Effectanalyse & Natuurcompensatieplan - Gemeente Helmond

Effectanalyse &
Natuurcompensatieplan
Stiphout-zuid

Effectanalyse & Natuurcompensatieplan
Stiphout-zuid
Februari 2011

Inhoud
1 Inleiding 7
1.1 Aanleiding 7
1.2 Doel 7
2 Voorgenomen ontwikkelingen 9
2.1 Verbindingsweg 9
2.2 Woningbouw Stiphout-zuid 9
3 Effectanalyse 11
3.1 Effecten op beschermde soorten 11
3.1.1 Effecten op soorten van FFlijst 1 11
3.1.2 Effecten op soorten van FFlijst 2/3 en FFlijst vogels 13
3.2 Effecten op beschermde gebieden 17
3.2.1 Ecologische Hoofdstructuur 17
3.2.2 Boswet 19
3.3 Conclusies 21
4 Mitigatie verbindingsweg 25
4.1 Flora- en faunawet 25
4.2 Versnippering Ecologische Hoofdstructuur 27
5 Compensatie verbindingsweg 29
5.1 Boswet 29
5.2 Ecologische Hoofdstructuur 29
6 Inrichtingsprincipes 33
6.1 Mitigerende maatregelen 33
6.2 Compenserende maatregelen 35
LITERATUUR 37
COLOFON 39
Effectanalyse & Natuurcompensatieplan
5

6
Roekenbos

1 Inleiding
1.1 Aanleiding
1.2 Doel
Gemeente Helmond werkt aan de ontwikkeling en leefbaarheid van Stiphout. Als onderdeel hiervan wordt gewerkt aan:
+ een nieuwe verbindingsweg tussen de Gerwenseweg en Schootense Dreef;
+ woningbouwontwikkeling bij de Stilpot en Leemkuilenweg.
In het voorjaar en de zomer van 2010 zijn de beschermde flora en fauna in het gebied geïnventariseerd (Staro Natuur
en Buitengebied 2010). Hieruit is gebleken, dat binnen het gebied beschermde diersoorten voorkomen en dat de
ontwikkelingen van invloed zijn op, in het kader van natuurwetgeving, beschermde gebieden. Hierdoor is de noodzaak
ontstaan te bepalen wat de exacte effecten zijn en hoe deze gemitigeerd en zo nodig gecompenseerd kunnen worden.
Doel van deze rapportage is te bepalen wat de negatieve effecten zijn op beschermde natuurwaarden. Vervolgens
dient te worden bepaald of deze effecten te mitigeren en/of te compenseren zijn. Er wordt gezocht naar praktisch
toepasbare mitigatie- en compensatiemogelijkheden, waarbij zoeklocaties en inrichtingsprincipes worden gegeven.
Effectanalyse & Natuurcompensatieplan
7

8
Tracé 2+
Stedenbouwkundig plan

2 Voorgenomen ontwikkelingen
Op basis van de Structuurvisie Stiphout werkt de gemeente Helmond aan verbetering van de leefbaarheid,
economische en sociale ontwikkeling van de kern Stiphout. Twee belangrijke onderdelen van deze ontwikkeling zijn
de aanleg van een nieuwe verbindingsweg tussen de Gerwenseweg en Schootense Dreef (locatie A), als tweede
ontsluitingsweg aan de westkant van het dorp, en de ontwikkeling van de nieuwbouwlocatie Stiphout-zuid (locatie
B).
2.1 Verbindingsweg
Om het de huidige verkeersdruk in het centrum van Stiphout te verminderen is de gemeente voornemens een nieuwe
verbindingsweg tussen de Gerwenseweg en Schootense Dreef te realiseren. Hiermee wordt beoogd dat het lokaal en
regionaal verkeer tussen Helmond, Nuenen en Eindhoven niet meer door het centrum van Stiphout rijdt. Bij de keuze
van het traject zijn vier varianten overwogen. Op basis van verschillende verkeerskundige aspecten is gekozen voor het
zogenaamde tracé 2+ (pagina 4). Het noordelijk deel van het tracé volgt de ligging van de huidige CAV-weg en loopt
ter plaatse door de oostelijke randzone van de Stiphoutse bossen. Het zuidelijk deel van het tracé volgt de ligging van
de huidige Schootenseweg en loopt door de zogenaamde geledingszone met een historisch agrarische functie.
2.2 Woningbouw Stiphout-zuid
Aan de zuidzijde van Stiphout wil de gemeente nieuwbouw mogelijk maken. Dit zal in twee delen gerealiseerd worden
met, ten westen van de Gasthuisstraat, de locatie Leemkuilen en, oostelijk van de Gasthuisstraat, de locatie Stilpot.
Als eerste zal locatie Stilpot ontwikkeld worden. Hierbij ligt de focus op de realisatie van starters- en
seniorenwoningen. Op de locatie Leemkuilen zal de nadruk liggen op een open bebouwingsbeeld aansluitend op
de bestaande bebouwing met tweekappers en vrijstaande woningen. Daarbij is centraal in het gebied een lage
compactere bebouwing mogelijk in de vorm van bijvoorbeeld starters- of seniorenwoningen (pagina 4).
Effectanalyse & Natuurcompensatieplan
9

