De soldaat-facteur en Rachel - Arne Sierens
De soldaat-facteur en Rachel - Arne Sierens
De soldaat-facteur en Rachel - Arne Sierens
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>De</strong> <strong>soldaat</strong>-<strong>facteur</strong> <strong>en</strong> <strong>Rachel</strong><br />
‘Veel schrikwekk<strong>en</strong>der dan onze vijand<strong>en</strong><br />
tast<strong>en</strong> onze beschermers<br />
de wortels van onze gelukzaligheid aan<br />
<strong>en</strong> verstor<strong>en</strong> haar voor ons <strong>en</strong> onze nakomeling<strong>en</strong>’<br />
- Uber die Soldat<strong>en</strong>eh<strong>en</strong>, Jacob Michaël L<strong>en</strong>z -<br />
LOUIS<br />
RACHEL<br />
1<br />
<strong>De</strong> <strong>soldaat</strong>-<strong>facteur</strong> <strong>en</strong> <strong>Rachel</strong>
1914<br />
RACHEL We hoord<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> oorlog die zou kom<strong>en</strong><br />
maar we war<strong>en</strong> niet ongerust.<br />
<strong>De</strong> mann<strong>en</strong> in ‘t straat zeid<strong>en</strong> ‘t<br />
‘België staat erbuit<strong>en</strong>, we gaan niet moet<strong>en</strong> vecht<strong>en</strong>.’<br />
Maar als de oorlog verklaard werd<br />
was iedere<strong>en</strong> daarvan lijk gepakt.<br />
Mijn jongste zuster kon ‘s nachts niet meer slap<strong>en</strong>.<br />
‘k Hoor het haar nog zegg<strong>en</strong>:<br />
‘<strong>De</strong>n duits gaat hier zijn <strong>en</strong> hij gaat ons allemaal dooddo<strong>en</strong>’<br />
Half augustus zijn we gevlucht naar <strong>De</strong> Panne<br />
bij mijn tante Esther.<br />
Ik was to<strong>en</strong> 14 jaar.<br />
LOUIS Wat kunt ge ervan zegg<strong>en</strong>?<br />
Dat ‘t overweldig<strong>en</strong>d erg was.<br />
Schrapnells <strong>en</strong> obuss<strong>en</strong> tot in ‘t oneindige.<br />
Heel de hemel vol vuur.<br />
En gij,<br />
potdoof van de mitrailleurs <strong>en</strong> van de ontploffing<strong>en</strong>,<br />
tot uw knieën in de modder.<br />
‘s Winters alles bevror<strong>en</strong> lijk puimste<strong>en</strong>.<br />
En wat dan nog?<br />
Dat alles <strong>en</strong> alleman stonk naar dode hond.<br />
E<strong>en</strong> ding is zeker,<br />
‘t is e<strong>en</strong> oorlog van de arme m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> geweest.<br />
Niets van in de loopgraaf is iedere<strong>en</strong> gelijk.<br />
Wie voor de oorlog boer of werkman was,<br />
was <strong>soldaat</strong>.<br />
Ander<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> in kilometers ge<strong>en</strong> loopgraaf gezi<strong>en</strong>.<br />
RACHEL <strong>De</strong> soldat<strong>en</strong> war<strong>en</strong> in <strong>De</strong> Panne gekom<strong>en</strong>.<br />
Ik liep met mijn zuster langs de Océan<br />
<strong>en</strong> we zag<strong>en</strong> e<strong>en</strong> jong<strong>en</strong> ligg<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> berrie,<br />
e<strong>en</strong> eindje van de straat weggezet<br />
lijk dat ze hem hadd<strong>en</strong> verget<strong>en</strong>.<br />
Hij lag daar zo stil met zijn wit gezicht.<br />
Er zat e<strong>en</strong> wesp in zijn haar.<br />
Ik dacht nog: zoiets, daarvan zou ik zot word<strong>en</strong>.<br />
Pas to<strong>en</strong> zag ik de wonde in zijn buik,<br />
e<strong>en</strong> afschuwelijke rode vlek<br />
met kevers <strong>en</strong> vlieg<strong>en</strong> rond.<br />
2<br />
<strong>De</strong> <strong>soldaat</strong>-<strong>facteur</strong> <strong>en</strong> <strong>Rachel</strong>
1915<br />
‘t Sloeg in mijn buik.<br />
Was dat dan dood zijn?<br />
Dat was de eerste dode die ik zag<br />
<strong>en</strong> al wat ik to<strong>en</strong> deed was w<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> w<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
‘s Avonds kon mijn zuster mij nog niet troost<strong>en</strong>.<br />
‘’t Is oorlog, <strong>Rachel</strong>’<br />
Ik wilde niet wet<strong>en</strong> wat het was<br />
maar al gauw werd het veel erger,<br />
in de weid<strong>en</strong>, in de strat<strong>en</strong>,<br />
‘t zag er zwart van.<br />
We zat<strong>en</strong> op 15 kilometer van het front<br />
LOUIS In die tijd, ik was <strong>facteur</strong><br />
bij de post van het leger<br />
in het bureau van <strong>De</strong> Panne.<br />
Ik was <strong>soldaat</strong>,<br />
ik had hetzelfde uniform,<br />
alle<strong>en</strong> had ge als <strong>facteur</strong> e<strong>en</strong> gele armband<br />
met daarop in zwarte letters POSTES<br />
<strong>en</strong> ge moest natuurlijk niet naar ‘t front.<br />
Van alle soldat<strong>en</strong><br />
zijn de Belg<strong>en</strong> er ‘t triestigst aan toe geweest<br />
op ‘t vlak van post.<br />
Er zijn er die in die 4 jaar<br />
hoop <strong>en</strong> al 2 briev<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> gekreg<strong>en</strong>.<br />
Ge kunt niet gelov<strong>en</strong> wat dat was<br />
maar als <strong>facteur</strong>, ge waart e<strong>en</strong> god.<br />
Als ik kwam, ze werd<strong>en</strong> zot,<br />
‘t kon niet rap g<strong>en</strong>oeg gaan.<br />
Er war<strong>en</strong> er die we<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />
of toch bijkans.<br />
Ander<strong>en</strong> pakt<strong>en</strong> hun brief heel voorzichtig aan,<br />
die ging<strong>en</strong> stillek<strong>en</strong>s zitt<strong>en</strong> lez<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> hoekje.<br />
Veel briev<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> niet afgehaald.<br />
LE DESTINAIRE N’A PU ETRE ATTEINT.<br />
In ‘t begin, ‘k wist nooit hoe ik mij moest houd<strong>en</strong><br />
maar op d<strong>en</strong> duur , ‘t war<strong>en</strong> er zoveel,<br />
ge d<strong>en</strong>kt aan de lichte kant<strong>en</strong>.<br />
3<br />
<strong>De</strong> <strong>soldaat</strong>-<strong>facteur</strong> <strong>en</strong> <strong>Rachel</strong>
RACHEL Mijn tante had e<strong>en</strong> café in de voorplaats,<br />
‘t was op<strong>en</strong> van d<strong>en</strong> twaalv<strong>en</strong> tot d<strong>en</strong> tweeën<br />
<strong>en</strong> van d<strong>en</strong> zess<strong>en</strong> tot d<strong>en</strong> acht<strong>en</strong> ‘s avonds.<br />
Langer mocht ze niet op<strong>en</strong>do<strong>en</strong><br />
maar ‘t zat altijd vol,<br />
ze stond<strong>en</strong> tot buit<strong>en</strong>.<br />
Voor ik bij de Jacquets werkte,<br />
hielp ik daar bij ‘t kuis<strong>en</strong>.<br />
Eerst al ‘t vag<strong>en</strong> <strong>en</strong> dan dweil<strong>en</strong>,<br />
altijd met creoline in ‘t water.<br />
<strong>De</strong> soldat<strong>en</strong> war<strong>en</strong> niet erg proper.<br />
Vuil,<br />
vuil dat ze war<strong>en</strong>,<br />
vuil tot op hun vel.<br />
In hun kler<strong>en</strong>, ge zag het wikkel<strong>en</strong> van de luiz<strong>en</strong>.<br />
Mijn oudste zuster Julie heeft 3 jaar in de wasserij gewerkt<br />
