Geobrief 5 - kngmg

over giftige planten en werd aangenomen
als scheepsarts. Zijn eerste baan was op
het handelsschip ‘China’ dat in april 1899
Batavia aandeed. Daar maakte hij kennis
met de overweldigende tropische flora en
besloot dat hij die verder wilde onderzoeken.
Hij reisde terug naar Philadephia om
boeken en wetenschappelijke instrumenten
te halen en kwam in oktober 1802 weer
op Java aan. Hij werd arts van het KNIL
en begon in zijn vrije tijd met wat onderzoekingen
in de buurt van Batavia. Zijn
ommekeer naar de geologie werd veroorzaakt
door de uitbarsting van de Gunung
Guntur. Hij raakte gefascineerd door dat
verschijnsel en bezocht en beklom daarna
vele Javaanse vulkanen, bemonsterde de
gesteentes en ook het water en de zwavelafzettingen.
In 1811 nam hij de uitbarsting
van de Kelut vulkaan waar. Deze
werd later door tunnels ‘gedraineerd’ om
te voorkomen dat bij volgende uitbarstingen
het grote kratermeer weer enorme en
dodelijke lahars (modderstromen) zou
veroorzaken. Details van zijn reizen zijn
te vinden in Bastin & Moore (1982).
Stenen
Toen in 1811 Sir Thomas Stamford Raffles,
na korte vijandelijkheden, namens
Engeland het bewind over Java overnam
van de door de Fransen benoemde Daendels
(Nederland was sinds 1810 ingelijfd
tot provincie van Frankrijk, Engelands
aartsvijand) werd de positie van Horsfield
verstevigd door de patronage van Raffles,
zelf een zeer gedreven natuurwetenschapper.
Het rapport van Horsfield over Java
werd gepubliceerd in de ‘Verhandelingen
van het Bataviaasch Genootschap der
Kunsten en Wetenschappen’ onder de titel
‘The mineralogy of Java’ (Horsfield, 1816).
Hierbij hoorde ook een mineralogische
kaart van Java.
In 1812 werd Horsfield benoemd tot lid
van een commissie die het eiland Bangka
(toen kortelings Duke of York’s Island
genoemd) grondig zou onderzoeken. Zowel
de politieke, juridische, commerciële,
sociale en medische aspecten, als ook de
mineraalrijkdom van het eiland moesten
grondig onder de loep genomen worden.
Vooral voor dat mineralogisch aspect was
Horsfield verkozen.
In 1816 kwam Java weer in handen van
Nederland, maar Horsfield kon ongestoord
doorwerken. Raffles had zich op Sumatra
teruggetrokken en nodigde Horsfield in
1818 uit om hem en zijn vrouw Sophie
te vergezellen op een scoutingtocht in
West-Sumatra. In een brief aan een kennis
schrijft Raffles een aardig verhaal betreffende
Horsfield (Lady Raffles, 1830):
“It was near Simawang that we first found
feltspar,(sic) granite, quartz, and other
minerals of primitive formation. They were
here mixed with a variety of volcanic productions
in the greatest confusion, strongly
indicating that this part of the country had
at some distant period been subjected to
violent convulsions. Dr. Horsfield got specimens
of these, which he gave in charge
to some coolies who attended him; after
the day’s journey he wished to examine
this collection; the men produced their
baskets full of stones, but on the Doctor’s
exclaiming they were not what he had
given to them, and expressing some anger
on the occasion, they simply observed,
they thought he only wanted stones, and
they preferred carrying their baskets
empty, so they threw away what he gave
them, and filled them up at the end of
the day’s journey, and they were sure that
they gave him more than he collected”
Effectieve communicatie was kennelijk
toen ook al een probleem.
“The first of its kind”
In 1819 verhuisde Horsfield naar Engeland
waar hij een zeer gerespecteerd lid werd
van de wetenschappelijk wereld. De
Schets van Java door Horsfield (1812), gepubliceerd in Raffles’ ‘History of Java’ (1817)
gesteentemonsters die hij verzameld had
kwamen ook in Engeland terecht en zijn
pas veel later gecatalogiseerd door Bastin
and Moore (1982). Ook een aantal van zijn
chemische experimenten en onderzoekingen
naar de samenstelling van mineralen
zijn bewaard gebleven.
Kortom, ik denk dat we zonder ‘mitsen en
maren’ Thomas Horsfield kunnen erkennen
als de eerste die zich wetenschappelijk
geologisch heeft bezig gehouden met wat
eens ‘ons Indië’ was. Het is verrassend
dat hij in de geologische literatuur slechts
zelden, en dan nog geheel terzijde, wordt
genoemd. Interessant is dat Junghuhn
(die – zacht gezegd – nooit gul was met
complimenten), nadrukkelijk zijn bewondering
voor Horsfield, zijn voorloper, tot uitdrukking
heeft gebracht met de volgende
woorden (Bastin & Moore, 1982):
“One must do justice to the man, to admire
the tenacity of him, who in an age when
travelling in Java was attended with so
many greater difficulties than at present,
assembled such complete materials for
such a comprehensive work, for a work
that, relative to Java, may be taken as the
first of its kind. Th. Horsfield was the first
naturalist who made his way through the
age-old forests of Java and at the same
time the first who has investigated and
described the island from a geographicalgeological
point of view”
Peter de Ruiter
Literatuur
Sirks, M.J. (1915). Indisch Natuuronderzoek. Koloniaal Instituut,
Amsterdam
Bastin, J. & Moore, D.T. (1982). The geological researches of
Dr. Thomas Horsfield in Indonesia 1801–1819. Bulletin of The
British Museum (Natural History) Historical series; Vol 10 No 3
Horsfield, T. (1816). The mineralogy of Java. Verh. v.h. Bataviaasch
Genootschap K&W , nr VIII.
Lady Sophie Raffles (1830). Memoir of the life and public services
of Sir Thomas Stamford Raffles; selection from his correspondence;
by his widow (first edition, page 357) James Duncan,
London.
augustus 2011 Geo.brief 13