10
Overwinteringsgebied
Voortplantingsgebied
Gewone pad
Leefgebied amfibieën

3 Effectanalyse
In dit hoofdstuk worden de effecten beschreven, die de voorgenomen ontwikkelingen hebben op de in het gebied
aanwezige natuurwaarden. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen soortgerichte en gebiedsgerichte bescherming.
3.1 Effecten op beschermde soorten
De soortbescherming is in Nederland vastgelegd in de Flora- en faunawet. Los van de zorgplicht (Art. 2), die inhoudt
dat zorgvuldig moet worden omgesprongen met alle dieren en planten, zijn ongeveer 500 soorten specifiek door de
Flora- en faunawet beschermd. Doel van de wet is er zorg voor te dragen dat de gunstige staat van instandhouding van
de beschermde soorten niet in gevaar komt.
In de Flora- en faunawet zijn lijsten samengesteld van soorten die een beschermde status genieten. Met name
de artikelen 2, 8, 9, 10 en 11 van deze wet hebben directe gevolgen voor de wijze waarop en de mate waarin
planologische ingrepen en feitelijke werkzaamheden invloed mogen hebben op de beschermde soorten.
Sinds de inwerkingtreding van de AMvB Art. 75 van de Flora- en faunawet in 2005 is het bij overtreding van de wet
door ruimtelijke ontwikkelingen niet meer altijd nodig een ontheffing te hebben voor het uitvoeren van werkzaamheden.
Of dat nodig is hangt af van de soorten die het betreft en de mate van bescherming die zij genieten:
+ voor de soorten van FFlijst 1 is geen ontheffing nodig;
+ voor de soorten van FFlijst 2 geldt dat moet worden gewerkt volgens een door de minister goedgekeurde
gedragscode. Indien er geen goedgekeurde gedragscode voorhanden is, zijn ook de soorten uit FFlijst 2
ontheffingsplichtig;
+ voor soorten van FFlijst 3 en FFlijst vogels moet altijd ontheffing worden aangevraagd. Behalve voor
beschermde soorten zelf, geldt deze indeling ook voor hun vaste rust- en verblijfplaatsen.
Door een wijziging in de wetgeving in augustus 2009 is het voor soorten van de Habitatrichtlijn (b.v. vleermuizen
en rugstreeppad) en voor vogels niet meer mogelijk een ontheffing te verkrijgen in het kader van ruimtelijke
ontwikkelingen. Daarnaast geldt voor vogels, dat het verkrijgen van een ontheffing in het kader van “dwingende reden
groot openbaar belang” eveneens niet meer mogelijk is. In deze gevallen dienen de projecten zodanig uitgevoerd te
worden, dat negatieve effecten op betreffende soorten voorkomen worden; mitigatie.
De ontwikkelingen in Stiphout-zuid zullen op meerdere soortgroepen een negatief effect hebben. In het plangebied
komen verschillende beschermde soorten voor die vermeld staan op de lijsten van de Flora- en faunawet en/of de
Habitatrichtlijn.
3.1.1 Effecten op soorten van FFlijst 1
De omgeving van beide projectlocaties behoort tot het leefgebied van verschillende diersoorten die zijn opgenomen op
FFlijst 1. Dit betreft met name vrij algemeen voorkomende soorten grondgebonden zoogdieren zoals bosmuis, egel en
ree. Zij verliezen door voorgenomen plannen (een deel van) hun leefgebied. Tevens geldt dat het resterend leefgebied
versnipperd raakt door de aanleg van de nieuwe verbindingsweg door de Stiphoutse bossen.
Wat betreft de in het onderzoeksgebied aanwezige amfibieën van FFlijst 1 (bruine kikker en gewone pad) geldt dat
leefgebied, vooral landbiotoop, zal worden vernietigd door het uitvoeren van de plannen. De wegen Ruwe Putten en
Braakweg doorsnijden bestaande migratieroutes van amfibieën van de Stiphoutse bossen naar voortplantingswateren
in het agrarisch gebied (pagina 6). De verkeersintensiteit op de wegen Ruwe Putten en Braakweg zal door de
ontwikkeling afnemen. Hierdoor zal het aantal amfibieën dat op die locaties overreden wordt afnemen.
Effectanalyse & Natuurcompensatieplan
11

12
Mark Zekhuis
Eekhoorn

3.1.2 Effecten op soorten van FFlijst 2/3 en FFlijst vogels
De omgeving van beide projectlocaties behoort tot het leefgebied van verschillende diersoorten die zijn opgenomen op
FFlijst 2/3 en FFlijst vogels. Dit betreft de eekhoorn (FFlijst 2), gewone dwergvleermuis en laatvlieger en verschillende
soorten vogels.
Eekhoorn
Hoewel binnen het onderzoeksgebied geen nesten of sporen van eekhoorns zijn aangetroffen, is het wel aannemelijk
dat de eekhoorn het gebied periodiek gebruikt om te foerageren. Door de aanleg van de nieuwe verbindingsweg
zal het leefgebied van de eekhoornpopulatie in de Stiphoutse bossen verkleind worden en meer versnipperd raken.
Gezien de grootte van het bosgebied, het aanpassingsvermogen van de eekhoorn aan een meer stedelijke omgeving
en de mogelijkheid om zich via het noordelijker gelegen bosgebied te verplaatsen, zal het effect op aanwezige
eekhoornpopulatie zeer beperkt zijn.
Foerageergebied vleermuizen
Het plangebied wordt door vleermuizen (FFlijst 3) volop gebruikt als foerageergebied. De bomen langs alle wegen
binnen het plangebied worden als foerageergebied gebruikt door gewone dwergvleermuis. In en boven de Stiphoutse
bossen jagen laatvlieger en gewone dwergvleermuis. Ook boven het populierenbos aan de Stilpot wordt gejaagd door
meer dan zeven individuen van de gewone dwergvleermuis. Over het algemeen jagen vleermuizen bij voorkeur in het
donker. De gewone dwergvleermuis laat zich niet afschrikken door verschillende vormen van verlichting. De laatvlieger
mijdt bij het foerageren locaties met overmatige verlichting.
Het verwijderen van het populierenbos aan de Stilpot zal een negatief effect hebben op de vleermuizen die in dit
bos foerageren. Vooral aan het begin van de avond, als het nog niet helemaal donker is, zijn vleermuizen afhankelijk
van donkere, onverlichte foerageergebieden in de buurt van hun verblijfplaats. In de buurt van het populierenbos
zijn echter nog voldoende donkere bosgebiedjes aanwezig, die kunnen dienen als foerageergebied. Het effect op de
foerageergebieden van vleermuizen is derhalve te verwaarlozen.
Vaste rust- en verblijfplaatsen vleermuizen
In het plangebied zijn geen verblijfplaatsen van vleermuizen aangetroffen. Gezien de vliegroutes van gewone
dwergvleermuis en laatvlieger is het waarschijnlijk dat de verblijfplaatsen van deze dieren in de bebouwde kom van
Stiphout liggen. Mogelijk worden de boerderijen aan de Schootenseweg gebruikt als verblijfplaats door vleermuizen.
Door het ontbreken van toestemming voor het betreden van deze locaties voor onderzoek is hierover op dit moment
geen definitief uitsluitsel te geven. Er zijn echter geen opvallende vliegbewegingen van en naar deze gebouwen
waargenomen, waardoor de kans op aanwezigheid van een kolonie ter plaatse gering is. Indien de gebouwen worden
gesloopt, is nader onderzoek noodzakelijk.
Vliegroutes vleermuizen
In de omgeving van het plangebied zijn meerdere vliegroutes van gewone dwergvleermuis en laatvlieger aanwezig.
Deze vliegroutes langs de bomenlanen zijn belangrijk als trekroute tussen de verblijfplaatsen in de woonkern en de
foerageergebieden in het buitengebied. Omdat bij herinrichting van het gebied een vergelijkbaar schaalniveau van
het aanwezige landschap gehandhaafd blijft, zullen bij eventuele aantasting van een bestaande vliegroute voldoende
alternatieven aanwezig blijven.
De verbindingsweg doorsnijdt geen vliegroute. Het aanleggen van verlichting langs de verbindingsweg kan, afhankelijk
van de uitvoering, wel een negatief effect hebben op de aanwezige vliegroute. De geplande ruimtelijke ontwikkelingen
zullen verder geen effect hebben op vliegroutes van vleermuizen.
Roek
Uit de inventarisatie van aanwezige beschermde flora en fauna, blijkt onder andere dat een kolonie roeken is
gehuisvest in het populierenbos aan de Schootense Dreef. Er is geconcludeerd dat de voorgenomen woningbouw
mogelijk conflicten met de Flora- en faunawet oplevert. De roek, familie van de kraaiachtigen, is een beschermde
vogelsoort van het agrarisch cultuurlandschap. Het nest van de roek valt onder artikel 11 van de Flora- en faunawet en
is daarmee, indien niet permanent verlaten, jaarrond beschermd.
Effectanalyse & Natuurcompensatieplan
13

