nr 1 2012.pdf - Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie

Nieuwsbrief van de Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie nr. 1 2012
Oprichter NVA overleden
‘Een verenigingsman bij uitstek’
professor Maarten Mauve
(1912 – 2012)

2 de anesthesioloog 4 • 2011
COLOFON
redactieraad
J.w. Kallewaard
C.J. van oort
mw. P.L.T. Liem
redactie
Sandra Gijtenbeek
Tekstcorrectie
INdIGo TEKST
Judith van oudheusden
druk
Graficiënt Printmedia, Almere
De NVA Nieuwsbrief is een officieel
orgaan van de Nederlandse
Vereniging voor Anesthesiologie en
wordt maximaal zesmaal per jaar
gratis aan de leden toegestuurd.
deadline inzenden kopij voor
volgende Nieuwsbrief:
6 april 2012
Nederlandse Vereniging voor
Anesthesiologie
opgericht 6 april 1948
Bureau NVA
Mercatorlaan 1200
3528 BL Utrecht
Correspondentieadres
Postbus 20063
3502 LB Utrecht
Telefoon
Algemeen nummer: 030 282 3385
(zie achterzijde voor meer nummers)
Fax
030 282 3856
E-mail:
nva@anesthesiologie.nl
website
www.anesthesiologie.nl
© Nederlandse Vereniging
voor Anesthesiologie, 2012
Niets uit deze uitgave mag worden
verveelvoudigd en/of openbaar worden
gemaakt, op welke wijze dan ook, zonder
voorafgaande schriftelijke toestemming van
de redactie.
INHOUD jaargang 8 • nummer 1 • maart 2012
Voorwoord 4
Hervatting antegrade registratie pijngeneeskunde voor zij-instromers 5
de registratie voor zij-instromers is per 1 maart hervat
In Memoriam: Maarten Mauve (1912-2012) 6
op 18 januari overleeg Maarten Mauve een van de oprichters van de vereniging
‘Nieuwe ontwikkelingen eisen professionele opzet van de vereniging’ 8
Nieuw bestuurslid Hans Knape stelt zich voor
wat valt er te leren van incidenten 15
Verslag naar aanleiding van de publicatie Schaderapport Anesthesiologie 1993-2010
van Medirisk.
Frans ten Have
JUrIdISCH
risico van het vak 10
Eva Koetsier & Ludmilla Garmers, Juridische Commissie
KwALITEIT
Kwaliteit in praktijk 14
Verantwoord gebruik van apparatuur
Hans van Breugel, beleidsmedewerker kwaliteit
wETENSCHAP
Een uitdaging 12
Jilles Bijker
GESCHIEdENIS
de Indische narcoseadministratie van L.d.J. (Hans) reeser 20
Hans Pöll, Commissie Geschiedenis
oPLEIdING
NVA presenteer kwaliteitsintrument opleidingen 11
ronald Hortensius, beleidsmedewerker opleidingen
wAT VErdEr TEr TAFEL KoMT
Promoties 23
overleden
KALENdEr 24
de anesthesioloog 4 • 2011
3

Voorwoord
Samenwerking en vriendschap
Geachte leden,
In deze editie van de anesthesioloog wordt aandacht besteed aan het overlijden van een van de oprichters van de
vereniging: Maarten Mauve. Mauve was in 1948 de eerste voorzitter en is inmiddels door 23 anderen in die functie
opgevolgd. In mijn kamer hangt een fotogallerij van streng tot vrolijk kijkende heerschappen die toezien of ik wel
hard aan het werk ben, met Mauve als jonge man helemaal vooraan.
Zoals Mauve optekende in het eerste jubileumboek ‘van aether naar beter’, dat is uitgegeven bij het veertigjarig
jubileum van de vereniging, is de Nederlandsche Anaesthesisten Vereeniging opgericht in de bibliotheek van de
Chirurgische Kliniek A van het Wilhelmina Gasthuis te Amsterdam op zaterdag 24 januari 1948. De kleine vereniging
van individuele anesthesiologen had ‘samenwerking en vriendschap’ hoog in het vaandel, maar wel met
een groots voornemen: alle anesthesieën te gaan verzorgen. Daarbij werd een opdracht aangenomen die alle jaren
daarna een belangrijk aandachtspunt is gebleven: er moest terrein worden gewonnen op een gebied waar anderen
al werkzaam waren. In de loop van de jaren verschoof dat van de anesthesie naar de gebieden daaromheen zoals
de Intensive Care, het preoperatief traject en de pijngeneeskunde, tot de huidige formulering in het strategisch
meerjarenplan: regie voeren bij de positionering van de anesthesioloog als perioperatieve dokter.
Tien jaar na de oprichting van de vereniging telde het ledenbestand 99 leden. Ook toen was samenwerking en
vriendschap tussen anesthesiologen nog het thema, maar met het groeien van de vereniging naar de nu ruim 2200
leden werd het vriendschapselement vrijwel onmogelijk als doelstelling te handhaven. Het is bijzonder leuk waar
te nemen dat tijdens de Anesthesiologendagen die vriendschap nog steeds een rol speelt: de ontmoetingen met
oude bekenden en de interactie buiten de sessies worden nog steeds hoog gewaardeerd. Ik hoop van harte dat
de Anesthesiologendagen ook in de toekomst het centrale ontmoetingsmoment van anesthesiologisch Nederland
blijft.
De groei van de vereniging gaat onvermijdelijk samen met verlies van het persoonlijk karakter zoals dat in de beginjaren
zo nadrukkelijk als doelstelling werd geformuleerd. Toch proberen we er alles aan te doen om alle leden
gehoor te geven en te dienen. De ontwikkelingen in de maatschappij vragen een meer bedrijfsmatige aanpak. Het is
een hele kunst om een steeds verder differentiërend vakgebied bijeen te houden, maar toch zetten we in op binding
en gemeenschappelijkheid. Juist als grote vereniging staan we sterk.
De individuele dienstverlening blijft een belangrijk aandachtspunt van de vereniging. Wij informeren u via alle
middelen die wij tot onze beschikking hebben. Daarnaast hoop ik dat u ook uw weg naar de vereniging blijft vinden.
Via mail of telefoon nodig ik u van harte uit uw vragen te blijven stellen, ons te informeren over de ontwikkelingen
die van invloed zijn op uw werk, en mee te werken in een sterke vereniging die het vakgebied krachtig
vertegenwoordigt. Zo blijft het thema van het eerste uur, samenwerking en vriendschap ook in het huidige tijdsgewricht
staande, en eren wij ook in deze eeuw het gedachtengoed van Mauve en de andere anesthesiologen van
het eerste uur.
Patricia Liem
Directeur NVA
4 de anesthesioloog 4 • 2011
Hervatting antegrade registratie
pijngeneeskunde voor zij-instromers
Sinds 2010 kunnen anesthesiologen gecertificeerd
worden in het aandachtsgebied pijngeneeskunde
op basis van de criteria uit de Notitie Registratie
Anesthesiologen met aandachtsgebied pijngeneeskunde.
Begin 2011 besloot het bestuur de Notitie tijdelijk terug
te trekken en de antegrade registratie voor zij-instromers
op te schorten om de criteria nader uit te werken.
Inmiddels is het addendum “Eisen voor zij-instromers”
gereed en is de registratie voor deze groep per 1 maart
hervat. Zij-instroom is mogelijk voor de zogenaamde
“spijtoptanten”, anesthesiologen die in hun opleiding
geen verdiepingsstage pijngeneeskunde hebben doorlopen,
maar zich later alsnog verdiepen in dit aandachtsgebied
en in aanmerking willen komen voor inschrijving
3e Refresher Course
Obstetrische Anesthesie
Woensdag 18 april 2012
In de Driehoek, Utrecht
9.00 -17.30 uur
Kijk voor het programma en inschrijving op de website
www.anesthesiologie.nl
(aandachtsgebieden, obstetrische anesthesie)
in het register van erkende pijnspecialisten. Tevens is
zij-instroom bedoeld voor buitenlandse anesthesiologen
met belangstelling voor pijngeneeskunde.
De eisen voor zij-instromers zijn niet wezenlijk veranderd.
Uitgangspunt blijft dat zij-instroom mogelijk is
voor hen die aantoonbaar een vergelijkbaar curriculum
hebben doorlopen als een opleiding met verdiepingsstage
pijngeneeskunde. De eisen zijn nader gespecificeerd,
evenals de wijze waarop men opleiding en competenties
dient aan te tonen. De eisen kunt u vinden op de website
onder “aandachtgebieden”. Ook kunt u daar een aanvraagformulier
downloaden.
Voor alle vragen omtrent de pijnregistratie kunt u contact
opnemen met Marloes van Grotel of Marjolein Swinkels.
Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie
Belgian Association of Regional Anesthesia
de anesthesioloog 4 • 2011
5

Op 18 januari jongstleden overleed ons erelid Maarten
Mauve op 99-jarige leeftijd. Hij was in 1948 een
van de oprichters en de eerste voorzitter van de Nederlandse
Vereniging voor Anesthesiologie, destijds nog
Nederlandsche Anaesthesisten Vereeniging geheten.
