conservatieve modernisering, de dreiging voor china - Vvlg

De dreiging
conservatieve modernisering,
de dreiging voor china
Het spookbeeld van het ‘gele gevaar’ waart weer rond
in Europa. Een obsessie met historische wortels, die
teruggaat tot de paniek die de Mongolenhorden ooit
hebben opgewekt. In de decennia van de Koude
Oorlog heeft de ideologische verblinding die angstgevoelens
nog geïntensiveerd: het ’gele gevaar’ was nu
ook nog eens een ‘rood gevaar’ geworden. ‘The loss of
China’ in 1949 en de oorlog in Korea leverden de argumenten
om de domino-theorie te onderbouwen.
George Kennan had dan ook niet veel moeite om
iedereen in het Westen van de noodzaak van een containment-strategie
te overtuigen. De implosie van de
Sovjet-Unie liet de Pentagon-strategen en hun NATOmedestanders
wat verweesd achter. De ‘target’ was
verdwenen en zonder diabolische vijand was het een
heikele opdracht om het collectieve autisme waarin
de Westerse publieke opinie gegijzeld zat, in stand te
houden.
Voor allen die zo graag vijandbeelden koesteren was
nine eleven dan ook een geschenk uit de hemel (sic),
een nieuw Pearl Harbor, dat een enorm politiek kapitaal
verschafte. Het was een vrijkaart om de internationale
instellingen en het internationaal recht - de
hoeders van een mondiale collectieve veiligheid -
onderuit te halen, unilaterale agressie (pre-emptive
strikes) te legitimeren en de vloer aan te vegen met de
principes van de democratie en de rechtsstaat. The
rule of law werd wél gehanteerd als norm om het
beleid van andere staten te beoordelen, maar was
voor het eigen beleid niet langer richtinggevend.
Bruce Ackerman (Yale-professor) is het er mee eens
dat na een terroristische aanval als nine-eleven ‘emergency
powers’ worden verleend, maar dat een regering
er minimaal aan gehouden is om na enkele
maanden de wetgevende macht te vragen die buitengewone
volmachten te hernieuwen. Zodat een re-evaluatie
van de situatie mogelijk is en dus het eventueel
beëindigen van de ‘noodtoestand’ (Bruce Ackerman,
Before the Next Attack: Preserving Civil Liberties in an
Age of Terrorism,. New Haven, 2006. Yale University
I Hugo Van de Voorde I
Hermes | Jaargang 11 | nr. 42 | september 2007
Press). Het doet denken aan de Romeinse republiek,
waar eeuwenlang de legale dictatuur als response op
een noodtoestand gebruikt werd, maar de antagonisten
in de burgeroorlogen (1 ste eeuw v. C.) niet aarzelden
om die volmachten te bestendigen. Zo werd de
legale een illegale dictatuur.
Naast het jihad-terrorisme is de spectaculaire
opkomst van China de tweede grote uitdaging. In een
tijd van globalisering is een unilaterale interpretatie
van de nieuwe machtsverhoudingen in de wereldeconomie
echter in hoge mate contraproductief. Globalisering
is géén eenrichtingsverkeer, het is geen spreiding,
wereldwijd, vanuit het Westen. Globalisering is
complex. De verwevenheid van de verschillende economische
werelden is karakteristiek. Globalisering zet
zich door vanuit alle mogelijke richtingen. Een eenzijdige
visie op de economische realiteit op beleidsniveau
bevestigt en versterkt de clichés die in de publieke
opinie leven: le charme des synthèses faciles. Het
wordt helemaal banaal als die economische bedreiging
dan ook nog eens geëxtrapoleerd wordt naar het
geopolitieke niveau: China als nieuwe uitdager op
wereldvlak, als de nieuwe grootmacht die de unipolaire
wereldorde dreigt te verstoren en de gevestigde
belangen en machtsverhoudingen in het Verre Oosten
onder druk zet. Onze thesis: China is een dreiging voor
zichzelf. De interne uitdagingen zijn van zulke omvang
en draagwijdte dat het land er alle belang bij heeft
nog decennialang zijn energie daarop te concentreren.
En dus zo weinig mogelijk ‘golven’ te maken op ‘de
zee’ van de geopolitiek. Wat niet belet dat de impact
van al wat momenteel verkeerd loopt binnen China
wereldwijd wordt gevoeld. Maar dat is dus een dreiging
van een heel andere orde en manifesteert zich op
een aantal domeinen (o.a. het leefmilieu) waar de huidige
regering in Washington blind voor is. China is een
land van continentale omvang met een bevolking van
1 miljard driehonderdmiljoen inwoners. Het massale is
de dominante karaktertrek. In een tijd van globalisering
is het onontkoombaar dat wat in zulke samenleving
ten gronde verkeerd loopt een mondiale impact
heeft.
85

86
De lange termijn
1 – Edward L. Shaughnessy (ed.), China. London, 2005.Duncan Baird Publishers. Reeks Reference Classics. 256 blzn.
Als we aan China denken, denken we aan het massale. Maar er is ook ‘the venerable age of China’. Al drieduizend jaar kent China
een beschaving van zeer hoog niveau. Tweeduizend jaar lang is China het culturele middelpunt geweest van Azië, het Land van
het Midden. De Chinezen hebben er een sterk identiteitsbesef en een superioriteitsgevoel aan ontleend. In deze tijd van globalisering
focussen we zodanig op de economische ‘boom’ van China en op de heikele wereldwijde impact-van-het-moment dat we
die culturele achtergrond en millennia-oude tradities veronachtzamen. Dit boek is een ideaal antidotum. Edward Shaughnessy is
expert inzake het oude China en professor aan de universiteit van Chicago. Hij is er in geslaagd een aantal collega’s rond zich te
scharen om een wijds panorama te ‘boetseren’ van de samenleving en de cultuur van het eeuwenoude China. In een eerste deel,
The Chinese World, brengt Richard von Glahn (professor in L.A.) een introductie in land en volk, en in de economie. Mark Edward
Lewis (professor in Stanford) geeft een historisch overzicht (Continuity and Change). John Chinnery (professor in Edinburgh)
belicht de rol van de staat en de plaats van de familie in de samenleving. Het tweede deel, Belief and Ritual, bestaat uit 5 hoofdstukken
die Edward Shaughnessy en Jennifer Oldstone-Moore (professor in Springfield, Ohio) onder elkaar hebben verdeeld: ze
brengen een initiatie in het confucianisme, het daoisme, het boeddhisme, the harmony of heaven and earth en de volksreligies.
Het derde deel, Creation and Discovery, is ongemeen rijk: de Chinese klassieke geneeskunde, technologie en wetenschappen,
decoratiekunsten, toneel en architectuur worden behandeld in een vijftal hoofdstukken, waar professoren uit Denver,
Pennsylvania en Londen de auteurs van zijn. In een afsluitend hoofdstuk behandelt Shaughnessy The Legacy of 4 000 years.
Een korte initiatie in de taal en de uitspraak, een tabel van dynastieën, een geselecteerde bibliografie en een index ondersteunen
het gebruik van het boek.Want het is in de eerste plaats een naslagwerk. Daarenboven is het een aantrekkelijk boek, met veel zorg
uitgegeven (een professionele lay-out; een schatkamer van kleurenillustraties): een initiatie op hoog niveau (zowel inhoudelijk als
qua vormgeving) in de rijkdom, in de onthutsende diversiteit en complexiteit van de ‘andere’ beschaving en samenleving.