14
Roek

Het gaat landelijk gezien niet goed met de roek. Na 2000 is er (opnieuw) sprake van een daling in het aantal
broedparen. Verminderde tolerantie, verstoring en inkrimping van geschikt foerageerareaal worden als oorzaken voor de
daling ten opzichte van 2000 genoemd (Dijkstra, 2005).
Het aantal roekenparen in Helmond is van 685 in 2006 afgenomen naar 360 in 2010. Van de 360 roekenparen
broeden er 169 in het populierenbos aan de Stilpot, waar de gemeente Helmond nieuwbouwplannen heeft. Dit is 47%
van de populatie.
Dit betekent, dat het verwijderen van dit bos een grote invloed zal hebben op de populatie roeken in Helmond. Mede
in het licht van de nagenoege halvering van het aantal roeken binnen de gemeente Helmond in vijf jaar tijd, is het geen
kolonie om risico’s mee te nemen.
Door de strikte bescherming van de roek is het vinden van een oplossing gecompliceerd. Hiervoor is nader onderzoek
nodig.
Huismus
Op het erf van de mogelijk te slopen boerderij aan de Schootenseweg en het erf aan de overzijde van de weg zijn
huismussen aanwezig. Het is onbekend hoe groot de populatie precies is. Nesten van de huismus vallen onder
de definitie van het begrip ‘nesten’ in artikel 11 van de Flora- en faunawet. Een mussenkolonie is jaarrond aan
dezelfde locatie gebonden. Deze nestlocaties en het functionele leefgebied eromheen zijn daarom, voor zover ze niet
permanent verlaten zijn, jaarrond beschermd.
Het aanleggen van de nieuwe verbindingsweg op de locatie van de boerderij zal een negatief effect hebben op de
aanwezige huismussenpopulatie, doordat de nesten worden vernietigd en mogelijk het contact tussen populaties
wordt verstoord.
Bosuil
In het bosperceel aan de Venstraat is een territorium van de bosuil aanwezig. In 2010 zijn daar meerdere jonge
vogels waargenomen. Door de voorgenomen woningbouw komt de bebouwing dichter bij deze nestlocatie. Bosuilen
zijn echter niet erg verstoringsgevoelig en kunnen goed leven in de directe omgeving van gebouwen. de voorgenomen
ontwikkelingen hebben dan ook geen invloed op de functionaliteit van het territorium. Tevens wordt het territorium
niet ingesloten door bebouwing, zodat het buitengebied van Stiphout toegankelijk blijft als foerageergebied voor
deze dieren.
Spechten
In de bospercelen rond de CAV-weg is zowel de grote bonte specht als de groene specht waargenomen. Bij
inspectie van de bomen in de zone die gekapt moet worden ten behoeve van het nieuwe tracé zijn geen boomholtes
waargenomen die in gebruik zijn door deze spechtensoorten. De directe omgeving van de CAV-weg wordt wel
gebruikt als foerageergebied door de grote bonte specht en de groene specht. De territoria liggen elders in het bos.
Het kappen van een gedeelte van de Stiphoutse bossen aan weerszijde van de CAV-weg, zal geen negatief effect
hebben op genoemde spechtensoorten, doordat nestlocaties niet aangetast worden en voldoende foerageergebied
voor de grote bonte specht en de groene specht behouden blijft.
In de directe omgeving zijn ook voor de overige minder algemene vogelsoorten en holenbroeders, zoals koolmees,
voldoende alternatieven aanwezig om naar uit te wijken. Effecten op deze soorten worden derhalve niet verwacht.
Algemeen voorkomende broedvogels
Een groot aantal vogelsoorten (FFlijst vogels) benut het gebied als foerageergebied en nestlocatie. Bij herinrichting
vindt gedeeltelijk vernietiging van het foerageergebied en de aanwezige nestlocaties plaats. Echter, ook de nieuwe
inrichting van het gebied zal geschikt zijn als foerageergebied voor algemeen voorkomende soorten. Negatieve
effecten op algemeen voorkomende vogelsoorten zijn derhalve te verwaarlozen.
Effectanalyse & Natuurcompensatieplan
15