Maarten Mauve werd op 18 mei 1912 geboren in Scheveningen,
waar hij de lagere school en Hogere Burgerschool
doorliep. Al tijdens zijn HBS-tijd verdiende hij
bij met het lesgeven aan medescholieren om zo in zijn
eigen onderhoud te kunnen voorzien; zijn ouders hadden
onvoldoende geld om hem door te laten leren. Gedurende
zijn studie geneeskunde in Leiden, die in 1930
aanving, zette hij zijn bijverdiensten voort met een
student-assistentschap in het histologisch laboratorium
van prof. Van der Hoeven. Handige bijkomstigheid
was dat Mauve daar over de examenvragen van Van
der Hoeven kon beschikken en daardoor een gewild
repetitor was voor zijn medestudenten. Dit studentassistentschap
bracht hem ook in contact met de anesthesie.
In die tijd werden assistenten van divers pluimage
ingezet om in de operatiekamer narcose toe te
dienen, zo ook Maarten Mauve. Zo diende hij in 1936
zonder enige vorm van opleiding zijn eerste narcose
toe. Gedurende zijn studie bleef hij regelmatig narcose
6 de anesthesioloog 4 • 2011
In memoriam
professor Maarten Mauve
(1912 – 2012)
toedienen. Deze ervaring kwam goed van pas toen hij
zich in 1939 als huisarts vrij vestigde in Heemstede.
Het toedienen van narcose onder andere bij de chirurg
Wamsteker in Haarlem was voor de huisarts met nog
weinig patiënten een welkome bijverdienste. Steeds
meer van zijn tijd stak hij in het narcotiseren. Hij kreeg
daarvoor door mevrouw Wamsteker per giro 10% van
het honorarium van de chirurg overgemaakt.
Gedurende de Tweede Wereldoorlog ontstond het idee
om helemaal met het toedienen van narcose in eigen onderhoud
te voorzien. Toen Amsterdams hoogleraar chirurgie
Boerema in 1946 mevrouw Vermeulen-Cranch
vroeg een anesthesistenopleiding op te zetten, was het
besluit snel genomen. Mauve begon op 2 januari 1947
als eerste leerling. De praktijk in Heemstede werd verkocht
en van de opbrengst kon Mauve zijn assistententijd
financieren, aangezien er nog geen toereikend salaris
voor assistenten anesthesie was; net zoals er nog
geen echt tarief voor de toediening van narcose bestond.
Deze financiële hindernissen voor een echt specialisme
leidden tot de oprichting van de Nederlandsche Anaesthesisten
Vereeniging. Nog tijdens zijn opleiding begon
Mauve met zijn collega’s Boeré, Van ’t Oever en Hobbel
met de voorbereiding daarvan. Op 24 januari 1948
was de NAV een feit, tegelijk met de erkenning van het
nieuwe specialisme Anesthesie door de Specialisten Registratie
Commissie. Mauve werd de eerste voorzitter
van de vereniging.
Hoewel Mauve in eerste instantie voor militaire dienst
was afgekeurd wegens een sporthart, werd hij medio
1948 alsnog voor tweeënhalf jaar opgeroepen om in
Indonesië ingezet te worden; zijn nog korte voorzitterschap
moest hij neerleggen. Hij diende in Surabaja in
het Marinehospitaal samen met zijn goede vriend chirurg
Wynand van Enst, ‘oom Wynand’ voor zijn kinderen.
Ook na hun terugkeer bleven de twee bij elkaar en
vestigden zich in het Burgerziekenhuis in Amsterdam.
Toen Van Enst in 1964 tot hoogleraar werd benoemd in
het Binnengasthuis volgde Mauve hem ook daarnaartoe.
Hier kreeg ook Mauve opleidingsbevoegdheid en
werd hij in 1969 aan de Universiteit van Amsterdam
tot lector benoemd. Na het vroegtijdig overlijden van
Wynand van Enst in 1971 vertrok Mauve naar Utrecht
om daar eerst als lector en vanaf 1980 als hoogleraar
werkzaam te zijn. In 1978 startte hij daar nog een kliniek
voor patiënten met chronische pijn. In 1982 ging
hij met emeritaat.
De verdiensten van Maarten Mauve voor de Nederlandse
Vereniging voor Anesthesiologie zijn geenszins
beperkt gebleven tot zijn eerste, korte voorzitterschap.
Van 1952-1957 was hij weer voorzitter en daarmee
de enige voorzitter met twee gescheiden termijnen. In
deze periode was hij een van de grondleggers van de
World Federation of Societies of Anaesthesiologists in
1955 ten tijde van het eerste wereldcongres in Scheveningen.
Zijn inbreng is nog tastbaar, omdat de eerste
statuten van de WFSA Mauve’s Burgerziekenhuis vermelden
als plaats van vestiging. Van 1961-1972 was
hij secretaris van het Concilium Anaesthesiologicum.
Al deze verenigingsactiviteiten stonden in het teken
van een van de oorspronkelijke doelen van de vereniging:
‘het aanmoedigen van samenwerking en vriendschap
tussen anaesthesisten’. Een dankbare vereniging
benoemde hem in 1973 tot erelid.
Deze carrière overziend, heeft Mauve zich met meerdere
organisatorische aspecten van ons metier beziggehouden:
opleiding, eigenlijk de rode draad vanaf
zijn bijlessen aan medescholieren op de HBS, belangenbehartiging,
(internationale) samenwerking en
vriendschap. Logischerwijs had hij een belangrijke redactionele
inbreng in het gedenkboek Van aether naar
beter bij het veertigjarig bestaan van de Nederlandse
Vereniging voor Anesthesiologie in 1988, waarvoor hij
meerdere bijdragen schreef. Zijn laatste werk was een
speciale uitgave van het Nederlands Tijdschrift voor
Anesthesiologie ter gelegenheid van het tiende wereldcongres
in 1992 in Den Haag, geheel gewijd aan de
wording van de WFSA.
Maarten Mauve, een docent pur sang en verenigingsman
bij uitstek, is niet meer. Wij gedenken hem in
dankbaarheid en respect; onze gedachten gaan uit naar
zijn nabestaanden.
Hans Pöll, met dank aan Jaap J. de Lange en Karen
Mauve
Bronnen
Van aether naar beter. Utrecht: Bunge, 1988.
Keeman JN, Mauve M. ‘In memoriam Prof. van Enst’. Nederlands
Tijdschrift voor Geneeskunde 115 (1971) 439-40.
Mauve M. ‘Episodes from the History of the Establishment of the
World Federation of Societies of Anaesthesiologists’. Nederlands
Tijdschrift voor Anesthesiologie 5 (1992) supplement 1.
de anesthesioloog 4 • 2011
7

Hans Knape: nieuw lid van het NVA-bestuur
‘Nieuwe ontwikkelingen eisen
professionele opzet van de vereniging’
Hans Knape, bestuurslid NVA
Na mijn opleiding tot anesthesioloog onder leiding
van prof. D.M.E. Vermeulen - Cranch,
FFARCS in het Wilhelmina Gasthuis te Amsterdam
heb ik experimenteel promotieonderzoek verricht
naar de interactie tussen de sympathicus en het
renine angiotensine-systeem. Ik heb als anesthesioloog
gepraktiseerd in verschillende ziekenhuizen waaronder
het Prinsengrachtziekenhuis, het Lucas Ziekenhuis in
Amsterdam en het Ziekenhuis Berg en Bosch te Bilthoven.
Na enkele jaren met plezier in het
St. Radboudziekenhuis in Nijmegen
te hebben gewerkt, ben ik sinds 1992
werkzaam als hoogleraar/opleider in
het UMC te Utrecht. Ik ben thans 61
jaar.
In het verleden heb ik de vereniging al
in een aantal posities mogen dienen,
bijvoorbeeld als lid van de CKAP in
de eerste jaren van deze kwaliteitscommissie, als lid
van het Concilium, als een van de vier auteurs van de
nieuwe opleidingseisen en als secretaris van het toenmalige
Convent van Opleiders. Het Convent van Opleiders
was oorspronkelijk een instelling die buiten de
NVA functioneerde. Op zich was dat niet onbegrijpelijk,
omdat de belangen van de hoogleraren/opleiders
niet noodzakelijkerwijs parallel liepen met die van de
vereniging. In de loop van de jaren is echter de betrokkenheid
van de hoogleraren en opleiders bij de vereniging
gegroeid en nu zijn de hoogleraren feitelijk onlosmakelijk
met de NVA verbonden.
De instelling van de Raad van Hoogleraren als adviesorgaan
van het NVA-bestuur is dan ook een ontwikkeling
die de vereniging verder moet versterken. Ik zeg
8 de anesthesioloog 4 • 2011
In november 2011 heeft de ledenraad van de NVA het voorstel van
de sollicitatiecommissie overgenomen om mij te benoemen tot lid
van het verenigingsbestuur, waarna de ledenraad de benoeming
heeft bekrachtigd. Ik voel mij zeer vereerd door de voordracht en de
daarop gevolgde benoeming. Graag licht ik toe wat mij uitdaagt in
deze nieuwe positie.
