
Een handelaar in graan weet in maart dat hij in augustus 500 ton gemalen tarwe moet verkopen om plaats te ruimen
voor de nieuwe oogst. Een blik op de Europese graanbeurs in Parijs leert hem dat de levering van tarwe in augustus
€ 200 per ton oplevert. Om zich van die prijs te verzekeren doet hij een bod voor 10 standaard verkoopcontracten voor
levering in augustus, elk van 50 ton gemalen tarwe aan een prijs van € 200 per ton. Hij voldoet daarmee aan de verwachting
van een koper, zoals een broodfabrikant, die een aankoopcontract aanbiedt. Beide biedingen worden elektronisch
aan elkaar gekoppeld en de transactie gebeurt automatisch. Op de termijnmarkt worden die verschillende
contacten verzameld. De transacties worden gegarandeerd door financiële hedgers. Als de prijzen voor tarwe of maïs
stijgen tijdens de looptijd van het contract, zal de boer zijn oogst onder de marktprijs moeten verkopen en strijkt de
tegenpartij de winst op zak. Omgekeerd kan de prijs ondertussen ook gekelderd zijn, wat betekent dat de commerciële
‘hedger’ de verliezen incasseert.
Voedselspeculatie - De betrokkenheid van Belgische banken bij voedselspeculatie 9

Hedgers
en speculanten?
Hedgers zorgen voor zekerheid in
de markten door risico’s te spreiden
en een referentieprijs voor de
reële markten vast te leggen. De
referentieprijs dekt het risico van
zowel producenten als afnemers
van landbouwgrondstoffen.
Hedgers staan, als tegenpartij van
een termijncontract, garant voor
het risico. Producenten baseren
zich op de referentieprijs wanneer
ze investeringsbeslissingen
nemen. Bovendien laten deze
mechanismen hedgers toe een
stabiele inkomstenstroom te bieden
aan producenten en aankopers.
Hedging wordt dan ook gezien
als een stabiliserende factor in
landbouwmarkten.
Naast hedgers, zijn ook speculanten
actief die termijncontracten en
andere afgeleide producten kopen
en verkopen in de hoop winst te
maken door de prijsschommelingen
op lange en korte termijn zonder
rekening te houden met de reële
fundamenten van vraag en aanbod op
de landbouwmarkten. Speculanten
zorgen dus voor onzekerheid op de
markten die volledig los staat van de
reële markten.
Investeringsbanken, soevereine
investeringsfondsen,
hefboomfondsen en pensioenfondsen
zijn voorbeelden van nieuwe
speculanten betrokken in
termijnmarkten.
10
Voedselspeculatie - De betrokkenheid van Belgische banken bij voedselspeculatie
De overname van
landbouwmarkten
door de financiële sector
Aanvankelijk draaiden de termijnmarkten
voor landbouwgrondstoffen om
landbouw en voedsel, niet om louter financiële
investeringen. Ze zijn ontworpen
om de reële spelers in de sector
oplossingen te bieden voor risicobeheersing,
het inflexibele karakter van
de landbouwproductie en het gebrek
aan goede en voldoende informatie
dat zo eigen is aan landbouwmarkten.
De laatste jaren is die rol fundamenteel
veranderd. Voedsel wordt steeds vaker
gezien als een nieuwe ‘asset class’,
zoals aandelen of obligaties, om de
portefeuilles van investeerders te diversifiëren,
risico’s in andere markten
af te dekken of tegen inflatie te verzekeren.
Dit maakt dat de handel in
termijncontracten en andere afgeleide
producten niet langer de werkelijke dynamieken
op de voedselmarkten weerspiegelen.
Dat oneigenlijke gebruik van
landbouwtermijnmarkten op massieve
schaal is het werkelijke probleem.
In 1996 was het marktaandeel van speculanten
op de termijnmarkten slechts
12%. In 2011 was dat toegenomen
tot meer dan 60%. De overname van
landbouwmarkten door nieuwe speculanten
is een rechtstreeks gevolg van
een jarenlang beleid van deregulering.
Deregulering plaveit
de weg voor speculanten
De eerste jaren van de 21 ste eeuw zag
een ‘perfect storm’ die de overname
van de voedselmarkten door speculanten
mogelijk maakte. De enorme
‘financialisering’ van de voedselmarkten,
of verstrengeling van de voedselmarkten
met financiële markten, kent
verschillende belangrijke oorzaken:
Een verregaande deregulering
van de grondstoffenmarkten en het
afschaffen van kwantitatieve beperkingen
op speculatieve activiteiten
in landbouwtermijnmarkten. In 2000
keurde toenmalig president Clinton de
Commodity Futures Modernization Act
goed die een einde maakte aan de regulering
die was ingesteld na de beurs-

dging
88%
crash’ van 1929. De wet gaf nieuwe
spelers zonder enig commercieel belang
in voedselmarkten toegang tot die
markten. Tegelijkertijd werden nieuwe
‘autoregulerende’ grondstoffenbeurzen
geopend waar pensioenfondsen,
hedgefunds en investeringsbanken
termijncontracten konden aan- en verkopen
zonder positielimieten. Ook in
Europa groeide vanaf de jaren 1980
een trend van deregulering. Het belang
van termijnmarkten bleef echter al bij
al nog beperkt tot de ontmanteling van
de reguleringsmechanismen binnen
het GLB. 3 Op de beurs van Parijs werden
termijnmarkten pas in 1992 geïnstalleerd.
4
Een afbrokkeling van de slagkracht
van regulatoren en toezichthouders.
Deregulering ging gepaard
met een exponentiële toename van de
rechtstreekse handel in termijncontracten
en andere afgeleide producten
tussen spelers. Deze ‘over the counter’
3 : Galtier, F & al. (2013), Managing food price
instability in developing countries. A critical
analysis of strategies an instruments, Cirad.
4 : Berthelot, J. (2013), Réguler les prix agricoles,
Paris, L’Harmattan, p.48.
juni 1996
Hedging
88%
juni 1996
Speculatie
12%
Speculatie
12%
(OTC)-handel verloopt niet langs de
beurs en is dus helemaal niet transparant.
Dat gebrek aan transparantie
maakt dat enkele spelers de markt fundamenteel
kunnen beïnvloeden zonder
enige vorm van toezicht of controle. 5 In
december 2008 werd de totale waarde
van de OTC-handel van grondstoffenderivaten,
niet enkel van voedsel maar
ook olie en metalen, geschat op 4.4 biljoen
dollar. 6 Het gebrek aan informatie
gecombineerd met nieuwe technieken
die een razendsnelle handel - met soms
duizenden transacties binnen één fractie
van een seconde (het zogenaamde
‘high frequency trading’) - mogelijk maken,
leiden tot krachteloze regulatoren.
5 : Mittal, A. (2009), The 2008 food price crisis:
rethinking food security policies, G-24 Discussion
Paper Series, http://www.unctad.org/en/docs/
gdsmdpg2420093_en.pdf
6 : Idem 5.
Aandeel van hedgers en speculanten
op de termijnmarkten
Hedging
39%
juni 2011
Hedging
39%
juni 2011
Speculatie
61%
Bron: WDM (2011), Broken Markets, p. 13.
De financiële en kredietcrisis
deed nieuwe spelers op zoek gaan
naar nieuwe markten met hoge opbrengsten.
Tegen die achtergrond
lanceerde de financiële industrie een
nieuwe manier om te investeren in
grondstoffen, de indexfondsen. Begin
jaren 1990 had Goldman Sachs
al een grondstoffenindex ontwikkeld,
de Goldman Sachs Commodity Index
(GSCI), die de prijsontwikkeling van termijncontracten
voor 25 verschillende
grondstoffen, van aluminium tot suiker,
weerspiegelde. Bankiers van Goldman
Sachs boden aan om het kapitaal van
investeerders in termijncontracten te
beleggen naargelang het gewicht van
de specifieke grondstof in de index. Investeerders
konden dus speculeren op
de prijsontwikkeling van grondstoffen,
waaronder voedsel, zonder zelf bij de
handel betrokken te zijn. Aanvankelijk
waren dergelijke indexfondsen slechts
een niche, maar het idee nam een hoge
vlucht toen het door de sector werd
gepromoot als een ideaal mechanisme
om risico’s af te dekken in andere financiële
markten. 7 Spoedig brachten ook
andere grootbanken als Barclays, Morgan
Stanley, Deutsche Bank, etc. gelijkaardige
indexfondsen op de markt,
soms tot één derde gebaseerd op de
prijsontwikkeling van voedsel. Tussen
2002 en 2008 vervijfvoudigde het
aantal uitstaande futures en opties op
grondstoffenmarkten wereldwijd. 8 Het
kapitaal in indexfondsen voor grondstoffen
steeg van 13 miljard USD in
2003 tot 317 miljard USD in 2008. 9
7 : Dat idee was sterk gebaseerd op een
Speculatie
invloed rijke paper van Yale-professoren Gorton
61% en Rouwenhorts die aantoonde dat de opbrengsten
van investeringsportefeuilles gebaseerd
op grondstoffen negatief gecorreleerd zijn aan
aandelen en obligatiemarkten. Zie: Gorton, G. &
Rouwenhorst, K.G. (2004), Facts and fantasies
about commodity futures, NBER Working Paper
10595,
http://www.nber.org/papers/w10595.pdf?new_
window=1
8 : UNCTAD (2009), The Global Economic Crisis:
Systemic failures and multilateral remedies,
http://unctad.org/en/Docs/gds20091_en.pdf
9 : De Schutter, O. (2010), Briefing Note 2: Food
Commodities Speculation and Food Price Crises
Regulation to reduce the risks of price volatility,
http://www.srfood.org/images/stories/pdf/
otherdocuments/20102309_briefing_note_02_
en_ok.pdf
Voedselspeculatie - De betrokkenheid van Belgische banken bij voedselspeculatie 11

Hoe werken termijnmarkten en voedselspeculatie?
$
12
GS*
Tijd
Duwt prijzen de hoogte in en maakt ze volatiel
NIEUWE
financiële producten
– afgeleide producten
– producten aangeboden door de banken
ETC, ETN, indexfondsen …
Beurs
(gereguleerd)
Termijnmarkt
Fysieke markt
* Grondstoffen
Over the counter
(niet gereguleerd)
Grondstoffenindex?
Berekent de waarde van termijncontracten
voor een verzameling
– een mandje – van grondstoffen .
Termijncontracten van verschillende
soorten grondstoffen worden
gecombineerd in één index en
krijgen een verschillend gewicht . Zo
is de waarde van de GSCi gebaseerd
op termijncontracten van verschillende
grondstoffen waarvan 12%
landbouwgrondstoffen
en 71% energie .
NIEUWE
speculanten
Traditionele
speculanten
Hedgers
Producenten
Verkopen van termijncontracten Kopen van termijncontracten
Wie zijn de nieuwe
speculatieve spelers?
– Banken
– Hedge funds
– Pensioenfondsen
– …
– Banken
– Financiële
spelers
– Hedgers
De financialisering van de voedselmarkten
is dus het resultaat van de
enorme toename van kapitaalstromen
van nieuwe speculatieve investeerders
in derivaten zoals landbouwtermijncontracten
en aanverwante afgeleide
investeringsinstrumenten. Die kapitaalstromen
dragen weinig tot niets bij aan
de landbouw en staan vaak volledig los
van de werkelijke evoluties in de ‘market
fundamentals’ (vraag en aanbod,
stocks, handel).
Voedselspeculatie - De betrokkenheid van Belgische banken bij voedselspeculatie
Verwerkers
Aankoop en
verkoop van
termijncontract
via
verschillende
financiële
producten
Doorverkopen
van termijncontracten
Welke zijn die nieuwe speculanten die
de laatste jaren dominant zijn geworden
op de voedselmarkten en gigantische
winsten boeken door te gokken
op prijsschommelingen van voedsel?
Institutionele investeerders als pensioenfondsen
en hefboomfondsen zijn
vandaag op de voedselmarkten actief
met enorme kapitalen. Deze spelers
worden vooral aangetrokken door indexfondsen
voor grondstoffen en de
belofte voor verzekerde opbrengsten –
gezien de verwachte trend van hogere
prijzen op lange termijn - zonder direct
in de voedselmarkten betrokken te zijn.