16
Luc Hoogenstein
Huismus
Begrenzing EHS (groen en blauw)

3.2 Effecten op beschermde gebieden
3.2.1 Ecologische Hoofdstructuur
In de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) geldt het ‘nee, tenzij’ principe. Ontwikkelingen in de EHS en daarmee
aantasting van wezenlijke kenmerken en waarden van de EHS zijn niet mogelijk, tenzij er sprake is van een
zwaarwegend maatschappelijk belang dat niet elders gerealiseerd kan worden en waarbij negatieve effecten
gemitigeerd of gecompenseerd worden.
Beschermde natuurgebieden zijn vastgelegd in de provinciale uitwerking van de EHS. Sinds juni 2010 is een nieuwe
begrenzing van de EHS vastgelegd in de Verordening Ruimte Fase 1. In de nieuwe begrenzing behoren niet meer
automatisch alle bestaande bosopstanden tot de EHS. Kleine bosopstanden (snippers) en opstanden van geringe
omvang en zeer beperkte natuurwaarden zijn buiten de EHS komen te vallen. Op pagina 16 is de actuele begrenzing
van de EHS (groen) op kaart weergegeven. Uit deze figuur valt af te leiden, dat bij de stedelijke ontwikkeling van
Stiphout-zuid geen directe aantasting van de EHS optreedt. Het aanwezige populierenbos aan de Schootense Dreef
valt buiten de EHS. Tevens is te zien dat het noordelijk deel van tracé van de nieuwe verbindingsweg (A) door de EHS,
de Stiphoutse bossen, loopt.
Enkele kleine bosopstanden bij de agrarische bouwpercelen aan de Schootenseweg vallen buiten de EHS.
Negatieve effecten op de EHS hoeven alleen verwacht te worden bij het noordelijk deeltraject van de nieuwe
verbindingsweg. De negatieve effecten kunnen bestaan uit:
1. oppervlakteverlies van de EHS doordat het nieuwe wegprofiel breder zal zijn dan het huidige profiel van de
CAV-weg;
2. versnippering van Stiphoutse bossen;
3. verstoring van Stiphoutse bossen (licht, geluid en grondwater).
Oppervlakteverlies
In totaal wordt 16.482 m2 onttrokken aan de EHS (opgave gemeente Helmond). Dit bos dat grenst aan de
woonkern van Stiphout is, in tegenstelling tot de grootste delen van de Stiphoutse bossen, al voor het jaar 1900
bebost.
Versnippering
De verbreding van de bestaande weg vergroot de barrièrewerking voor verschillende diergroepen. Het bosperceel
tussen de nieuwe verbindingsweg en Stiphout komt min of meer geïsoleerd te liggen van de Stiphoutse bossen. Met
name voor aanwezige amfibieën (bruine kikker en gewone pad), bosmuizen en in mindere mate voor de eekhoorn,
zal de toenemende verkeersintensiteit en de breedte van de weg leiden tot een grotere barrièrewerking en extra
verkeersslachtoffers. Mogelijk gaan eekhoorns zich tussen bos en woonkern verplaatsen via andere routes. Door de
versnippering daalt de kwaliteit van het geïsoleerde bos tussen de verbindingsweg en bebouwing van Stiphout.
Verstoring
Afhankelijk van de wijze van aanleg en inrichting van de nieuwe verbindingsweg, zal extra verstoring kunnen optreden
in de vorm van licht, geluid of verstoring van de waterhuishouding. De gemeente heeft aangegeven te streven naar
behoud van zo veel mogelijk donkerte in het tracé van de weg door het bos. Tevens blijkt uit geluidsonderzoek (bron)
dat nergens de grens van 50 dB, de grens die door de provincie Noord-Brabant wordt gehanteerd voor verstoring, zal
worden overschreden.
Met name in de directe omgeving van vensystemen moet gewaakt worden voor de verstoring van het lokale grond-
en oppervlaktewatersysteem. Omdat het meest nabij gelegen ven (De Meer) op ruim 600 meter afstand ligt en
hoger in het landschap ligt, worden geen negatieve effecten verwacht. Op basis van deze gegevens is mitigatie of
compensatie voor deze mogelijke verstoringsfactoren niet noodzakelijk.
Effectanalyse & Natuurcompensatieplan
17

18
Bos
Komgrens Boswet

3.2.2 Boswet
Onder de Boswet vallen alle beplantingen van bomen die groter zijn dan 10 are of, als het een rijbeplanting betreft,
uit meer dan 20 bomen bestaan. Alleen bos dat buiten de komgrens Boswet ligt valt onder de Boswet. De Boswet
heeft tot doel om bossen te beschermen. In het kort zegt de Boswet: wat bos is, moet bos blijven. Bos dat wordt
gekapt, moet worden herplant. Als dat niet kan op dezelfde plaats, dan dient het ergens anders te gebeuren
(compensatie).
Effecten
Op basis van de conceptinrichtingsvoorstellen en de hierboven getoonde komgrens Boswet, blijkt dat compensatie
in het kader van de Boswet van toepassing is op drie elementen (pagina 18), namelijk:
1. het populierenbos aan de Schootense Dreef (1,8 ha);
2. het bos aan weerszijden van de CAV-weg (1,65 ha) en mogelijk
3. de laanbeplanting langs de Schootenseweg.
Op basis van de conceptinrichtingsvoorstellen kan geconcludeerd worden dat de laanbeplanting langs de
Schootenseweg behouden zal blijven. Er zullen daarom geen effecten zijn op deze laanbeplanting in het kader
van de Boswet. Indien door wijziging van de plannen compensatie noodzakelijk wordt, heeft het vanuit ecologisch
perspectief de voorkeur om deze compensatie als nieuwe laanbeplanting langs de nieuwe weg te realiseren.
De laanstructuur kan een ecologische functie hebben als geleidend element voor, bijvoorbeeld, vliegroutes van
vleermuizen.
Effectanalyse & Natuurcompensatieplan
19

20
Vleermuis

3.3 Conclusies
Uit voorgaande paragrafen is gebleken dat de voorgenomen plannen negatieve effecten zullen hebben op
beschermde soorten en gebieden.
Beschermde soorten
De voorgenomen ontwikkelingen leiden tot overtreding van de Flora- en faunawet ten aanzien van verschillende
soorten. Ontwikkelingen kunnen effect hebben op grondgebonden zoogdieren en amfibieën (FFlijst 1), vleermuizen
(FFlijst 3), huismus, roek en verschillende algemeen en minder algemeen voorkomende vogelsoorten (FFlijst vogels).
FFlijst 1
Met betrekking tot de soorten die onder het lichtste beschermingsregime vallen (FF-lijst1), bijvoorbeeld bosmuis en
gewone pad, geldt een algehele vrijstelling van de Flora- en faunawet bij ruimtelijke ingrepen.
FFlijst 2/3 en FFlijst vogels
Eekhoorns, vogels en vleermuizen vallen onder een strikter beschermingsregime van de Flora- en faunawet. De
voorgenomen ontwikkelingen kunnen echter zodanig worden uitgevoerd dat overtreding van de Flora- en faunawet
ten aanzien van de meeste van deze soorten voorkomen kan worden. Uitzondering hierop vormen vleermuizen en de
vogels met jaarrond beschermde nesten.
In de boerderijen aan de Schootenseweg zijn mogelijk vleermuisverblijfplaatsen aanwezig. Indien gebouwen
worden gesloopt zullen deze verblijfplaatsen verdwijnen. Nader vleermuisonderzoek naar specifiek deze locaties
is noodzakelijk. Verlichting van de nieuwe verbindingsweg heeft mogelijk een negatief effect op vliegroutes van
vleermuizen.
Voor de bij de boerderijen aanwezige huismus kunnen en dienen specifieke mitigerende of compenserende
maatregelen te worden getroffen om overtreding van de Flora- en faunawet te voorkomen.
Wat betreft de roeken geldt dat het vinden van een oplossing gecompliceerd is en nader gedetailleerd onderzoek vergt.
Diersoort Bescherming Mogelijke aantasting Locatie Noodzakelijke
maatregelen
Vogels FFlijst vogels Kap binnen
broedseizoen
Gehele plangebied Mitigatie
Huismus FFlijst vogels + artikel 11
FFwet
Roek FFlijst vogels + artikel 11
FFwet
Gewone
dwergvleermuis
Gewone
dwergvleermuis
Effectanalyse & Natuurcompensatieplan
Verwijderen nesten,
leefomgeving
Verwijderen nesten,
leefomgeving
FFlijst 3 Verwijderen
verblijfplaats
FFlijst 3 Plaatsen verlichting
vliegroute
Laatvlieger FFlijst 3 Verwijderen
verblijfplaats
Boerderijen langs
Schootenseweg
Mitigatie,/
compensatie
Populierenbos Stilpot Nader onderzoek,
aanpassen plan
Boerderijen langs
Schootenseweg
Nader onderzoek,
indien
noodzakelijk
Langs CAV-weg Mitigatie
Boerderijen langs
Schootenseweg
Nader onderzoek,
indien
noodzakelijk
Laatvlieger FFlijst 3 Plaatsen verlichting
vliegroute
Langs CAV-weg Mitigatie
tabel 1: samenvatting mogelijke effecten op soorten verbindingsweg en woningbouw
21