<strong>en</strong> zij vertelde dat als die kler<strong>en</strong> gewass<strong>en</strong> war<strong>en</strong>,<br />
allez, dat werd in de damp gestok<strong>en</strong>,<br />
niet gekookt omdat die stof te wolachtig was,<br />
<strong>en</strong> zij vertelde dat er dan nog luiz<strong>en</strong> inzat<strong>en</strong>.<br />
Zij werkte in de strijkerij.<br />
Dat was niet echt strijk<strong>en</strong>,<br />
dat was om de bov<strong>en</strong>kler<strong>en</strong> de net<strong>en</strong> dood te strijk<strong>en</strong><br />
als de soldat<strong>en</strong> in ‘ t bad war<strong>en</strong>.<br />
Ber<strong>en</strong>.<br />
Mijn tante sprak nooit anders dan over mijn ber<strong>en</strong>.<br />
Ik zat altijd bov<strong>en</strong> bij mijn moeder,<br />
ik wilde wel meehelp<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong>,<br />
maar mijn tante wilde ‘t niet wet<strong>en</strong>:<br />
‘Blijft gij maar schoon buit<strong>en</strong>,<br />
met al die mann<strong>en</strong>,<br />
ge zoudt schoon do<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>.’<br />
Als ze zich verroerde, ze moest oplett<strong>en</strong>,<br />
ze lanceerd<strong>en</strong> hun hand onder haar rokk<strong>en</strong>.<br />
<strong>De</strong> <strong>en</strong>e keer, ze hadd<strong>en</strong> haar vast bij haar borst,<br />
e<strong>en</strong> andere keer, bij haar schort.<br />
‘t Was niets voor mij al jong meisje.<br />
<strong>De</strong> meeste soldat<strong>en</strong> war<strong>en</strong> niet al te goed.<br />
E<strong>en</strong> keer, we zat<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>,<br />
mijn jonge zuster Jeanneke was naar de koer<br />
<strong>en</strong> almete<strong>en</strong>s hoord<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> schreeuw.<br />
Mijn tante naar buit<strong>en</strong> <strong>en</strong> ‘t was dat,<br />
‘t stond er e<strong>en</strong> met zijn broek af<br />
4<br />
<strong>De</strong> <strong>soldaat</strong>-<strong>facteur</strong> <strong>en</strong> <strong>Rachel</strong>
<strong>en</strong> ‘t was van de schone meisjes<br />
<strong>en</strong> dat hij mijn zuster zo graag zag.<br />
‘t Was al <strong>en</strong> oude,<br />
mijn tante gaf hem e<strong>en</strong> patat,<br />
hij vloog meter ver, DOEF, teg<strong>en</strong> de muur,<br />
<strong>en</strong> dat hij beschaamd moest zijn.<br />
Hij heeft nooit meer e<strong>en</strong> voet door het deurgat mog<strong>en</strong> zett<strong>en</strong>.<br />
‘ze zijn compleet verstierd,’ zei mijn moeder.<br />
Mijn moeder had e<strong>en</strong> heilige schrik van soldat<strong>en</strong>.<br />
‘Dat is weg van zijn kot <strong>en</strong> geeft om niets.’<br />
Ze ging het niet lat<strong>en</strong> gebeur<strong>en</strong> aan haar dochters,<br />
ge<strong>en</strong> soldat<strong>en</strong>histories met ons.<br />
Julie wilde e<strong>en</strong> keer weggaan,<br />
ze mocht niet.<br />
‘t Was ge<strong>en</strong> wereld voor jonge meisjes.<br />
We war<strong>en</strong> daar veel mee bezig, mijn zuster <strong>en</strong> ik.<br />
Hoe ge nu kon wet<strong>en</strong> of ‘t serieus was of niet,<br />
of wanneer ge kon sprek<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> echte vrijage.<br />
‘k Had veel aan mijn zuster.<br />
‘s Avonds na speruur<br />
ded<strong>en</strong> we altijd sam<strong>en</strong> wat handwerk<br />
‘t was meer naai<strong>en</strong> op de tast,<br />
dan babbeld<strong>en</strong> we veel<br />
over de oorlog<br />
<strong>en</strong> over ‘t fruit dat aan de bom<strong>en</strong> hangt.<br />
Ik b<strong>en</strong> beginn<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> bij de Jacquets in Houthem<br />
in oktober van ‘t jaar ’16.<br />
Ze zocht<strong>en</strong> iemand als femme de m<strong>en</strong>age<br />
<strong>en</strong> mijn tante had verkreg<strong>en</strong> dat ik daar kon beginn<strong>en</strong>,<br />
kuis<strong>en</strong>, bedd<strong>en</strong> opmak<strong>en</strong>...<br />
‘k Moest er inslap<strong>en</strong><br />
maar ‘k vond dat ge<strong>en</strong> probleem,<br />
‘k kreeg er e<strong>en</strong> kamer voor mij alle<strong>en</strong>,<br />
daarbij ‘t was 3 uur gaans naar <strong>De</strong> Panne.<br />
‘s Nachts sliep ik er nooit gerust,<br />
dat huis lag vlak bij vliegplein<br />
<strong>en</strong> ge kon de moteurs van de vliegers heel goed hor<strong>en</strong>.<br />
Mijnheer Jacquet was commandant van de vliegers.<br />
Heel de tijd dat ik daar gewerkt heb,<br />
heeft hij niet e<strong>en</strong> woord teg<strong>en</strong> mij gezegd.<br />
Voor de rest was ‘t daar goed.<br />
Madame was g<strong>en</strong>tille.<br />
Eig<strong>en</strong>lijk was ik zo’n beetje compagnie voor haar<br />
5<br />
<strong>De</strong> <strong>soldaat</strong>-<strong>facteur</strong> <strong>en</strong> <strong>Rachel</strong>
maar ‘k moest er wel serieus draai<strong>en</strong><br />
want alles moest zeer proper zijn<br />
<strong>en</strong> was ‘t niet goed, ‘k moest herbeginn<strong>en</strong>,<br />
RECOMMENCER.<br />
‘t Was er al in ‘t Frans te do<strong>en</strong>,<br />
maar ‘k trok me uit de slag, ge leert dat rap.<br />
‘s Avonds hoorde ik m<strong>en</strong>eer soms viool spel<strong>en</strong><br />
in de salon.<br />
Hij speelde schone airkes.<br />
LENTE 1917<br />
LOUIS Ik heb dag<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>aan de trapp<strong>en</strong> van de Océan gestaan.<br />
‘t Was heet,<br />
alle vrouw<strong>en</strong> war<strong>en</strong> licht gekleed<br />
met blote arm<strong>en</strong>.<br />
Hort<strong>en</strong>se was de schoonste.<br />
Ze had subiet door dat ik daar voor haar stond<br />
maar ze bleef met de andere vrouw<strong>en</strong> kom<strong>en</strong><br />
als ze gedaan had met werk<strong>en</strong> rond de zess<strong>en</strong>.<br />
Dat heeft zeker 2 wek<strong>en</strong> geduurd <strong>en</strong> op e<strong>en</strong> dag<br />
liep ze terug.<br />
‘’k Heb mijn schort verget<strong>en</strong>.<br />
Loop maar door,<br />
ge moet niet wacht<strong>en</strong> op mij.’<br />
Ik pompte alles bij elkaar.<br />
Vandaag moet ‘t er van kom<strong>en</strong><br />
of ‘k laat haar vall<strong>en</strong>, verdomme, wat d<strong>en</strong>kt ze wel?<br />
Ze kwam recht naar mij.<br />
‘Ha, onze <strong>facteur</strong>.<br />
Hebt ge e<strong>en</strong> brief voor mij?’<br />
‘k Zeg nee,<br />
<strong>en</strong> ze koerste alle trapp<strong>en</strong> af.<br />
<strong>De</strong> dag erop stond ik daar met e<strong>en</strong> brief.<br />
Ah ja, ah ja, dat ik dat ging do<strong>en</strong>,<br />
ik pakte dat serieus op.<br />
Ze liep midd<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de andere vrouw<strong>en</strong>,<br />
‘k ging naar haar, ‘k gaf haar de brief,<br />
‘k draaide mij om <strong>en</strong> ik was weg.<br />
Elke keer dat wij naar de villa ‘s ging<strong>en</strong> kijk<strong>en</strong><br />
6<br />
<strong>De</strong> <strong>soldaat</strong>-<strong>facteur</strong> <strong>en</strong> <strong>Rachel</strong>
acht ik e<strong>en</strong> brief mee voor haar.<br />