‘In het buitenland
zijn de wetenschappelijke en
de beroepsverenigingen van
anesthesiologen
veelal separate instanties
waarbij wrijvingen over
en weer vaak de relatie
kenmerken.’
nadrukkelijk: ‘verder’, omdat ik van mening ben dat
vooral de nieuwe structuur van de NVA een belangrijke
professionaliseringslag betekent. De NVA is allang niet
meer het clubje dat dreef (of niet dreef) op de inzet
van enkele vrijwilligers, zoals ik de vereniging in de jaren
’70 van de vorige eeuw heb leren kennen. Nieuwe
ontwikkelingen eisen een professionele opzet van de
wetenschappelijke vereniging, denk aan: de veranderingen
in de maatschappij, de grotere betrokkenheid
van de omgeving, de roep om transpa-
rantie, de grotere mondigheid van de
patiënten, de financiële belangen van
verzekeraars en minister en de positie
van vrijgevestigde, in dienstverband
werkende en academische anesthesiologen.
In het buitenland zijn de wetenschappelijke
en de beroepsverenigingen
van anesthesiologen veelal separate instanties waarbij
wrijvingen over en weer vaak de relatie kenmerken.
Gelukkig mogen we ons in Nederland verheugen op
een NVA waarin beide belangen hun plaats hebben.
Natuurlijk kunnen beroepsbelangen strijdig lijken met
wetenschappelijke belangen, maar het is goed dat deze
mogelijke verschillen binnen de NVA in dialoogvorm
kunnen worden aangepakt.
Het moge duidelijk zijn dat ik mij, gezien mijn ervaring
als president van de European Board of Anaesthesiology
(UEMS) van 2004 – 2008 en met mijn ervaring
als president van de European Society of Anaesthesiology
van 2008-2009, zal focussen op de belangen
van de gehele anesthesiologie in en buiten de NVA en
zeker niet alleen op de academische anesthesiologie.
Hoewel mijn binding met de Raad van Hoogleraren
praktisch kan zijn binnen deze functie, ga ik mij de komende
jaren vooral inzetten voor de realisatie van het
strategisch beleidsplan NVA 2012 – 2015 ‘Veiligheid
en betrouwbaarheid’. Dat is voor mij de belangrijkste
uitdaging. Natuurlijk komen er in de bestuursvergaderingen
ook allerlei ad hoc zaken aan de orde, maar het
strategisch plan is eigendom van de leden. Zij hebben
Het Nederlands Tijdschrift voor
Anesthesiologie
kondigt met
gepaste trots aan
Met veel genoegen nodigen wij auteurs uit die werkzaam
zijn bij een Nederlandse afdeling Anesthesiologie, tot het
indienen van internationale publicaties die in 2011 tussen
1 januari en 31 december 2011 zijn verschenen. Deze
worden beoordeeld door een onafhankelijk expertcomité
bestaande uit de Kernredacteuren NTvA en het
Stichtingsbestuur NTvA.
De drie meest oorspronkelijke publicaties worden beloond
met geldprijzen bestaande uit:
1e award € 3.000,-
2e award € 2.000,-
3e award € 1.000,-
er richting aan gegeven. De realisatie van het plan is
daarom de belangrijkste verantwoordelijkheid van het
NVA-bestuur, al vertrouw ik vanzelfsprekend ook op
grote inzet van de kant van de leden.
Het strategisch plan is de enige mogelijkheid om Anesthesiologie
in al haar facetten de komende jaren beter
op de kaart te zetten. Ik kijk ernaar uit mij daarvoor in
te zetten!
De namen van de winnende
auteurs worden gepubliceerd in
het NTvA met een explicatie van
de hoofdredacteur, waarbij de
winnende Award-auteur zich met
het indienen van een publicatie
verplicht tot een beschrijving van
de inbedding van de publicatie
en het onderzoek in een brede
context.
De uitreiking van de NTvA –
Prof. Dr. Ritsema van Eck Awards
vindt plaats tijdens de NVA-dagen
2012 met een feestelijk tintje.
Dien daarom zo spoedig mogelijk uw publicatie in
Dit initiatief wordt mede mogelijk gemaakt door
Graag voor 16 april 2012 (artikelen met postdatum na 16.04.2012 kunnen niet in aanmerking komen voor de
Awards) naar de redactie van het NTvA – ntva@mumc.nl - onder vermelding
NTvA – Prof. Dr. Ritsema van Eck Award 2012
Award voorwaarden zijn van toepassing; op te vragen bij de redactie van het NTvA via een e.mail: ntva@mumc.nl
de anesthesioloog 4 • 2011
9

Juridisch
Risico van het vak...
Eva Koetsier & Ludmilla Garmers, Juridische Commissie
In de uitspraak van het Regionaal Tuchtcollege te Zwolle van 19 januari jongstleden 1
wordt een anesthesioloog aangeklaagd nadat een patiënt een allergische reactie op
diclofenac ontwikkelde. De zaak betreft een gezonde patiënt die na een ongecompliceerde
kaakchirurgische ingreep naar de recovery wordt gebracht. Hier krijgt de
patiënt in opdracht van de anesthesioloog diclofenac iv toegediend.
Na de toediening wordt de patiënt tachycard en hypotensief,
waarna de anesthesioloog tegen de leerlingverkoeververpleegkundige
zegt: ‘geef maar 5 efedrine’.
Deze geeft 5 ml, dus 25 mg. De anesthesioloog
vermeldt op het postoperatieve verslag de gebeurtenis,
de toegediende medicatie en de ondernomen acties.
In de onderhavige zaak wordt de anesthesioloog onder
andere verweten teveel diclofenac en teveel efedrine te
hebben toegediend, c.q. te hebben laten toedienen. Alle
klachten worden in deze zaak afgewezen: een ogenschijnlijk
onbelangrijke uitspraak. Toch heeft deze uitspraak
een drietal aspecten die onze dagelijkse praktijk
raken. Ten eerste de documentatie: een drukke dag, een
hoge turnover van patiënten, een ongecompliceerde
ingreep, een kortdurende reactie op medicatie die met
een beetje efedrine weer verholpen wordt. Hoe vaak
documenteren wij dit secuur in de status? De verslaglegging
heeft in casu voor veel verheldering gezorgd.
Ten tweede de ‘Human Factor’: ‘geef 5’ leidt hier tot
een dosis van 25 mg (5 ml) efedrine terwijl er 5 mg (1
ml) bedoeld was. Het college gaat ervan uit dat de verpleegkundige
had kunnen weten dat er 5 mg bedoeld
Ludmilla Garmers,
Jurist /anesthesioloog
Eva Koetsier
Jurist/anesthesioloog
10 de anesthesioloog 4 • 2011
werd, maar geeft wel aan dat er ruimte is voor verbetering
in de communicatie.
Veel medische missers zijn een gevolg van miscommunicatie,
aannames en misinterpretaties, veelal ten
gevolge van grote stress, hoge werkdruk of vermoeidheid.
Vaak gaan we ervan uit dat de ander onze opdracht
begrepen heeft.
Ten derde de communicatie met de patiënt: er wordt
de anesthesioloog verweten dat hij niet de echtgenote
van de patiënt heeft gebeld, onvoldoende uitleg heeft
gegeven en geen excuses heeft aangeboden. Juist op
de verkoever, net voordat wij als anesthesiologen de
patiënt uit het oog verliezen, is het zaak de communicatie
en de verslaglegging secuur te doen. Hierna zijn
we uit beeld en weten in de regel niet meer wat er met
de patiënt gebeurt. Complicaties en klachten komen
ons alleen ter ore door VIM-meldingen of betrokken
chirurgen. Duidelijke documentatie, maar ook heldere
communicatie naar snijdende specialisten en afdeling,
kunnen ertoe bijdragen dat we controle houden en dit
soort klachten misschien kunnen voorkomen.
1 Regionaal Tuchtcollege Zwolle, 19 jan 2012, 110/2010
NVA presenteert kwaliteitsinstrument
opleidingen
Ronald Hortensius, beleidsmedewerker opleidingen
Op 17 januari vond op initiatief van het ‘Opleidingsetalageproject’ het congres
Kwaliteit en Mobiliteit in de Medisch Specialistische Vervolgopleiding plaats. Het
congres werd door zo’n 180 deelnemers (opleiders, aios, leerhuismedewerkers, bestuurders
en vele anderen) bezocht.
In het Etalageproject dat het congres initieerde, zelf
een initiatief van de Raad Opleiding van de Orde
van Medisch Specialisten (OMS), participeren zowel
17 wetenschappelijke verenigingen als de NVZ,
NFU. Tijdens het congres is er op diverse manieren
aandacht besteed aan de thema’s van het Etalageproject,
namelijk kwaliteit van opleiden, keuze en mobiliteit
van aios en enige competitie tussen opleidingsafdelingen.
Workshops NVA
De NVA had een groot aandeel in de organisatie van
de workshops die werden gegeven tijdens het congres.
Prof. dr. Robert Jan Stolker gaf een workshop over hoe
een aios gestructureerd keuzes kan maken bij het samenstellen
van zijn of haar opleidingsprogramma, inclusief
de differentiatiestage. Prof. dr. Gert Jan Scheffer
ging tijdens zijn workshop in discussie met de voorzitter
van het Etalageproject. Daarbij kwam een aantal
argumenten ter sprake die ook tijdens de pro-condiscussie
op de anesthesiologendagen 2011 genoemd werden.
Prof.dr. Hans Knape en Ronald Hortensius presenteerden
als start voor continue kwaliteitsverbetering
een model waarmee opleidingskwaliteit transparant en
meetbaar gemaakt kan worden.