22
Populierenbos

Beschermde gebieden
De geplande ontwikkelingen hebben effect op de EHS en bomen en bosgebieden die beschermd worden door de
Boswet.
De effecten van de aanleg van de verbindingsweg en het realiseren van woningbouw bestaan uit oppervlakteverlies en
versnippering van natuurwaarden.
Gebied Effect Bescherming Oppervlakte
Weerszijden CAV-weg Oppervlakteverlies EHS + Boswet 1,65 ha
Weerszijden CAV-weg Versnippering EHS 6,42 ha
Populierenbos Oppervlakteverlies Boswet 1,8 ha
tabel 2: tabel samenvatting effecten op gebieden verbindingsweg en woningbouw
Hierna wordt verder ingegaan op de mitigatie- en compensatiemaatregelen met betrekking tot
de tweede ontsluiting Stiphout.
Effectanalyse & Natuurcompensatieplan
23

24
Mussenhaag

4 Mitigatie verbindingsweg
Om te voorkomen dat de voorgenomen ontwikkelingen in het kader van het realiseren van de verbindingsweg
negatieve effecten hebben op de aanwezige beschermde soorten en beschermde gebieden, is het noodzakelijk
om mitigerende en eventueel compenserende maatregelen te treffen. Het streven is om negatieve effecten en
afname van kwaliteit van leefgebieden van beschermde flora en fauna en beschermde gebieden zoveel mogelijk te
voorkomen door mitigatie. Indien mitigatie niet mogelijk is of niet voldoende gemitigeerd kan worden om schade te
voorkomen dient te worden gecompenseerd (hoofdstuk 5).
4.1 Flora- en faunawet
Uit voorgaande hoofdstukken is gebleken dat de aanleg van de verbindingsweg een negatief effect zal hebben op
strikt beschermde huismuspopulaties bij de boerderijen aan de Schootenseweg en mogelijk op vleermuizen. Overige
broedvogels die in de Stiphoutse bossen nabij de weg hun leefgebied hebben, kunnen, tijdens de werkzaamheden,
schade ondervinden van de aanleg van de tweede ontsluiting, wat ook een overtreding van de Flora- en faunawet tot
gevolg heeft.
De negatieve effecten op beschermde soorten kunnen worden voorkomen door het nemen van mitigerende
maatregelen.
Huismus
Voor huismussen geldt dat geschikt habitat (www.vogelbescherming.nl) bestaat uit de volgende elementen:
+ ruim voldoende nestgelegenheid;
+ continu voedsel in de directe omgeving van dekking;
+ voldoende inheems groen als leverancier van eiwitrijk voedsel voor de jongen;
+ groenblijvende planten in hagen of gevelbegroeiing;
+ zandbad;
+ water.
Alle voorzieningen dienen bij voorkeur binnen een straal van een paar honderd meter van elkaar te liggen. Bovendien
is groepsgrootte en de mogelijkheid tot uitwisselingen tussen verschillende groepen belangrijk. Geïsoleerde populaties
van minder dan 10 paar zullen in de regel verdwijnen.
Het is niet duidelijk hoeveel nestlocaties de huismus heeft in en rond de boerderijen aan de Schootenseweg. Zodra
gedetailleerdere plannen voor de locatie van de weg bekend zijn, zal op het erf van de boerderijen gekeken moeten
worden naar de precieze aantallen.
Om de functionaliteit van de vaste rust- en verblijfplaatsen van de huismus te waarborgen worden de volgende
mitigerende maatregelen voorgesteld:
+ voorafgaand aan de sloop of verstoring van de huidige nestplaatsen worden in nabij gelegen woningen of
schuren vogelvides of nestkasten geplaatst voor de huismus;
+ sloop en verstoring van de huidige nestlocaties vindt plaats buiten het broedseizoen (mei – september);
+ de nieuwe nestlocaties zijn in omvang en aantal ruim voldoende om de huidige populatieomvang te
behouden. Het aantal wordt bepaald na het vaststellen van de populatiegrootte(s);
+ bij aanleg van nieuwe groenstructuren in het gebied wordt besdragend, groenblijvend en doornig struweel
toegepast, welke als voedselbron en nestgelegenheid voor de soort kan dienen.
Door het uitvoeren van bovenstaande maatregelen, in de genoemde volgorde, wordt voorkomen dat de
verbodsbepalingen, genoemd in artikel 11 van de Flora- en faunawet, overtreden worden. De functionaliteit van de
vaste rust- en verblijfplaats van de huismus komt dan niet in het geding.
Effectanalyse & Natuurcompensatieplan
25