Ik Was haar amant <strong>en</strong> haar <strong>facteur</strong> terzelfdertijd.<br />
Le porteur d’amour,<br />
br<strong>en</strong>ger van mijn eig<strong>en</strong> liefdesbriev<strong>en</strong>.<br />
‘k Had ze wel zelf niet geschrev<strong>en</strong>,<br />
bij mij stond ‘t al schots <strong>en</strong> scheef.<br />
Sergeant Lejeune had dat gedaan<br />
maar dat wist zij niet.<br />
Zij was ervan gepakt,<br />
dat was ‘t belangrijkste<br />
RACHEL Ik heb Francois ler<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> in de l<strong>en</strong>te.<br />
Hij zat in ‘t hospitaal van Cabour,<br />
niet ver van Adinkerke.<br />
Doe dat weg.<br />
Doe dat weg, zo stond ik daar.<br />
Als ‘k e<strong>en</strong> wesp zie word ik zot.<br />
En hij kwam in <strong>en</strong>e keer vanachter dat muurke.<br />
Van wat ik het meest verschot<strong>en</strong> b<strong>en</strong>,<br />
van hem of van die wesp, dat kan ik u niet meer zegg<strong>en</strong><br />
maar ‘k stond te trill<strong>en</strong> op mijn b<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
‘Blijf staan.’,zei hij<br />
<strong>en</strong> met zijn zakdoek heeft hij ze weggejaagd.<br />
‘Ze is weg.’<br />
En de manier waarop hij dat zei<br />
<strong>en</strong> lijk hij daar zeker 5 minut<strong>en</strong> staan gier<strong>en</strong>,<br />
ik kon niet meer<br />
<strong>en</strong> hij moest natuurlijk ook lach<strong>en</strong>,<br />
zo’n dwaas gat dat daar staat te lach<strong>en</strong>.<br />
Hij zat daar al e<strong>en</strong> hele tijd achter dat muurke.<br />
‘k Had dat niet door,<br />
‘k zat daar maar te zing<strong>en</strong> met dat konijn op mijn schoot<br />
<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> dat beest vanalles te vertell<strong>en</strong>,<br />
allez, zotteklap.<br />
En hij had dat allemaal gehoord.<br />
‘’k B<strong>en</strong> jaloers.’ Zei hij.<br />
‘k Zeg: waarom?<br />
‘Lijk dat gij dat beest zijn or<strong>en</strong> streelt,<br />
ik zou dat ook wel will<strong>en</strong>.’<br />
Ik kreeg zo’n kop.<br />
‘’k Heb e<strong>en</strong> oogske op u.’ zei hij.<br />
‘k Zeg: waarom dat?<br />
‘Weet ge dat dan niet,<br />
7<br />
<strong>De</strong> <strong>soldaat</strong>-<strong>facteur</strong> <strong>en</strong> <strong>Rachel</strong>
dat gij de schoonste vrouw van België zijt?’<br />
‘k Was heel mijn kluts kwijt,<br />
ah ja, dat kunt ge d<strong>en</strong>k<strong>en</strong>,<br />
‘k had hem tevor<strong>en</strong> nooit gezi<strong>en</strong>,<br />
dat was e<strong>en</strong> wildvreemde voor mij.<br />
‘t Was niet al.<br />
‘Je suis fou d’amour op u.’, zei hij dan.<br />
‘Ziet ge het niet?<br />
Mijn hoofd doet er zeer van.<br />
‘k Heb er e<strong>en</strong> windel moet<strong>en</strong> rond do<strong>en</strong>.’<br />
Heel zijn hoofd zat in e<strong>en</strong> verband.<br />
Twee maand ervoor<br />
had hij e<strong>en</strong> stuk obus teg<strong>en</strong> zijn kop gekreg<strong>en</strong>,<br />
gelukkig ‘t einde macht gevlog<strong>en</strong>,<br />
zodat ‘t niet al te erg was.<br />
Hij was korporaal.<br />
Francois Van d<strong>en</strong> Gehuchte.<br />
En hij was 40 jaar oud.<br />
ZOMER 1917<br />
LOUIS Ik moest haar altijd vastpakk<strong>en</strong> zo hard ik kon,<br />
altijd opnieuw harder<br />
tot ‘k dacht: subiet krijgt ze ge<strong>en</strong> adem meer,<br />
maar ‘k hoorde hem <strong>en</strong> ‘k voelde hem,<br />
dwars door mijn kostuum,<br />
mijn schouder werd er warm van.<br />
En ze wreef vanachter over mijn haar<br />
<strong>en</strong> ze krabde aan mijn baard.<br />
Ik streelde haar hals met mijn hand.<br />
Ze had e<strong>en</strong> heel dun vel, <strong>en</strong> als ze sprak,<br />
ze sprak altijd heel heftig <strong>en</strong> rap,<br />
ze struikelde over haar woord<strong>en</strong>,<br />
dan kon ik e<strong>en</strong> ader zi<strong>en</strong> beweg<strong>en</strong> in haar hals.<br />
Elke keer dat ik iets zei<br />
-ze had van die felle og<strong>en</strong> -<br />
keek ze naar mijn mond,<br />
lijk dat ze alles nog beter wou verstaan.<br />
‘We gaan in de villa van de koning won<strong>en</strong>.’, zei ze.<br />
‘En champagne drink<strong>en</strong>.<br />
8<br />
<strong>De</strong> <strong>soldaat</strong>-<strong>facteur</strong> <strong>en</strong> <strong>Rachel</strong>
Moët et Chandon.’<br />
Als de oorlog gedaan is, Hort<strong>en</strong>se,<br />
dan pakk<strong>en</strong> we de Red Star<br />
<strong>en</strong> dan var<strong>en</strong> we naar Canada of naar Panama.<br />
Wat d<strong>en</strong>kt ge?<br />
‘k heb elektriek in heel mijn lijf.<br />
Geef mij e<strong>en</strong> beeze.<br />
Ik heb niets of niemand, ik zweer het u,<br />
zo graag gezi<strong>en</strong>, zoveel als van Hort<strong>en</strong>se,<br />
meer dan van wat ook ter wereld,<br />
meer dat van alles wat ik k<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> slag was ‘t gedaan.<br />
RACHEL <strong>De</strong> eerste ker<strong>en</strong> dat wij elkander zag<strong>en</strong>,<br />
ik was nog niet verliefd.<br />
Francois was zeker niet de v<strong>en</strong>t die ik mij had voorgesteld,<br />
hij had al rimpels rond zijn og<strong>en</strong>, <strong>en</strong> op zijn hand<strong>en</strong>.<br />
En soms vond ik hem veel te melancholiek,<br />
‘k zei hem dat.<br />
Volg<strong>en</strong>s hem was dat van te lang <strong>soldaat</strong> te zijn,<br />
dat hij anders niet zo was.<br />
Hij vertelde ook veel zotteklap,<br />
hij zei dat hij mij in zijn portefeuille ging stek<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> mij meepakk<strong>en</strong>.<br />
‘k Lachte dan e<strong>en</strong> keer,<br />
‘k zei daarop niet veel, ‘k liet hem do<strong>en</strong>.<br />
Ik zag hem altijd op de zondag.<br />
<strong>De</strong> zaterdag ging ik altijd naar <strong>De</strong> Panne bij ons moeder,<br />
‘k bleef daar dan slap<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> de zondag ging ik dan weer naar Houthem,<br />
<strong>en</strong> dan zag ik hem.<br />
Hij liep met mij van in Adinkerke tot aan de driesprong,<br />
verder mocht hij niet van mij,<br />
‘k wilde niet dat iemand ‘t wist.<br />
<strong>De</strong> driesprong,<br />
hij nam altijd wel 100 keer afscheid van mij.<br />
‘k Wilde weg,<br />
maar altijd moest hij nog e<strong>en</strong> keer zegg<strong>en</strong><br />
hoezeer hij mij graag zag.<br />
Bij mij is ‘t stillekes gegaan.<br />
Eig<strong>en</strong>lijk niet,<br />
‘t was op e<strong>en</strong> zaterdag.<br />
‘k Was eerst kwaad<br />
9<br />
<strong>De</strong> <strong>soldaat</strong>-<strong>facteur</strong> <strong>en</strong> <strong>Rachel</strong>
want ‘k had hem gezegd dat hij niet mocht de zaterdag.<br />
‘k Ging naar <strong>De</strong> Panne<br />
<strong>en</strong> aan de Moer<strong>en</strong> zag ik hem afkom<strong>en</strong>,<br />
‘k bleef staan, ‘k wilde ‘t niet wet<strong>en</strong>,<br />
maar hij kwam,<br />
<strong>en</strong> ik dacht: zie hem stral<strong>en</strong>,<br />
<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong> dat hij voor mij komt.<br />