Instrument opleidingskwaliteit
Het model dat tijdens het congres is gepresenteerd,
wordt op dit moment door het Concilium ontwikkeld in
lijn met het strategisch beleidsplan van de NVA. Het betreft
een kwaliteitsscorekaart waarmee, met behulp van
een aantal indicatoren, een beeld verkregen kan worden
van de kwaliteit van opleiding(en) anesthesiologie. Deze
weken worden alle 36 opleiders anesthesiologie en 11
aios uit de CASA herhaaldelijk geconsulteerd (Delphi
methodiek) over de relevantie van bepaalde indicatoren
voor het beoordelen en evalueren van opleidingskwaliteit.
Deze consultatierondes zullen leiden tot een indicatorenset
waarmee de opleiding zal worden geëvalueerd.
Zodra het project zich in een meer gevorderd stadium
bevindt, wordt u hierover uitgebreider geïnformeerd.
De Delphi methodiek is een onderzoeksmethode
waarbij de meningen van een groot aantal
experts wordt gevraagd ten aanzien van een
onderwerp waar geen consensus over bestaat.
Door de antwoorden van de andere experts
(anoniem) terug te koppelen wordt in een aantal
rondes geprobeerd tot consensus te komen.
Kijk voor meer informatie
over dit onderwerp op:
www.opleidingsetalage.nl
de anesthesioloog 4 • 2011
11

Wetenschap
EEN UITDAGING
Jilles Bijker, UMC Utrecht, Gelderse Vallei Ede
De magie van statistiek en licht narcisme
Het imago van de wetenschap kan dus wel een steuntje
in de rug gebruiken. Eerlijk is eerlijk, ook ik begreep
tijdens mijn studie geen snars van statistiek en
ik haak nog steeds regelmatig af als iemand zonder
enige inleiding de technische diepte van zijn of haar
onderzoek induikt. Toch heb ik inmiddels mijn hart
aan de wetenschap verloren. Tijdens mijn promotie,
mede geholpen door een opleiding in de klinische
epidemiologie, ontrafelden zich geleidelijk de magie
van statistiek (there are three kinds of lies: lies,
damned lies and statistics), de overwegingen in het
opzetten en uitvoeren van onderzoek en de geheimen
van de wetenschappelijke
‘Spelletjes zijn alleen
maar leuk als de
regels duidelijk zijn en
iedereen zich eraan
houdt.’
taal die gebezigd werd. Toen
mijn eerste artikel werd gepubliceerd,
kon ik een licht
gevoel van narcisme niet ontkennen,
ook al had ik gedacht
daar wel immuun voor te zijn.
Overigens, elke wetenschapper die wel beweert immuun
te zijn voor narcisme spreekt naar mijn idee
niet de waarheid. Inmiddels ben ik wetenschap dan
ook als een leuk, spannend en uitdagend spel gaan
zien. Niet dat ik daarmee het belang van wetenschappelijk
onderzoek en de integere beoefening daarvan
wil bagatelliseren. Integendeel! Spelletjes zijn alleen
maar leuk als de regels duidelijk zijn en iedereen zich
eraan houdt.
12 de anesthesioloog 4 • 2011
Helaas heeft de wetenschap nog wel eens last van een slecht imago.
Als voorbeeld liggen dan direct de recente fraudegevallen voor de
hand, maar die bedoel ik nog niet eens. Nee, ook onder collega’s
doet het beoefenen van het aandachtsgebied wetenschap regelmatig
een wenkbrauw optrekken. Naar mijn idee is dat omdat wetenschappers
te vaak in onbegrijpelijke taal over ondoorgrondelijke
onderwerpen praten. Daarbij komt dat onderzoekers nog wel eens
dankbaar misbruik maken van dit jargon bij het beslechten van wetenschappelijke
discussies, onder het motto: ‘if you can’t convince
them, confuse them ’.
Regels en vragen
Helaas zijn er inmiddels zoveel regels opgesteld rond
alle verschillende aspecten van onderzoek, dat dit de
motivatie om aan wetenschap te beginnen ook niet
echt ten goede komt. Steeds meer en steeds strengere
eisen worden er aan onderzoek gesteld, die ook almaar
intensiever gecontroleerd worden. Waarom is
wetenschap dan tóch leuk? Dat is omdat, uiteindelijk,
indien goed beschouwd, wetenschap helemaal niet
ingewikkeld is. Zo begint onderzoek altijd met een
vraag, liefst een simpele, die vervolgens via een studieontwerp
en de uitvoering daarvan tot een antwoord
kan leiden. Dit klinkt als een open deur en zelfs een
beetje wijsneuzerig, maar toch gaat het hier al vaak
fout. Niet zelden wordt de volgorde omgedraaid en
probeert men een studie te ontwerpen die een op
voorhand getrokken conclusie moet gaan ‘bewijzen’.
Deze eyeopener werd geleverd door John Hartung,
die hierover een hilarische en voor veel onderzoekers
confronterende lezing hield, o.a. als gastspreker in
Utrecht in 2005.
Speelveld
Naast de toename aan regels en controle is ook het
speelveld van de wetenschap aan het veranderen.
Voorheen werd dit voornamelijk bespeeld door de
academische ziekenhuizen, maar de grote subsidieverstrekkende
instanties gaan steeds meer verlangen
dat onderzoeken worden uitgevoerd in grotere samen-
werkingsverbanden (zie hierover ook de column van
Christa Boer in ‘De Anesthesioloog’ nr. 2, 2011). Het
is in dat licht dan ook goed om nog eens het belang
van een onderzoeksconsortium onder de aandacht te
brengen, zoals ook besproken op de sessie van de
Commissie Wetenschap tijdens de laatste Anesthesiologendagen.
Onderzoek in perifere ziekenhuizen
De perifere ziekenhuizen zullen door samenwerkingsverbanden
dus een steeds grotere rol gaan spelen in
het doen van onderzoek. Dat is ook mijn motivatie geweest
om na mijn opleiding en promotie te gaan werken
in een perifeer opleidingsziekenhuis. Met een nul-
dr. Bas Gerritse ontving op 14 december jl. de
Catharina Pijls Proefschriftprijs 2011 voor zijn
proefschrift getiteld Prehospital medical care
in children by a Helicopter Emergency Medical
Service, from incident to outcome (radboud
Universiteit Nijmegen).
deze prijs wordt eenmaal per twee jaar toegekend
aan een of meerdere onderzoekers
aanstelling in het UMC Utrecht en een op wetenschap
en opleiding gerichte taak in het Ziekenhuis Gelderse
Vallei te Ede hoop ik een brug te kunnen slaan tussen
de academie en de periferie. Ik zie het als een enorme
uitdaging om te laten zien dat perifere ziekenhuizen
uitstekende partners zijn in academisch onderzoek.
Maar de uitdaging om te laten zien dat perifere ziekenhuizen
ook prima zelf onderzoek kunnen initiëren en
uitvoeren, is nog groter. De laatste ontwikkelingen leveren
een heel nieuw en spannend speelveld op waarin
de lijnen opnieuw getrokken worden. Ik sta in ieder
geval te popelen om het veld te betreden en mee te spelen,
maar dan wel op de bal en niet op de man, het moet
per slot van rekening wel leuk blijven.
Catharina Pijls Proefschriftprijs voor Bas Gerritse
in Nederland op het brede terrein van de
Gezondheidswetenschappen. de onderzoeker
dient door een recent excellent proefschrift
en door overige publicaties er blijk van hebben
gegeven een substantiële bijdrage te leveren
aan de ontwikkeling van het vakgebied. Bas
Gerritse is de eerste anesthesioloog die deze
prijs in ontvangst heeft mogen nemen.
Bas Gerritse (links) en professor Scherpbier
(rechts), decaan van de Universiteit Maastricht.
de anesthesioloog 4 • 2011
13

Kwaliteit
in praktijk
foto Shutterstock
WAT SPEELT ER?
Verantwoorde inkoop, ingebruikname, gebruik en afstoting
van medische apparatuur zijn onderdeel van het
veiligheids- en kwaliteitssysteem (VMS) in de Nederlandse
ziekenhuizen. Conform het kwaliteitskader van
medisch specialisten (2010) is de medisch specialist primair
verantwoordelijk voor de zorg die wordt geleverd.
Dit impliceert ook dat de verantwoordelijkheid voor de
hierbij gebruikte apparatuur bij de specialist zelf ligt.
Deze verantwoordelijkheid behoeft nadere uitwerking.
WAT DOEN WE ERAAN?
De concept leidraad Medische Apparatuur (2.0), die
door de Orde van Medisch Specialisten wordt ontwikkeld,
beschrijft verantwoordelijkheden die lokaal geïmplementeerd
dienen te worden: van een beheersysteem
van inkoop, gebruikers- en competentiebeheer tot en
met afschaffing. Het is volgens deze leidraad van belang
om te weten dat de mensen die met medische apparatuur
werken ook werkelijk in staat zijn om er op de juiste
wijze mee om te gaan. De Commissie Kwaliteit zal een
aantal van deze zaken concreet uitwerken door onder
andere een format te ontwikkelen voor een portfolio
waarin elke anesthesioloog zijn apparatuurvaardigheden
vast kan leggen.
WAT GAAT U ERVAN MERKEN?
De Commissie Kwaliteit zal NVA-leden vragen hoe in
een portfolio effectief weergegeven kan worden met
welke apparatuur iemand verantwoord kan omgaan.