26
Bruine kikker
Verkeersslachtoffers

Vleermuizen
Het plaatsen van extra verlichting langs de nieuwe verbindingsweg heeft een negatief effect op de vliegroutes
van vleermuizen. Om verstoring van vliegroutes van vleermuizen te voorkomen is gewenst geen of zo min mogelijk
verlichting te plaatsen. De inrichting wordt aangesloten op de inrichting van de Gerwenseweg, waar ook het fietspad
niet verlicht is.
Vogels (algemeen)
Verspreid door het gebied broeden verschillende algemeen voorkomende vogels, waarvan de nesten gedurende
het broedseizoen zijn beschermd. Indien broedende vogels (FFlijst vogels) aanwezig zijn, kunnen verstorende
werkzaamheden zoals de kap van bomen, niet plaatsvinden, zonder hinder te veroorzaken. Door de bomen buiten
het broedseizoen van vogels te kappen wordt schade voorkomen. Indien zo gehandeld wordt treden er geen nadelige
effecten op ten aanzien van algemeen voorkomende vogels.
Zorgplicht
De nieuwe verbindingsweg verstoort de relatie tussen het overwinteringsgebied en voortplantingsgebied van amfibieën.
Omdat dit zich binnen de EHS afspeelt is de mitigatie hiervan opgenomen in paragraaf 4.2.
Tijdens de inventarisatie van natuurwaarden is geconstateerd dat tijdens de paddentrek amfibieën worden
doodgereden op de wegen Ruwe Putten en Braakweg. Vanuit de zorgplicht is het wenselijk maatregelen te nemen om
deze schade te voorkomen. Op deze locaties kunnen zogenaamde amfibieëntunnels met geleidingsschermen worden
aangelegd. Ten oosten van de verbindingsweg wordt één tunnel aanbevolen, ten westen drie tunnels. Het aantal
tunnels is ingegeven door de algemeen gehanteerde afstand tussen de tunnels van circa 100 meter.
4.2 Versnippering Ecologische Hoofdstructruur
Om versnippering van de EHS door de aanleg van de verbindingsweg te mitigeren is het nemen van
ontsnipperingsmaatregelen noodzakelijk. Het is belangrijk de te overbruggen afstand over de weg voor fauna zo klein
mogelijk te houden, door het behouden of aanplanten van bomen in de berm.
Daarnaast wordt geadviseerd faunapassages aan te leggen. Deze faunapassages zorgen er voor dat dieren de weg
veilig onderlangs kunnen passeren.
Het ligt voor de hand dat de faunapassages aansluiten bij de soorten of soortgroepen die aan beide zijden van
de weg een geschikt en volwaardig leefgebied hebben en die zonder passagemogelijkheid grote kans lopen
verkeersslachtoffer te worden.
In de Stiphoutse bossen komen verschillende kleine grondgebonden zoogdiersoorten voor zoals, bosmuis, egel,
eekhoorn, konijn en daarnaast verschillende soorten amfibieën en mieren en kevers. Daarom wordt geadviseerd
onder de nieuwe verbindingsweg zogenaamde faunatunnels voor kleine zoogdieren en amfibieën te realiseren. Uit
de leidraad faunavoorzieningen van Rijkswaterstaat (2005) blijkt dat de maximale afstand tussen de faunapassages
voor genoemde soorten en soortgroepen 100 meter bedraagt.
Om verkeersslachtoffers onder de reeën te voorkomen dienen wildspiegels langs de verbindingsweg geplaatst te
worden. Hierbij dient aansluiting gezocht te worden op de huidige inrichting van de Gerwenseweg, waar deze door de
Stiphoutse bossen loopt.
Door het aanleggen van de verbindingen voor kleine zoogdieren en wildspiegels in verband met reeën, wordt
schade door versnippering van de EHS voldoende gemitigeerd. Er is geen extra compensatie voor kwaliteitsverlies
noodzakelijk.
Voor het verlies van EHS oppervlakte door vernietiging zijn geen mitigerende maatregelen mogelijk; dit dient
gecompenseerd te worden. Ook in het kader van de Boswet dient de oppervlakte te kappen bos gecompenseerd te
worden.
Effectanalyse & Natuurcompensatieplan
27

28
Boskap
Bosaanplant

5 Compensatie verbindingsweg
Het verlies aan bos rond de CAV-weg dient gecompenseerd worden, omdat het behoort tot de EHS én wegens de
bescherming vanuit de Boswet. Beide verplichtingen tot natuurcompensatie werken niet cumulatief. De compensatie
hoeft derhalve slechts eenmaal uitgevoerd te worden.
5.1 Boswet
In een strook langs de bestaande CAV-weg, zal bestaand bos door nieuwe ontwikkelingen moeten wijken. Dit betreft
1,65 ha bos. Op basis van de Boswet dient verwijdering van bos altijd gecompenseerd te worden door aanplant van
nieuw bos. Dit gedeelte bos ook is aangewezen als EHS en de compensatieregels voor de EHS zijn zwaarder. Bij bos
ouder dan 25 jaar moet voor de EHS gecompenseerd worden met een factor 1,67. De compensatie wordt uitgewerkt
binnen paragraaf 5.2. De randvoorwaarde die vanuit de Boswet wordt meegenomen is dat minimaal 1,65 hectare bos
wordt herplant.
5.2 Ecologische Hoofdstructuur
Het bos rond de CAV-weg dat verdwijnt, valt onder het beschermingsregime van de EHS. De voorwaarden voor
compensatie van de EHS zijn gebaseerd op de Verordening Ruimte Noord-Brabant 2011. Provinciale Staten hebben
op 17 december 2010 de Verordening Ruimte Noord-Brabant 2011 vastgesteld. De Verordening Ruimte treedt op 1
maart 2011 in werking.
In het Natuurbeheerplan 2011 van de provincie Noord-Brabant is het gedeelte van de Stiphoutse bossen, dat door de
ingreep zal verdwijnen, voornamelijk bestemd als droog bos met productie. Een klein gedeelte betreft vochtig bos met
productie. De bomen langs de weg zijn ongeveer 40 jaar oud. De bosbodem is veel ouder.
Voorwaarde voor compensatie is dat er geen netto verlies mag ontstaan aan ecologische waarden en kenmerken
van het desbetreffende gebied in termen van areaal, kwaliteit en samenhang. In de beleidsregel ‘Verordening
Ruimte’ gaat men er vanuit dat het nieuw te realiseren ‘compensatiebos’ per oppervlakte-eenheid in eerste instantie
lagere natuurwaarden zal vertegenwoordigen dan het bos dat verwijderd wordt. Uit artikel 4.12 ‘voorwaarden voor
compensatie’ blijkt dat aangezien het te compenseren bos tussen de 25 en 100 jaar oud is, de natuurcompensatie in
dit geval ten minste 1,67 maal het areaal van verloren bos zal moeten beslaan.
De ruimtelijke compensatie voor aantasting van de EHS dient, conform de ‘Verordening Ruimte’ bij voorkeur ingezet te
worden om de aangetaste natuurkern kwantitatief en kwalitatief te versterken, zodat een duurzame situatie ontstaat.
Compensatieopgave
Aangezien vanuit de EHS en tevens vanuit de Boswet wordt gecompenseerd, dient in het totaal ten minste het
verwijderde areaal bos als nieuw bos gecompenseerd te worden. De ruimtelijke ‘toeslag’ mag, indien gewenst
voor natuurontwikkeling, ook als andere natuurvormen worden gerealiseerd. Dit houdt in dat van de noodzakelijke
natuurcompensatie tenminste 1,65 hectare bos gerealiseerd moet worden (Boswet + EHS). De overige 1,10 hectare
mag als andere vormen van natuur gerealiseerd worden (EHS).
Aantasting Compensatie-
verplichting
Oppervlakteverlies
weerszijden CAV-weg
Effectanalyse & Natuurcompensatieplan
Aantasting
oppervlakte bos (ha)
Compensatiefactor Omvang compensatie
(ha)
EHS + Boswet 1,65 1,67 1,65 bos
1,10 overige natuur,
bos
tabel 3: Compensatieoppervlaktes gebaseerd op Verordening Ruimte van Noord-Brabant
29