Ook banken, zelfs spaarbanken
sinds de opheffing van het onderscheid
met investeringsbanken, spelen
een belangrijke rol. Niet alleen faciliteren
en promoten zij de handel in
grondstoffenderivaten. Ze zijn zelf ook
actief. Banken kunnen zowel voor eigen
rekening met hun eigen middelen
als op vraag van klanten speculeren
op voedselmarkten. Investeringsbanken
als Goldman Sachs en Barclays
maakten op één jaar tijd respectievelijk
1 miljard en 550 miljoen dollar winst
door speculatie op voedselmarkten. 10
Ook spelers met commerciële belangen
in de voedselmarkten ontplooien
speculatieve activiteiten. Slechts
een aantal multinationals domineren de
globale handel in landbouwgrondstoffen:
Archer Daniels Midland, Bunge,
Cargill en Louis Dreyfus. Samen zijn
die vier goed voor 90% van de graanhandel.
11 Huidige regelgeving maakt
het mogelijk voor deze ‘commerciële
spelers’ om te speculeren op voedselmarkten,
voor eigen rekening als
voor rekening van derden. Ze beschikken
daarbij zelfs over een uitzonderlijk
voordeel omdat ze als fysieke handelaars
over informatie beschikken die
andere spelers niet hebben. Zo heeft
Cargill de laatste 20 jaar maar liefst 5 financiële
dochterondernemingen uit de
grond gestampt voor speculatieve activiteiten
op de grondstoffenmarkten. 12
10 : Worthy, M. (2011), Broken markets. How
financial market regulation can help prevent
another global food crisis, World Development
Movement, p. 39.
11 : Murphy, S. et. al. (2012), Cereal Secrets. The
world’s largest grain traders and global agriculture,
Oxfam Research Report.
12 : Oxfam Issue Briefing (2011), Not a game :
Speculation versus Food Security. Regulating
financial markets to grow a better future.
ARgUMENtEN VAN DE FINANCIëLE SECtOR
“Het is heel moeilijk om
te bepalen wat speculatief
is en wat niet.”
ANtWOORDEN
Het klopt dat het onderscheid vandaag ingewikkeld is geworden.
Dat komt omdat steeds meer spelers steeds meer diverse strategieën en
instrumenten gebruiken (commerciële spelers speculeren en financiële actoren
investeren in de fysieke markten).
Die complexiteit wordt nog versterkt door de ondoorzichtigheid
van de markt en de zwakte van de controlemechanismen.
De markten zijn zo complex geworden omdat de financiële sector
die complexiteit gewild heeft. De bewijslast ligt dan ook bij de financiële
sector om aan te tonen dat een bepaald financieel product nuttig is voor de
landbouwsector.
Om die complexiteit tegen te gaan is net meer regulering nodig.
In de VS is men daar reeds mee begonnen. De CFTC (de toezichthouder
van de termijnmarkten) heeft in 2011 limieten ingesteld op de posities van
speculanten voor 28 grondstoffen waaronder landbouwgrondstoffen.
termijnmarkten
missen hun doel
De oorspronkelijke functie van landbouwtermijnmarkten
is om te zorgen
voor voorspelbare prijzen en een betrouwbare
referentie voor alle actoren
in de keten. Die referentieprijs is belangrijk
voor zowel producenten, als
andere actoren in de keten. Daarop baseren
ze welke investeringen moeten
gebeuren en welke planning moet opgesteld
worden. In het bovenstaande
voorbeeld van de handelaar in graan,
betekent dit dat de termijnmarkt zekerheid
geeft en wilde prijsschommelingen
vermeden worden. Dat is in het
Bron: Febelfin hoorzitting in het Belgisch federaal
parlement over speculatie op voedsel van
24 april 2013
belang van de graanhandelaar, maar
ook van de broodfabrikant die zijn productie
ruim op voorhand kan plannen.
De laatste jaren zien we echter dat
de termijnmarkten die oorspronkelijke
functie hebben verloren door de
explosie van speculatieve activiteiten
door nieuwe speculanten. Eén van
de belangrijkste oorzaken van die
omwenteling is het beleid van deregulering
dat de deuren tot de landbouwtermijnmarkten
wagenwijd heeft
opengezet voor spelers die in feite niet
op de markt thuis horen en weinig tot
niets bijdragen aan de fysieke handel
in landbouwgrondstoffen.
Voedselspeculatie - De betrokkenheid van Belgische banken bij voedselspeculatie 13

2
Ook de Belgische banken
zijn medeplichtig
14
Voor een goed begrip …
RFA onderzocht in welke mate financiele
instellingen op de Belgische markt
betrokken zijn bij de speculatie op
landbouwgrondstoffen. Het onderzoek
wil het aanbod en verkoop van beleggingsproducten
in kaart brengen die
verband houden met termijncontracten
voor landbouwgrondstoffen of met
indexen die geheel of gedeeltelijk betrekking
hebben op landbouwgrondstoffen
(soja, katoen, suiker, cacao,
koffie, maïs en tarwe).
Het onderzoek richtte zich op tien financiële
instellingen omwille van hun
positie op de Belgische markt of omdat
zij ook in het buitenland financiële
activiteiten hebben die met grondstof-
“Waar mogelijk, gebruiken we onze
financiële expertise ten dienste van
de samenleving. We financieren op een
duurzame en verantwoorde manier,
en moedigen onze klanten aan de
samenleving en het milieu te respecteren.
Op die manier maken we van de wereld
een betere plaats.”
ABN AMRO
Voedselspeculatie - De betrokkenheid van Belgische banken bij voedselspeculatie
fenderivaten verband houden. Het gaat
om: BNP Paribas Fortis, Belfius, KBC,
ING, bpost bank, Deutsche Bank, ABN
AMRO, Rabobank, AXA en Dexia. De
informatie werd bekomen via de websites
van de instellingen. De beschikbare
recente jaar- of halfjaarverslagen
en via alle andere relevante openbare
bronnen.
Wat we niet weten:
investeringen in eigen middelen
en voor rekening van derden
Dit onderzoek bekijkt vooral speculatieve
activiteiten op landbouwgrondstoffen.
Het onderzoek van RFA bekijkt
vooral speculatieve producten op
landbouwgrondstoffen die banken aan
particulieren aanbieden, omdat die gegevens
publiek beschikbaar zijn. Jammer
genoeg is slechts minieme informatie
beschikbaar over de activiteiten
die de onderzochte banken met eigen
middelen ondernemen. Dat gebrek
aan transparantie gaat ook op voor
activiteiten voor rekening van derden
die niet onderworpen zijn aan een informatieplicht.
Een bank kan beleggen met haar eigen
middelen. Ze kan dat doen op de
gereglementeerde beurs of via ‘over
the counter-transacties’, dat wil zeggen
via een rechtstreeks contract met
de tegenpartij. Dergelijke transacties
gebeuren dus niet via een gereglementeerde
markt.
Anderzijds kan een bank optreden
voor rekening van derden. Die beleggingen
gebeuren rechtstreeks met het
geld van klanten. In dat geval ontvangt
de bank meestal niet de winst van de
transactie, maar wordt zij vergoed via
commissies of beheerskosten. Enkele
voorbeelden van transacties voor rekening
van derden:

aanbod en verkoop van beleggingsproducten;
clearing waarbij een bank dient als
facilitator voor allerlei financiële operaties.
De bank neemt dan de volledige
juridische en administratieve afhandeling
van een bepaalde transactie voor
haar rekening, ongeacht of die op de
beurs of over the counter gebeurt.
Van clearingoperaties over the counter
worden geen officiële sporen bewaard;
advies en consultancy zijn tevens
een winstgevende activiteit voor banken
met gevolgen voor de markten van
landbouwgrondstoffen. Die activiteiten
faciliteren het afsluiten van onderhandse
contracten of investeringsfondsen
waarin de bank zelf niet rechtstreeks
betrokken. Over die activiteiten is
evenmin transparantie.
Omwille van het gebrek aan informatie
is de omvang van het fenomeen
onmogelijk exact te achterhalen. De
markt van over the counter-transacties
is enorm ondoorzichtig, ongeacht of
het om transacties met eigen middelen
of voor rekening van derden gaat. Volgens
de topman van de CFTC 1 , Gary
Gensler, worden grondstoffenderivaten
zeven keer meer over the counter
verhandeld dan via de gereglementeerde
termijnmarkten.
Beleggingsproducten
aangeboden
op de Belgische markt
Het onderzoek onderscheidt drie financiële
instrumenten die banken aan hun
klanten aanbieden voor beleggingen in
landbouwgrondstoffen: indexfondsen
(ook Exchange Traded Funds of ETF
genoemd), Exchange Traded Commodities
(ETC) en certificaten (of Exchange
Traded Notes of ETN). In tweede
instantie moeten we ook nog rekening
houden met bepaalde gemengde
fondsen die slechts een deel van hun
kapitaal beleggen in één of meer financiële
instrumenten die verband houden
met grondstoffenderivaten.
1 : De CFTC (Commodity Futures Trading
Commission) is een Amerikaans onafhankelijk
federaal agentschap dat belast is met de regulering
van de handelsbeurzen waarop grondstoffen
worden verhandeld.
ARgUMENtEN VAN DE FINANCIëLE SECtOR
“België speelt maar
een heel beperkte rol
bij de speculatie op
landbouwproducten.”
ANtWOORDEN
Bron: Febelfin
hoorzitting in het Belgisch federaal parlement
over speculatie op voedsel van 24 april 2013
Met dit argument erkent de financiële sector impliciet dat speculatie
op landbouwproducten problematisch is.
Zelfs indien die speculatie beperkt zou zijn, dan ontslaat het de
sector niet van haar verantwoordelijkheid. Toch verzet de sector zich tegen
pogingen om de markt te reguleren. Waarom dergelijk verzet tegen een
praktijk die zogezegd marginaal is?
Gezien de betrokken bedragen is het fenomeen verre van marginaal.
Het betrokken bedrag mag beperkt lijken voor de financiële sector,
het komt overeen met het federale budget voor ontwikkelingshulp in 2012
(DGD).
Dat betekent dat de banken 6 keer meer middelen mobiliseren die
de voedselzekerheid van miljoenen arme consumenten in ontwikkelingslanden
bedreigen dan de Belgische staat besteedt aan de strijd tegen honger.
Voedselspeculatie - De betrokkenheid van Belgische banken bij voedselspeculatie 15