Geef toe, <strong>Rachel</strong>,<br />
zeg het lijk dat ‘t is,<br />
ge hebt er zelf van.<br />
En lijk dat hij dichter kwam<br />
werd het all<strong>en</strong>gs om meer wat dat ik voelde,<br />
‘k zag zwart voor mijn og<strong>en</strong>,<br />
hij ging aan mij zijn gekom<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> ‘k ging weggedraaid zijn op ‘t midd<strong>en</strong> van de weg.<br />
Hij zei: ‘vindt ge het erg, <strong>Rachel</strong>, dat ik gekom<strong>en</strong> b<strong>en</strong>?’<br />
‘k Zei hem dat ik hem gezegd had<br />
dat hij niet mocht de zaterdag.<br />
En dan zei ik hem in <strong>en</strong>e keer<br />
dat ‘k niet gemaakt was voor de liefde<br />
<strong>en</strong> hij zei: ‘Ge zijt zot, <strong>Rachel</strong>.<br />
Hoe komt ge daar nu bij?<br />
Iedere<strong>en</strong> is gemaakt voor de liefde.’<br />
‘k Zeg: wel, ik niet.<br />
Ik was lijk kwaad dat ik verliefd was op hem,<br />
‘k wilde ‘t voor de dood niet toegev<strong>en</strong>,<br />
ik smijt mij hier aan de eerste de beste.<br />
<strong>De</strong> week erop heb ‘k het hem dan toch gezegd,<br />
voor de eerste keer<br />
dat hij mijn v<strong>en</strong>tje was.<br />
HERFST 1917<br />
LOUIS Sergeant Lejeune had mij e<strong>en</strong> broche verkocht.<br />
Ze had mijn og<strong>en</strong> uitgestok<strong>en</strong>,<br />
ze zal zo cont<strong>en</strong>t zijn, mijn Hort<strong>en</strong>se,<br />
<strong>en</strong> ze was zo cont<strong>en</strong>t,<br />
nog nooit heb ik iemand zo cont<strong>en</strong>t gewet<strong>en</strong>.<br />
Ze wilde ‘t niet gelov<strong>en</strong> dat ‘t voor haar was.<br />
‘Geef mij ‘t geld op ‘t einde van de maand.’,<br />
10<br />
<strong>De</strong> <strong>soldaat</strong>-<strong>facteur</strong> <strong>en</strong> <strong>Rachel</strong>
had hij gezegd.<br />
Ge moogt erop rek<strong>en</strong><strong>en</strong>, sergeant,<br />
mijn hand af als ‘t niet zo is.<br />
Hij had er mij al e<strong>en</strong> keer naar gevraagd.<br />
Hij ging het krijg<strong>en</strong>, ‘t was beloofd.<br />
Ik was op weg naar de barakk<strong>en</strong>,<br />
met mijn ler<strong>en</strong> zak.<br />
Hij was zat.<br />
Hij wankelde op zijn pot<strong>en</strong>.<br />
Hij had het niet mog<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong>.<br />
‘t Was e<strong>en</strong> krapuul, Lejeune!<br />
Goed, ik had het geld niet,<br />
maar hij ging het dezelfde avond zeker gekreg<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>.<br />
<strong>De</strong> smeerlap,<br />
hij pakte mij vast bij mijn nek,<br />
zijn moustache teg<strong>en</strong> mijn oor:<br />
‘Ge moet het mij niet gev<strong>en</strong>.<br />
‘k Laat het vall<strong>en</strong> als ge mij e<strong>en</strong>s voorstelt,<br />
misschi<strong>en</strong> dat ik dan ook e<strong>en</strong> keer kan?’<br />
Er kwam bloed uit zijn mond.<br />
Ik stelde mij schrap voor het geval dat,<br />
maar hij bleef staan<br />
<strong>en</strong> ik zag zijn og<strong>en</strong> vernauw<strong>en</strong>.<br />
Ik ging ervoor boet<strong>en</strong>.<br />
Hij snoof door zijn neus <strong>en</strong> dan zei hij heel kalm:<br />
‘Ge slaat gij mij?<br />
Bon, conseil de guerre.<br />
Ge kunt het h<strong>en</strong> expliquer<strong>en</strong>.’<br />
Ik deed alles om mij te pardonner<strong>en</strong>,<br />
maar hij wilde ‘t niet hor<strong>en</strong>,<br />
‘t werd lijk dat hij zei,<br />
CONSEIL DE GUERRE.<br />
Ik was ge<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s meer.<br />
Mijn eerste plaats was Ste<strong>en</strong>straete,<br />
de tranchees aan ‘t Ieperleekanaal.<br />
‘t Was daar al water <strong>en</strong> modder dat ‘k zag,<br />
alles platgeschot<strong>en</strong> lijk e<strong>en</strong> zes.<br />
Nooit in mijn lev<strong>en</strong> heb ik zo op de winter gevloekt,<br />
als ‘k mijn mantel afdeed,<br />
ge kon hem schoon rechtop zett<strong>en</strong>,<br />
zo was hij vervror<strong>en</strong>.<br />
We zat<strong>en</strong> met 4 in e<strong>en</strong> abri,<br />
e<strong>en</strong> hondekot groot,<br />
11<br />
<strong>De</strong> <strong>soldaat</strong>-<strong>facteur</strong> <strong>en</strong> <strong>Rachel</strong>
met ons vingers te draai<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> naar ‘t vogelke te kijk<strong>en</strong>.<br />
Als ‘t van zijn stok viel, kwam de gaz.<br />
Alleman zijn maskers op,<br />
soms dag<strong>en</strong> achtere<strong>en</strong>.<br />
Ge kon daar niet in adem<strong>en</strong>.<br />
En dan de ratt<strong>en</strong>, smerige beest<strong>en</strong>,<br />
met 50, 60 tegelijk.<br />
Al ons et<strong>en</strong> hing aan koordekes<br />
of ze vrat<strong>en</strong> ‘t gelijk op.<br />
Ge zegt: vieze beest<strong>en</strong>, ‘k doe ze dood,<br />
maar ‘t war<strong>en</strong> er te veel, ze blev<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>,<br />
ze krop<strong>en</strong> over uw lijf,<br />
ze sliep<strong>en</strong> op mijn buik.<br />
Als ‘k moest op wacht staan, achter de zakskes,<br />
‘t hield nooit op in mijn kop.<br />
‘Niet te veel raisonner<strong>en</strong>.’, zeid<strong>en</strong> ze.<br />
‘Dat geeft alle<strong>en</strong> miserie meer.’, zeid<strong>en</strong> ze.<br />
‘t Draaide altijd rond e<strong>en</strong> punt:<br />
wat als de vijand nu voor mij staat<br />
<strong>en</strong> hij gaat e<strong>en</strong> granaat smijt<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> er 4, 5 dood do<strong>en</strong>,<br />
dan mag ik hem toch niet lat<strong>en</strong> smijt<strong>en</strong>,<br />
dan zal ‘k toch e<strong>en</strong> dolk in zijn lijf moet<strong>en</strong> stek<strong>en</strong><br />
of hem schiet<strong>en</strong>, ik ga niet anders kunn<strong>en</strong>.<br />
Daar was ‘k altijd mee bezig.<br />
‘t Allerverschrikkelijkste is<br />
dat Hort<strong>en</strong>se daarvan nooit iets heeft gewet<strong>en</strong>.<br />
Voor haar was ‘k misschi<strong>en</strong> de smeerlap<br />
die haar in <strong>en</strong>e keer had lat<strong>en</strong> zitt<strong>en</strong>.<br />
In ‘t begin van ‘t jaar,<br />
to<strong>en</strong> ik voor de eerste keer op congé was,<br />
hoorde ‘k dat ze naar Frankrijk was gegaan.<br />
RACHEL <strong>De</strong> 21 oktober,<br />
die nacht hebb<strong>en</strong> de duitsers <strong>De</strong> Panne bestookt.<br />
Om pal 12 uur is er e<strong>en</strong> bom ingeslag<strong>en</strong><br />
op nog ge<strong>en</strong> 50 meter van ‘t huis van mijn tante,<br />
de mur<strong>en</strong> van de keuk<strong>en</strong> war<strong>en</strong> gescheurd,<br />
ge kon er uw vuist inlegg<strong>en</strong>.<br />
Ik heb hem lang nagekek<strong>en</strong>,<br />
tot hij achter de bocht verdw<strong>en</strong><strong>en</strong> was.<br />
Om de 10 meter zwaaide hij naar mij,<br />
12<br />
<strong>De</strong> <strong>soldaat</strong>-<strong>facteur</strong> <strong>en</strong> <strong>Rachel</strong>
<strong>en</strong> ik zwaaide weer.<br />
Ik ging op weg naar <strong>De</strong> Panne<br />