Met een goed ontwikkeld portfolio kan worden aangetoond
dat de competenties aanwezig zijn om bepaalde
apparatuur veilig te bedienen. Daarnaast zullen er hel-
De Commissie Kwaliteit van de Nederlandse Vereniging
voor Anesthesiologie is de beleidscommissie
die zich richt op de samenhang in kwaliteitsbeleid
binnen de vereniging. Onderstaand artikel is
onderdeel van een reeks die periodiek in de anesthesioloog
verschijnt en inzicht geeft in de activiteiten
van deze commissie en de betekenis ervan
voor de anesthesiologische praktijkvoering.
door Hans van Breugel, namens Commissie Kwaliteit
VERANTWOORD GEBRUIK VAN APPARATUUR
14 de anesthesioloog 4 • 2011
dere voorbeeldprocedures ontwikkeld worden voor het
melden van ongeregelmatigheden in apparatuur en zal
de rol worden beschreven die de verschillende betrokkenen
hebben in het beheer van apparatuur. De commissie
wil op deze wijze een instrument aanreiken waarmee de
competenties van gebruikers gewaarborgd zijn. Het gaat
dus om een vertaalslag van de bestaande leidraden naar
de lokale werksituatie. Het portfolio, de voorbeeldprocedures
en rolomschrijvingen zullen ook van pas komen
bij kwaliteitsvisitaties, aangezien daarbij de stand van
zaken in de toekomst op dit niveau zal worden getoetst.
WAAR GAAT HET TOE LEIDEN?
De Commissie Kwaliteit wil door middel van bovenstaande
instrumenten leden graag ondersteunen bij het
implementeren van lokale procedures, zoals:
•Een zinvolle beschrijving van beschikbare apparatuur
•Het benoemen van noodzaak en intensiteit van scholing
•Een vastgestelde procedure voor het inwerken van
nieuwe gebruikers
•Beschikbaarheid van een bijscholingscyclus bij vevanging
of incidenteel gebruik
•Het vastleggen van vaardigheden per gebruiker m.b.t.
apparatuur (portfolio)
•Het vastleggen van procedures bij storingen en
vevanging
•Het in staat zijn om verantwoording af te leggen over
bovenstaande zaken (audits/visitaties)
Momenteel zijn twee NVZ gidsen beschikbaar voor het vormgeven van
processen rond apparatuur, te weten “Kwaliteitsborging medische systemen.
Een praktische gids (2004)” en “Praktijkgids risicomanagement en medische
technologie (2008)”. In november 2011 is daar het convenant tussen NFU en
NVA (“Veilige toepassing van medische technologie in het ziekenhuis”) aan
toegevoegd.
Schaderapport Anesthesiologie
Wat valt er te leren van incidenten?
Frans ten Have, anesthesioloog, UMC Sint Radboud Nijmegen
De uitkomst verbeteren en/of de kans op onbedoelde schade verminderen. Dat is
het doel van kwaliteitsverbetering van ons anesthesiologisch handelen. Een manier
om kwaliteit te verbeteren is de gevallen te bekijken waarin patiënten daadwerkelijk
schade hebben ondervonden. Dit kan door het bestuderen van civielrechtelijke
en strafrechtelijke jurisprudentie en door het analyseren van ingediende schadeclaims.
Beide geven echter slechts in zeer beperkte mate inzicht in het optreden van
incidenten.
Het is immers bekend dat het merendeel van
de incidenten niet leidt tot rechtsgang en/of
schadeclaims, de incidenten die daar wel toe
leiden geven daarom geen volledig beeld van de feitelijke
hoeveelheid incidenten. Wel kan analyse van
schadeclaims inzicht geven in het optreden van ongewenste
behandelresultaten en ons bewust maken van
de mogelijke gevolgen van ons handelen.
Amerikaanse database
In Nederland is het ongebruikelijk om op structurele
basis schadeclaims te analyseren. Er zijn in ons land
slechts twee publicaties verschenen over de anesthesioloog
in de medische tuchtrechtspraak 1,2 . In het buitenland
is dit anders. Met name in Amerika is er een
uitgebreide database, waarbij ook conclusies worden
getrokken uit zogenaamde closed claims, afgesloten
schadeclaims. Deze claims hebben min of meer dezelfde
status als jurisprudentie: de uitspraken vormen
een basis voor soortgelijke zaken 3.4 . De American Association
of Anesthesiologists heeft voor de closed
claims een organisatie (ASA Closed Claims Project)
en een website (www.ASAClosedClaims.org) opgezet
5 , alsmede verschillende registratie-banken, zoals
de Pediatric Perioperative Cardiac Arrest Registry en
de Postoperative Visual Loss Registry.
MediRisk
In ons land zijn alleen gegevens voorhanden van
verzekeraar MediRisk. 6 Eind jaren tachtig werden
zorginstellingen geconfronteerd met explosieve premiestijgingen.
Omdat het risico van medische aansprakelijkheid
verzekerbaar en betaalbaar moest blijven, is
op initiatief van enkele ziekenhuizen en de VvAA in
1993 het medische aansprakelijkheidsrisico ondergebracht
in een onderlinge waarborgmaatschappij: MediRisk.
Het doel: op uniforme wijze schadegevallen
afhandelen, de risico’s spreiden en expertise in kunnen
zetten. Secundair kwam uit de oprichting van Medirisk
een schadepreventiebeleid voort, omdat de premie die
de ziekenhuizen moeten betalen direct afhankelijk is
van de schadeclaims. MediRisk heeft het karakter van
een vereniging en is derhalve non-profit, waarmee het
zich onderscheidt van reguliere verzekeraars. Samen
met de verzekerde ziekenhuizen onderneemt Medi-
Risk preventie-gerelateerde acties om de zorg veiliger
te maken. Circa 65% van de algemene ziekenhuizen
en daarmee 42% van alle anesthesiologen is verzekerd
via MediRisk. Academische ziekenhuizen zijn niet
verzekerd bij MediRisk. Jaarlijks worden gemiddeld
1145 claims ingediend. In de periode 2006-2010 is per
verzekerde anesthesioloog (1 fte) gemiddeld 0,4 claim
ingediend.
Soorten klachtenprocedures
Een patiënt die ontevreden is over de ondergane behandeling
kan op verschillende manieren zijn of haar
beklag doen, namelijk:
• Een klacht indienen over de behandeling, de behandelaar
of de zorginstelling. Elke zorginstelling
is verplicht hiervoor een procedure te hebben en
doorgaans is hiervoor een klachtenfunctionaris
beschikbaar.
• Een schadeclaim neerleggen bij de zorginstelling
met een eis tot vergoeding van de geleden of
vermeende schade.
• Een aanklacht tegen de behandelaar indienen bij
het regionaal medisch tuchtcollege.
• Een civiele rechtsprocedure aanspannen tegen de
behandelaar of de zorginstelling.
Alle genoemde procedures staan los van elkaar en de
patiënt kan in theorie alle vier procedures tegelijkertijd
in werking stellen. Op de volgende pagina zal verder
ingegaan worden op schadeclaims.
de anesthesioloog 4 • 2011
15

Een schadeclaim
Met het indienen van een schadeclaim stelt de patiënt
de zorgverlener of de zorginstelling aansprakelijk
voor de gevolgen van een onderzoek of behandeling
die ondergaan werd. Een claim komt in eerste instantie
terecht bij het ziekenhuis, dat de claim vervolgens
door leidt naar de verzekeraar. Wat betreft de schadecijfers
anesthesiologie: in de periode waarvan gegevens
voorhanden zijn, 1993 tot en met 2010, zijn bij
MediRisk 884 claims ingediend. Het eigen risico per
erkende claim bedraagt maximaal € 5000. Anesthesiologie
behoorde in de periode 2005-2009 tot de vijf
meest risicovolle specialismen, zowel door het grote
aantal claims als door de hoogte van de uitgekeerde
vergoedingen. In de periode 2006-2010 verdween de
anesthesiologie uit die top 5 en waren de vijf meest
risicovolle specialismen gynaecologie/obstetrie, algemene
heelkunde, orthopedie, interne geneeskunde en
kaakchirurgie. In 2006-2010 waren anesthesiologen
betrokken bij 6% van het totaal aantal schadeclaims.
Per verzekerde anesthesioloog (1 fte) is gemiddeld 0,4
claim ingediend. Binnen de anesthesiologie worden relatief
veel claims niet gehonoreerd en dus afgewezen:
66%. Gemiddeld over alle disciplines bedraagt dit percentage
53%.
aansprakelijkheid erkend of minnelijke regeling
geen aansprakelijkheid
ingetrokken claims
Tabel 1: Aansprakelijkheid of geen aansprakelijkheid
Wanneer leidt een claim tot een vergoeding?
Wanneer een patiënt de anesthesioloog of het ziekenhuis
aansprakelijk stelt voor geleden schade, wordt in
eerste instantie gekeken of in juridische zin aansprakelijkheid
bestaat. Dit is het geval indien aan de volgende
voorwaarden is voldaan:
1. er moet sprake zijn van een fout;
2. die fout moet verwijtbaar zijn;
16 de anesthesioloog 4 • 2011
3. de fout moet toe te rekenen zijn aan de instelling en/
of aan de betrokken anesthesioloog;
4. de patiënt moet kunnen aantonen dat er schade is;
5. de patiënt moet kunnen aantonen dat de schade is
veroorzaakt door de gemaakte fout (causaal verband).