2 – Catherine Golliau (red.), Confucius, Lao-tseu, Tchouang-tseu. Les textes fondateurs de la pensée chinoise. Le Point Hors-série.
Paris, mars-avril 2007. 122 blzn. 6,50¤.
Een nieuw nummer in de onvolprezen reeks Le Point Hors-série.We verwijzen graag naar Les textes fondamentaux de la pensée en
islam (nov.-décembre 2005, 130 blzn.). Telkens gaat het om zeer mooi uitgegeven bloemlezingen van briljant geïntroduceerde en
gecommentarieerde fundamentele teksten uit de betreffende wereldcultuur, op glanspapier uitgegeven, rijkelijk geïllustreerd en
aangeboden in een uitgekiende lay-out. Erg charmante, uitnodigende boekjes, die drempelverlagend zijn: de perfecte symbiose
tussen inhoudelijk topniveau en vormelijke kwaliteit en finesse. Elk deeltje in de reeks heeft eenzelfde inhoudelijke structuur. Elk
hoofdstuk biedt eerst een introductie op de teksten door een vooraanstaande expert, vervolgens Textes et clés de lecture, d.i. de
geselecteerde teksten, inclusief commentaar en annotaties, tenslotte Repères, een bijzonder instructief gesprek waarin een deskundige
de fundamenten van de probleemstelling sterk profileert.
Dit deel over China start met een zeer verhelderende tekst van Anne Cheng: Aux sources de la pensée chinoise. Ze toont aan hoe
deze fundamentele teksten mee verantwoordelijk zijn voor de continuïteit in de Chinese beschaving. Noodzakelijk complement
is een chronologie van de Chinese oudheid (3 de millennium-3 de eeuw v.C.): het is een gecommentarieerde chronologie, met aan
de ene kant de evenementen en aan de andere kant een beperkte en toch erg relevante commentaar op de betreffende fase in
de cultuurgeschiedenis van China. Anne Cheng is de auteur van La Pensée en Chine aujourdh’ui (Gallimard, coll.’Folio’, Paris, 2007).
De volgende hoofdstukken zijn gewijd aan Confucius (8 blzn.), Culture de soi (22 blzn.), Divination et cosmologie (18 blzn.) en La politique.
L’homme souverain (28 blzn.).
Terugkerende aandachtspunten zijn de actuele relevantie van de gepresenteerde teksten en de contacten tussen de beschavingen
(China/het Westen). Heel verhelderend, want in hoge mate problematiserend, zijn telkens ook de gesprekken die de hoofdstukken
afsluiten: hoe is het réveil van de ‘klassieken’ in het huidige China te verklaren? Wat is de relatie tussen de klassieke
Chinese geneeskunde en de moderne ‘westerse’ en tussen de Chinese en de westerse wetenschappen in het algemeen? In het
laatste hoofdstuk verdedigt Yves Chevrier de stelling dat de rehabilitatie van de intellectuelen een fundamentele kentering is
geweest in de decennia na Mao. Die hele evolutie wordt geduid tegen de achtergrond en de traditie van het keizerrijk: continuïteit
en discontinuïteit krijgen zo profiel.
Het boekje wordt afgesloten met een artikel La Chine, une passion européenne en - last but not least - met een gesprek met de
Belgische sinoloog Pierre Ryckmans, alias Simon Leys, professor aan de universiteit van Canberra, en indertijd een genadeloze criticus
van het Mao-regime. In die mate dat men erbij vergat dat hij gespecialiseerd is in de cultuur van het antieke China.
L’esthétique chinoise est une éthique is een bijzonder verhelderende tekst: Ryckmans gaat in op de identiteit, de specificiteit van de
Chinese kunst, evenals op de contacten en…op de veronachtzaming en het onbegrip, eeuwenlang, tussen de Chinese en de westerse
kunst. Zeggen we nog dat een schitterend uitgewerkt Lexicon de lezer bij de hand neemt om ‘klippen en valkuilen’ te ontwijken
en zo de lectuur voor de leek haalbaar maakt. In de geselecteerde bibliografie vind je uitsluitend recente publicaties.
Hermes | Jaargang 11 | nr. 42 | september 2007

De meest succesrijke transitiestaat
Al te vlug gaan we erover heen dat de transitie van
een centraal geleide economie (een CGE of beveleconomie)
naar een gedecentraliseerde markteconomie
(GME), een ervaring is geweest van meerdere staten
en dus niet alleen van China. Na de implosie van de
Sovjet-Unie en de verzelfstandiging van de vroegere
Oostbloklanden, is dit een loodzware opdracht
geweest waar een hele reeks samenlevingen mee
geconfronteerd werd. De vergelijking is instructief:
voor China is die overgang zeer succesvol geweest.
Maar ogenblikkelijk is het zaak te nuanceren. In de
eerste plaats kun je niet zeggen dat in China momenteel
een GME bestaat. Het regime zelf spreekt over
een ‘socialistische markteconomie’. Daarover zo
dadelijk meer. Tweede punt: de resultaten waar
Beijing hoog over opgeeft, zijn niet uitsluitend toe te
schrijven aan verwezenlijkingen tijdens de transitie.
Het is bon ton het beleid ten tijde van Mao te verguizen.
En het is ontegensprekelijk zo dat wie de balans
opmaakt van de Mao-decennia, tot de slotsom komt
dat het voor de Chinezen een rampzalige periode is
geweest. Het zal je maar overkomen dat je op het verkeerde
moment op de verkeerde plaats geboren
wordt: de generaties die toen hebben geleefd, zijn het
slachtoffer geworden van een voluntaristisch, utopisch
beleid. Het volstaat een bevolkingspiramide
anno 1982 te bekijken: de zware inkepingen voor de
jaren 1958-1961 (de Grote Sprong Voorwaarts) en
1966-1969 (de Culturele Revolutie) wijzen op een
ijzingwekkende surmortaliteit. Denk daarbij onmiddellijk
aan het massale: in een land als China betreft
het dan onmiddellijk tientallen miljoenen mensen.
Maar… als we zeggen dat de levensverwachting verdubbeld
is van 35 naar 70,5 jaar dan is dat onmiskenbaar
ook op het conto te schrijven van de basisgezondheidszorg
uit de Mao-tijd, elementaire medische
zorgen die voor de modale Chinees vandaag onbetaalbaar
zijn. Als we vaststellen dat 85% van deze reusachtige
bevolking (1 miljard 350 inwoners) kan lezen
en schrijven, dan is dat een prestatie die ook is terug te
voeren tot de alfabetisering tussen 1949 en 1976. Op
een beperkt aantal terreinen is men niet van nul moeten
beginnen. Op andere domeinen was het Maobeleid
zwaar ondermaats, zoniet catastrofaal.
Conservatieve modernisering
De historiek van de Volksrepubliek (Mao-jaren + transitieperiode)
is terug te voeren tot een intense
machtsstrijd tussen twee elites: aan de ene kant de
militante ideologen (Mao en medestanders); aan de
andere kant de pragmatici (Zhou Enlai, Deng
Hermes | Jaargang 11 | nr. 42 | september 2007
Hsiaoping, Jiang Zemin, Hu Jintao). De kanteling is op
te hangen aan twee data: in 1976 overleden Zhou Enlai
(januari) en Mao Zedong (september).; in 1980 is Deng
erin geslaagd zijn herwonnen machtspositie te consolideren
en start hij de uitvoering van het moderniseringsbeleid
(‘Rapport over de werking van de regering’,
januari 1975) dat zijn grote voorganger Zhou
Enlai had geconcipieerd om China een versnelde economische
ontwikkeling te garanderen. Inherent aan
die ‘Vier Moderniseringen’ was een Opendeurbeleid.