30
Hazelaar
Blauwe reiger

Duurzaamheid compensatie
Het waarborgen van de duurzaamheid van de compensatie betekent dat op de lange termijn de compensatie verzekerd
is. Voor EHS-gebied betekent dit dat compensatiegebieden aansluitend op bestaande EHS dienen te liggen en dat het
compensatiegebied ook als EHS-gebied wordt begrenst. Dit vereist meestal ook een bestemmingsplanwijziging voor de
compensatieterreinen.
Effectanalyse & Natuurcompensatieplan
31

32
Amfibieëntunnel (open constructie)

6 Inrichtingsprincipes
De geplande tweede ontsluiting betreft een rijbaan van circa 6,5 meter breed met aan weerszijden een berm. Aan
de oostzijde van de weg komt na de berm een onderhoudspad met een laagte voor waterberging. Op de locatie van
de huidige CAV-weg komt een vrijliggend fietspad te liggen. Het fietspad wordt niet verlicht. Aan beide zijden van
de weg komt een geleidelijke overgang naar het bos, de nieuwe bosrand. De totale breedte van de weg, inclusief
fietspad en bermen, wordt ongeveer 30 meter.
6.1 Mitigerende maatregelen
Faunapassages
Om schade aan fauna door versnippering van de EHS te voorkomen worden faunapassages geadviseerd. Er dient
ongeveer iedere 100 meter een passage te worden aangelegd. Tussen de passages worden rasters aangebracht om de
dieren naar de passages te leiden. Gezien de inrichting van de weg kunnen de rasters het best in de nieuwe bosrand
worden geplaatst (pagina 34).
De randvoorwaarden voor goed functionerende faunapassages voor de doelsoorten kleine zoogdieren en amfibieën
zijn:
+ de tunnels hebben een afmeting van 1 meter breed bij 70 cm hoog en zijn zo kort mogelijk (ingangen zo dicht
mogelijk bij de rand van de bestrating);
+ rechthoekige duikers hebben de voorkeur aangezien de rechte wanden een betere geleiding vormen en de
lichtinval groter is;
+ de tunnels zijn watervrij en aan de binnenzijde bedekt met grond;
+ de in- en uitlopen dienen watervrij te worden aangelegd onder een talud dat niet steiler is dan 1:4;
+ de tunnelingang mag niet worden verstoord door mensen en kunstlicht;
+ aangezien kleine zoogdieren en vooral amfibieën een kleine actieradius hebben is het noodzakelijk meerdere
tunnels op een regelmatige afstand van elkaar aan te leggen om als goede ontsnippering te kunnen dienen;
+ de gehele weg wordt aan beide zijden voorzien van een ononderbroken kleinwildraster, dat voorzien is van een
amfibieënscherm. Mocht in de toekomst blijken dat op de weg reeën worden aangereden dient overwogen te
worden het gebied aan de oostzijde van de weg ontoegankelijk te maken voor reeën door aan de westzijde van
de weg een reeënraster te plaatsen.
Amfibieëntunnels
Amfibieëntunnels die geadviseerd worden voor de Ruwe Putten zijn bij voorkeur rechthoekige duikers. In kleinere
(lokale) wegen kunnen zogenoemde open constructies worden toegepast (Rijkswaterstaat 2005). Aangezien er bij een
open constructie altijd voldoende licht aanwezig is, kan worden volstaan met een vaste breedte (20 cm). De ‘open
constructie’ heeft als voordeel dat de temperatuur en luchtvochtigheid binnen en buiten de tunnel gelijk zijn, dit is van
groot belang voor de amfibieën. Daarnaast hebben open constructies het voordeel dat deze minder gevoelig zijn voor
hogere grondwaterstanden. Wel kunnen er problemen ontstaan met strooizout.
Langs de weg moeten over de gehele lengte van de migratiezone geleidingsschermen voor amfibieën worden
aangebracht die zeer goed aansluiten op de passage (pagina 34)
Wildspiegels
Om verkeersslachtoffers onder met name reeën te voorkomen dienen wildspiegels langs de verbindingsweg worden
geplaatst.
Effectanalyse & Natuurcompensatieplan
33