langs de kampem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van de Australiaanders <strong>en</strong> van de Tjings<br />
<strong>en</strong> aan de viersprong<br />
stopte er e<strong>en</strong> auto officiers,<br />
ze zat<strong>en</strong> er zeker met 8 in,<br />
<strong>en</strong> er riep er e<strong>en</strong> naar mij:<br />
‘Etes-vous perdue, mademoiselle?’<br />
‘k Zei: nonnon, monsieur, je connais mon chemin.<br />
Ze red<strong>en</strong> weg naar Frankrijk op.<br />
‘k Verdwaasd lijk e<strong>en</strong> kiek<strong>en</strong>.<br />
Bij elk kapelleke heb ik gebed<strong>en</strong><br />
dat de oorlog rap voorbij zou zijn,<br />
dat ‘k bij hem kon zijn<br />
<strong>en</strong> dat er niets zou gebeur<strong>en</strong> met hem<br />
<strong>en</strong> met mij.<br />
We war<strong>en</strong> niet voorzichtig geweest,<br />
zoveel wist ik wel.<br />
Ik kwam aan de straat,<br />
halfweg stond<strong>en</strong> 2 g<strong>en</strong>darmes.<br />
‘Wat doet gij hier?<br />
Iedere<strong>en</strong> zit in de schuilplaats<strong>en</strong>.’<br />
Ze ging<strong>en</strong> mee tot aan de abri.<br />
‘t Zat daar vol.<br />
Mijn moeder gaf mij e<strong>en</strong> kus,<br />
mijn tante sliep<br />
<strong>en</strong> in ‘t kaarslicht<br />
zat Alfons van Toine naast ons deur.<br />
‘k Herk<strong>en</strong>de hem eerst niet,<br />
hij was verzwaard in zijn gezicht,<br />
maar ‘t was hij, mijn moeder zei het.<br />
‘k Had hem in 3 jaar niet meer gezi<strong>en</strong>.<br />
In ‘t straat was ‘t altijd geweest<br />
dat ‘t tuss<strong>en</strong> ons iets zou word<strong>en</strong>,<br />
‘k moest er subiet aan d<strong>en</strong>k<strong>en</strong>.<br />
Hij vroeg hoe dat ‘t met mij was.<br />
‘k Zei: goed.<br />
‘t Klinkt zot<br />
maar lijk dat we daar zat<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat hij naar mij keek<br />
dacht ik dat hij het door had,<br />
zo van:<br />
‘Ik zie het, rachel, dat ge van mij niets meer wilt wet<strong>en</strong>,<br />
<strong>en</strong> dat ge met e<strong>en</strong> wildvreemde, e<strong>en</strong> oude dan nog van 40 jaar,<br />
13<br />
<strong>De</strong> <strong>soldaat</strong>-<strong>facteur</strong> <strong>en</strong> <strong>Rachel</strong>
hebt geslap<strong>en</strong>.’<br />
‘k Beeldde mij in dat hij dat zag<br />
<strong>en</strong> dat mijn moeder het ook zag<br />
aan mijn gezicht.<br />
Mijn zuster zei dat toch altijd<br />
dat ze ‘t kon zi<strong>en</strong> aan ons moeder<br />
aan de plekk<strong>en</strong> in ‘t gezicht<br />
als ze met ons vader was geweest.<br />
‘Met e<strong>en</strong> <strong>soldaat</strong>, <strong>Rachel</strong>?’<br />
Ja, moeder, met e<strong>en</strong> <strong>soldaat</strong>.<br />
Hebt ge misschi<strong>en</strong> nog niet gezi<strong>en</strong><br />
dat ze hier allemaal <strong>soldaat</strong> zijn?<br />
Met e<strong>en</strong> <strong>soldaat</strong>,<br />
e<strong>en</strong> oude van 40 jaar,<br />
<strong>en</strong> ik zie hem heel graag<br />
als ge ‘t soms wilt wet<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> hij ziet mij ook heel graag.<br />
Nee, moeder, ‘t zal ge<strong>en</strong> soldat<strong>en</strong>historie zijn,<br />
Francois heeft ‘t mij wel 100 ker<strong>en</strong> gezegd<br />
dat hij gaat trouw<strong>en</strong> met mij,<br />
‘t is heel serieus tuss<strong>en</strong> ons,<br />
misschi<strong>en</strong> gaan we wel moet<strong>en</strong> trouw<strong>en</strong>.<br />
Die zondag was Francois er niet<br />
<strong>en</strong> ‘k heb hem ook nooit meer gezi<strong>en</strong>.<br />
Die avond had hij ge<strong>en</strong> verband meer aan,<br />
hij zei me er nooit iets van<br />
maar ‘k wist van zodra zijn hoofd weer ging g<strong>en</strong>ez<strong>en</strong> zijn,<br />
hij ging weermoet<strong>en</strong> bij zijn compagnie.<br />
Zelf heb ‘k het hem ook nooit gevraagd.<br />
Trouw<strong>en</strong>s had hij erover begonn<strong>en</strong>,<br />
ik zou niet will<strong>en</strong> luister<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>.<br />
‘k Wilde er waarschijnlijk niet aan d<strong>en</strong>k<strong>en</strong><br />
dat ‘t kon gebeur<strong>en</strong>.<br />
Alfons van Toine heb ik ook nooit meer gezi<strong>en</strong>,<br />
hij is gesneuveld teg<strong>en</strong> het einde van de oorlog.<br />
21 MAART 1918<br />
LOUIS Binn<strong>en</strong> <strong>en</strong>ige dag<strong>en</strong> zal ze voor e<strong>en</strong> paar wek<strong>en</strong><br />
naar huis kunn<strong>en</strong> gaan, had Talo<strong>en</strong> mij die avond gezegd.<br />
14<br />
<strong>De</strong> <strong>soldaat</strong>-<strong>facteur</strong> <strong>en</strong> <strong>Rachel</strong>
Irma was zinn<strong>en</strong>s geweest naar huis te gaan<br />
om te bevall<strong>en</strong>, maar ze was aan boord geblev<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> ze had tot de laatste dag haar werk gedaan.<br />
Ik was er <strong>en</strong>ige ker<strong>en</strong> geweest in ‘t roef van zijn lichter,<br />
voor de oorlog, als ik voor hem st<strong>en</strong><strong>en</strong> laadde.<br />
Die avond verschoot ik weer dat ‘t daar zo klein was.<br />
Irma lag met haar wichtje in ‘t bov<strong>en</strong>ste bed,<br />
de twee oudst<strong>en</strong> sliep<strong>en</strong> nog niet,<br />
ze zat<strong>en</strong> bij de stoof te spel<strong>en</strong>,<br />
‘k dacht: haring<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> ton.<br />
Talo<strong>en</strong> zei ‘t mij dat ‘t te klein werd:<br />
‘Ik zal voor de oudst<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bed arranger<strong>en</strong> van voor.’<br />
Van voor, dat was aan ‘t mastgat,<br />
‘k had er nog geslap<strong>en</strong>.<br />
‘t Was niet erg appetijtelijk,<br />
‘t stond altijd water,<br />
<strong>en</strong> voor de rest, koord<strong>en</strong> <strong>en</strong> brol.<br />
Talo<strong>en</strong> was niet mijn vri<strong>en</strong>d, hij was me daarvoor te nijdig,<br />
maar ‘t was e<strong>en</strong> gek<strong>en</strong>de<br />
<strong>en</strong> ge kunt gelov<strong>en</strong> hoe cont<strong>en</strong>t ik was<br />
als ik zijn boot daar zag ligg<strong>en</strong> aan de vaart.<br />
E<strong>en</strong> gek<strong>en</strong>de, ‘t was maand<strong>en</strong> geled<strong>en</strong>,<br />
ik kon niet rap g<strong>en</strong>oeg aan boord gaan<br />
om goei<strong>en</strong>dag te zegg<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> de Baetes.<br />
Talo<strong>en</strong> was eig<strong>en</strong>lijk ge<strong>en</strong> schipper van familie,<br />
hij kwam van de buit<strong>en</strong>, Irma ook.<br />
En hij had hem voor de oorlog e<strong>en</strong> kleine lichter gekocht,<br />
ge<strong>en</strong> moteur of niets,<br />
‘t schip werd getrokk<strong>en</strong> door 2 mann<strong>en</strong> in ‘t les,<br />
paard<strong>en</strong> war<strong>en</strong> te duur.<br />
Op dat mom<strong>en</strong>t<br />
-zijn boot werd opgeëist door de militair<strong>en</strong>-<br />
vervoerde hij bouwst<strong>en</strong><strong>en</strong> voor de tranchees.<br />