Het op-eigen-krachten-rekenen -zeg maar: zelfredzaamheid
(‘self-reliance’) - werd door Deng niet langer
utopisch, maar pragmatisch ingevuld: de kapitalen
(DEI, directe externe investeringen), de manage-menttechnieken,
de technologie, de kennis van en vertrouwdheid
met de wereldmarkt… vanuit het buitenland
waren welkom. De controle over de ontwikkelingen
moest evenwel in handen blijven van het regime.
Hier worden we meteen geconfronteerd met een
kernfenomeen, onontbeerlijk voor een goed begrip
van de actuele situatie in China, nl. conservatieve
modernisering. Er was eensgezindheid om de economie
te moderniseren, maar evenzeer om het machtsmonopolie
van de partij intact te laten. Vier moderniseringen:
geen probleem. Maar…geen vijfde modernisering,
namelijk van de politiek, dit wil zeggen geen
democratisering. Deze beleidsoptie is rigoureus
bewaakt: het debacle van het Tien Anmenplein (3 op 4
juni 1989) illustreert dat het regime hier geen millimeter
van afwijkt. Om zich te handhaven en de deelname
aan de macht van de pragmatici te kunnen
handhaven, heeft Deng toen offers moeten brengen.
Vooraf door Hu Yaobang aan de kant te schuiven:
diens begrafenis was aanleiding tot het studentenprotest.
Nadien door Zhao Zyiang te verwijderen en
tot zijn dood onder huisarrest te plaatsen. ‘Om het
even of een kat wit of zwart is, als ze maar muizen
vangt’ (Robert Weil, De kat van Deng. China en de
tegenstellingen van het marktsocialisme. Berchem,
2002. EPO). ‘Muizen vangen’ in deze context betekende
dan: 1-de continuïteit van de éénpartijstaat (of
‘tweekolommenstaat’, de ‘kolom’ van de staatsinstellingen
en de ‘kolom’ van de partij-instellingen én de
personele unie tussen beide); 2- de continuïteit in de
versnelde economische ontwikkeling (moderniseringen
én opendeur). Tien Anmen (juni 1989) bracht de
bevestiging van het beleid van conservatieve modernisering.
In 1997 is Deng overleden. Dat was een cruciaal
moment. 2002 was dat evenzeer, het moment
namelijk van de generatiewissel tussen Jiang Zemin
(geboren in 1926), Li Peng en Zhu Rongji (beiden geboren
in 1928) enerzijds en de ‘jonge leeuwen’ (sic) rond
Hu Jintao (geboren in 1942) anderzijds. De eerstgenoemden
zijn een tiental jaren aan de macht geweest
en hebben gezorgd voor een vlotte overgang na de
87

dood van Deng: zij stonden garant voor stabiliteit. Op
zich een hele verdienste in een land van continentale
afmetingen met een massale bevolking. Het toont
echter aan dat de tactische toegevingen van Deng in
1989 zeer succesvol zijn geweest. Hij heeft er zo voor
gezorgd dat de pragmatici zich hebben kunnen handhaven:
zij domineren nu het Politbureau en het
Centraal Comité. Het zijn zeer competente technocraten,
voor wie een welvarend China zoveel belangrijker
is dan ideologie.
Voor die onverzettelijkheid betalen de Chinezen echter
wel een prijs… Momenteel beleven we immers niét
het einde van de totalitaire staat maar de modernisering
ervan. De globalisering, het kapitalisme worden
gebruikt om de autocratische staat te verstevigen. Het
gaat om de combinatie van markteconomie en communistisch
paternalisme (S. Plasschaert), met andere
woorden om conservatieve modernisering.
Toch mogen deze vaststellingen de kwetsbaarheid
van Beijing niet maskeren. In de eerste plaats is er het
‘top-down’-concept. De partij heeft voeling noch met
het volk noch met de dorpen. De partij zoekt haar legitimiteit
te vrijwaren door het volk meer welvaart te
bezorgen. Maar het mag zich niet bemoeien met politiek,
het mag zich niet organiseren buiten de partij
om. In de tweede plaats is er het onvermogen om het
individu te waarderen. Angst voor de individuele burger
domineert. De vraag is of de ontplooiing van de
individuele burgers dan wel de angsthazen in het
machtscentrum het regime ondermijnen? Er is dus
geen ruimte voor vrije meningsuiting, en dat in een
tijd van globalisering en ICT. Het Internet is een tweesnijdend
zwaard: het versterkt ontegenzeglijk de
staat, maar de plotse informatie-opstoot geeft meer
mogelijkheden aan het individu. Het regime neemt
geen risico’s: het heeft een Internetpolitie opgericht,
en krijgt daarbij hand- en spandiensten van Yahoo,
Microsoft en Google (Google tartufe, éditorial in Le
Monde, 27-01-06, p.2)…
Het hele verhaal is erg misleidend. We hebben onterecht
de overtuiging dat machtsmonopolie controle
garandeert. En dat controle staat voor sociale stabiliteit…
dat is alleszins de hoop in Beijing. Onterecht…in
de Chinese context (continent én massa). De hele situatie
herinnert aan de relatie tussen de Iberische
koninkrijken en hun Amerikaanse kolonies in de 16 de-
17 de eeuw. De communicatielijnen tussen de Iberische
hoofdsteden en de Ultramar waren zo lang en de contacten
zo traag dat de plaatselijke potentaten het zich
konden veroorloven de directieven uit het moederland
niet uit te voeren: obedezco, pero no cumplo. De
situatie in China is vergelijkbaar. Voorbeelden. Er
bestaat een centrale wetgeving op de bescherming
van intellectuele eigendomsrechten. Jiang Zhipei is de
opperrechter van het Tribunaal voor Eigendoms-
88
Hermes | Jaargang 11 | nr. 42 | september 2007
rechten van het Chinese Volkshooggerechtshof en is
dus de ‘toparbiter’ voor de bescherming van intellectuele
eigendomsrechten. In 2004 werden 12 205
inbreuken op de wetgeving voor de rechtbank
gebracht, een groei van 32% in vergelijking met 2003.
‘Het is onrealistisch te verwachten dat China in één
sprong het niveau van bescherming zou bereiken dat
in ontwikkelde landen bestaat’, aldus Jiang,’maar buitenlandse
ondernemingen zouden er goed aan doen
met hun klachten naar de rechtbank te stappen in
plaats van naar de kranten en naar hun eigen politici.
Ze zouden beter minder klagen en meer handelen’.
Het probleem situeert zich echter buiten Beijing en de
grote steden. China heeft 3 000 rechtbanken op het
platteland en 404 rechtbanken op het tussenniveau,
maar zij worden er nauwelijks toe aangespoord om
tijd en geld te investeren in de behandeling van klachten
inzake intellectuele eigendomsrechten. Andrew
Mertha (professor in St.Louis en auteur van The
Politics of Piracy: Intellectual Property in Contemporary
China) bevestigt dat het probleem zich inderdaad
situeert bij de plaatselijke gezagsdragers:’Lokale
rechtbanken staan nog in hoge mate onder de controle
van lokale besturen en zien IPR-diefstal niet direct
als een belangrijke overtreding. Het is dààr dat de
echte strijd geleverd moet worden. Op het lokale
niveau evolueren de zaken aan een slakkentempo; op
het centrale niveau en in het Hooggerechtshof gaat
het allemaal veel sneller’. Op 3 augustus 2005 hebben
honderden betogers in Yulin de lokale rechtbanken
belegerd en hebben ze een twaalftal rechters in elkaar
geslagen en de opperrechter meerdere uren gegijzeld.