“We zijn ons ervan bewust dat onze
ecologische en sociale impact vooral
verband houdt met de uitoefening van
ons bankmetier. Daarom passen we al
jarenlang beleidslijnen en procedés toe
die optimaal rekening houden met de
ecologische en sociale risico’s.”
Indexfondsen maken het mogelijk
om te speculeren op de evolutie (op
stijging of daling) van de waarde van
een index. De waarde van het fonds
volgt of ‘repliceert’ de bewegingen van
de indexprijs. Op die manier maken
bepaalde indexfondsen speculatie op
landbouwgrondstoffen mogelijk.
Er zijn 2 manieren waarop een index
kan gerepliceerd worden: fysieke en
synthetische replicatie.
Bij fysieke replicatie van de index
verschaft de fondsbeheerder zich de
onderliggende activa van de index, in
de voorziene verhouding van de index,
om de activa in zijn portefeuille samen
te stellen. De beheerder gaat dus het
geld van de klanten gebruiken om termijncontracten
op grondstoffen te kopen,
afhankelijk van de samenstelling
van de index waarop het fonds gebaseerd
is. De winsten of verliezen op de
handel van termijncontracten bepalen
de waarde van het aandeel van het
fonds. 2
Bij synthetische replicatie van de
index belegt de fondsbeheerder niet
rechtstreeks in termijncontracten op
grondstoffen. Het fonds repliceert de
2 : Nemen we het fictieve voorbeeld van een
fonds dat een index volgt die voor 60% uit maïs
en voor 40% uit tarwe bestaat. De fondsbeheerder
zal beleggen in termijncontracten op maïs
voor een nominale waarde die overeenstemt met
60% van het totale volume van het fonds en in
termijncontracten op tarwe voor een bedrag dat
overeenstemt met 40% van het totale volume.
16
BELFIUS
index door één of meer ‘swaps’ af te
sluiten met een andere partij. Swaps
zijn afgeleide financiële producten of
derivaten waarbij financiële stromen
tussen twee partijen, meestal banken,
worden uitgewisseld. In het geval
van indexfondsen, maakt de swap het
meestal mogelijk om het rendement
van de activa van het fonds of een
vastgesteld rendement te ruilen tegen
het rendement van de betrokken referentie-index.
3 Vermoedelijk investeert
de bank die de swap levert zelf in termijncontracten
op voedselproducten
om zich in te dekken ten opzichte van
haar swap.
Exchange Traded Commodities
(ETC) zijn bedoeld om koersschommelingen
van grondstoffen te repliceren.
Net als indexfondsen worden
ETC’s gedekt door de onderliggende
grondstof via het intekenen op afgeleide
producten – door de aankoop van
termijncontracten of via het sluiten van
swapcontracten.
Certificaten of Exchange Traded
Notes (EtN) zijn schuldbewijzen die
banken aan investeerders uitgeven. Zij
combineren kenmerken van obligaties
met die van indexfondsen. Met certificaten
is het mogelijk om rechtstreeks
3 : Als we het fictieve voorbeeld nemen van een
fonds dat een index volgt die voor 60% uit maïs
en voor 40% uit tarwe bestaat, ondertekent de
fondsbeheerder een swap met een andere partij,
waarin hij zich ertoe verbindt een vast percentage
(bijvoorbeeld 1% ) te betalen in ruil voor het
rendement van de referentie-index.
Voedselspeculatie - De betrokkenheid van Belgische banken bij voedselspeculatie
in te zetten op bepaalde grondstoffenkoersen.
Daarin verschillen ze van
indexfondsen, die onderworpen zijn
aan een verplichte diversificatie. Sommige
certificaten, zoals ‘turbo’s’, laten
toe het rendement van de onderliggende
activa te repliceren met een groot
hefboomeffect, in geval van stijging of
daling 4 . In tegenstelling tot de vorige
producten zijn er geen asset-backed
certificaten. We kunnen veronderstellen
dat banken die certificaten uitgeven
zich van hun kant beschermen
tegen mogelijke verliezen door termijncontracten
te kopen of te verkopen.
Resultaten
van het onderzoek
Voorafgaande opmerkingen
Het onderzoek toont aan dat er in België
een aanbod van beleggingsproducten
bestaat dat ofwel verband houdt met
termijncontracten voor landbouwgrondstoffen
ofwel met indexen die geheel of
gedeeltelijk betrekking hebben op landbouwgrondstoffen.
Van de tien gekozen
financiële instellingen zijn er zes die
dit producttype aanbieden: Deutsche
Bank, BNP Paribas Fortis, AXA, Belfius,
ING en ABN AMRO. Deze lijst is niet volledig.
Ook een bank als Keytrade Bank
bijvoorbeeld, biedt gelijkaardige producten
aan. Onderstaande tabel biedt
een overzicht van de producten die in
België door de 10 onderzochte banken
worden aangeboden.
Vooraf nog enkele opmerkingen bij de
onderstaande cijfers:
Ten eerste zijn de banken niet enkel op
de Belgische markt actief. Het is dan
ook mogelijk om in het buitenland op
de meeste geviseerde producten in te
tekenen. Jammer genoeg kunnen we
de fractie die enkel vanuit België in die
producten wordt belegd niet achterhalen.
We geven dan ook enkel een globaal
volume. Er is echter niets dat doet
vermoeden dat de geviseerde fondsen
niet (actief of passief) in België worden
4 : Dit hefboomeffect vloeit voort uit het feit dat
de investeerder maar een deel van de waarde
van de onderliggende activa betaalt en de
uitgever van het turbocertificaat de rest voor zijn
rekening neemt. In geval van een stijging van de
koers van de onderliggende activa zal de winst
voor de investeerder dus groter zijn.

Overzichtstabel per instelling
Financiële
instelling
Beleggingsproducten totaal volume
(in miljoen €)
Deutsche Bank • 11 fondsen
• 12 ETC’s
• 160.000.000 certificaten uitgegeven
(8 producten)
2.668,91 356,99 - 449,31
BNP Paribas Fortis • 13 fondsen 841,14 354,92 - 442,53 1
AXA • 2 fondsen 80,67 13,41
Belfius • 1 fonds 74,89 24,26
INg • 1 fonds 60,12 18,65
ABN AMRO • 2.930.000 certificaten aangeboden
(op 7 grondstoffen)
bpost bank Geen product gevonden
KBC Geen product gevonden
Rabobank Geen product gevonden
Dexia Geen product gevonden
tOtAL • 28 fondsen
• 12 ETC’s
• 162.930.000 certificaten
Waarde
onbekend
3.725,73 768,23 - 948,16
Volume van beleggingen in afgeleide
producten op landbouwgrondstoffen
(schatting, in miljoen €)
1 : BNP Paribas Fortis was bereid tot een gesprek en presenteerde haar cijfers voor België. De Belgische dochter van BNP Paribas presenteerde
26 beleggingsproducten waarvan in totaal ongeveer 110,2 miljoen euro te maken heeft met essentiële landbouwgrondstoffen. BNP Paribas Fortis
investeert naar eigen zeggen niet voor eigen rekening in landbouwgrondstoffen.
Financiële
instelling
Beleggingsproducten totaal volume
(in miljoen €)
Deutsche Bank • 2 fondsen met fysieke
replicatie
6.300,98 2.082,36
Volume van beleggingen in afgeleide
producten op landbouwgrondstoffen
(schatting, in miljoen €)
Voedselspeculatie - De betrokkenheid van Belgische banken bij voedselspeculatie 17

ARgUMENtEN VAN DE FINANCIëLE SECtOR
“De markt
is internationaal.
Op Belgisch vlak kun
je niets doen.”
ANtWOORDEN
18
Bron: Febelfin
hoorzitting in het Belgisch federaal parlement
over speculatie op voedsel van 24 april 2013
Als je een sterke Europese regelgeving wil, kan een Belgische regelgeving
dienen als voorbeeld voor andere lidstaten en het signaal geven
dat een Europese regelgeving dringend nodig is.
Zo lang er geen behoorlijke Europese regelgeving wordt toegepast,
is een Belgische regelgeving noodzakelijk.
“... we houden rekening met
milieugebonden en sociale factoren bij de
analyse van beleggingsproducten.”
DEUtSChE BANK
Voedselspeculatie - De betrokkenheid van Belgische banken bij voedselspeculatie
aangeboden, voor zover zij hier geregistreerd
zijn bij de regulerende autoriteit
(FSMA).
Ten tweede bemoeilijkt de aard van
de producten en de rapportage een
nauwkeurige analyse van de bedragen
die werkelijk op de grondstoffenmarkten
worden geïnvesteerd.
We maken wel een schatting van het
bedrag per product dat rechtstreeks
of onrechtstreeks in landbouwgrondstoffen
wordt belegd. Dat cijfer stemt
niet overeen met het bedrag dat rechtstreeks
is belegd in termijncontracten
op grondstoffen. Het omvat het deel
van de gerepliceerde beursindexen dat
verband houdt met landbouwgrondstoffen
5 .
Ten slotte is het niet meer mogelijk
om in te tekenen op sommige van de
vermelde producten (omdat zij zijn opgeschort
door de financiële instelling
of omdat de intekenperiode beperkt
was). Dat betekent echter niet dat er
niet meer wordt gespeculeerd op landbouwgrondstoffen,
aangezien het belegde
geld verder wordt geïnvesteerd
in grondstoffenderivaten.
Twee fondsen van Deutsche Bank
vallen op door de enorme omvang:
PowerShares DB Commodity Index
Tracking Fund en PowerShares DB
Agriculture Fund. Die fondsen worden
niet actief bij Belgische spaarders gepromoot,
maar een Belgische belegger
kan er nog wel op intekenen. Daarom
leek het ons nodig om ze hieronder te
vermelden.
Globaal volume
Uit de overzichtstabel blijkt dat het totaal
volume van beleggingsproducten
die afgeleide producten op landbouwgrondstoffen
omvatten en aan particulieren
worden aangeboden 3,725 miljard
euro bedraagt. Daarbij moeten
we nog de 2,93 miljoen turbocertificaten
optellen die ABN AMRO aanbiedt
en waarvan we de waarde niet kennen.
tussen 768 en 948 miljoen euro van
5 : Bijvoorbeeld wanneer een fonds een index
repliceert die voor 30% bestaat uit landbouwgrondstoffen,
gaat men ervan uit dat het bedrag
dat dit fonds heeft geïnvesteerd in landbouwgrondstoffen
overeenstemt met 30% van zijn
totale volume.

dat bedrag wordt naar schatting belegd
in afgeleide producten op landbouwgrondstoffen.
Vooral Deutsche
Bank en BNP Paribas Fortis zijn het
meest actief op dit terrein.
Het zou verkeerd zijn te denken dat
de hier vermelde volumes alle aangeboden
landbouwderivaten weergeven.
Het werkelijk volume ligt naar alle waarschijnlijkheid
een pak hoger omdat ook
investeringen met eigen middelen en
transacties buiten de gereglementeerde
markt in rekening moeten gebracht
worden. Over die praktijken wordt door
de betrokken banken echter geen informatie
bekend gemaakt.
Productcategorieën
Fondsen worden het vaakst gebruikt
door de verschillende instellingen. Dit
onderzoek vond dertig fondsen die beleggen
in afgeleide producten op landbouwgrondstoffen.
Slechts twee zijn
indexfondsen met fysieke replicatie. 6
De fondsbeheerders – en via hen de
onderzochte financiële instellingen –
werken liever met indexfondsen met
synthetische replicatie, die gemakkelijker
en goedkoper te beheren zijn.
Van het dertigtal vastgestelde fondsen,
werd de helft pas na 2008 opgezet. Dat
wil zeggen na het begin van de financiele
crisis en in volle voedselcrisis. Alle
Exchange Traded Commodities en certificaten
die momenteel te vinden zijn
op de markt, zijn eveneens in de loop
van de laatste vijf jaar opgedoken.
Die twee laatste types van financiële
instrumenten worden slechts door een
beperkt aantal instellingen aangeboden.
Zo biedt enkel Deutsche Bank
6 : We willen erop wijzen dat verscheidene
andere fondsen zich beroepen op beleggingen in
termijncontracten op landbouwgrondstoffen, ook
al staat de aankoop van dergelijke contracten niet
vermeld in hun meest recente beschikbare jaar-
of halfjaarverslagen.
“Ongeacht het spaarproduct dat u kiest,
kunt u als klant van BNP Paribas zeker
zijn dat het rekening houdt met sociale en
milieucriteria.”
“Axa, dat de opdracht heeft om individuen
op lange termijn te beschermen, neemt
zijn verantwoordelijkheid door zijn
middelen en ervaring ter beschikking te
stellen op vlak van risicobeheer om te
kunnen bijdragen aan een meer solide en
veilige samenleving.”
BNP
Exchange Traded Commodities aan.
Certificaten worden enkel door ABN
AMRO, dat zich heeft toegelegd op
de verkoop van allerlei turboproducten
gebaseerd op de koers van de zeven
onderzochte landbouwgrondstoffen, en
Deutsche Bank aangeboden.
Top 15 van aan de klanten
aangeboden producten
Onderstaande tabel rangschikt de
producten die aan de klanten worden
aangeboden afhankelijk van het rechtstreeks
of onrechtstreeks geïnvesteerde
bedrag in afgeleide producten op
landbouwgrondstoffen. De vermelde
bedragen stemmen overeen met de
hoogste schatting.
Voedselspeculatie - De betrokkenheid van Belgische banken bij voedselspeculatie 19
AXA