Uit de bovenstaande opsomming blijkt dat een complicatie
geen recht geeft op een schadevergoeding. Wanneer
bijvoorbeeld een arts verzuimd heeft om de patiënt,
conform de WGBO, te informeren over de kans
op een complicatie, is dit de arts aan te rekenen, doch
geeft het de patiënt geen recht op schadevergoeding. In
individuele gevallen kan de verzekeraar wel uit coulance
overgaan tot betaling.
Een patiënt kan tot vijf jaar nadat de schade hem of
haar bekend is geworden een claim indienen. Van alle
claims wordt 66% pas gemeld in de jaren volgend op
het jaar van het incident. Er kunnen dus nog steeds
claims worden ingediend die betrekking hebben op
de periode 2007-2010. Het tijdsverschil tussen het
plaatsvinden van een incident en het moment waarop
de claim wordt ingediend, is van invloed is op de incidentietabel.
Afhandeling van een claim
Na ontvangst van een claim wordt, indien nodig, expertise
ingewonnen bij een collega-anesthesioloog die
ervaring heeft in een vergelijkbare praktijk. Deze onderzoekt
de casus en adviseert de schadebehandelaar
of er sprake is van verwijtbaarheid. Een claim kan op
vier manieren worden afgesloten.
• Is er sprake van aansprakelijkheid, dan wordt de
claim erkend.
• Is er geen sprake van verwijtbaarheid, dan wordt de
claim afgewezen.
• Soms wordt een minnelijke schikking getroffen:
een vergoeding die aangeboden wordt terwijl de
aansprakelijkheidsvraag onbeantwoord blijft.
• Geen uitspraak over de aansprakelijkheid, bijvoorbeeld
wanneer de patiënt geen medische machtiging
retourneert of de claim intrekt.
In de tabel 3 zijn het aantal claims en de schadelast
per jaar weergegeven. De schadelast is het bedrag dat
uitgekeerd wordt aan de patiënt, vermeerderd met de
kosten van het opvragen van informatie, het inwinnen
van medisch advies, het inschakelen van externe
deskundigen en het verlenen van juridische bijstand in
tuchtzaken. Deze kosten kunnen fors zijn: in een casus
met blijvend n. radialisuitval als gevolg van on-
juiste positionering tijdens het verwijderen van een
brughoektumor is aan de patiënt bijvoorbeeld € 12.750
uitbetaald. De schadelast bedroeg € 25.000. Gemiddeld
bedraagt de schadelast per gehonoreerde claim €
19.500; het bedrag dat aan de patiënt wordt uitbetaald,
is gemiddeld (veel) lager. (zie tabel 2 Claimontwikkeling
1993-2010)
De tijd tussen ontvangst van de claim en de definitieve
afwikkeling, de doorlooptijd, wisselt sterk. Van de ingediende
claims wordt 22% binnen één jaar afgehandeld,
43% binnen één tot twee jaar, 12% binnen twee
tot drie jaar en bij 22% van de ingediende claims duurt
het meer dan drie jaar tot deze definitief afgewikkeld
is. 1-2% van de claims leidt uiteindelijk tot een civiele
procedure.
Aanleiding claims
Het grootste aantal claims betreft gebitschade door
intubatie: ruim een derde van de claims tegen anesthesiologen
die bij MediRisk terechtkwamen, werd
ingediend naar aanleiding van een intubatie-incident.
De vergoeding van deze claims is echter laag. Sinds
2009 is gebitsletsel door intubatie uit de dekking van
de MediRisk-polis gehaald; vaak bleken de kosten van
80
70
60
50
40
30
20
10
0
expertise en afhandeling groter dan het schadebedrag.
De onderstaande data betreft alleen bij MediRisk ingediende
claims, het totale aantal incidenten dat betrekking
heeft op gebitschade is veel groter. Meestal heeft
de patiënt geen recht op schadevergoeding bij gebitschade.
Gebitschade is immers veel vaker een complicatie
van een intubatie, dan een onjuist uitgevoerde
anesthesiologische behandeling. Evenwel besluiten
zorginstellingen uit coulance vaak over te gaan tot het
betalen van een bedrag, soms enkele honderden euro’s
per incident. (Tabel 3: Claims en schadelast in de anesthesiologie)
Zoals uit tabel 3 blijkt, heeft slechts 5% van de ingediende
claims betrekking op algehele anesthesie.
Evengoed is er in die gevallen wel sprake van de hoogste
vergoeding. Claims met betrekking tot plaatselijke
anesthesie betreffen zowel centrale zenuwblokkade als
plexusblokkade.
Communicatie met de patiënt rond een incident speelt
een belangrijke rol bij het indienen van een klacht of
schadeclaim. Zo kan misverstand uitgroeien tot een
schadeclaim of een daadwerkelijke communicatiefout
leiden tot een fout in de zorgverlening en daardoor tot
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Tabel 2 Claimontwikkeling 1993-2010
350
300
250
200
150
100
50
0
intubatie
plaatselijke anesthesie
positionering
medicatie/infusie
Tabel 3: Claims en schadelast in de anesthesiologie
claims prognose vergoeding
algehele anesthesie
pijnbestrijding
diagnose
claims vergoeding
beademing
overig
2000000
1800000
1600000
1400000
1200000
1000000
800000
600000
400000
200000
0
de anesthesioloog 4 • 2011
400000
350000
300000
250000
200000
150000
100000
50000
0
17

schade bij de patiënt. Ook wanneer de patiënt zich niet
serieus genomen of onheus bejegend voelt, wordt dit
als een communicatieprobleem aangeduid. Communicatie
wordt in 3% van de claims tegen anesthesiologen
genoemd. Dit is lager dan gemiddeld over alle specialismen
(5%).
Ook het tekort schieten van informatieverstrekking en
het ontbreken van informed consent kunnen leiden tot
aansprakelijkheid. Bij de anesthesiologie is dit aspect
een relatief weinig voorkomende reden voor het indienen
van een claim: 6%. Dit betreft bijvoorbeeld het gebruik
van een andere anesthesietechniek dan afgesproken.
Van alle bij MediRisk ingediende claims bedraagt
dit percentage 8%.
Een opvallende constatering is dat de totale schadevergoeding
de afgelopen jaren een dalende tendens laat
zien. Met name de claims met betrekking tot de spoedeisende
hulp zijn in 2010, ten opzichte van 2009, met
43% afgenomen. Ook de claims met betrekking tot de
OK (waaronder links/rechts-verwisselingen, achterblijven
van gazen/instrumenten, positionering, apparatuur-
en materiaal-gerelateerd) zijn met 31% afgenomen
(2010 ten opzichte van 2009).(Tabel 4: Schade
naar soort en oorzaak 1993-2010)
Voorbeelden van recente anesthesiologische
claims
Hieronder een aantal recente claims met daarbij de
schadelast (het uitgekeerd bedrag vermeerderd met de
kosten).
• Uterusextirpatie, waarbij n. ulnarisletsel. Positionering
onjuist. Schadelast: € 41.219.
• Zonder overleg toch epiduraal ingebracht bij galblaasoperatie.
Gedurende drie maanden paralyse
vanaf thoracaal niveau, waarna partieel herstel.
Informed consent niet verkregen. Schadelast: €
35.000 (schatting, nog niet afgesloten claim).
40%
35%
30%
25%
20%
15%
10%
5%
0%
gebitsletsel
zenuwletsel
pijn
klaplong
infectie
Tabel 4: Schade naar soort en oorzaak 1993-2010
18 de anesthesioloog 4 • 2011
awareness
oogletsel
% claims
• Beschadigen zenuw bij plexusanesthesie bij handoperatie.
Uitval triceps, verlies sensibiliteit arm/
hand en pijn. Schadelast € 11.500 (schatting, nog
niet afgesloten claim).
• Overstrekking arm tijdens heupoperatie, waardoor
plexus brachialisletsel. Onvolledige dossiervoering.
Schadelast € 9.000 (schatting, nog niet
afgesloten claim).
• Blaasinhoud niet gemonitord na spinaal-anesthesie
bij arthroscopie knie, waarbij urineretentie en
atone blaas. Hierdoor intermitterende katheterisatie
noodzakelijk. Schadelast € 200.000 (schatting,
nog niet afgesloten claim).
• Mivacurium toegediend bij bekende allergie.
Anafylactische reactie, patiënt overleden.
Schadelast € 32.500 (heropende claim).
• Onvoldoende anesthesie, waardoor awareness en
psychische schade. Schadelast € 1.460.
• Intubatieschade, waarbij twee kronen beschadigd.
Schadelast € 485.
• Disfunctionerende verwarmingsmat tijdens operatie
i.v.m. aneurysma. Hierdoor brandwonden aan
beide benen. Schadelast € 9.225.
• Plexusanesthesie bij ganglionoperatie. Hierbij
pneumothorax en onvoldoende anesthesie,
waardoor alsnog algehele anesthesie noodzakelijk
bleek, alsmede thoraxdrainage. Claim afgewezen.