De betogers waren werknemers van Yanglaoda, een
bedrijf dat kleding produceert en het, om het zacht te
zeggen, niet zo nauw neemt met IPR’s (intellectual
property rights). Jiang Zhipei stelt: ‘In landen als
Duitsland en de VS is het gezag van de rechterlijke
macht groter. Maar China wordt geconfronteerd met
zoveel andere problemen in de uitbouw van zijn
rechtssysteem. Er zijn zovele uitdagingen en crises, en
de crisis rond intellectuele eigendomsrechten is niet
direct de meest ernstige noch de meest dringende’
(gegevens ontleend aan Chris Buckley, Chinese antipiracy
laws take root slowly. In International Herald
Tribune,05-10-2005, pp.1 en 19). Inderdaad! Het volstaat
te verwijzen naar de berichten over milieurampen,
die vrij regelmatig doorsijpelen in onze media.
Ook hierover bestaat een hele centrale wetgeving, die
niet wordt nageleefd. Eens te meer zijn het de
bestuurders op het lokale en regionale niveau die het
laten afweten: de belangenvermenging tussen plaatselijke
politici en ondernemingen weegt zoveel zwaarder
dan de uitvoering van de bestaande wetgeving.
Belangenvermenging betekent corruptie, één van de
meest in het oogspringende kwalen in het huidige

China. In andere landen bestaan een aantal onafhankelijke,
bottom-up kanalen om het gedrag van lokale
bestuurders te controleren. Een vrije pers klaagt er corruptie
op beleidsniveau aan. Onafhankelijke juridische
instellingen evalueren of de activiteiten van lokale
beleidsmensen conform de nationale wetgeving zijn.
Open verkiezingen geven burgers de kans om bestuurders,
die het niet nauw nemen met de ethiek, aan de
kant te zetten. Maar dergelijke kanalen ontbreken in
China. China is een dictatoriale eenpartijstaat, dus geen
rechtsstaat, geen democratie. En aangezien censuur en
repressie schering en inslag zijn heeft corruptie de vrije
baan. De illegale onteigeningen ten gunste van ondernemingen,
op bevel van lokale potentaten, de massale
gedwongen bevolkingsverplaatsingen (population
transfers) omwille van grootse openbare werken - denk
aan de vele damprojecten - en de schandalen rond slavenarbeid
zorgen voor immens ongenoegen. In 2004
hebben 3,7 miljoen burgers deelgenomen aan 74 000
betogingen. In 2005 waren er 87 000 betogingen. In
1993 ging het nog om 10 000 incidenten… In 1994
waren er 1 909 stakingen, in 2003 22 600. Ogenschijnlijk
betekenen vier miljoen betogers en een miljoen stakers
niet zoveel op een bevolking van één miljard driehonderdvijftigmiljoen
inwoners. Maar de groeiende sociale
onrust wijst op wanhoop. Het feit dat deze politiestaat
een paramilitaire Volkspolitie heeft opgericht om betogers
en ander ‘canaille’ uiteen te ranselen, is een signaal
dat de sociale onrust voor ‘Beijing’ alarmerende vormen
heeft aangenomen. Door de economische hervormingen
zijn tientallen miljoenen Chinezen, die binnen de
SOE’s (state owned enterprises) de geborgenheid van ‘de
ijzeren rijstkom’ genoten, in de werkloosheid terechtgekomen.
Naar schatting 180 miljoen mensen hebben het
platteland ontvlucht in de hoop in de kustzones te ontkomen
aan de armoede. Het massale… In augustus
2006 werden in zesendertig steden eenheden van de
paramilitaire Volkspolitie gevormd. Elke week opnieuw
zijn er demonstraties…
Het machtsmonopolie staat ter discussie: sociale rust is
voor de regimetop een hogere prioriteit dan economische
ontwikkeling. Alleen is het zeer de vraag of repressie
in de context van China’s ontwikkeling een heilzame
weg (sic) is?!... De Chinese leiders zouden veeleer moeten
opteren voor institutionele hervormingen. Zoniet,
dan zullen misbruiken op regeringsniveau en sociale
instabiliteit blijven toenemen (Carl Minzer, Corruption
in China. The anger boils over, in International Herald
Tribune, 30-05-07, p.8). De regimetop in Zhong Nanhai
begint de omvang en het belang van het probleem te
beseffen. Het lopende 11 de vijfjarenplan - opgestart in
maart 2006 – geeft absolute prioriteit aan de interne
problemen, zo o.m. de afzwakking van de welvaartskloof
tussen de kustzones en de binnenlanden, de economische
ontwikkeling van de centrale en westelijke
Hermes | Jaargang 11 | nr. 42 | september 2007
provincies… Het is vijf over twaalf! Al te lang heeft de
communistische regimetop er een liberale opvatting op
nagehouden: ze vertrouwden op het demonstratieeffect
van de kustzones. Die zouden – zo luidde de redenering
– als lokomotieven de wagons (de binnenlanden)
meetrekken in hun economische ‘boom’.
Ervaringen elders, bv. in Latijns-Amerika, wijzen op het
tegengestelde proces: de kustzones hebben er de binnenlanden
leeggezogen! Systeemverlengende enclaveontwikkeling
noemde Louis Baeck dat indertijd! Onzin
dus, zeker voor een land van continentale afmetingen
met een massa van één miljard driehonderdvijftig miljoen
inwoners. Daartoe zijn doelgerichte beleidsmaatregelen
noodzakelijk. En die zou het lopende 11 de vijfjarenplan
moeten genereren. Let’s hope for the best…
Mochten de doemscenario’s geen waarheid worden!
Er bestaat in het actuele China een opvallende paradox.
Enerzijds staat het politieke regime van de totalitaire
eenpartijstaat haaks op de markteconomie. De ontwikkelingen
in de economie zijn spectaculair. Maar zij zijn
niét begeleid door ontwikkelingen op het politieke vlak.
Het is als een tang op een varken. En het is dus een
steeds prangender probleem om die contradictie weg
te werken. Anderzijds wijst alles erop dat dit land-vancontinentale-omvang
een sterke centrale regering
nodig heeft om de enorme interne problemen die de
toekomst hypothekeren, aan te pakken en te trachten
op te lossen. Het roept herinneringen op aan de tijd van
de Tokoegawa’s in Japan (1603-1867) toen deze shoguns
de macht centraliseerden en die gebruikten om het
land voor een milieuramp te behoeden door massale
controles op boskap en een herbebossing op te leggen
waarvan de sporen tot op heden nog waar te nemen
zijn. Dergelijke sterke centrale macht is in China noodzakelijk
om op een kordate, systematische en doelgerichte
manier de milieuproblemen aan te pakken (bv. de
tekorten aan en de verontreiniging van water hebben
vooral in Noord-China een alarmpeil bereikt), maar ook
de inkomensspreiding te garanderen (contra de steeds
grotere inkomensverschillen), de invoering van een
belastingssysteem door te drukken dat voor herverdeling
zorgt, niet alleen financieel maar ook op het vlak
van gezondheidszorg, onderwijs en sociale voorzieningen.