20
Top 15 van aan klanten aangeboden producten
Naam van het product Financiële
instelling
1 PowerShares DB Commodity
Index Tracking Fund
2 PowerShares DB
Agriculture Fund
Deutsche Bank Indexfonds (met
fysieke replicatie)
Deutsche Bank Indexfonds (met
fysieke replicatie)
type product Maximale schatting
van investeringen in
landbouwderivaten (in €)
Voedselspeculatie - De betrokkenheid van Belgische banken bij voedselspeculatie
% van het
volume
van het
product*
1.132.875.339 22,50
949.484.941 75
3 Parvest World Agriculture 7 BNP Par. Fortis Indexfonds 163.418.305 90,86
4 Invesco Balanced-Risk
Allocation Fund
5 BNP Paribas L1
World Commodities
Deutsche Bank Gemengd fonds 8 121.561.354
BNP Par. Fortis Indexfonds 88.027.205 31
6 Parvest Commodities Arbitrage BNP Par. Fortis Fonds 85.601.170 0 - 100
7 DB Platinum IV dbX Systematic
Alpha Index
8 DB Platinum
Agriculture Euro
9 DB Platinum
Commodity Euro
10 Parvest World
Agriculture USD 9
11 Pictet - Absolute Return Global
Diversified
12 EasyETF S&P GSCI
Capped Commodity 35/20
Deutsche Bank Indexfonds 73.117.030 0 - 7,51
Deutsche Bank Indexfonds 68.406.804 100
Deutsche Bank Indexfonds 60.974.570 17,48
BNP Par. Fortis Indexfonds 58.892.530 90,86
Deutsche Bank Fonds 32.774.167 10
BNP Par. Fortis Indexfonds 26.406.971 16,04
13 Dexia Fund Commodities Belfius Indexfonds 24.265.559 32,40
14 PowerShares DB Agriculture
Double Long ETN
15 ING (L) Invest Commodity
Enhanced
Deutsche Bank Certificaten 21.521.980 100
ING Indexfonds 18.649.224 31,02
* aandeel (%) van het geïnvesteerde bedrag dat in landbouwderivaten is geïnvesteerd
7 : Als gevolg van de campagne van Oxfam Frankrijk tegen voedselspeculatie deelde BNP Paribas mee Parvest World Agriculture
te hebben opgeschort. Dat fonds zal binnenkort worden samengevoegd met BNP Paribas L1 World Commodities.
8 : Dit fonds wil geen index repliceren, maar investeert zelf in een indexfonds dat verband houdt met landbouwgrondstoffen.
9 : Idem 7.
10 : Bedrag dat overeenstemt met de verschillende swapcontracten met betrekking tot indexen die verband houden met
landbouwgrondstoffen.

3Financiële
speculatie
veroorzaakt honger en armoede
De financiële speculatie
versterkt de volatiliteit
van de landbouwprijzen
Gebrek aan regulering
maakt voedselprijzen volatiel
We hebben reeds gewezen op het feit
dat landbouwmarkten structureel volatiel
zijn omwille van de ‘market fundamentals’.
Sterke volatiliteit zorgt echter
voor enorme problemen: ze zorgt voor
grote onzekerheid op de markt, zowel
voor kopers als verkopers, en maken
inkomsten, productie en investeringen
onmogelijk te voorspellen en te plannen.
Prijsindex van voedingsmiddelen
januari 1990 tot mei 2011 (100% = jaar 2000)
250
210
170
130
190
50
1990
De reële prijzen zijn nominale prijzen gecorrigeerd voor inflatie
Tussen het begin van de jaren ’70 en
2006 waren de wereldvoedselprijzen
relatief stabiel en laag. Sindsdien kennen
ze een uitgesproken volatiliteit, met
twee pieken in 2007-08 en 2010-11.
Grafiek (op pagina 22) geeft een beeld
van het aanbod en de voorraden van
granen. Daaruit blijkt dat het verschil tussen
productie en de vraag in 2002-03
veel groter was dan in 2007 of in 2011,
toen de prijzen in de hoogte schoten. Op
die twee specifieke momenten stellen
we ook een groot tekort aan voorraden
vast. Dat verklaart waarom de stijgende
en wispelturige trend niet kon ingeperkt
worden.
Nominaal Reëel
1995 2000 2005 2010 2013
Bron: FAO-prijsindex van voedselproducten voor 5 voedselcategorieën
(vlees en gevogelte; zuivelproducten; granen; olie en vetten en suiker)
Voedselspeculatie - De betrokkenheid van Belgische banken bij voedselspeculatie
21

De uitzonderlijke volatiliteit is
te verklaren door speculatieve
luchtbellen
Er bestaat een sterke consensus dat
enkel de ‘market fundamentals’ – de
wetten van vraag en aanbod – niet volstaan
om de uitzonderlijke volatiliteit
op de landbouwmarkten te verklaren. 1
Volgens Olivier De Schutter, speciaal
rapporteur voor het recht op voedsel
bij de VN, “zijn er meerdere aanwijzingen
dat de prijsstijging en de volatiliteit
van de voedselproducten deels te verklaren
zijn door de komst van nieuwe
speculanten die speculatieve luchtbellen
creëren”.
Ook de financiële sector heeft toegegeven
dat er een fundamenteel probleem
was met de financiële markten voor
grondstoffen 2 . Ondertussen doekte een
aantal banken fondsen die op landbouwgrondstoffen
speculeren op en
erkende impliciet dat speculatie een rol
speelt bij de prijsstijgingen. Als reactie
op een recent dossier (februari 2013)
van Oxfam in Frankrijk schortte BNP
Paribas een landbouwfonds ter waarde
van 214 miljoen dollar op. Een ander
fonds dat gedeeltelijk werkt met een
index van landbouwgrondstoffen werd
gesloten. Ook Crédit Agricole sloot drie
fondsen. Na een gelijkaardige actie van
Oxfam in Duitsland vorig jaar engageerden
DekaBank, Landesbank Berlin,
Landesbank Baden-Württemberg,
Commerzbank en de Österreichische
Volksbanken AG zich om alle speculatie
op voedingsmiddelen stop te zetten. In
het Verenigd Koninkrijk kondigde Barclays
op 12 februari 2013 de beslissing
aan om “af te zien van speculatieve activiteiten
op landbouwgrondstoffen”.
De mate waarin speculatie de uitzonderlijke
volatiliteit en de prijspieken
beïnvloedt is zeer moeilijk exact te berekenen.
Dat heeft te maken met de
extreme complexiteit van de speculatieve
producten en de ondoorzichtigheid
van de sector. Daarnaast speelt
ook de complexiteit van de voedselmarkten
als dusdanig een rol.
1 : Berthelot, J. 2013, Oxfam 2013, De Schutter,
O. 2010, WDM 2010, 2011, 2012, FAO 2011,
UNCTAD 2009 en 2010.
2 : ‘‘Soros paints bleak picture on commodity
price bubble’’, in: The Financial Times,
5 juni 2008.
22
Productie, consumptie en stocks van graan
miljoen ton miljoen ton
2 500 800
2 300
2 100
1 900
Productie (linkse as) Consumptie (linkse as)
Argumenten vAn De FinAnciële sectOr
“Er is geen enkel empirisch
bewijs dat speculatie op
landbouwgrondstoffen een effect
heeft op de stijging en volatiliteit
van de voedselprijzen.”
AntwOOrDen
Zelfs de studiediensten van verschillende Europese banken
erkennen vandaag dat dit wel zo is. Bovendien heeft de financiële sector
deze stelling nooit kunnen bewijzen.
Omwille van het enorme maatschappelijke belang van voedselzekerheid,
moet hier het voorzorgsprincipe worden toegepast, zoals voor alle
activiteiten met een enorm potentieel gevaar.
Voedselspeculatie - De betrokkenheid van Belgische banken bij voedselspeculatie
Stocks (rechtse as)
1 700
0
2002/2003 2004/2005 2006/2007 2008/2009 2010/2011 2012/2013
prognose
Bron : FAO
600
400
200
Deutsche Bank
in de Bundestag 2012 (foodwatch)

Investeringen in grondstoffenindexfondsen
In vergelijking met de prijs van de S&P GCSI-index
Investeringen
in grondstoffenindices
(in miljard $)
700
600
500
400
300
200
Hoe beïnvloeden nieuwe
speculanten de prijzen?
De voedselcrisis van 2007-2008 viel
perfect samen met de boom van beleggingen
in grondstoffenindexfondsen.
Bovenstaande grafiek toont de
explosie in 2007-2008 van dergelijke
fondsen verhandeld op de beurs van
Chicago. Tegelijk zien we tussen 2003
en 2008 een stijging van 183% van de
prijzen van de 25 grondstoffen waarop
de S&P GCSI-index gebaseerd is.
We zien dus een quasi exacte match
tussen de evolutie van de voedselprijzen
op de reële markten (grafiek p. 21
en 22) en op de markten voor financiele
producten (grafiek P. 23). Omdat
de prijzen op de termijnmarkten gelden
als referentie voor de reële markten,
vormt een prijsstijging op de termijnmarkt
een belangrijk signaal voor
de reële grondstoffenmarkt en zal de
verkoper zijn verkoopprijs op de reële
markten verhogen.
Anderen Index DJ-AIG
Index SP-GSCI Index S&P GSCI
100 $
Terwijl landbouwprijzen stijgen als gevolg
van de wetten van vraag en aanbod,
kopen nieuwe beleggers massaal
landbouwtermijncontracten op. Op die
manier schieten de prijzen nog sterker
de hoogte in tot wanneer zij zich om
strategische redenen uit die markten
terugtrekken 3 . De nieuwe financiële
speculanten houden geen rekening
met wat reëel op de voedselmarkten
gebeurt en creëren zeepbellen die ze
zelf uit elkaar laten spatten 4 . De complete
loskoppeling van de reële markten
blijkt ook uit het aantal termijncontracten
dat speculanten verhandelen.
In 2008 werd 30 keer meer graan verhandeld
via de termijnmarkten dan er
werkelijk geproduceerd was in de VS.
In 2011 werd alleen op de beurs van
Chicago al meer dan 4400 miljoen ton
tarwe verhandeld, terwijl dat jaar wereldwijd
slechts 670 miljoen ton werd
3 : FAO (2011), The Stage of Food and Agriculture,
Rome.
4 : Lagi, M. et. al (2011), ‘The Food Crises: A
quantitative model of food prices including speculators
and ethanol conversion’, New England
Complex Systems Institute, 2011, pp.13-14.
S&P GSCI marktprijs
van grondstoffenindex
1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 maart 2008
geoogst. Tijdens de G20 in Cannes
wees Nicolas Sarkozy, in een poging
om de volatiliteit van de landbouwprijzen
aan te pakken, op het feit dat
“speculanten elk jaar tot 46 keer de
wereldwijde jaarlijkse tarweproductie
kunnen verhandelen” en “24 keer die
van maïs” 5 . Speculanten worden zo
dominant dat ze de prijsontwikkeling
sterk kunnen manipuleren.
De explosie van indexfondsen
en OTC-markten bevordert
prijspieken en uitzonderlijke
volatiliteit
Indexfondsen worden het vaakst genoemd
als nieuwe beleggers op de
markten voor voedselproducten. Zij
investeren in termijncontracten voor
voedselproducten zonder zich iets aan
te trekken van vraag en aanbod van
voedsel. In realiteit gokken indexfondsen
bijna altijd op een stijging van de
5 : Oxfam France (2012), Banques, la faim leur
profite bien! Réforme bancaire: ces banques
françaises qui spéculent sur la faim.
Voedselspeculatie - De betrokkenheid van Belgische banken bij voedselspeculatie
$300
$250
$200
$150
$100
Bron: goldman sachs, Bloomberg, cFtc commitments of traders cit supplement.
$50
23