Alles ging naar de tranchees.<br />
Talo<strong>en</strong> zei er niets van dat ik <strong>soldaat</strong> was,<br />
‘t was lijk normaal voor hem<br />
‘t was ook normaal.<br />
‘t Was al donker to<strong>en</strong> ik over de gaanplank ging<br />
op weg naar ‘t logem<strong>en</strong>t waar ik sliep,<br />
e<strong>en</strong> 300 meter verder.<br />
‘s Ander<strong>en</strong>daags vroeg werd ik wakker<br />
door e<strong>en</strong> oorverdov<strong>en</strong>d gerucht,<br />
er war<strong>en</strong> vliegtuig<strong>en</strong> van de duitsers in aantocht.<br />
15<br />
<strong>De</strong> <strong>soldaat</strong>-<strong>facteur</strong> <strong>en</strong> <strong>Rachel</strong>
Mijn mat<strong>en</strong> robbeld<strong>en</strong> in allerhaast de trapp<strong>en</strong> af<br />
om te vlucht<strong>en</strong> naar de kelder,<br />
ik bleef ligg<strong>en</strong>,<br />
‘k stond daarvoor niet op,<br />
b<strong>en</strong>ed<strong>en</strong> is ‘t gevaar zo groot als bov<strong>en</strong>.<br />
‘t Gerucht was van ‘t afweergeschut.<br />
<strong>De</strong> vliegtuig<strong>en</strong> kwam<strong>en</strong> nader,<br />
‘k hoorde ontploffing<strong>en</strong>, vlakbij,<br />
dat was voldo<strong>en</strong>de om mij uit mijn bed te jag<strong>en</strong><br />
bij e<strong>en</strong> paar onderofficiers.<br />
We luisterd<strong>en</strong>,<br />
ze vlog<strong>en</strong> erg laag.<br />
Nog meer ontploffing<strong>en</strong>.<br />
Almete<strong>en</strong>s liet zich e<strong>en</strong> verschrikkelijk gekraak hor<strong>en</strong>.<br />
Er kwam e<strong>en</strong> <strong>soldaat</strong> binn<strong>en</strong> dat er e<strong>en</strong> bom op e<strong>en</strong> boot<br />
moest gevall<strong>en</strong> zijn.<br />
Niet op ‘t schip van Talo<strong>en</strong>!<br />
Dat mag niet!<br />
Ik kwam buit<strong>en</strong> <strong>en</strong> ik zag het,<br />
de neus stak nog bov<strong>en</strong>,<br />
LA FRATERNITE kon ik nog lez<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> de bov<strong>en</strong>helft van 47,<br />
‘t militair nummer dat Talo<strong>en</strong> er voor moest opschilder<strong>en</strong>.<br />
Ik werd lijk zot,<br />
‘k stond daar te jank<strong>en</strong> in mijn onderbroek<br />
aan de kant van de vaart.<br />
Er stond<strong>en</strong> soldat<strong>en</strong> in bloot bov<strong>en</strong>lijf op ‘t zink<strong>en</strong>d voorschip<br />
om hulp te bied<strong>en</strong>.<br />
Ze gaan allemaal verzop<strong>en</strong> zijn.<br />
Ik k<strong>en</strong> ze, ‘t zijn goeie m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>.<br />
<strong>De</strong> eerst<strong>en</strong> die ze bov<strong>en</strong>haald<strong>en</strong> war<strong>en</strong> de twee oudst<strong>en</strong>,<br />
piernaakt,<br />
twee wass<strong>en</strong> beeldjes met bloed op hun hoofdeke,<br />
ze vond<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> zak om te toe te dekk<strong>en</strong>.<br />
In de ur<strong>en</strong> erna hebb<strong>en</strong> ze Irma, haar wichtje<br />
<strong>en</strong> Talo<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>gehaald,<br />
‘t was al verhakkeld.<br />
<strong>De</strong> vaart zag zwart van ‘t stukgeslag<strong>en</strong> hout,<br />
Talo<strong>en</strong> zijn stoel,<br />
alles dreef.<br />
Twee schippersjong<strong>en</strong>s wrikkeld<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> bootje ‘t water af<br />
<strong>en</strong> vist<strong>en</strong> op wat ze vond<strong>en</strong>.<br />
Vel<strong>en</strong> pakt<strong>en</strong> wat ze vond<strong>en</strong>,<br />
16<br />
<strong>De</strong> <strong>soldaat</strong>-<strong>facteur</strong> <strong>en</strong> <strong>Rachel</strong>
<strong>en</strong>e met e<strong>en</strong> kindersloefke.<br />
‘Souv<strong>en</strong>ir.’, zei hij.<br />
‘k Ging op zijn smoel slaan,<br />
ik kon dat niet aanzi<strong>en</strong>,<br />
‘t war<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die ik k<strong>en</strong>de.<br />
In de loop van de dag is er veel volk kom<strong>en</strong> kijk<strong>en</strong>,<br />
ze hadd<strong>en</strong> e<strong>en</strong> ordedi<strong>en</strong>st gezet om de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> weg te houd<strong>en</strong>.<br />
En ik heb daar heel de dag gezet<strong>en</strong> aan de kant van de vaart.<br />
‘k Ging e<strong>en</strong> brief schrijv<strong>en</strong> naar de koning<br />
dat ‘t gedaan moest zijn.<br />
En ik droomde dat ik iets ging do<strong>en</strong><br />
waardoor het ge<strong>en</strong> oorlog meer was.<br />
Dat was de 21ste maart van ‘t jaar ’18,<br />
vlak bij de Ieperbrug,<br />
in ‘t zelfde bombardem<strong>en</strong>t van de kerktor<strong>en</strong> van Veurne.<br />
Pir<strong>en</strong>ne had mij gevraagd of ik wou meegaan met hem.<br />
‘k Had ge<strong>en</strong> goesting<br />
maar ik kon niet refuser<strong>en</strong>.<br />
Ze hadd<strong>en</strong> hem gezegd:<br />
‘Ge neemt de grote ste<strong>en</strong>weg<br />
<strong>en</strong> dan het derde straatje links<br />
<strong>en</strong> halfwege zult ge e<strong>en</strong> op<strong>en</strong>staande deur vind<strong>en</strong>.’<br />
Au Bon Brasserie tracteerde hij mij op e<strong>en</strong> druppel.<br />
We trokk<strong>en</strong> er op af,<br />
ik met hem mee.<br />
Eerst vond<strong>en</strong> we ‘t niet,<br />
we zat<strong>en</strong> in de verkeerde straat.<br />
E<strong>en</strong> grote hond begon naar ons te blaff<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> van ‘t verschiet<strong>en</strong> zijn we beginn<strong>en</strong> lop<strong>en</strong>.<br />
‘k Gleed uit <strong>en</strong> ‘k zat op mijn gat.<br />
To<strong>en</strong> zijn we e<strong>en</strong> straatje verdergegaan<br />
<strong>en</strong> vond<strong>en</strong> we die deur.<br />
In de gang stond er e<strong>en</strong> baaske van e<strong>en</strong> jaar of 10<br />
met e<strong>en</strong> frakske dat hem veel te groot was.<br />
‘k Zeg: we zijn mis<br />
maar Pir<strong>en</strong>ne hield mij teg<strong>en</strong>.<br />
Dat baaske ging aan de trap roep<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> moeder <strong>en</strong> dochter kwam<strong>en</strong> naar b<strong>en</strong>ed<strong>en</strong>.<br />
<strong>De</strong> moeder deed e<strong>en</strong> deur op<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> stak e<strong>en</strong> kaarske aan op de schouw,<br />
e<strong>en</strong> kamer waar ‘t schimmel op de mur<strong>en</strong> stond,<br />
in jar<strong>en</strong> niet meer gekalkt,<br />
17<br />
<strong>De</strong> <strong>soldaat</strong>-<strong>facteur</strong> <strong>en</strong> <strong>Rachel</strong>
op de tafel e<strong>en</strong> fles wijn <strong>en</strong> e<strong>en</strong> paar vuile glaz<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> in de hoek <strong>en</strong> bed.<br />
‘k Zeg: ‘k blijf wel buit<strong>en</strong> staan<br />
maar Pir<strong>en</strong>ne zei dat ‘k moest blijv<strong>en</strong>.<br />