Conclusie
De operatiekamer is een gevaarlijke omgeving waarbij
patiënten regelmatig onbedoeld letsel oplopen. Dat
letsel kan, terecht of onterecht, leiden tot klachten en
schadeclaims. Het aantal incidenten dat resulteert in
een schadeclaim is het topje van de ijsberg. Het moge
duidelijk zijn dat een schadeprocedure voor de patiënt
om een aantal redenen niet altijd de gewenste genoegdoening
zal opleveren. Zo is de tijd die verstrijkt tussen
de voor de patiënt ongelukkig verlopen medische
behandeling en de uiteindelijke uitspraak over de inge-
hersenletsel
patiënt overleden
functiebeperking
brandwond
bijwerking
stembandletsel
diende schadeclaim vaak lang, wordt een relatief groot
aantal schadeclaims afgewezen en is het bedrag van de
vergoeding vaak lager, soms veel lager dan waar de
patiënt meende recht op te hebben.
Bekend is dat klachten en claims met name worden ingediend
wanneer de communicatie over de ongelukkig
verlopen behandeling voor de patiënt onbevredigend is
verlopen. Daarom moet veel energie worden gestoken
in de communicatie rond een incident, ongeacht of het
een fout of complicatie betreft. Dit is niet alleen in het
belang van de patiënt, maar zeker ook in het belang van
de betreffende anesthesioloog. Een afgewezen schadeclaim
leidt regelmatig alsnog, uit frustratie, tot een aanklacht
bij het regionaal tuchtcollege, iets wat tot elke
prijs vermeden moet worden.
Bemoeienis van een verzekeraar met de anesthesiologische
praktijk wordt door de meeste anesthesiologen
als ongewenst en hinderlijk ervaren. Dat is jammer,
want het uiteindelijke doel is hetzelfde: veilige zorg.
Dat het aantal schadeclaims in de laatste jaren afneemt,
wijst er in ieder geval op dat de geleverde inspanning
haar vruchten afwerpt.
Referenties
1. Heineman, Hubben. De Anesthesioloog in de Medische
Tuchtrechtspraak; 1975-1992; een onderzoek van de gepubliceerde
en ongepubliceerde medische tuchtrechtspraak.
Gezondheids Reeks.
2. Christiaans, Hubben. De Anesthesioloog in de Tuchtrechtspraak
1992-1999. Gezondheids Reeks.
3. Cheney FW. Nerve Injury Associated with Anesthesia and
Closed Claims Analysis, Anesthesiology april 1999, vol. 90,
p 1062-1069.
4. Metzner J, Posner KL, Lam MS, Domino KB. Closed Claims
Analysis; Best Practice and Research. Clinical Anesthesiology.
Juni 25(2); 263-76 2011.
5. Cheney FW. The ASA Closed Claims Project: the Beginning.
Anesthesiology. 113(4): 957-60, 2011
6. MediRisk; Schaderapport Anesthesiologie 1993-2010. September
2011
Dankwoord
Veel gegevens in dit artikel zijn afkomstig uit het Schaderapport Anesthesiologie 1993-2010 van
medische aansprakelijkheidsverzekeraar MediRisk (www.medirisk.nl). De auteur bedankt Medi-
Risk voor het ter beschikking stellen van deze gegevens en de medewerking bij de totstandkoming
van dit artikel.
de anesthesioloog 4 • 2011
19

Geschiedenis
De Indische narcoseadministratie van
L.D.J. (Hans) Reeser
Hans Pöll, lid Commissie Geschiedenis van de Anesthesiologie
Veel Nederlandse artsen hebben voor en vlak na de Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indië
gepraktiseerd, zo ook anesthesiologen. Recent ontving de Commissie
Geschiedenis daar een mooi voorbeeld van: de Indische narcoseadministratie van
Hans Reeser.
Hans Reeser
Leendert Dirk Johan Reeser werd geboren op 15 september
1913 in Soerabaja, voormalig Nederlands-Indië.
Halverwege de HBS kwam hij naar Nederland; na zijn
eindexamen studeerde hij geneeskunde in Leiden. Na
zijn artsexamen in 1939 wilde hij chirurg worden en als
voluntair jongste assistent moest hij vaak de narcose geven.
Toen zijn opleidingsplaats chirurgie in de oorlogsjaren
verloren ging, had hij wel een verklaring van de
hoogleraar chirurgie prof. Suermondt op zak dat hij een
volledige opleiding had gehad als narcotiseur en speciaal
de lachgasnarcose voortreffelijk beheerste. In de oorlog
praktiseerde Reeser als huisarts en gaf hij narcose
in diverse Leidse ziekenhuizen, een veel voorkomende
combinatie in die tijd. Na de oorlog keerde hij in dienst
van het Rode Kruis terug naar zijn geboorteland Indonesië,
aanvankelijk als tropenarts op Bali, later beoefende
hij ook daar de combinatie huisarts/anesthesist.
Gedurende zijn verlof in 1952 werd hij officieel opgeleid
en geregistreerd als anesthesist bij mevrouw
Vermeulen-Cranch. In 1953 ging hij, nu als erkend
anesthesist, weer naar Indonesië. Hij werd aangesteld
in het Tjikini ziekenhuis (voorheen Koningin Emma
Ziekenhuis) in Djakarta. Daarnaast had hij een aanstelling
in het academisch ziekenhuis Rumah Sakit
20 de anesthesioloog 4 • 2011
Reeser en zijn
administratie in het
Tjikini Hospitaal
Ummum Pusat (voorheen het Centrale Burgerziekenhuis),
het Carolus ziekenhuis en het ziekenhuis van
de Koninklijke Paketvaart Maatschappij. In deze tijd
was Reeser naar eigen zeggen de enige specialistanesthesist
tussen Singapore en Australië. In 1957
verlaat hij met zijn gezin Indonesië om als anesthesist
in de Diaconnesseninrichting Bronovo in Den Haag
aan de slag te gaan. Hij zou uitgroeien tot een belangrijk
anesthesist en een voornaam, (later ere)lid van de
Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie. ‘Kwaliteit
als basis voor een goede vergoeding’ was zijn
credo. Hij was medeauteur van Van aether naar beter.
Hans Reeser overleed 5 jaar geleden op 11 februari
2007.
Narcoseadministratie
De narcose administratie van Reeser bestaat uit een
stapel notitieboekjes gedateerd van januari 1953 tot en
met maart 1957, precies de periode dat hij in Djakarta
werkte. Zuinig als hij was, gebruikte hij reclame-kwartaalagenda’s
van Bayer Leverkusen. De boekjes bevatten
een schat aan gegevens van ruim drieduizend operaties.
In een column als deze zou het te ver voeren om
alle gegevens te analyseren; in een later stadium zou
dat een mooi project zijn voor een aanstormend historisch
geïnteresseerde collega. Opvallend is dat Reeser
van begin af aan hetzelfde dataformat heeft gebruikt.
Van iedere casus schreef hij dezelfde gegevens op. Het
was ook niet alleen een verslag van de narcose, maar
omvatte ook een complicatieregistratie en decursus;
daarnaast diende het als financiële administratie. Het
kan niet anders dan dat hij het format had meegenomen
van zijn opleiding bij mevrouw Vermeulen-Cranch.
Dataformat
Van iedere patiënt werd de naam, de leeftijd en het
geslacht, maar ook vaak wat sociale achtergrond vermeld.
Typeringen waren bijvoorbeeld ‘Typiste Pendidikan’,
‘zoon van …’, ‘collega (bacterioloog)’ of
Twee spannende dagen in 1954
‘Arabier’. Er werden, aan de achternamen te oordelen,
zowel Indische als Nederlandse patiënten behandeld.
Aan de adressen te zien, waren het ook vaak mensen
die slechts tijdelijk in Djakarta waren. Als verblijfplaats
stond dan vermeld: Hotel des Indes, Garden
Hall, Noors consulaat enzovoorts. Soms stond er alleen
de naam van het bedrijf waaraan de patiënt verbonden
was zoals rederij Fearnley Eger, GIA (Garuda Indonesian
Airways), Caltex of BPM.
Belangrijke gegevens waren de klasse waarin de patiënt
verzorgd werd en waar de rekening naartoe moest.
Dat laatste varieerde van naar de patiënt zelf tot naar de
werkgever tot ‘pro deo’. De boekjes vermelden opvallend
veel grote chirurgische ingrepen: bilobectomieën
en segmentresecties wegens tuberculose, nierstenen zo
groot als tennisballen of een kind van zes dagen wegens
oesofagusatresie. Het verwijderen van een brughoektumor
duurde tweeënhalf uur. Uit de preoperatieve
beoordeling blijkt dat het vaak patiënten in slechte conditie
waren: ‘astma’, ‘hypertensie’, ‘longafwijkingen’,
‘gammel’, ‘bad risk’, ‘morphinist’, ‘potator’.
Top-referent anesthesist
De boekjes bevestigen dat Reeser in meerdere ziekenhuizen
werkte zoals boven al aangegeven. De combinatie
van grote chirurgische ingrepen en slechte
patiënten duidt op een rol als top-referent anesthesist
in de regio Djakarta. Hij was inderdaad ‘specialistanesthesist’.
Reeser werd voor de lastigere gevallen
gevraagd. Als je de opmerkingen leest die Reeser vaak
toevoegde aan het verslag waan je jezelf met het zweet
in de handen in de operatiekamer. Een bloemlezing:
‘veel nodig’,‘slechte venen’, ‘laryngospasme’, ‘slechte
conditie’, ‘relatief goed gegaan’, ‘O2 op geweest’, ‘hopeloos’,
‘mors in tabula’, ‘kansloos te gronde’, ‘zéér
moeilijke intubatie’, ‘cyanose’, ‘moeilijk, baard!’,
‘walgelijk dik’ of eenvoudigweg ‘goed’.