prijzen (men spreekt van ‘langetermijnbeleggingen’).
Ze creëren een enorme
vraag naar termijncontracten omdat
die steeds moeten vernieuwd worden
voor hun vervaldatum. Slechts 3% van
de termijncontracten die betrekking
hebben op grondstoffen zou effectief
ook tot een levering leiden. De overige
97% wordt door speculanten verkocht
vóór de vervaldatum 6 . Die vraag drijft
de prijs de hoogte in en vertaalt zich in
een opwaartse trend in de prijzen van
landbouwproducten.
Tijdens de voedselcrisis van 2008 verklaarde
Michael Masters, voormalig
fondsbeheerder en beursmakelaar, in
het Amerikaanse Congres dat de crisis
was gelinkt aan kunstmatige vraagpieken.
Die vraag kwam vooral van
een nieuwe categorie spelers die de
voedselprijzen zowel op de termijnmarkt
als op de reële markt nog verder
aanzwengelen. De voortdurende ‘vernieuwing’
van termijncontracten leidt
ook tot prijsschommelingen die op hun
beurt nieuwe speculanten aantrekken.
Die vicieuze cirkel doet de volatiliteit
nog verder toenemen.
UNCTAD 7 stelde een duidelijke positieve
correlatie vast tussen de posities
van de indexfondsen en de volatiliteit
van de landbouwprijzen tussen januari
2005 en augustus 2008. Ook de Duitse
organisatie Food Watch ziet een duidelijk
verband: tot 2004 schommelden de
prijzen van de termijncontracten voor
granen in Chicago tussen 20 en 30%
op één jaar. Sinds de indexfondsen op
de markt zijn gekomen, zijn die schommelingen
opgelopen tot 70%. De volatiliteit
van de landbouwprijzen is voor
een groot deel te verklaren door de
massale opkomst van indexfondsen 8 .
Ook het aantal contracten dat ‘over the
counter’ (OTC) wordt verhandeld is de
voorbije jaren explosief gestegen. We
zagen reeds dat de OTC-handel zevenmaal
groter is dan de gereglementeerde
handel en in volstrekte ondoorzichtigheid
plaats vindt. Wanneer we het
6 : Idem 5
7 : UNCTAD (2009), Trade and Development
Report, chap. II, New York en Genève.
8 : Food Watch (2011), The hunger-Markers:
How Deutsche Bank, Goldman Sachs and Other
Financial Institutions Are Speculating With Food
at the Expense of the Poorest.
24
schadelijke effect van de ‘zichtbare’
speculatie - zoals indexfondsen – kennen,
maken we ons des te meer zorgen
over de impact van de OTC-markt.
vooral de armen betalen
de prijs van hoge
en volatiele prijzen
De prijzen op de internationale
markten beïnvloeden de prijzen
op de lokale markten
“De prijzen van termijncontracten voor
granen op de beurs van Chicago worden
meestal rechtstreeks overgenomen
in de prijzen in de reële graanhandel.”
Olivier de Schutter
Internationale voedselprijzen oefenen
op verschillende manieren invloed uit
op de binnenlandse markten. Twee
gezaghebbende rapporten over het
onderwerp (HLPE 9 en IATP 10 ) brengen
de beschikbare gegevens samen over
de impact van de plotselinge stijging
van de internationale prijzen van 2007-
2008. Daaruit blijkt dat “de mate van
beïnvloeding verschilt tussen de ontwikkelingslanden,
afhankelijk van de
doeltreffendheid van de overheidsmaatregelen
om de nationale markten
af te schermen van de internationale
markten”. De lage-inkomenslanden,
die voor hun voedselzekerheid aangewezen
zijn op invoer, hebben minder
middelen en speelruimte voor dergelijke
maatregelen. Bovendien hebben
“de lage-inkomenslanden grotere
prijsstijgingen moeten verwerken dan
de midden- of hoge-inkomenslanden.
Die trend is nog versterkt tijdens de
crisis van de voedselprijzen van 2007-
2008, en opnieuw tijdens het tweede
semester van 2010.” 11
Zowel de prijspieken als de volatiliteit
van de prijzen treffen vooral de kwetsbare
bevolkingsgroepen, zowel consumenten
als producenten vooral in
landen die sterk van de wereldmarkt
afhankelijk zijn.
9 : HLPE (2011), Volatilité des prix et sécurité
alimentaire. Rapport of the High Level Panel
of Experts on food security and nutrition, CFS,
Rome.
10 : IATP (2011-2012), Excessive Speculation in
Agriculture Commodities: Selected Writings
from 2008-2011.
11 : Idem 9, p. 55
Voedselspeculatie - De betrokkenheid van Belgische banken bij voedselspeculatie
Voorbeeld van de impact
van een dominante speculant:
“In juli 2010 kocht het Engelse
hedgefonds Armajaro in Londen
termijncontracten ter waarde van
240 100 ton cacaobonen – ongeveer
de volledige Europese voorraad
en 7% van de jaarlijkse wereldproductie.
Die aankoop veroorzaakte
een kunstmatige schaarste en een
plotse prijsstijging. Dat voorbeeld
illustreert perfect hoe flagrant misbruik
van een dominante marktpositie
de prijzen van reële product de
hoogte in jaagt zonder rekening te
houden met de reële veranderingen
van vraag en aanbod. Door een groot
deel van de termijncontracten voor
cacao op te kopen, heeft Armajaro
een kunstmatige schaarste
gecreëerd, die een stijging van de
cacaoprijzen op de fysieke markten
heeft opgelegd.” (Le Monde, 13 september
2012).
“In maart 2011 daalden de prijzen
voor termijn-contracten voor cacao
met 12% op één minuut tijd. Dat was
het gevolg van een ‘flash crash’ door
‘high frequency trading’ die 10 à 20%
van de verhandelde contracten
voor bepaalde landbouwproducten
vertegenwoordigt.” (New York Times,
5 mei 2011)

Consumenten:
de eerste slachtoffers
Wispelturige en stijgende prijzen leiden
tot een verarming van consumenten.
De armste gezinnen geven 60 à 80% 12
van hun beschikbare budget uit aan
voeding. “High and volatile food prices
challenge the fundamental human
right to adequate food” 13 , stelt de FAO.
Omdat de armsten relatief meer aan
de aankoop van voedsel besteden dan
mensen met een hoger inkomen, doet
prijsvolatiliteit ook ongelijkheid toenemen
14 . Wanneer prijzen blijven stijgen
zien we een verschuiving naar goedkopere
voedingsmiddelen die vaak veel
12 : Prakash, A. (2011), Safeguarding Food Security
In Volatile Global Markets, chapter 1, Why
Volatility Matters, rapport van de FAO , Rome.
13 : FAO (2012), Price Volatility from a Global
Perspective, Technical background document for
the high-level event on: Food price volatility and
the role of speculation, Rome, p. 5.
“De stijging en de volatiliteit van de landbouwprijzen
bedreigen het fundamentele mensenrecht
op voldoende voedsel.”
14 : Seale, J. L et al. (2003), International Evidence
on Food Consumption Patterns, USDA
report, Washington, vol. 67.
minder essentiële voedingsstoffen bevatten.
Als gevolg van de prijspieken
in 2008 daalde het aantal beschikbare
calorieën in Zuid-Amerika met 8% 15 .
Een longitudinaal onderzoek van Oxfam
en IDS in 23 gemeenschappen en
10 landen wijst op de dramatische gevolgen
van de stijging en de volatiliteit
van de voedselprijzen in de voorbije vijf
jaar: “een maaltijd overslaan of overschakelen
naar goedkoper voedsel
van mindere kwaliteit; verplicht worden
een bijkomend inkomen te zoeken
via onzeker en gevaarlijk werk, afbraak
van het sociale weefsel door te besparen
op huwelijken of begrafenissen.” 16
Ook kinderen worden niet gespaard.
Compton et al. (2010) berekende dat
het aantal jonge kinderen met ondergewicht
en gewichtsverlies in Bangladesh,
Cambodja en Mauretanië met
bijna 50% is toegenomen als gevolg
15 : Von Grebmer, K et al. (2011), Indice de la
faim dans le monde : Relever le défi de la faim,
maitriser les chocs et la volatilité excessive des
prix alimentaires, rapport van IFPRI.
16 : Hossain, N et al. (2013), Squeezed, Life in
a Time of Food Price Volatility, Year 1 Result,
Oxfam/IDS.
Regionale voedselprijzen
Januari 2007 tot november 2010 (100% = januari 2007)
170
150
130
110
90
Index van
wereldvoedselprijzen
Zuid-Azië
Oost-Azië
van prijsstijgingen. Ook op onderwijs
en gezondheidszorg wordt bespaard
door getroffen gezinnen, met enorme
gevolgen op langere termijn 17 .
Kleine producenten:
te arm om voordeel te hebben
Voor producenten leidt de extreme
volatiliteit tot onzekerheid over productie-
en investeringsbeslissingen 18 .
17 : FAO, IFAD en IFPRI.
18 : Jayati Chosh, professor economie aan de
Jawaharla Nehru Universiteit, New Delhi, verklaart
dit als volgt: “the world trade market in food, has
started behaving like any other financial market:
it’s full of information asymmetry … So farmers
think, ‘Well, wow, the price of sugarcane is really
high,’ and they go out there and cultivate lots of
sugarcane. By the time their crop is harvested,
the price has collapsed. So you get all kinds of
misleading price signals. Farmers don’t gain.”
“De wereldvoedselmarkt begint zich te gedragen
als elke andere financiële markt: hij zit vol
asymmetrische informatie… De boeren denken
namelijk: ‘Wel, waw, de prijs van suikerriet ligt
heel hoog’ en ze beginnen grote hoeveelheden
suikerriet te kopen. Tegen de tijd van de oogst, is
de prijs ingestort. Je krijgt dus allerlei misleidende
prijssignalen. Boeren winnen niet.”
WDM (2010), The great hunger lottery, How banking
speculation cause food crises, p. 7.
Centraal en Oost-Europa
Latijns-Amerika en Caraïben
Sub Sahara Afrika
01/2007 07/2007 01/2008 07/2008 01/2009 07/2009 01/2010 07/2010 01/2011
Bron: Ortiz, i., J. chai, et al. (2011). escalating Food Prices: the threat to poor households
and policies to safeguard a recovery for All. new York, uniceF: 38
Voedselspeculatie - De betrokkenheid van Belgische banken bij voedselspeculatie
25