Het is meer dan waarschijnlijk dat de enorme economische
groei, die in hoge mate steunt op export en
directe externe investeringen, binnen afzienbare tijd ‘op
zijn adem trapt’. Dat betekent dat de verantwoordelijkheid
van de regering om groei tot stand te brengen, zal
toenemen. Het lopende 11 de vijfjarenplan anticipeert
hierop: investeren in sociale doelstellingen en infrastructuur
in de centrale en westelijke provincies moeten
voorrang krijgen. Een sterke centrale regering, echter
binnen het kader van een rechtsstaat en van participatieve
instellingen, zal daartoe onontbeerlijk zijn.
89

90
De transitie
1 – Sylvain PLASSCHAERT, China. Inzicht in zijn doorbraak. Leuven, 2007. Davidsfonds. 295 blzn. Voorwoord door Mark
Eyskens.
Er is in het Nederlandse taalgebied geen boek te vinden dat beter en inzichtelijker de periode van transitie, die we hierboven in
grote lijnen geschetst hebben, behandelt. Het lost zijn belofte, inzicht te brengen in de doorbraak van China, volledig in.
Het vorige DF-boek van de auteur, Wie is bang van China?, dateert van 2001. Intussen zijn de ontwikkelingen in en buiten
China spectaculair geweest: de snelheid, de omvang en de impact ervan zijn niet te schatten. In China zelf was er de riskante
generatiewissel tussen Jiang Zemin en Hu Jintao (oktober 2002). Anno 2007 is duidelijk dat dit probleemloos verlopen is
en dat Hu Jintao zijn macht geconsolideerd heeft. Intussen is ook de mythe doorgeprikt dat de economische boom van het
land probleemloos verloopt. Op wereldvlak heeft de invasie in Irak het Midden-Oosten verder gepolariseerd. De toenadering
tussen het Verre- en het Midden-Oosten – en tussen China en Iran – is voor het Westen verontrustend. Kortom, de ontwikkelingen
zijn van die aard dat een nieuw boek over China verantwoord is: de auteur moest niet in herhalingen vervallen. In
een eerste deel borstelt Plasschaert een breed panorama van China’s beschaving en geschiedenis. Het opzet is verdienstelijk
en voor de leek zeker instructief, maar het is niet het sterkste deel van het boek. In een tweede deel analyseert de auteur
de ontsporing van de moderniseringspogingen die tussen 1912 (einde van het keizerrijk) en 1978 (de come-back van Deng
Hsiaoping) zijn uitgevoerd. Vooral de bladzijden over de Mao-decennia zijn hier cruciaal. We hebben veel waardering voor de
evaluatie van het Maotijdvak, waar Plasschaert dit deel mee afsluit. Waardering omwille van de genuanceerde benadering,
waarvoor de auteur gekozen heeft. Volkomen terecht en verantwoord! Er is veel tijdverlies geweest en veel waste in mensenlevens
en energie…voor de honderden miljoenen mensen die het ongeluk hebben gehad het meest vitale deel van hun
leven in deze tijd door te brengen, is het een regelrechte ramp geweest. Afgezien van de surmortaliteit, de repressie, de
brain-washing binnen het totalitaire dwangbuis, is hun levensstandaard nauwelijks verbeterd. Maar Plasschaert wijst op de
industrialisatie, de investeringen, de strijd tegen het analfabetisme, de basisgezondheidszorg. De werking van de beveleconomie
(CGE) is inferieur geweest. Deze vaststelling impliceert echter niét, aldus de auteur, dat een decentrale markteconomie
sowieso beter functioneert. ‘Een ongebreidelde, ‘wilde’ markteconomie, waarin geen krijtlijnen getrokken zijn door de
overheid’ houdt immers heel wat risico’s in voor de sociaal zwakkeren (p.112). Plasschaert voegt het er niet aan toe, maar…
allicht is dat laatste het geval in het huidige China?
De delen 3 en 4 dragen het boek. Hierin behandelt de auteur de transitie sinds 1980, respectievelijk de internationale impact
ervan. De systematische, doelgerichte erg transparante behandeling van China’s economische metamorfose verdient alle
lof. Daarbij slaagt Plasschaert erin de drempel voor de leek laag te houden. Regelmatig neemt hij de moeite een initiatie uit
te schrijven over economische fenomenen en ontwikkelingen.Wat hij dan meteen gebruikt als referentiekader om er China’s
situatie in te projecteren. Voorbeelden: de mechanismen van een planeconomie; de vergelijking van het banksysteem in een
centraal geleide economie en in een vrijemarkteconomie, de rol van het sparen…Daarenboven niets dan lof voor de empathie
waarmee Plasschaert de economische ontwikkelingen relateert aan het dagelijks leven van de honderden miljoenen
arme stervelingen in China. Economie is middel; de mens is doel: dit boek heeft die rangorde meesterlijk gerespecteerd.
Waarvoor een eresaluut!
Een vleugje kritiek…Minder overtuigend is Plasschaert wanneer hij zich op het historische of op het geopolitieke vlak waagt.
Deel 4 illustreert dat mooi. In het eerste hoofdstuk ervan behandelt hij de internationale impact van China in economisch
opzicht: niets aan de hand, integendeel, een zeer sterk hoofdstuk. Maar in het tweede hoofdstuk analyseert hij de internationale
(geopolitieke) opstelling van China. En daar vervalt hij in een verhaal dat je overal kunt vinden.
Ook historisch laat de auteur soms een steekje vallen. Op het einde van zijn boek schrijft hij: ‘De geschiedenis keert nu de
schijnwerper weer op Oost-Azië, waar tot de 14 de eeuw (onze cursivering) (dat was ook in Europa een rampeeuw) de handelsbetrekkingen
tussen de landen veel intenser waren dan in West-Europa’. Dat was tot diep in de 18 de eeuw het geval. Hij
sluit zich hiermee aan bij de visie van een Janet Abu Lughod, namelijk dat the fall of the East is voorafgegaan aan the Rise of
the West. Die stelling is intussen met klinkende argumenten weerlegd, maar… door historici van wie de publicaties niet in de
bibliografie van dit boek zijn terug te vinden… Noemen we Clive Ponting, Geoffrey Parker, Kenneth Pomeranz, Peer Vries, Paul
Bairoch e.a.
Maar wees ervan overtuigd: deze kritische oprispingen zijn marginaal. Tegelijk illustreert deze kritiek juist de sterkte van dit
boek: de kern ervan is steengoed, niet te overtreffen. Dààrvoor moet je het absoluut lezen! In het Nederlandse taalgebied
staat het inhoudelijk én conceptueel op een eenzame hoogte.
Hermes | Jaargang 11 | nr. 42 | september 2007

2 – Martin HINOUL, De dreiging van de draak: waan of waarheid. Boutersem, 2007. De Cavalerie.215 blzn. Voorwoord door Louis
Baeck.
Waar het boek van Sylvain Plasschaert veeleer een studieboek is en ook als naslagwerk veel diensten kan bewijzen, is deze publicatie
van Martin Hinoul een boekje dat leest als een trein. Blijkbaar heeft dat veel te maken met de vlotte pen van publicist Mark Heirman,
die voor zijn redactionele inbreng vooraf uitdrukkelijk bedankt wordt door de auteur. Martin Hinoul is doctor in de wetenschappen,die
van 1972 tot 1983 gewerkt heeft voor Bell Telephone en dan tot 1998 technologisch attaché is geweest bij het Belgische Consulaat-
Generaal in Los Angeles, respectievelijk Washington. In 1998 keerde hij terug naar Leuven en fungeerde er als business development
manager aan de K.U.Leuven R& D. Pluspunt is ongetwijfeld dat het boek erg probleemstellend is geschreven en constant focust op de
concrete problemen. Een no-nonsense aanpak prevaleert. In combinatie met het heldere taalgebruik zorgt dat voor een lage drempel:
de leek, die op korte tijd een nuchtere kijk wil krijgen op de Volksrepubliek China, wordt op zijn wenken bediend. Eenzijdigheid is bij
Hinoul taboe: de pro’s en contra’s, de zekerheden en de vraagtekens getuigen van een opmerkelijke zin voor nuancering. Dat geeft de
lezer gemoedsrust:hij weet zich bij de hand genomen door een betrouwbare gids die hem doelgericht door het Chinese labyrint loodst.