Veelzeggend is in dit verband ook de toevoeging
‘acuut’, vaak tussen aanhalingstekens (onterecht) of
met stippeltjes eronder (terecht). Acute ingrepen in
verschillende ziekenhuizen betekenden een grote disutility.
Opvallend gebruik van spierrelaxantia
Van iedere narcose schreef Reeser op welke middelen
hij gebruikte in welke dosering. Premedicatie gebeurde
met pantopon, phenergan en scopolamine of atropine.
Inleidingsmiddelen waren pentothal en kemithal, veelal
afgekort als P. of K. De anesthesie werd onderhouden
met zuurstof, lachgas en aether. Bij kinderen gebruikte
hij chloraethyl als inleidingsmiddel. Peroperatieve opiaten
waren pethidine enlaudanum (10% oplossing van
ruwe opium in alcohol).
Endotracheale intubatie was beschikbaar, zowel oraal
(mannen een 10, vrouwen een 9) als nasaal (mannen
een 9, vrouwen een 8). Opvallend vaak werd nasale
intubatie toegepast met als aantekening dat orale intubatie
niet lukte.
Bijzonder is het gebruik van spierverslapping. Van
curare werd 10-15 mg gegeven zonder intubatie. Hetzelfde
geldt voor flaxedil (gallamine) waarvan 50-100
mg werd gegeven en zelfs voor scoline. De beademing
was dan wel controlled respiration, maar dus niet altijd
met endotracheale intubatie. Als de patiënt geïntubeerd
werd stond dat er expliciet bij: oral endotracheal laryngoscopic
tube of NELT.
de anesthesioloog 4 • 2011
21

Apparatuur
De boekjes maken weinig duidelijk over de apparatuur
die Reeser tot zijn beschikking had. Hij maakte gebruik
van een gesloten systeem, maar welk systeem dat
was, staat niet vermeld. Interessant detail is de Epstein
Macintosh Oxford vaporizer die in het tweede kwartaal
van 1953 in de boekjes verschijnt. In Van aether naar
beter beschreef hij al dat hij in die tijd bezoek kreeg
van Robert R. Macintosh en een EMO van hem kocht. 1
Uit de boekjes kan worden afgeleid dat hij zijn EMO
met zich meenam als hij in een ander ziekenhuis narcose
ging geven. Monitoring gebeurde veelal op zicht.
Soms werd een lage bloeddruk genoteerd (70/50) en
een trage pols (46).
Postoperatieve zorg
Naast de duur van de operatie werd de verkoevertijd
apart genoteerd. Daaruit blijkt dat Reeser hier belang
aan hechtte, voor die tijd een bijzonderheid, omdat veel
ziekenhuizen ook in Nederland nog niet over een aparte
verkoeverkamer beschikten. Meestal was de recoverytijd
langer dan de operatietijd. Ook de mortaliteit
werd bijgehouden: ‘7 uur postoperatief dood gevonden’,
‘acuut 13 uur postoperatief overleden’, ‘5 dagen
postoperatief overleden’. Dramatisch is het verslag van
een gravida die verbloedt aan een inoperabel sarcoom
van de borst. Reeser maakt daarbij de notitie dat hij van
tevoren bezwaar had gemaakt tegen chirurgisch ingrijpen
en dat er beter bestraald had kunnen worden.
Wat kunnen we leren van deze boekjes?
Reeser was specialist-anesthesist. Dat wil zeggen dat
22 de anesthesioloog 4 • 2011
hij alleen voor de lastigere procedures werd gevraagd.
Het kunnen omgaan met spierverslapping, vreemd genoeg
dus niet altijd in combinatie met endotracheale
intubatie, zal daar een belangrijke rol in hebben gespeeld.
Dat heeft geleid tot de lastige mix van grote
chirurgische ingrepen en slechte patiënten die we in
deze boekjes tegenkomen. Dat maakt de boekjes ook
zo spannend.
Reeser was een consciëntieus collega met oog voor het
belang van een goede administratie. In feite geldt dat
vandaag de dag nog steeds: houd goed bij wat je om
welke reden doet en schrijf dat op. De boekjes maken
ook duidelijk dat Reeser zich, als oud-huisarts, bezighield
met heel de patiënt gedurende diens opname in
het ziekenhuis. Het gegeven dat een patiënt 5 dagen
na een operatie onder narcose overlijdt, is vandaag de
dag niet eenvoudig te achterhalen, maar wel van groot
belang voor het denken over de outcome van ons werk.
Reeser deed dat reeds.
Met dank aan Maarten Reeser, zijn zoon.
Bronnen:
• L.D.J. Reeser, ‘Bespiegelingen van een oude heer’ in J.J. de
Lange (ed.), Van aether naar beter. Utrecht: Bunge, 1988.
• L.D.J. Reeser. Familiegedenkboek. Den Haag 2007.
• R.A.F. de Lind van Wijngaarden, ‘In memoriam L.D.J. (Hans)
Reeser 1913-2007’Nieuwsbrief van de Nederlandse Vereniging
voor Anesthesiologie 8 (mei 2007)10.
1 De ontwikkeling van de EMO is geschetst in de Geschiedeniscolumn
van De Anesthesioloog 10 (maart 2009
Wat verder ter
Wat verder ter tafel komt
Promoties vakinhoudelijke proefschriften
7 september 2011
Ingeborg Noppers, Universiteit Leiden
Safety- efficacy balance of S-ketamine and S-norketamine
in acute and chronic pain.
19 december 2011
Helwin Smits, Universiteit Maastricht
Spinal cord stimulation in neuropathic pain,.technical
aspects and effectiveness.
19 januari 2012
Marije Reekers, Universiteit Leiden
Recirculatory Modeling in Man using
Indocyanine Green.
26 januari 2012
Frank van Eijs, Universiteit Maastricht
Interventional therapy in Complex Regional Pain Syndrome
type 1. Predicting the outcome.
29 november 2011
Piet Leroy, Universiteit Maastricht
Improving Procedural Sedation and/or Analgesia in
Children: from practice over evidence to practice.
2 maart 2012
Albère Köke, Universiteit Maastricht
Transcutaneous electrical nerve stimulation for patients
with chronic pain.
Overleden
18 januari 2012
Professor Maarten Mauve 99 -jarige leeftijd, bij leven
werkzaam in het UMC Utrecht.
29 januari 2012
Lex Winsser
Op 55-jarige leeftijd, bij leven werkzaam in het
Wilhelminagasthuis en het Antonius ziekenhuis in Sneek.
de Sectie Urgentiegeneeskunde van
de NVA en de Nederlandse Vereniging
voor Anesthesiemedewerkers organiseren
op 31 maart de 2e masterclass
traumaopvang.
Het programma kunt u vinden op
www.anesthesiologie.nl onder
urgentiegeneeskunde.
de anesthesioloog 4 • 2011
23

NVA kalender kalender
maart Sectie Cardio Anesthesiologie, ledenvergadering
201229
31 maart SUG-NVAM Masterclass Traumaopvang
4 april Sectie Obstetrische Anesthesie, ledenvergadering
12 april Sectie Kinderanesthesiologie ledenvergadering,
AMC Amsterdam
17 april Nascholingsprogramma Sectie Pijngeneeskunde
Groningen
18 april Refresher Course Obstetrische Anesthesie
Utrecht
25 april Sectie Intensive Care, ledenvergadering
10-11 mei Anesthesiologendagen
MECC Maastricht
23-25 mei EACTA
rAI Amsterdam
15-16 juni SKA Zomercongres
Blooming, Bergen
10 september Sectie Obstetrische Anesthesie, ledenvergadering
28 september Wetenschapsdag
de reehorst Ede
3 oktober Sectie Cardio Anesthesiologie, ledenvergadering
14 november Sectie Intensive Care, ledenvergadering
23-24 november Pijndagen
Papendal Arnhem
De volledige congreskalender en meer informatie over de hieronder genoemde congressen
en bijeenkomsten vindt u op de NVA-website www.anesthesiologie.nl.
09-10 november Themabijeenkomst Sectie Cardioanesthesiologie
24 de anesthesioloog 4 • 2011
Telefoon
Algemeen nummer
030 282 3385
Patricia Liem
directeur
Bestuur/Ledenraad, Accreditatie
030 282 3855
Martine Teeuwisse
Directiesecretaresse
Ledenadministratie
030 282 3868
Hans van Breugel
Beleidsmedewerker Kwaliteit
Commissie Kwaliteit
030 282 3966
Ronald Hortensius
Beleidsmedewerker opleiding
Concilium Anaesthesiologicum
030 282 3386
Marloes van Grotel
Beleidsmedewerker Secties
Alle sectiecontacten
030 282 3965
Sandra Gijtenbeek
Communicatiemedewerker
Nieuwsbrief, website,
Commissie wetenschap
030 282 3270
Marga Verstoep
Bureaumedewerker
CCA (cursus- en examencommissie),
Opleidingsvisitaties
030 282 3378
Marjolein Swinkels
Bureaumedewerker
Financiële administratie,
Kwaliteitsvisitaties
BBC, Complicatieregistratie
030 282 3880