Kleine producenten, vooral in ontwikkelingslanden,
hebben bovendien geen
toegang tot de termijnmarkten om zich
in te dekken tegen de risico’s van de
landbouwmarkten en de toenemende
volatiliteit. Vaak hebben ze evenmin
toegang tot andere vormen van bescherming
zoals verzekeringen of reserves.
Het resultaat is ironisch genoeg
dat termijnmarkten die geacht worden
de prijzen te stabiliseren en ten dienste
te staan van producenten en afnemers
precies het omgekeerde doen.
Hogere voedselprijzen leiden niet
noodzakelijk tot hogere inkomens voor
de producenten uit ontwikkelingslanden.
Dat heeft twee redenen. Ten eerste
is een groot deel van die producenten
netto consument van voedsel. Ze
besteden, met andere woorden, meer
geld aan de aankoop van voedsel dan
dat de verkoop opbrengt 19 . Ten tweede
stijgen ook de productiekosten – die
vooral samenhangen met de prijzen
van aardolie - tegelijk met de prijzen
van landbouwgrondstoffen. De World
Development Movement 20 rekende
voor dat de prijs van meststoffen tussen
2007 en 2008 bijna verdubbelde.
Het onderzoek van Oxfam en IDS 21 bevestigt
dat de prijsstijgingen van inputs
producenten in ontwikkelingslanden
verhinderen te profiteren van stijgende
verkoopprijzen.
Landen afhankelijk
van de wereldmarkt komen
in een lastig parket
De armste landen zijn meestal nettoimporteurs
van voedsel. Om hun bevolking
te voeden zijn ze afhankelijk
van de wereldmarkt. De meeste van
die landen werden in de jaren 1980
gedwongen een sterk landbouwbeleid
op te geven. In ruil zou goedkoop
voedsel geïmporteerd worden. Die
landen betalen nu de rekening. De impact
van de prijspieken komt bovenop
19 : IFAD (2011), Impact de la hausse et de la
volatilité des prix des denrées alimentaires sur les
populations rurales pauvres, Rome, p. 1.
20 : Murphy, S. et. al. (2012), Cereal Secrets. The
world’s largest grain traders and global agriculture,
Oxfam.
21 : Hossain, N. & Duncan, G. (2011), Living on
a Spike : How is the 2011 food price crisis affecting
poor people, Oxfam/IDS.
26
Florence Muoki
District de Makueni, Kenya
“Wij planten bomen en groenten
die we verkopen om voedsel te
kopen en onze kinderen naar
school te sturen. Maar nu alles
zo duur is geworden, gaan ze niet
meer naar school, omdat ze thuis
groenten moeten helpen kweken.
Wij zijn volledig afhankelijk van
de regen, maar de regelt valt zeer
onregelmatig. Zodra we hebben
geoogst en onze opbrengst hebben
verkocht, kunnen onze kinderen
weer naar school. Zonder regen
hebben wij niets te eten en geen
enkel inkomen.”
Bron: iFPri (2011), indice de la faim dans le monde : relever le défi de la faim, maitriser les chocs
et la volatilité excessive des prix alimentaires, 2011, p. 25 en 31.
de kosten voor de invoer van voedsel
en voor steunmaatregelen aan de bevolking.
Dat zet het nationale budget
onder enorme druk. Uit een onderzoek
van het ICTSD en FAO blijkt dat de
stijging van de voedselprijzen de kosten
van de graaninvoer voor de Minst
Ontwikkelde Landen met 250% deed
stijgen 22 .
De toenemende kosten van voedselimport
ondermijnt de handelsbalans,
de internationale reserves en de budgetten
voor armoedebestrijding binnen
de getroffen landen. Dat leidt tot enorme
politieke instabiliteit en conflicten
zoals we gezien hebben in West-Afrika
22 : http://ictsd.org/downloads/2012/06/tradepolicy-responses-to-food-price-volatility-in-poornet-food-importing-countries.pdf,
p19
Voedselspeculatie - De betrokkenheid van Belgische banken bij voedselspeculatie
Allen Rudlen Eliston
Homphriez
Noord-Atlantische Autonome Regio,
Nicaragua
“Wij ruilen de rijst en de erwten
die we kweken voor andere
voedingsmiddelen als suiker, olie
of bloem. Wij moeten telkens meer
verkopen om dezelfde hoeveelheid
producten in ruil te krijgen.”
in 2008 of in Noord -Afrika en het Midden-Oosten
in 2011.
“Tijdens de rellen in Tunis in december
2010 stonden de armsten op de eerste
rij. Ze eisten een verzekerde toegang
tot voedsel. In januari 2011 blokkeerden
jonge betogers in Algerije de wegen,
staken handelszaken in brand en
vielen politieposten aan om te protesteren
tegen de stijging van de prijzen
van basisvoedsel. Gelijkaardige situaties
deden zich voor in Jordanië, Soedan
en Jemen.” 23
23 : CADTM 2011, La crise alimentaire frappe à
nouveau, rapport du CADTM, 22 juni, p. 2.

De graaninvoerkosten
van de Minst Ontwikkelde Landen
in miljard $
12
10
8
6
4
2
0
Latijns-Amerika Azië Afrika’
1993-1994 1996-1997 1999-2000 2002-2003 2005-2006 2008-2009 2011-2012
Bron : Konandreas P, 2012, Trade Policy Responses to Food Price Volatility in Poor Net Food-Importing
Countries, rapport de ictsD et FAO, genève, no.42, p.19.
Voedselprijzen en hongerrellen
(tussen januari 2004 en mei 2011)
Voedselprijsindex
260
240
220
200
180
160
140
120
Algerije (4), Saoudi-Arabië (1), Mauritanië (1), Sudan (1), Jemen (300+)
Burundi (1)
Haïti (5), Egypte (3),
Ivoorkust (1)
Kameroen (40), Jemen (12)
Mozambique (6)
Mauritanië (2)
India (4)
Somalië (5)
Sudan (3)
Egypte (800+)
Somalië (5)
Libië (10000+)
Tunesië (1) Tunesië (300+)
India (1),
Sudan (1)
Mozambique (13)
Oman (2), Marokko (5)
Irak (29), Bahrein (31)
Syrië (900+)
Uganda (5)
2004 2006 2008 2010 2011 2012
De cijfers tussen haakjes geven het aantal slachtoffers weer tijdens de rellen.
Bron : lagi m, & al. 2011, The Food Crises and Political Instability in North Africa and the Middle East,
new england complex systems institute, 10 août, p.3.
Voedselspeculatie - De betrokkenheid van Belgische banken bij voedselspeculatie
27

4voorstellen
en alternatieven
om excessieve speculatie
tegen te gaan
28
een heel magere balans…
Analisten zijn het erover eens dat de
grondstoffenprijzen de komende jaren
hoog en volatiel zullen blijven. Hoewel
de volatiliteit van de voedselprijzen op
de agenda stond, zijn weinig inspanningen
gedaan om de structurele oorzaken
van die volatiliteit aan te pakken
en de markten – ook de financiële - te
reguleren.
Onder impuls van het Franse voorzitterschap
besliste de G20 tijdens de top
van Pittsburgh in 2009 “de regulering,
werking en transparantie van de financiële
en reële grondstoffenmarkten te
verbeteren om de excessieve volatiliteit
van de grondstoffenprijzen aan te pakken”.
Op de top van Seoel in november
2010 werd dat engagement herhaald.
too little, too late
Vrij snel na de crisis van 2008 keurden
de Verenigde Staten de Dodd-Frank
Wall Street Reform and Consumer
Protection Act goed, die de derivatenmarkt
- ook voor landbouwgrondstoffen
- wilde reguleren. De concrete
uitvoering ervan komt jammer genoeg
niet van de grond onder de druk van
financiële drukkingsgroepen.
De Europese Unie keurde in juli 2012
maatregelen goed om de OTC-handel
van derivaten transparanter te maken.
Dit gebeurde in het kader van de zogenaamde
‘EMIR-regelgeving’ (European
Market Infrastructure Regulation). Die
verordening moet ervoor zorgen dat de
informatie over alle Europese transacties
met afgeleide producten naar een
databank wordt gestuurd die toegankelijk
is voor alle betrokken toezichthouders.
Dat moet beleidsmakers en
Voedselspeculatie - De betrokkenheid van Belgische banken bij voedselspeculatie
toezichthouders toelaten een duidelijk
algemeen inzicht te krijgen in de werking
van die markten.
Vandaag wordt de richtlijn op de markten
voor financiële instrumenten (Mi-
FID) herzien. Die wil meer transparantie
scheppen op de financiële markten
en de markten voor grondstoffenderivaten
strenger reglementeren. Het
Europees Parlement sprak zich in oktober
2012 uit over de voorstellen van
de Commissie en keurde verplichte
positielimieten goed. De Raad moet
zich de komende weken uitspreken,
maar verscheidene landen lijken zich
al te schikken naar de belangen van
de financiële sector. De beperkte vooruitgang
die in het Europees Parlement
werd geboekt rond de ‘positielimieten’
dreigt verloren te gaan.
De regering Di Rupo engageerde zich
in haar regeerakkoord om excessieve
speculatie tegen te gaan en maatregelen
te nemen om de impact op de
voedselzekerheid te beperken: “De
regering zal ook op Europees vlak
pleiten, onder andere voor […] het uitwerken
van een wettelijk kader om de
onrechtmatige speculatie op voedsel-
en energiegrondstoffen te vermijden,
zonder afbreuk te doen aan de dekkingsverrichtingen
inzake reële economische
activiteiten […]. Gelet op de
toenemende speculatie op de voedselgrondstoffenmarkt
zal de regering
bij de internationale ad hoc-fora stappen
ondernemen om de honger in de
wereld te bestrijden.” Bovendien verplicht
de nieuwe wet ontwikkelingssamenwerking
de regering om “maximale
coherentie tussen de verschillende domeinen
van het Belgisch ontwikkelingsbeleid”
na te streven. De doelstellingen
en de resultaten van de ontwikkelings

samenwerking mogen dus niet worden
doorkruist door andere beleidsbeslissingen.
Dat zijn ook belangrijke verbintenissen
voor de financiële instellingen
waarvan de Belgische staat aandeelhouder
is, zoals Belfius (staatsbank) en
BNP Paribas Fortis (waarvan de staat
hoofdaandeelhouder is).
Jammer genoeg leiden die intentieverklaringen
niet tot concrete maatregelen.
Vooral de opeenvolgende ministers
van Financiën lijken het Europese
debat over de kwestie veeleer te ondergaan
dan actief aan te gaan. De financiële
sector verschuilt zich op zijn
beurt achter het moratorium van de
FSMA, de Belgische toezichthouder.
Sinds 20 juni 2011 is een vrijwillig moratorium
op de commercialisering van
bijzonder ingewikkeld gestructureerde
producten van kracht. Het moratorium
wil vooral de spaarder beschermen en
is vandaag het enige instrument dat de
lancering van speculatieve producten
op de Belgische markt mogelijk kan
beperken. De reikwijdte van het moratorium
is echter voor interpretatie
vatbaar. Volgens sommige financiële
spelers geldt het enkel voor gestructureerde
producten. Dat zijn producten
met een spaarcomponent, zoals een
nulcouponobligatie, en één of meer
afgeleide componenten. Anderen beweren
dan weer dat de definitie van
de FSMA – “een beleggingsproduct
dat een derivatencomponent omvat
en waarvan de terugbetaling of de
opbrengsten volgens een formule afhangen
van de evolutie van één of
meerdere onderliggende waarden”
– ook alle speculatieve fondsen op
landbouwgrondstoffen omvat. In elk
geval worden nog altijd speculatieve
producten op landbouwgrondstoffen
aan particuliere beleggers aangeboden.
Sommige producten zijn zelfs op
de markt gebracht nadat het vrijwillig
moratorium in werking is getreden. Dat
wijst dus op een ernstige beperking
van het instrument.
Afgezien van de vaagheid rond het
toepassingsgebied van het moratorium,
is het volledig ontoereikend om
de volgende redenen:
Argumenten vAn De FinAnciële sectOr
“Speculatieve producten
met betrekking tot
landbouwproducten worden
enkel verkocht op vraag
van de klanten.”
AntwOOrDen
Het gaat om een louter vrijwillig engagement
zonder enige juridische kracht.
De banken beslissen zelf of ze het al dan
niet volgen. De enige voorziene sanctie
is dat ze niet worden opgenomen in de
lijst van de FSMA met de instellingen die
het moratorium nakomen.
Het moratorium maakt de verkoop
van dergelijke producten niet onmogelijk,
maar verbiedt enkel de ‘commercialisering’
ervan, wat wordt gedefinieerd
als “het voorstellen van het
product op verschillende wijzen (publiciteit,
leurhandel, plaatsing, advies...)
om de klanten aan te zetten tot aanvaarding”.
Het moratorium betreft enkel de
commercialisering aan particuliere beleggers
en geldt dus niet voor professionele
beleggers. Dat maakt het instrument
vrijwel nutteloos om speculatie
Bron: Febelfin
hoorzitting in het Belgisch federaal parlement
over speculatie op voedsel van 24 april 2013
Het is niet omdat klanten naar dergelijke producten vragen dat ze
aanvaardbaar zijn.
Bovendien worden de meest controversiële financiële producten
niet alleen via de verkoop aan particulieren gefinancierd, maar via de verkoop
aan professionelen en voor eigen rekening.
Het aanbieden van speculatieve producten op verzoek blijft een
probleem. In de VS wil de bankhervorming (Dodd-Frank Act) investeringen
voor eigen rekening verbieden.
op voedingsmiddelen te bestrijden. De
meeste transacties hebben betrekking
op professionele spelers. Het moratorium
geldt niet voor speculatie voor
eigen rekening of voor rekening van
derden of wanneer de klant een professionele
belegger is (of een particulier
met een ‘gewicht’ van meer dan
500 000 euro, in geval van opt out).
Het enige doel is de bescherming
van de spaarder. Er wordt totaal geen
rekening gehouden met de negatieve
maatschappelijke impact van speculatieve
producten op grondstoffen.
In plaats van te rekenen op vrijwillige
maatregelen, is een wettelijk en bindend
kader nodig. Dat kader moet
verder kijken dan louter het belang van
de spaarder alleen, maar het algemeen
belang centraal stellen.
Voedselspeculatie - De betrokkenheid van Belgische banken bij voedselspeculatie
29