In de eerste hoofdstukken situeert Hinoul China op wereldvlak - is het een nieuwe wereldmacht? - en schetst hij de interne problemen
- China is even fascinerend als verontrustend.Deze hoofdstukken bulken van de vraagtekens.Hinoul nuanceert en relativeert,maar ziet
ook scherp waar de valkuilen zijn. Maar geen paniek, geen alarm:‘Terwijl China groeit, blijven ook wij groeien’ (p.47). De conservatieve
modernisering irriteert hem (p.55): de razendsnelle veranderingen in de economie staan haaks op het politieke immobilisme. China zit
tussen twee stoelen, een situatie die je niet eindeloos kunt volhouden.
Enkele vraagtekens… Is China ‘fairly of unfairly’bezig of nog sterker ‘legally of ‘illegally’? Wat doet het aan de massale onevenwichten in
zijn economie en samenleving? Hoe reageert het op de alarmerende milieuvervuiling? En krijgt de corruptie, die staat en samenleving
verziekt, verder vrije baan?
Waar hij zich keert tegen de bestseller van Thomas L. Friedman, The World is Flat, is hij in goed gezelschap: de MIT-professor Suzanne
Berger geeft daar een behartenswaardig antwoord op in haar studie How we Compete (New York, 2005 / Franse vertaling: Made in
Monde, Paris, 2006. Editions du Seuil).
Na die ‘verkenningsronde’ gaat Hinoul over tot de analyse: de obstakels en ‘flessenhalzen’ in de Chinese economie, de zoektocht naar
gezonde financiële instellingen, naar grondstoffen en energiebronnen, the inconvenient truth van het leefmilieu…
Het enige hoofdstuk dat wat lichter uitvalt, is dat over Chinese diplomaten op het wereldtoneel. China’s TNT-dossiers - Tibet en Taiwan
– hadden best meer aandacht mogen krijgen.Waar de auteur wijst op het belang van de Tibetaanse grondstoffen (koper,goud en steenkool)
mocht hij zeker ook verwijzen naar…water,een hoogdringend probleem in het actuele China.De cruciale betekenis van Tibet heeft
zeker ook te maken met het feit dat zich in de Himalaya de bronnen bevinden voor zijn massale watertoevoer. Dus is Tibet een strategisch
gebied. En over de economische link tussen Taiwan en het vasteland-China is Hinoul vrij somber.Terecht? Het volstaat te verwijzen
naar Why Taiwan matters.The Global Economy couldn’t function without it.That’s why peace with China is so crucial (Business Week,
May 16, 2005).
Waar Hinoul het heeft over China als over ‘het eeuwenlang vrij geïsoleerde land’ en over zijn ‘ingebakken isolationisme’(p.118) vervalt
hij in een klassieke, achterhaalde visie. De lectuur van Clive Ponting, Geoffrey Parker en vooral van John M. Hobson, The Eastern Origins
of Western Civilisation (Cambridge-New York,2004.CUP) biedt heel andere inzichten. Hier zitten we bij een duidelijk hiaat.In de lijst van
aanbevolen literatuur zoek je vergeefs naar de net geciteerde namen; ook Joseph Needham, Donald Munro, A.G.Frank, John Gray, Ted
Fishman, Gavin Menzies…ontbreken.
Niettemin is het te hopen dat Hinoul met dit China-boek een ruim publiek bereikt. Hij geeft een genuanceerd beeld van het actuele
‘China-probleem’,dat een mundiale impact heeft.Na de lectuur van dit boek heb je een mooi referentiekader én concrete argumenten
om eenzijdige standpunten te lijf te gaan.
China en het Westen in de 21 ste eeuw
In het begin van dit artikel is het al gezegd: het ‘gele
gevaar’ is een mythe. Althans in zijn klassieke, geopolitieke
betekenis. Maar Beijing wil de economische groei wel
op peil houden. Het heeft geen alternatief. Jaarlijks moet
het 45 miljoen nieuwe werkplaatsen kunnen creëren! En
dus is China frenetiek op zoek naar grondstoffen en wil
het zijn energiezekerheid veilig stellen.Daartoe bouwt het
in de hele wereld netwerken uit, in Afrika, in Latijns-
Amerika, in … het Midden-Oosten. Dat jaagt de wereldprijzen
ervan omhoog. Bijvoorbeeld, de tijd van de goedkope
olie is voltooid verleden tijd. Ook intern betaalt
Hermes | Jaargang 11 | nr. 42 | september 2007
China daarvoor een prijs. Groei is primordiaal. Aan de
neveneffecten van die ‘wilde groei’ begint Beijing nu pas
aandacht te geven… Rijkelijk laat… want de fall-out ervan
buiten zijn grenzen neemt stilaan kwalijke vormen aan.
Portland (Oregon), Seattle (Washington) en Vancouver
(Britsh Columbia) krijgen al regelmatig vieze CO2-wolken
over zich heen, die het vanuit China zomaar cadeau krijgt
(sic).. Dat versterkt nog de clichés,die in de publieke opinie
opgeld maken: de piraterij inzake namaak, het verlies aan
werkplaatsen, de negatieve handelsbalans, the Chinaprice
waar de westerse bedrijven niet tegenop kunnen…
Noem het maar. Een héél eenzijdig verhaal, waar dan de
mythe van ‘het gele gevaar’ nog bovenop komt!
91

92
Paul NAVARRO, The Coming China Wars. Where they will be fought. How they can be won. Upper Saddle River, New Jersey,
2007. Financial Times Press. 263 blzn. 25 US $.
Dit is een boek dat sterk inspeelt op dat eenzijdig verhaal, waar we het net over hadden. Paul Navarro is business professor
aan de Univerity of California-Irvine. Hij heeft vooral faam verworven omwille van zijn expertise in het analyseren van
macro-economische ontwikkelingen. Er is geen dekkingsprobleem tussen titel en inhoud: dit is een polemisch boek. The
Coming China Wars is één lange, agressieve aanklacht: China is een ramp, allicht voor zichzelf, maar dat is van secundair
belang. Het is een ramp voor de wereldeconomie en de mensheid. De titel, de stijl waarin het boek geschreven is, zijn kortgekapte
structuur, zijn overvloedige info gebaseerd op onweerlegbaar cijfermateriaal en een stroom incidenten en evenementen…Paul
Navarro wil overtuigen, wil de publieke opinie bruuskeren: shock and awe. De titels van de elf hoofdstukken
zijn navenant. Enkele voorbeelden: The ‘China Price’ and Weapons of Mass Production; China’s Counterfeit Economy; Killing Us
softly with their Coal;The ‘Blood for Oil’Wars;The Damnable Dam Wars and Drums along the Mekong; How to Fight - and Win!the
Coming China Wars…. Daarenboven is het wennen aan de lay-out die de FT-Press het boek heeft meegegeven. De auteur
leidt de korte hoofdstukken steeds weer in met een probleemstellende tekst die cursief staat: als je alleen al die teksten zou
bundelen, heb je een indrukwekkende bloemlezing. De aanpak, de stijl, de lay-out…maken dat je aanvankelijk geïrriteerd zit
te lezen. Maar Navarro kletst niet uit zijn nek: zijn cijfermateriaal, zijn citaten uit de recente verslaggeving in de mondiale
pers, zijn uitvoerig notenapparaat… ondersteunen op overtuigende wijze zijn woordenvloed. Het is captivant! Het is overtuigend…als
je maar constant beseft dat Navarro een eenzijdig verhaal brengt. Alleen de contra’s en de dreiging die ervan
uitgaat. Vooral niet nuanceren, niet relativeren! De pro’s voor de Amerikaanse economie en samenleving komen niét aan
bod. Lees je alleen dit boek over China, dan slaap je niet meer. Zó extreem! China is hét gevaar, wereldwijd! Binnen de hele
waaier recente China-publicaties heeft het echter zijn plaats: Navarro zegt waar het op staat en je houdt er best rekening
mee. Want dit is ook realiteit. Dus niet te verwaarlozen!...