Hij deed zijn mantel uit<br />
<strong>en</strong> gaf mij zijn portefeuille.<br />
Hij ging met dat meiske zitt<strong>en</strong> op dat bed,<br />
ze was e<strong>en</strong> jaar of 18, met e<strong>en</strong> dun kleedske.<br />
Pir<strong>en</strong>ne wilde zijn laarz<strong>en</strong> uitdo<strong>en</strong><br />
maar zij zei dat ‘t niet nodig was.<br />
To<strong>en</strong> vroeg ze aan mij om ‘t kaarske uit te blaz<strong>en</strong><br />
vanwege dat het de gewoonte was<br />
als er e<strong>en</strong> getuige bij was.<br />
In de donker,<br />
‘k dacht dat ‘k in de hel was,<br />
‘k zag Hort<strong>en</strong>se voor mij,<br />
‘k kon het niet meer houd<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> ‘k b<strong>en</strong> aan de voordeur gaan staan.<br />
Aan de overkant van de straat<br />
was dat baaske aan ‘t spel<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> stok.<br />
‘k Ging naar hem <strong>en</strong> ‘k zei teg<strong>en</strong> hem:<br />
doe uw hand e<strong>en</strong> keer op<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> ‘k heb er 5 c<strong>en</strong>tiem ingelegd.<br />
To<strong>en</strong> we ‘s avonds naar de tranchees vertrokk<strong>en</strong><br />
zei Pir<strong>en</strong>ne teg<strong>en</strong> mij:<br />
‘Louis, gij zijt e<strong>en</strong> lafaard.’<br />
RACHEL Ik heb de koningin nog gezi<strong>en</strong>,<br />
van dicht.<br />
Er wordt daar zoveel over gesprok<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> ine<strong>en</strong>s stond ze daar,<br />
reine Elisabeth, koningin der Belg<strong>en</strong>.<br />
Ze had e<strong>en</strong> bleke mantel aan met e<strong>en</strong> fourrur<strong>en</strong> col,<br />
<strong>en</strong> e<strong>en</strong> hoed<br />
<strong>en</strong> e<strong>en</strong> wit kleed tot aan haar <strong>en</strong>kels,<br />
al heel e<strong>en</strong>voudig<br />
maar wel kostelijk,<br />
van bov<strong>en</strong> was heel dat kleed geborduurd.<br />
Dat was in <strong>De</strong> Panne<br />
aan de villa Saint-Joseph,<br />
de villa van de verlat<strong>en</strong> kinders.<br />
‘t Stond<strong>en</strong> daar allemaal jong<strong>en</strong>s <strong>en</strong> meiskes.<br />
<strong>De</strong> meiskes hadd<strong>en</strong> witte schort<strong>en</strong> aan<br />
18<br />
<strong>De</strong> <strong>soldaat</strong>-<strong>facteur</strong> <strong>en</strong> <strong>Rachel</strong>
<strong>en</strong> de jong<strong>en</strong>s matroz<strong>en</strong>kostuums.<br />
In maart moest ik e<strong>en</strong> week het bed houd<strong>en</strong>,<br />
‘k had koorts <strong>en</strong> ‘k moest overgev<strong>en</strong>,<br />
to<strong>en</strong> moest ik daar altijd van drom<strong>en</strong><br />
van de verlat<strong>en</strong> kinders van de villa Saint-Joseph.<br />
LOUIS ‘t Was heet,<br />
elk op toer 2 uur op wacht,<br />
de zon viel lijk lood op onze kop.<br />
‘t Is hier al lijk lood.<br />
Teg<strong>en</strong> 4 uur moest er <strong>en</strong>e overgev<strong>en</strong>,<br />
hij had e<strong>en</strong> slag van de zon gekreg<strong>en</strong>.<br />
Teg<strong>en</strong> de avond was ‘t niet meer uit te houd<strong>en</strong>,<br />
alles plakte van ‘t zweet<br />
<strong>en</strong> ‘t zag zwart van de mugg<strong>en</strong>.<br />
Lijk e<strong>en</strong> verademing begonn<strong>en</strong> het te reg<strong>en</strong><strong>en</strong> met kuip<strong>en</strong>,<br />
‘t rommelde <strong>en</strong> bliksemde.<br />
Het onweer was nog altijd bezig<br />
<strong>en</strong> ine<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> rood bouquet fusees ging op<br />
om vuur te vrag<strong>en</strong> aan de artillerie.<br />
We hadd<strong>en</strong> er 3 geschot<strong>en</strong>,<br />
we kreg<strong>en</strong> er 100 weer,<br />
‘t kletterde <strong>en</strong> ‘t sloeg in per minuut,<br />
‘t reg<strong>en</strong>de ijzer <strong>en</strong> vuur,<br />
de ontploffing<strong>en</strong> overtroff<strong>en</strong> het gedonder,<br />
‘t magnesium verblindde de maan.<br />
Ik dacht:<br />
ze kunn<strong>en</strong> er lijk niet teg<strong>en</strong> dat ‘t onweert,<br />
ze zijn jaloers.<br />
Zij kunn<strong>en</strong> het beter <strong>en</strong> groter.<br />
Wij mak<strong>en</strong> groter lawaai.<br />
RACHEL ‘k Zat met madame in de kamer,<br />
‘k hielp haar mee wol op te wind<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> in de andere kamer, de salon,<br />
zat mijnheer met zijn visite, twee officiers.<br />
Madame had cognac <strong>en</strong> sigar<strong>en</strong> gebracht<br />
<strong>en</strong> ze had de deur lat<strong>en</strong> op<strong>en</strong>staan,<br />
daarmee kon ik h<strong>en</strong> hor<strong>en</strong>.<br />
‘t Ging over de bombardem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> op Veurne <strong>en</strong> Nieuwpoort<br />
19<br />
<strong>De</strong> <strong>soldaat</strong>-<strong>facteur</strong> <strong>en</strong> <strong>Rachel</strong>
<strong>en</strong> over de soldat<strong>en</strong>.<br />
‘k Moest do<strong>en</strong> alsof ik niet luisterde,<br />
madame zat naast mij,<br />
‘Il faut être dur avec ces imbeciles.’,<br />
hoorde ik e<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> dan was ‘t<br />
van dat er al lang meer moest<strong>en</strong> gefusilleerd zijn.<br />
Dat woord: FUSILLER,<br />
‘k gleed van mijn stoel<br />
<strong>en</strong> ‘t werd zwart voor mijn og<strong>en</strong>.<br />
LOUIS ‘k Ging zitt<strong>en</strong> in de abri<br />
met mijn arm<strong>en</strong> rond mijn knieën,<br />
‘k stak mijn vingers in mijn or<strong>en</strong>.<br />
<strong>De</strong> grond trilde <strong>en</strong> schokte onder mijn gat,<br />
‘t was de buik van de aarde die rammelde,<br />
‘k voelde al mijn darm<strong>en</strong>.<br />
Mijn lipp<strong>en</strong> war<strong>en</strong> ontstok<strong>en</strong><br />
als ‘k dronk sneed de kroes,<br />
‘t water brandde in mijn keel,<br />
mijn maag ruspeteerde,<br />
zuur van mijn gal,<br />
‘k had pijnlijke stek<strong>en</strong> in mijn linkerschouder<br />
van de reumatiek,<br />
mijn vel, luiz<strong>en</strong> <strong>en</strong> zwer<strong>en</strong>.<br />
Ik was nog ge<strong>en</strong> 26 jaar<br />
<strong>en</strong> ik was e<strong>en</strong> oud peetje,<br />
‘k had niets meer van force, ‘k was a bout.<br />
4 uur later moest ik op patrouille met D’Hondt.<br />
We krop<strong>en</strong> vooruit door de pinnekesdraad,<br />
ge<strong>en</strong> geluid of ze vond<strong>en</strong> ons.<br />
Ine<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> projecteur ging aan,<br />
onbarmhartig lijk de zon<br />
met ‘t lood <strong>en</strong> al erbij van de mitrailleurs.<br />
Ik liet mij roll<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> put<br />
met mijn og<strong>en</strong> toe.<br />
RACHEL Ze hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> dokter lat<strong>en</strong> kom<strong>en</strong><br />
die mij helemaal onderzocht.<br />
Ik kon ‘t niet meer wegstek<strong>en</strong>,<br />