Aanbevelingen
Om de excessieve speculatie op de
landbouwmarkten te stoppen, zijn
maatregelen nodig op drie fronten:
maatregelen om de derivatenmarkt
te reguleren.
het kader voor (de)regulering van
financiële diensten herzien.
de structurele oorzaken van de
prijsvolatiliteit op de landbouwbouwmarkten
aanpakken.
De speculatie reguleren
Maatregelen in het kader van het Europees
initiatief voor regulering van de
finan ciële markten moeten het mogelijk
maken om de transparantie van de financiële
transacties te garanderen, positielimieten
op te leggen en een doeltreffende
controle te voorzien. De eerste
bedoeling van termijncontracten is de
markten stabieler en meer voorspelbaar
te maken. Op dit moment hebben termijnmarkten
net het omgekeerde effect.
De architectuur van het systeem moet
30
Argumenten vAn De FinAnciële sectOr
“De regelgeving mag niet
nadelig zijn voor de reële
economie.”
AntwOOrDen
het risico van volatiliteit beperken. De
toegang tot de termijnmarkten moet
dus uitsluitend worden voorbehouden
aan actoren die kunnen bewijzen dat
hun activiteiten effectief helpen om de
risico’s van de reële markten te dekken
zonder de volatiliteit ervan te verhogen.
Maatregelen voor meer
transparantie
De ondoorzichtigheid van de actoren
en hun financiële transacties maakt het
onmogelijk om de impact van financiele
speculatie voldoende te begrijpen
en passende regelgevende maatregelen
te nemen. Transparantie is dus een
eerste, onontbeerlijke voorwaarde om
de markten te reguleren. Die maatregelen
moeten betrekking hebben op
inlichtingen over de betrokken actoren,
de bedragen, de financiële instrumenten
en de bestemmelingen van die
inlichtingen. Informatie over de bedragen
van de transacties, de identiteit
van de begunstigden en de achterliggende
motivatie (speculatie of dekking
van risico’s op de reële markten) is cruciaal.
Transparantie moet de regulatoren,
de overheid en het parlement, de
Voedselspeculatie - De betrokkenheid van Belgische banken bij voedselspeculatie
Bron: Febelfin
hoorzitting in het Belgisch federaal parlement
over speculatie op voedsel van 24 april 2013
De vraag zou moeten worden omgekeerd: financiële producten
op landbouwproducten zouden vooral het bewijs moeten leveren dat zij een
positieve werking hebben op de landbouwmarkten. De invoering van regelgeving
is bedoeld om ervoor te zorgen dat de activiteiten van de financiële
sector ten dienste staan van de reële economie.
operatoren, onderzoekers, academici
en de civiele samenleving de mogelijkheid
bieden om de risico’s van overmatige
speculatie te beoordelen, de
impact op de prijzen op de reële markten
te meten en passende maatregelen
te nemen.
Verplichte goedkeuring en registratie
van marktoperatoren en financiële
producten: de operatoren – ook
degenen die actief zijn op de reële
markten – moeten worden gerangschikt
volgens entiteit (bv. bankinstelling
of handelaar op de reële markt) en
activiteit (bv. speculatieve activiteit of
risicodekking); de grote meerderheid
van de transacties op de derivatenmarkten
moet gebeuren via gereglementeerde
markten; de overige OTChandel
moet worden geregistreerd.
Alle transacties moeten worden
gemeld aan de nationale en Europese
regulerende autoriteiten: over
alle grondstoffenderivaten moet in real
time gerapporteerd worden (of toch zo
snel mogelijk); die verplichte melding
moet ook betrekking hebben op OTChandel;
minstens dagelijks moeten de

posities die verschillende soorten traders
innemen beschikbaar zijn.
De nationale en Europese regulerende
autoriteiten moeten met de
juiste instrumenten uitgerust worden
om hun rol op het vlak van transparantie
en regelgeving te kunnen spelen:
instrumenten moeten de evolutie
van de financiële producten kunnen
volgen, de risico’s van onrechtmatige
speculatieve bewegingen en misbruik
van marktposities opsporen en de nodige
internationale coördinatie faciliteren.
Zij moeten een duidelijk mandaat
krijgen om in complexe markten op
te treden en effectieve sancties op te
leggen die een eind kunnen maken
aan misbruiken. Alle betrokken partijen,
ook onderzoekers en de civiele
samenleving, moeten toegang hebben
tot geaggregeerde gegevens om de
impact van de markten van grondstoffenderivaten
te kunnen beoordelen.
Positielimieten
Het opleggen van positielimieten vormt
de hoeksteen van de regelgeving. Die
limieten stellen een preventief verbod
in van speculatieve activiteiten op de
landbouwmarkten om excessieve volatiliteit
te kunnen voorkomen en misbruik
van dominante posities te vermijden.
Bovendien is het de bedoeling
om speculatieve oververhitting op de
markten te voorkomen. Elke financiële
speculant (handelaars, banken, beleggers,
fondsbeheerders, traders en
anderen) moet onderworpen zijn aan
beperkingen op het aantal contracten
voor grondstoffenderivaten waarover
zij mogen beschikken. Om die limieten
operationeel te laten werken, zijn de
volgende maatregelen nodig:
Positielimieten moeten worden
vastgelegd in relatie tot maximale
dagelijkse prijsschommelingen en tot
het maximale aantal posities dat door
één enkele speler kan worden aangenomen:
ex ante-limieten voor prijsschommelingen;
positielimieten per
categorie van spelers moeten worden
opgelegd door regulatoren en moeten
wettelijk bindend zijn; de positielimieten
moeten gelden tijdens de volledige
duur van het contract; de positielimieten
moeten ontradend werken om
Argument vAn De Belgische tOezichthOuDer
“Het moratorium op complexe
gestructureerde producten is
de meest efficiënte oplossing
omdat geen beroep mogelijk is,
strookt met de Europese regels en
de sanctie van uitsluiting sterk
ontradend werkt.”
AntwOOrDen
prijsvolatiliteit in te dijken en misbruik
van marktposities te vermijden.
Geaggregeerde positielimieten
moeten worden ingevoerd voor alle
soorten derivatencontracten en voor
alle deelnemers gelden: enkel voor
transacties die rechtstreeks gebeuren
op de reële markten en die gebruik maken
van de termijnmarkten om de inherente
prijsrisico’s tussen verkoper en
koper op de reële markt te dekken, is
een vrijstelling toegestaan. Handelaars
mogen niet vrijgesteld worden van positielimieten
op basis van hun activiteit
op de reële markten. Op die manier
worden bepaalde ‘loopholes’ vermeden
waardoor financiële beleggers aan
positielimiten kunnen ontsnappen door
op reële markten actief te worden.
Bron: FsmA
hoorzitting in het Belgisch federaal parlement
over speculatie op voedsel van 24 april 2013
Die bewering is niet correct. Het moratorium lijkt eerder op een
vrijgeleide. Het aanbod van speculatieve producten wordt immers niet verboden.
Het is pervers dat het moratorium wordt gebruikt om voorstellen
voor een betere regulering weg te wimpelen.
Verschillende Europese banken hebben het moratorium blijkbaar
niet nodig gehad om zich publiekelijk te engageren om speculatie op landbouwgrondstoffen
te stoppen.
Vormen van speculatie die geen
verband houden met de reële economie
moeten verboden worden: het
gebruik van passieve speculatie, indexfondsen
en high-frequency-trading
op de markten voor derivaten op landbouwgrondstoffen
verbieden.
De regelgevende maatregelen
moeten periodiek geëvalueerd worden.
Die evaluaties moeten aanpassingen
mogelijk maken in functie van
de evolutie van de financiële instrumenten
en de risico’s op de reële
markten.
Een gecoördineerde regelgeving
op internationaal niveau moet vermijden
dat spelers wegtrekken naar de
locaties met een lakse regelgeving.
Voedselspeculatie - De betrokkenheid van Belgische banken bij voedselspeculatie
31

Het regelgevend kader voor de
financiële sector uitbreiden
Bovenvermelde maatregelen zullen
slechts zin hebben wanneer ze gepaard
gaan met maatregelen om de
financiële sector in zijn geheel te reguleren,
de prijsvolatiliteit te beperken en
landbouwmarkten minder aantrekkelijk
te maken voor speculanten.
De bankactiviteiten opsplitsen
tussen detail- en speculatieve activiteiten.
Een bankensplitsing zou ook
vermijden dat goedkope leningen van
de Europese Centrale Bank voor speculatieve
doeleinden wordt.
De taks op financiële transacties
(FTT) op snelle en doeltreffende wijze
invoeren. Dat helpt excessieve speculatie
matigen en mobiliseert tegelijk
middelen voor ontwikkeling, voedselzekerheid
en de strijd tegen de klimaatverandering.
De deregulering van de financiële
markten een halt toeroepen door de
liberalisering van de derivatenmarkten
uit de bilaterale, regionale en multilaterale
handelsonderhandelingen te halen.
De banken verbieden om leningen
te verstrekken aan speculatiefondsen.
De oorzaken van de
prijsvolatiliteit aanpakken
Stabiele prijzen voor landbouwgrondstoffen
zouden speculatie in grote mate
zinloos maken. Daarom moeten we ook
aan de structurele oorzaken van de
prijsvolatiliteit werken:
Landen toestaan om een beleid
van prijsstabilisering te voeren (met
publieke voorraden, variabele tarieven,
contingenteringen, contracyclische
ondersteuning, beheer van vraag en
aanbod) dat de lokale productie bevordert;
De impact van een toenemende
vraag op de landbouwbouwmarkten
beperken door biobrandstofmandaten
en steun aan de productie van
biobrandstoffen af te bouwen;
32
De impact van de klimaatverandering
voor de landbouwproductie beperken
door, in de EU, de uitstoot van
broeikasgassen tegen 2020 met minstens
40% te verminderen;
De openbare ontwikkelingshulp
aanwenden voor de lokale voedselproductie
en ecologische boerenlandbouw,
voor de strijd tegen de ongelijke
toegang tot productiemiddelen en de
ongelijke machtsverhoudingen op de
markt, met respect voor gendergelijkheid.
Steun verlenen aan programma’s
van sociale bescherming voor arme
consumenten;
De regionale akkoorden van de
EU die samenwerking tussen landen
belemmeren herzien. Die akkoorden
versterken met een echt regionaal
landbouw- en handelsbeleid gericht
op voedselzekerheid;
Het gemeenschappelijk landbouwbeleid
hervormen. Nefaste instrumenten
als exportrestituties moeten
worden afgeschaft en stabiliseringinstrumenten
zoals aanbodbeheer en
publiek voorraadbeheer versterkt;
Het VN­Comité voor voedselzekerheid
versterken dat het mandaat heeft
de coherentie te bewaren, het beleid
voor voedselzekerheid te coördineren
en op te volgen.
Voedselspeculatie - De betrokkenheid van Belgische banken bij voedselspeculatie