Het China-verhaal moet je natuurlijk situeren binnen
de (derde) globalisering die de wereld nu beleeft. Het
is een must het héle plaatje te zien. En dan ga je beseffen
dat we minder paniekerig moeten doen en meer
vooruitziend moeten zijn. Géén alarm. China is nog
grotendeels een ontwikkelingsland. En vanuit het perspectief
van de ontwikkelingslanden, dus ook vanuit
China, is de cruciale vraag binnen de context van de
globalisering: hoe concurreren met het Westen? De
globalisering genereert rijkdom, welvaart. Binnen die
context worden de zachte factoren (the soft factors)
die bijdragen tot economisch succes erg belangrijk.
Resultaat: blijkt dat globalisering economische verschillen
veeleer accentueert dan wel nivelleert. De
vooruitgangsspiraal die JJSS (Jean-Jacques Servan-
Schreiber) ooit heeft geformuleerd voor de VS (Le défi
américain) blijkt ook nu te werken: ‘The embedded
advantages of the advanced economies become more
significant, and the benefits and losses from globalisation
are skewed disproportionately and asymmetrically
towards the West. For Western producers the global
economy is full of niches and opportunities that are
enlarging, not diminishing’ (Will Hutton, p.320).
Zo komen we bij de al eerder genoemde Suzanne
Berger terecht, de Franse MIT-professor, die enkele
jaren geleden al een ragfijne analyse heeft gebracht
van wat zij de eerste globalisering noemt (Notre première
mondialisation. Leçons d’un échec oublié. Paris,
2003. Editions du Seuil). In haar How to Compete
(Made in Monde, 2006) maakt ze duidelijk hoe globalisering
concreet werkt. En één conclusie is voor haar
Hermes | Jaargang 11 | nr. 42 | september 2007
duidelijk: de loonkosten zijn niet het alfa en het
omega van het economische leven.
Eén: wat telt zijn niét de absolute loonverschillen; het
is de ‘eenheid loonkost’ waar je de verschillen in productiviteit
hebt in verrekend. De Amerikanen, de
Japanners, de Duitsers en de Britten zijn in hoge mate
productief en kunnen nog altijd concurreren met de
‘lage lonen-Aziaten’. Succesvolle bedrijven passen
strategieën toe die op veel meer steunen dan alleen
maar lage loonkosten. Berger heeft het dan over ‘market
responsiveness’, wat inhoudt dat je als bedrijf
zowel fysiek als cultureel dicht bij je markten aanwezig
bent, en dat je over een productievermogen
beschikt dat je in staat stelt snel te reageren: distance
inhibits responsiveness. Ook de kwaliteit van het
onderwijs en de beroepsopleiding – opgebouwd doorheen
decennia – is een fundamentele factor in de productiviteit.
Het vermogen van managers om te luisteren
naar, te communiceren met, informatie te zoeken
aan de basis en dat dan effectief te integreren, is zo’n
soft factor.
Twee: Het creëren van waarde in een tijd van overvloed
is heel wat subtieler dan alleen maar een productie
in zijn samenstellende delen ontbinden en de
producten dan daar te assembleren waar de loonkosten
het laagst zijn: ‘more sophisticated technology
means that every stage of the value creation process –
design, manufacture, distribution and even finance and
marketing – is subject to continual reengeneering’.
Drie: de productiecycli worden alsmaar korter.
Ondernemingen die teveel productie te ver weg van

hun markten uitbesteden (outsourcing), leggen al hun
eieren in één mand, namelijk alleen lage loonkosten
bepalen dan hun competitiviteit. De realiteit is
ànders: low wages are only a small part of the contemporary
business economics.
Vier: het is geenszins zo dat de globalisering de welvaartsstaat
aan het ontmantelen is. Een onderzoek
door Peter Lindert (University of California) toont dat
hoge sociale uitgaven een goede zaak zijn voor economische
groei. Sociale transferten ten gunste van
armen, werklozen en gepensioneerden, plus uitgaven
voor gezondheidszorg en gemeenschapsvoorzieningen…
hebben gunstige feed-backs. Het is een win-winsituatie:
dergelijke staten – Lindert denkt daarbij vooral
aan Scandinavië - genieten al de voordelen van een
marktsysteem, die hun dynamische, hoogproductieve
privé-sectoren stimuleren én ze genieten van de voordelen
van hoge sociale uitgaven, wat het hun werknemers
gemakkelijker maakt om de soms hoge kosten
van economische veranderingen te accepteren. Het
gaat om pluralistische markteconomieën met een
sterke openbare sector en een engagement tot verantwoording
van het gevoerde beleid. Zij stellen
gewone mensen ook in staat om hun individuele
talenten te ontwikkelen. Deze verlichtingsidealen
(pluralisme, verantwoording…) versterken de economische
voorsprong van het Westen: de VS en de EU
hebben niets te vrezen van de globalisering noch
van…China.
Het Westen hoeft dus helemaal niét te panikeren. Het
heeft de kenniseconomie! Amerikanen en Europeanen
moeten een klaar besef hebben van hun economische
sterkte en moeten hun markten open houden. Kern in
het hele verhaal is de interactie tussen steeds subtielere,
meer eisende consumenten aan de ene kant en
het potentieel van nieuwe technologieën, ondersteund
door een alsmaar toenemende welvaart, aan
de andere kant. Het behoeftenpatroon evolueert
steeds verder weg van de basisbehoeften. De kenniseconomie
is het antwoord op die evolutie. En in dat
soort van economie is soft knowledge even cruciaal als
hard knowledge. Met soft knowledge verwijst men
naar een bundel minder tastbare productie-inputs:
leiderschap, communicatie, emotionele intelligentie,
het vermogen tot innovatie, het creëren van ‘sociaal
kapitaal’. De interactie en combinatie van al die factoren
vormt het hart van de kenniseconomie. Het is bijzonder
ironisch dat het Westen zijn positie als dubieus
ervaart. Het beschikt over voordelen – instellingen,
processen, samenlevingspatronen – waar decennia, ja
soms eeuwen voor nodig zijn om ze op te bouwen. En
net dié voordelen worden uitgerekend in een tijd van
globalisering steeds belangrijker. De meer verantwoorde
vrees in de hedendaagse wereld is de zorg van
de minder ontwikkelde landen dat ze zullen gedoemd
Hermes | Jaargang 11 | nr. 42 | september 2007
zijn een rol van low-knowledge subcontractors te vervullen
ten aanzien van the knowledge-rich developed
world.