ze wist<strong>en</strong> dat ik in verwachting was.<br />
Madame zag zo wit of e<strong>en</strong> lijk.<br />
‘s Nachts hoorde ik iemand de trap opkom<strong>en</strong>,<br />
20<br />
<strong>De</strong> <strong>soldaat</strong>-<strong>facteur</strong> <strong>en</strong> <strong>Rachel</strong>
‘k deed lijk dat ‘k sliep<br />
<strong>en</strong> door mijn wimpers<br />
zag ik mijnheer in de kamer kom<strong>en</strong>.<br />
LOUIS ‘k Trok mijn og<strong>en</strong> op<strong>en</strong> <strong>en</strong> ‘k zag de sterr<strong>en</strong>.<br />
Op school hadd<strong>en</strong> ze mij gezegd<br />
dat er in de hemel voor ieder braaf kind e<strong>en</strong> ster was.<br />
Beziet mij, brave kinders,<br />
ziet mij hier ligg<strong>en</strong>.<br />
Er kwam<strong>en</strong> weer fusees in de lucht.<br />
Ze will<strong>en</strong> ze eraf schiet<strong>en</strong>, dacht ik,<br />
alle brave kinders vall<strong>en</strong> op aarde subiet.<br />
Zoud<strong>en</strong> de duitsers dat wet<strong>en</strong><br />
dat er op elke ster e<strong>en</strong> braaf kind zit?<br />
‘t Is te hop<strong>en</strong>,<br />
zonder het te wet<strong>en</strong><br />
schiet<strong>en</strong> ze e<strong>en</strong> van hun eig<strong>en</strong> brave kinders af,<br />
e<strong>en</strong> duits braaf kind.<br />
Bij ons dacht<strong>en</strong> ze er ook niet aan<br />
want ze begonn<strong>en</strong> ook weer te schiet<strong>en</strong>.<br />
Ik b<strong>en</strong> e<strong>en</strong> Belgisch braaf kind<br />
dat van zijn ster gevall<strong>en</strong> is<br />
<strong>en</strong> waarmee niemand compassie heeft,<br />
ook de maan niet,<br />
ze heeft zich weggestok<strong>en</strong>, de lafaard.<br />
RACHEL Madame kwam op mijn bed zitt<strong>en</strong>.<br />
Ze nam mijn hand vast.<br />
‘Pauvre malheureuse.’<br />
‘k Moest confiance hebb<strong>en</strong> in haar<br />
<strong>en</strong> ze vroeg of ik spijt had<br />
<strong>en</strong> of ik wist wie de vader was?<br />
Tuurlijk dat ik het wist!<br />
En dan begon ze over...<br />
LOUIS Honneur jetté.<br />
RACHEL HONNEUR JETTÉ.<br />
En over...<br />
LOUIS Amour sans fidelité.<br />
RACHEL AMOUR SANS FIDELITÉ.<br />
21<br />
<strong>De</strong> <strong>soldaat</strong>-<strong>facteur</strong> <strong>en</strong> <strong>Rachel</strong>
‘k Luisterde maar half,<br />
‘t kon mij al niet schel<strong>en</strong> wat ze ervan vond.<br />
En dan zei ik haar in <strong>en</strong>e keer<br />
dat als ‘t ge<strong>en</strong> oorlog was<br />
Francois niet had moet<strong>en</strong> weergaan<br />
om voor <strong>soldaat</strong> te spel<strong>en</strong> voor al die officiers,<br />
dat hij dan voor mij gezorgd had.<br />
En ‘k heb haar gezegd<br />
dat ik ge<strong>en</strong> hoer was voor haar v<strong>en</strong>t<br />
<strong>en</strong> dat zij e<strong>en</strong> kakmadame was<br />
die op haar preut had gepist,<br />
‘k was mijn werk toch al kwijt,<br />
<strong>en</strong> ‘k heb me omgedraaid.<br />
21 JULI 1918<br />
LOUIS: Teg<strong>en</strong> de morg<strong>en</strong> kwam ik uit de put.<br />
Ik kroop op mijn hand<strong>en</strong> <strong>en</strong> mijn knieën<br />
<strong>en</strong> ik dacht:<br />
‘k b<strong>en</strong> lijk e<strong>en</strong> schaap dat verdwaald is.<br />
We zijn allemaal schaapkes<br />
<strong>en</strong> onzeliev<strong>en</strong>heer is onze herder, zei mijn moeder.<br />
Soldat<strong>en</strong> zijn de grootste schap<strong>en</strong>,<br />
meest schaap van al.<br />
Ik zag mijzelf kruip<strong>en</strong> op weg naar de stal<br />
naar ‘t stro waarin ik moest slap<strong>en</strong>,<br />
‘k mankeerde nog e<strong>en</strong> bel rond mijn nek.<br />
Ze kunn<strong>en</strong> mijn haar afscher<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> er sjaalkes van brei<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> als onzeliev<strong>en</strong>heer e<strong>en</strong> hond nodig heeft,<br />
<strong>en</strong> als hij spreekt, hij hoort ge<strong>en</strong> verschil:<br />
‘ge zijt daar?<br />
We dacht<strong>en</strong> al dat ge erin geblev<strong>en</strong> waart.’<br />
‘k Legde mij in ‘t stro van mijn bak<br />
<strong>en</strong> ‘k viel in e<strong>en</strong> bodemloos gat.<br />
RACHEL ‘k Lag in ‘t groot bed van mijn tante,<br />
mijn voorhoofd, mijn lijf,<br />
ik baadde in ‘t zweet.<br />
Mijn buik schokte meer <strong>en</strong> meer,<br />
ik dacht dat ik ging barst<strong>en</strong>.<br />
22<br />
<strong>De</strong> <strong>soldaat</strong>-<strong>facteur</strong> <strong>en</strong> <strong>Rachel</strong>
Mijn moeder stond te jank<strong>en</strong> aan ‘t hoofd van ‘t bed.<br />
Mijn tante: “‘t Is lijk dat gij moet kop<strong>en</strong>.’<br />
Mijn ma moest stopp<strong>en</strong> met jank<strong>en</strong> <strong>en</strong> naar b<strong>en</strong>ed<strong>en</strong> gaan.<br />
‘Zet de ketel op ‘t vuur,<br />
haal handdoek<strong>en</strong> <strong>en</strong> lak<strong>en</strong>s uit de kast,<br />
‘t zal voor ieder mom<strong>en</strong>t zijn.’<br />
LOUIS Teg<strong>en</strong> de middag moest ik op wacht staan.<br />
Ik sleep mij hier voort<br />
van statie naar statie<br />
van e<strong>en</strong> uitzichtloze kruisweg.<br />
Er kwam <strong>en</strong>e naast mij staan, van de abri naast ons.<br />
‘k Moet hier weg.<br />
Ik kan ‘t hier niet meer uithoud<strong>en</strong>.<br />
‘Wat gaat er eraan do<strong>en</strong>?’<br />
schiet mij e<strong>en</strong> kogel door mijn be<strong>en</strong>.<br />
Hij vond het te riskant.<br />
Ze gaan ‘t poer in de wonde zi<strong>en</strong>.<br />
Ge gaat op discipline word<strong>en</strong> gezet<br />
<strong>en</strong> nooit zult ge er <strong>en</strong>e frank p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong> voor trekk<strong>en</strong>.’<br />
RACHEL Zeer.<br />
Zeer dat het deed.<br />
‘Ze moet pers<strong>en</strong>.’<br />
Ik gaf al wat ik kon.<br />
Ik scheurde gelijk.<br />
LOUIS ‘k Stond vermorzeld.<br />
Ik keek naar mijn hand.<br />
En ‘k zag heel de revue passer<strong>en</strong>.<br />
RACHEL Roep<strong>en</strong> dat ik deed.<br />
‘Roep<strong>en</strong>, mijn meiske.<br />
Roep<strong>en</strong> doet goed.<br />
Roep het eruit.’<br />
LOUIS: Ik nam mijn geweer<br />
<strong>en</strong> ‘k heb op mijn hand geschot<strong>en</strong>.<br />
RACHEL ‘t Was e<strong>en</strong> jong<strong>en</strong>.<br />
‘k Hoorde het schrei<strong>en</strong>.<br />
LOUIS Na e<strong>en</strong> minuut begon mijn hand te gloei<strong>en</strong>,<br />
23<br />
<strong>De</strong> <strong>soldaat</strong>-<strong>facteur</strong> <strong>en</strong> <strong>Rachel</strong>
kort daarop trok de zeer door heel mijn lijf.<br />
RACHEL: ‘t Werd naast mij gelegd<br />
<strong>en</strong> ik dacht:<br />
‘t is zijn vader uitgesned<strong>en</strong>.<br />
LOUIS: <strong>De</strong> oorlog is voor eeuwig<br />
<strong>en</strong> voor 3 dag<strong>en</strong> gedaan voor mij.<br />
GEDAAN<br />
24<br />
<strong>De</strong> <strong>soldaat</strong>-<strong>facteur</strong> <strong>en</strong> <strong>Rachel</strong>