conclusie
De conclusies van dit onderzoek naar
de betrokkenheid van Belgische banken
bij voedselspeculatie zijn overduidelijk.
Onze banken speculeren op
landbouwproducten in de zin dat ze beleggingsproducten
aanbieden die verband
houden met termijncontracten op
landbouwgrondstoffen. In april 2013
bedroeg de omvang van dat fenomeen
bijna één miljard euro. Het gaat quasi
zeker om een onder schatting van het
fenomeen, omdat hun activiteiten voor
eigen rekening of voor rekening van
professionele klanten niet in dit cijfer
zijn vervat. Van de tien onderzochte
financiële instellingen zijn Deutsche
Bank en BNP Paribas Fortis veruit
het meest actief in het aanbieden van
speculatieve producten op landbouwgrondstoffen
aan particulieren.
Dergelijke speculatie is niet alleen
immoreel maar ook gevaarlijk! De rol
van banken bestaat erin kapitaal te
mobiliseren voor de reële economie
en op die manier bij te dragen aan de
economische en sociale ontwikkeling.
Hun speculatieve betrokkenheid op de
landbouwmarkten hebben vandaag
een negatieve impact op de reële economie
en zelfs het algemeen belang.
Alles wijst er immers op dat die activiteiten
de prijsverhoging en –volatiliteit
van landbouwproducten versterken.
Dat leidt direct tot een verarming van
producenten en consumenten, vooral
in de armste landen van het Zuiden.
In die landen besteden gezinnen tot
80 % van hun inkomen aan voeding.
Die gezinnen slagen er steeds minder
vaak in zich degelijk te voeden, hun
kinderen naar school te sturen en de
levensnoodzakelijke zorg te verschaffen.
Voor de meeste voedselproducenten
vertalen prijsstijgingen zich
niet in stijgende inkomens. Ze geven
meestal meer geld uit aan voedsel dan
ze verdienen door hun producten te
verkopen. Bovendien stijgen ook de
productiekosten onophoudelijk. Prijsvolatiliteit
veroorzaakt tevens onzekerheid
bij beslissingen over productie
en investeringen. Voor de armste
staten, die meer voedsel importeren
dan ze exporteren, zetten prijsstijgingen
de overheidsbudgetten onder onhoudbare
druk en leiden tot politieke
instabiliteit en conflicten. De recentste
oproer in Noord-Afrika en het Midden-
Oosten is daarvan het droeve bewijs.
Geconfronteerd met de bewezen impact
van de massale speculatie op
landbouwgrondstoffen, schortten
sommige banken, zoals BNP Paribas,
fondsen voor speculatie op landbouwgrondstoffen
op. Dat betekent zeker
niet dat het fenomeen vandaag van de
baan is. Tegelijkertijd merken we dat
regulerende autoriteiten en toezichthouders
enkel inzetten op ‘zelfregu-
lering’ van de sector. Het Belgische
moratorium wil de verkoop van speculatieve
producten op de Belgische
markten beperken, maar blijkt totaal
ongeschikt om de speculatie op landbouwgrondstoffen
te stoppen.
Er is daarom absoluut nood aan een wettelijk
en bindend kader om de derivatenmarkten
op landbouwgrondstoffen te
reguleren. De Belgische overheid moet
haar verantwoordelijkheid nemen om
de transparantie van die markten te
verzekeren, doeltreffende positielimieten
op te leggen en schadelijke speculatieve
producten te verbieden.
Argumenten vAn De FinAnciële sectOr
“Als de financiële sector te veel
beperkingen wordt opgelegd, zullen
de Belgische landbouwers in het
buitenland op zoek gaan naar
producten om zich tegen risico’s
in te dekken.”
AntwOOrDen
Bron: Febelfin
hoorzitting in het Belgisch federaal parlement over
speculatie op voedsel van 24 april 2013
De positielimieten om speculatie tegen te gaan, treffen de landbouwers
niet. Integendeel, ze beschermen hen tegen de impact van excessieve
volatiliteit waarvan enkel financiële spelers profiteren.
De positielimieten willen vooral de explosie van speculatie indijken
en de adequate indekking tegen risico’s verzekeren.
Voor de landbouwers is het meest effectieve instrument om zich
tegen risico’s in te dekken een sterk landbouwbeleid dat prijzen van landbouwproducten
stabiliseert via het beheer van voorraden en aanbod om
schaarste en overproductie tegen te gaan.
Voedselspeculatie - De betrokkenheid van Belgische banken bij voedselspeculatie
33

verklarende woordenlijst
AFGELEID PRODUCT (DERIVAAT)
Financieel product waarvan de waarde
is afgeleid van de waarde van onderliggende
activa, zoals aandelen, obligaties
of grondstoffen.
CLEARInG (COMPENSATIE)
Clearing is het administratief en financieel
afwikkelen en garanderen van effectentransacties.
Clearing reduceert
het tegenpartijrisico voor de belegger.
Men maakt het saldo van de wederzijdse
schulden en vorderingen tussen
debiteuren en crediteuren en beperkt
de betaling enkel tot het berekende
saldo.
EIGEN MIDDELEN
Totaal van de activa van een bedrijf minus
het geheel van zijn schulden.
ETC
Nulcouponobligatie (zonder betaling
van interest) met de bedoeling de
schommeling van de grondstoffenprijzen
te repliceren.
ETN (OF CERTIFICAAT)
Schuldvorderingbewijs van banken
met de kenmerken van obligaties en
indexfondsen. Het doel van certificaten
is de evolutie van een index of een
waarde te repliceren, eventueel met
een hefboomeffect.
FINANCIALISERING VAN DE LANDBOUW
(FInAnCIALISATIon oF AGRICuLTuRE)
Term voor het proces waarbij de landbouw
steeds meer wordt beïnvloed
door de financiële markten.
GESTRUCTUREERD PRODUCT
Ingewikkeld financieel instrument dat
meestal uit twee elementen bestaat,
waarbij een eerste element het kapitaal
moet beschermen en het tweede meer
risico inhoudt en het rendement van
het product moet optimaliseren.
34
GRONDSTOFFENINDEx
Berekent de waarde van termijncontracten
voor een korf van grondstoffen.
De termijncontracten die betrekking
hebben op verschillende grondstoffen,
worden gecombineerd in één enkele
index waarin zij elk een specifiek gewicht
hebben.
HEDGER
Marktspeler die zich wil indekken tegen
het risico van een prijsstijging of
-daling. Daartoe voorziet hij dus een
dekking of hedging.
HIGHT FREqUENCY TRADING (HFT)
Het uitvoeren van financiële transacties
aan hoge snelheid met de hulp van
krachtige computerberekeningen.
INDExFONDS OF ExCHANGE TRADED
FUNDS (ETF)
Beleggingsfonds dat de prestatie van
één of meer indexen probeert te repliceren.
LANDBOUWGRONDSTOFFEN
(SoFT CoMMoDITIES)
Landbouwgrondstoffen bestaan uit alle
geteelde producten die bedoeld zijn
voor consumptie of voor verwerking.
oVER THE CounTER-MARkT (oTC)
Niet gereglementeerde markt waarop
de transactie rechtstreeks wordt gesloten
tussen de verkoper en de koper.
POSITIELIMIETEN
Limieten die het aantal contracten bepalen
dat één belegger (of een groep
beleggers) in de loop van een bepaalde
periode mag afsluiten op één (of
meer) financiële markt(en).
REëLE MARKT (SPOT MARKET)
De plaats waar verschillende soorten
operatoren elkaar ontmoeten (producenten,
groothandelaars, consumenten,…)
in aanwezigheid van de
goederen en met de bedoeling die te
verhandelen.
Voedselspeculatie - De betrokkenheid van Belgische banken bij voedselspeculatie
REPLICATIE VAN EEN INDEx
Het repliceren van de prestatie van een
index bestaat erin het gedrag van die
index te imiteren. Er wordt een onderscheid
gemaakt tussen fysieke en synthetische
replicatie.
SWAP(CONTRACT)
Financiële operatie die bestaat in een
uitwisseling van financiële stromen
(cash flows) tussen twee partijen. In
het geval van indexfondsen maakt een
swapcontract het meestal mogelijk om
de prestatie van een korf activa van
een fonds of een koers die is vastgelegd
op het moment van het contract
te ruilen voor die van de referentieindex.
TERMIJNCONTRACT (OF FuTuRE)
Een termijncontract is een vaste verbintenis
om een afgesproken hoeveelheid
van een actief te kopen of te verkopen
tegen een afgesproken prijs en op een
afgesproken datum in de toekomst.
Termijncontracten worden zelden uitgevoerd
met een reële levering: zij worden
meestal financieel afgehandeld.
TERMIJNMARKT (DERIVATIVES)
Financiële markt die het de operatoren
mogelijk maakt om hun positie op de
reële markt te dekken. Termijncontracten
die op die markt worden gesloten,
worden zelden uitgevoerd met een reele
levering:
zij worden meestal financieel afgehandeld.
TURBOCERTIFICAAT
Financieel instrument op basis van een
actief of een index, dat het mogelijk
maakt om de schommelingen van het
onderliggend actief zowel naar boven
als naar beneden te versterken (met
een hefboomeffect).
VOOR REKENING VAN DERDEN
Wordt gezegd van operaties waarin
een rechtspersoon (de financiële instelling)
enkel optreedt om een dienst
te leveren en zo de plaats inneemt van
een andere rechtspersoon (de klant).

lijst van gebruikte afkortingen
Acs Afrika, Caraïben, Stille Oceaan
cFtc Commodity Futures Trading Commission
cBOt Chicago Board of Trade
etc Exchange Traded Commodities
etF Exchange Traded Funds
etn Exchange Traded notes
emir European Market Infrastructure Regulation
esmA European Securities and Markets Authority
(Europese autoriteit voor toezicht op
financiële markten)
eu Europese Unie
FAO Organisatie van de Verenigde Naties voor
Voedsel en Landbouw
Ftt financiële transactietaks
FsmA Financial Services and Markets Authority
(Belgische autoriteit voor toezicht op de
financiële markten)
glB Gemeenschappelijk Landbouwbeleid van
de EU
gsci Goldman Sachs Commodity Index
ictsD International Centre for Trade and
Sustainable Development
iDs Institute of Development Studies
iFAD International Fund for Agricultural
Development
iFPri International Food Policy Research Institute
mvi Maatschappelijk verantwoorde investering
miFiD Markets in Financial Instruments Directive
(Europese richtlijn voor de markten voor
financiële instrumenten)
Otc over the counter
rFA Réseau Financement Alternatif
unctAD United Nations Conference of Trade
en Development (Conferentie…)
Voedselspeculatie - De betrokkenheid van Belgische banken bij voedselspeculatie
35

36
Ruée vers la terre : Quelles complicités belges dans le nouveau Far West mondial ?