34
Mitigerende maatregelen
Compenserende maatregelen

6.2 Compenserende maatregelen
De compensatieverplichting in het kader van de EHS dient bij voorkeur ingezet te worden ten behoeve van herstel
van de aangetaste natuurkern. De nieuwe natuur dient daarom zo dicht mogelijk bij het aangetaste gebied
gerealiseerd te worden. Dit kan gebeuren door vergroting van het areaal van deze natuurkern, kwalitatieve verbetering
door bijvoorbeeld ruimtelijke verbindingen te leggen met andere gebieden of door verbetering van a-biotische
omstandigheden.
In de Structuurvisie Stiphout zijn twee landschapsecologische zones benoemd. De eerste tussen de Stiphoutse
bossen en de Goorloopzone (oost-west). Als tweede is een verbinding tussen de Stiphoutse bossen en het Coovels
bos benoemd (noord-zuid). Het is de wens van de gemeente om de compensatie zo mogelijk binnen één van deze
zones aan te leggen. In het kader van de compensatie ten behoeve van de aanleg van de verbindingsweg heeft het de
voorkeur deze in te zetten voor de verbinding tussen het Coovels bos en de Stiphoutse bossen. Hiermee kunnen de
gradiënten aan de zuidkant van de Stiphoutse bossen worden versterkt.
De Stiphoutse bossen en het Coovels bos hebben een hydrologische relatie. De Stiphoutse bossen liggen op hoger
gelegen zandgronden waar regenwater infiltreert. In het ruim twee meter lager gelegen Coovels bos treedt kwelwater
juist uit. Tussen deze twee gebieden in ligt een agrarisch gebied dat relatief laag gelegen is, ten opzichte van de
omringende agrarische gebieden. Dit gedeelte heet dan ook niet voor niets ‘Broek’ 1 . Door de drainage/ontwatering
in dit gebied te verminderen, kan het kwelwater weer dichter bij het maaiveld komen. Dit biedt kansen voor de
ontwikkeling van natuur die afhankelijk is van aanwezigheid van kwalitatief hoogwaardig (kwel)water. Op deze manier
kan ook een natuurlijke overgang van de droge Stiphoutse bossen naar het natte Coovels bos hersteld worden.
Prioriteiten compensatie
1. Aan de zuidzijde worden de Stiphoutse bossen uitgebreid met nieuw areaal bos.
In de huidige vorm is er een zeer abrupte overgang van de Stiphoutse bossen naar de aangrenzende
landbouwgronden. Juist in deze overgangszones kan geschikt leefgebied voor vele soorten flora, vogels,
amfibieën, en insecten worden gecreëerd door een meer geleidelijke overgang van het gesloten naar het
open landschap te realiseren. Direct aansluitend aan de Stiphoutse bossen dient 1,65 hectare bos te
worden aangelegd. Daarbij is het van belang dat de randzone van minimaal 20 meter met struiken wordt
beplant.
2. Direct zuidelijk van de Stiphoutse bossen liggen laag gelegen landbouwgronden, die onder invloed staan
van lokaal kwelwater afkomstig uit de Stiphoutse bossen. Hoe beter dit kwalitatief hoogwaardig water kan
doordringen tot de wortelzone van de vegetatie, des te meer bijzondere soorten tot ontwikkeling kunnen
komen. Het verdient aanbeveling om de resterende compensatie van 1,10 hectare uit te voeren in hooiland
waarin een tweetal poelen ligt, die kunnen dienen als voortplantingsbiotoop voor, onder andere, amfibieën.
De zoekgebieden voor bos en hooiland met poelen zijn aangegeven op de kaart op pagina 34.
Eventuele natuurcompensaties die de gemeente in de toekomst als gevolg van andere ruimtelijke ontwikkelingen
dient uit te voeren, kunnen aansluiten op de hier voorgestelde compensatie. Door aanleg van lijnvormige
groenstructuren in combinatie met laaggelegen hooilanden en één of enkele kleine bosopstanden kan de
verbinding tussen de Stiphoutse bossen en het Coovels bos worden versterkt. Hiermee kunnen de kansen voor
natuurontwikkeling op de gradiënt tussen de droge Stiphoutse bossen en het natte Coovels bos benut worden.
Bijzondere aandacht is dan wel noodzakelijk om de barrièrewerking van aanwezige infrastructuur voor flora en fauna
op te lossen.
1 Een broek is een laaggelegen gebied dat nat blijft door opwellend grondwater (kwel) of is een langs een rivier of beek gelegen laag stuk
land dat regelmatig overstroomt en ‘s winters vaak langere tijd onder water staat
Effectanalyse & Natuurcompensatieplan
35

Literatuur
+ Burg van der, R.F. (Bosgroep Zuid Nederland) De vennen van de Stiphoutse bossen: Beheer- en
maatregelenplan 2007-2015.
+ Creemers. R.C.M. & J.J.C.W. van Delft (RAVON) (redactie) 2009. De amfibieën en reptielen van Nederland.
– Nederlandse fauna 9. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, European Invertebrate Survey –
Nederland, Leiden.
+ Limpens, H. et al, Atlas van de Nederlandse vleermuizen, onderzoek naar verspreiding en ecologie, KNNV
Uitgeverij, Utrecht, 1997.
+ Loon, van, A.J. 2004. Zwartrugbosmier Fromica pratensis Retzius, 1783. – EIS – Nederland, www.naturalis.nl/
eis
+ Loon, van, A.J. Kale bosmier Fromica polyctena Förster, 1850. – EIS – Nederland, 2004. www.naturalis.nl/eis
+ Loon, van, A.J. van. Mieren Formicidae. In:M. Reemer,A.J.van Loon & T.M.J.Peeters (redactie), De wespen en
mieren van Nederland (Hymenoptera: Aculeata), Nederlandse Fauna 6, Nationaal Natuurhistorisch Museum,
KNNV Uitgeverij & EIS Nederland, Leiden, pp. 227-263, 2004.
+ Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, Brochure: Buiten aan het werk? Houd tijdig rekening met
beschermde dieren en planten, 22 februari 2005.
+ Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, Wijziging beoordeling ontheffing Flora- en faunawet bij
ruimtelijke ingrepen, Den Haag 26 augustus 2009.
+ Twist, P. en H. Limpens, Een thuis voor de vleermuis, beschermingsplan voor vleermuizen in Noord-Brabant,
Provincie Noord-Brabant, ’s Hertogenbos, december 2006.
+ Rijkswaterstaat. Leidraad faunavoorzieningen bij wegen, Delft, mei 2005.
+ Staro Natuur en Buitengebied, Natuurwaarden Stiphout-zuid (september 2010)
Geraadpleegde internetsites:
+ www.biodiversiteitbrabant.nl
+ www.brabant.nl
+ www.minlnv.nl
+ www.naturalis.nl/eis
+ www.natuurloket.nl
+ www.ravon.nl
+ www.telmee.nl
+ www.vlinderstichting.nl
+ waarneming.nl
+ www.zoogdiervereniging.nl
Effectanalyse & Natuurcompensatieplan
37

Effectanalyse & Natuurcompensatieplan
Opdrachtgever
Gemeente Helmond
Weg op den Heuvel 35
5701 NV Helmond
t 0492 - 58 77 77
Planteam
Nadine Arts Staro Natuur en Buitengebied
Erik van der Staak Staro Natuur en Buitengebied
Jan Willem Burgmans Staro Natuur en Buitengebied
Rapportnummer: P10-0017/B
Dit rapport is geprint op FSC-papier
39

Lodderdijk 38a
5421 XB Gemert
tel (0492) 450 161
fax (0492) 450 162
info@starobv.nl
www.starobv.nl