In dié wereld van globalisering moeten we China situeren.
De omvang van zijn economische successen
blijkt uit cijfers, die elders in de wereld een obsessie
dreigen te worden. Maar… er is de wet van de grote
getallen, die zorgt voor demystificatie… Wie kan het
zich voorstellen dat de investeringen in China tegen
2012 nog eens gaan verdrievoudigen tot 4 triljoen per
jaar?! Wie kan het zich inbeelden dat de Chinese
export in 2020 gaat toenemen tot 5 triljoen?! Het is
weinig waarschijnlijk dat China’s export in 2012
drieëneenhalve keer groter zal zijn dan die van
Duitsland, de huidige grootste exporteur ter wereld.
Waar zijn de schepen die zulk volume aan goederen
kunnen transporteren? Waar zijn de havens die dit
kunnen verwerken en de markten die dit op een comfortabele
manier kunnen absorberen?
China wordt geconfronteerd met een gigantisch
dilemma. Het kan het huidige economische model
onmogelijk volhouden. De enorme tegenstellingen,
die er inherent aan zijn, zullen de Chinezen vroeg of
laat terug met de voeten op de grond plaatsen. Die
ontnuchtering kan het gevolg zijn van een bankcrisis
of van een crisis door overinvesteringen en een excessief
aanbod of door een combinatie van factoren.
Teneinde China’s groei terug in balans te brengen zal
het nodig zijn om terug te keren tot normale investeringsniveaus
en een behoorlijk peil van interne consumptie
na te streven. Daartoe zal het ook nodig zijn
in stijgende mate te participeren aan de kenniseconomie.
Maar… dat alles kan slechts mits institutionele
hervormingen, de uitbouw van een welvaartssysteem,
de erkenning van eigendomsrechten… een onmogelijke
zaak omdat dat alles haaks staat op de eenpartijstaat.
Dat zou bijvoorbeeld de erkenning impliceren
van de eigendomsrechten van aandeelhouders en
dus… de onvervalste privatisering van China’s ondernemingen.
Het zou ook inhouden dat échte collectieve
onderhandelingen gevoerd worden met vakbonden…
In één woord: de controle zou de CP door de handen
glippen.
In heel ons verhaal is dit het moment om terug te
denken aan de hypotheken op China’s toekomst, die
we hebben opgesomd (cfr.supra). De partij kan haar
legitimiteit slechts op één manier redden: rekenschap
geven, verantwoording afleggen is de enige optie. Dat
ligt aan de antipode van de werking van het huidige
regime. De enige uitweg voor de partij is anticiperen
(pre-emption). Dat kan een autoritaire actie zijn - denk
aan het Tien Amen bloedbad van juni 1989 – of een
buitenlands avontuur dat het nationalisme kan opjutten.
Roderick MacFarquhar heeft erop gewezen dat er
antecedenten zijn: de nederlaag tegen Japan (1894-
93

’95) ging vooraf aan de instorting van het keizerrijk en
op de Culturele Revolutie volgde het moderniseringsbeleid
van Deng. Ook Will Hutton verwacht dat
China’s pad naar modernisering niet bepaald vreedzaam
zal zijn. Naar zijn oordeel heeft het Westen er
echter alle belang bij dat de onontkoombare politieke
transitie vreedzaam verloopt. Het Westen moet ten
koste van alles vermijden dat China terugvalt in isolement
en het economisch hervormingsproces bevriest.
De impact van een economische en politieke crisis op
de wereldeconomie en op de geopolitieke machtsverhoudingen
zou rampzalig zijn. Hij bepleit dan ook dat
de beleidmensen in het Westen de diepte van China’s
94
Hermes | Jaargang 11 | nr. 42 | september 2007
problemen zouden begrijpen en ernstig nemen. Dat
laatste impliceert dat ze zich engageren om een
vreedzame transitie naar een pluralistisch China mee
mogelijk te maken. Dat is puur eigenbelang. China
moet een land worden dat zich comfortabel voelt in
de liberale globalisering en in het systeem van het
internationale recht. Het paniekklimaat dat nu hier en
daar heerst, is contraproductief. Ook eventuele militaire
acties zijn uit den boze. China helpen in crisisbeheersing,
in het management van de ommekeer die
onafwendbaar is, vergt inspanningen op de lange termijn
en leiderschap van een niveau dat we de laatste
jaren helaas hebben moeten missen.
Will HUTTON, The Writing on the Wall. China and the West in the 21 st Century. London, 2006. Little Brown. 431 blzn.
De ondertitel, daar gaat het in dit boek om! China en het Westen krijgen een evenwaardige plaats toebedeeld. Een erg kritisch
boek, dat stoelt op een indrukwekkende eruditie, een vertrouwdheid met de internationale scène, en een merkwaardig
vermogen tot afstandelijke analyse, die zowel de toestanden in China als deze in het Westen correct doorlicht en kritisch
evalueert. In mijn China-lectuur is het het enige boek dat de ontwikkelingen in China op briljante wijze situeert in de mondiale
globalisering. John Gray en Suzanne Berger keken mee achter de schouder van Will Hutton, toen hij zijn manuscript
uitwerkte. Het notenapparaat is ontzagwekkend. De bibliografie bestaat louter uit recente literatuur, en is geen window
dressing. Hutton werkt er constant mee, steunt op hyperactuele analyses en slaagt erin dat te integreren tot een stilmakende
synthese. Dit is vulgarisatie van zeer hoog niveau. Ook in verband met ontwikkelingen in het Westen heeft de auteur
cruciale informatie gehaald uit studies en onderzoeken, die in onze publieke opinie momenteel totaal onbekend zijn.
Will Hutton is een adviseur van Tony Blair geweest, was lid van de commissie van Wim Kok, die onlangs een rapport uitbracht
voor de Europese Unie en is hoofdredacteur van The Observer. Hij is de briljante auteur van een schitterend boek.
Insiders kennen van hem ongetwijfeld The State we’re in en The World we’re in.
De helft van zijn boek besteedt Hutton aan ‘the Halfway house’ dat China is. Zonder het begrip conservatieve modernisering
te hanteren, gaat uiteraard heel veel aandacht naar the odd couple, namelijk communisme en kapitalisme. In het deel over
het Westen focust hij op de VS, in mindere mate op Groot-Brittannië. Hij hekelt de simplismen van Reagan en Thatcher.
Harde economie, politiek en sociale gegevens moeten gecorrigeerd en verrijkt worden door countervailing soft forces.
Centraal staat daarbij de complementariteit tussen de verlichtingsprincipes en de vrijemarkteconomie: de liberale rechten
en vrijheden ondersteunen wezenlijk de economische prestaties; ze stimuleren ze en leggen ze limieten op. Verantwoording
voor het gevoerde beleid is zowel politiek als economisch cruciaal. Dat brengt Hutton bij herhaling tot bijzonder scherpe
kritiek op situaties en ontwikkelingen in het Westen. Constant moeten we alert blijven, want constant bestaat de neiging
dat pluralisme uit te hollen.
In het laatste deel van dit artikel hebben we getracht enkele basisstellingen van Huttons boek samen te vatten. Allicht een
teken van hubris?... In dit schitterende boek verrast de auteur op élke bladzijde. Ga er maar eens aan staan, om al was het
maar een schijntje te suggereren van deze ‘vulkaan’ van intelligentie en eruditie… Lezen dit boek!!
Hugo Van de Voorde
( hugovandevoorde@scarlet.be)