jaargang 35 nummer 2 maart 2012 - Vereniging Vrienden Nationale ...

1
jaargang 35 nummer 2 maart 2012

2
Ouverture
Beste Operavrienden,
Het wordt weer zomer! En ook voor operaminnend
Neder land lijkt de zomer aan te breken. Want de Raad voor
Cultuur heeft positief geadviseerd om de 3,5 miljoen euro
subsidie aan de Nationale Reisopera toe te kennen.
Naast het positieve advies krijgt de Reisopera zelfs een flinke
pluim. Niet alleen omdat men de organisatie na de forse
subsidiekorting knap heeft weten aan te passen, maar ook
omdat men met een programmering is gekomen met ‘elan’.
De Raad voor Cultuur concludeert dan ook dat de Nationale
Reisopera, door de programmering en de ervaringen die
men heeft, de komende vier jaar alle vertrouwen krijgt om
de ambities waar te maken.
Natuurlijk zijn wij nog steeds teleurgesteld dat de Reisopera
een korting van 60% op het oude budget krijgt. Daardoor
is het aanbod in opera’s voor komend jaar beperkt. En ook
voor alle, vaak al jarenlang betrokken medewerkers die nu
ontslag krijgen, is de beperkte subsidie een hard gelag. Toch
zijn we blij dat de plannen van de nieuwe artistiek directeur
Nicolas Mansfield niet alleen bij ons bestuur en onze vrienden,
maar ook bij de Raad voor Cultuur tot enthousiasme
hebben geleid.
Na de zomer gaan we dan ook hard aan de slag om als
vrienden vereniging de nieuwe en afgeslankte Reis opera
verder en beter te ondersteunen. Ik hoop daartoe de
komende jaren een beroep op u te mogen doen.
Voor nu wens ik u allen een fijne zomer toe.
Le nozze di Figaro
Dennis Bouwman

3
Inhoud
Ouverture 2
Verraad en Verlossing, het slot van de Ring 4
Götterdämmerung | gedicht 10
Götterdämmerung | creative team, cast, podium, data en inleider 11
Algemene Ledenvergadering 12
Dit is Puck Kooij 16
Operareis naar Schwerin 20
Le nozze di Figaro | recensies 22
Lucia di Lammermoor | recensies 24
Wachten op de hoge C 26
Operanieuws 27
Colofon 31
Steun de Reisopera…
maak nieuwe vrienden Zie pag. 29

4
Verraad en verlossing
Het slot van Wagners
‘Zing dan, zuster, jou werp ik het toe: weet jij wat komen gaat?’
Dat is de brandende vraag die de drie Nornen, die samen het koord
spinnen waarin het lot van de wereld is vervat, aan elkaar stellen
aan het begin van Götterdämmmerung van Richard Wagner, het
slotdeel van Der Ring des Nibelungen. Wat zal er gebeuren? En hoe
besluit je als componist zo’n monstercompositie waarmee je zo hebt
geworsteld? Wat is de betekenis die Wagner wil overbrengen? Uit
zijn correspondentie en uit passages in de dagboeken van zijn vrouw
Cosima blijkt dat hij het zelf ook niet wist, en moeite had het werk
in heldere woorden te duiden. Niet voor niets breekt aan het begin
van de opera het door de Nornen gesponnen lotskoord. De toekomst
is onzeker, de uitkomst onbeslist. In zekere zin geldt dat niet alleen
voor de toeschouwer, ook Wagner zelf moet dat gevoel hebben gehad.
Ook nu nog leent het werk zich voor allerhande uiteenlopende interpretaties,
die het accent leggen op verschillende aspecten van de
cyclus. Als je de bijna zestien uur muziek zou willen terugbrengen
tot een enkele grondgedachte, is dat misschien het basale idee dat het
einde op hetzelfde moment een begin is.
Dat geldt voor Götterdämmerung ook in een heel praktisch opzicht.
Het is namelijk wel het slotstuk van Wagners monumentale tetra lo ­
gie, maar feitelijk is het hele project ooit hier, bij het einde, begonnen.
Wagners oorspronkelijke idee was om een enkele opera te
com poneren over de held Siegfried, met als titel Siegfrieds Tod. De
allereerste tekstversie die hij op papier zette heeft zelfs nog een soort
happy end, aanzienlijk anders dan het einde van de latere versies.
In de oerversie wordt de heerschappij van de goden en hun leider,
Wotan, opnieuw bevestigd. Siegfried en Brünnhilde eindigen in het
vuur dat tegelijkertijd de ring bevrijdt van de vloek, maar Walhalla
wordt gespaard. Wotan en de zijnen worden door de acties van
het liefdespaar en het teruggeven van de ring aan de Rijndochters
vrijgepleit, en Siegfried en Brünnhilde worden na hun offerdood
herenigd in het godenrijk.

5
Ring des Nibelungen Benjamin Rous
In deze eerste versie zijn de goden niet zelf schuldig, maar zijn zij
slachtoffers van de omstandigheden. Het is de ring, een corrumperend
extern element, die zorgt voor hun misstappen, en de
terug gave van de ring aan de Rijndochters door de offerdood van
het centrale liefdespaar zou de natuurlijke balans herstellen en het
eeuwig bewind van de goden opnieuw bevestigen. Vier jaar later
eindigt het werk met de ondergang van de godenwereld. Het geeft
de veranderde perspectieven van Wagner op de wereld weer, van
een optimistisch geloof in de zelfregulerende kracht van bestuur in
een geloof dat de gevestigde orde, belichaamd door Wotan, inherent
feilbaar is en geneigd naar corruptie en machtsmisbruik. In de
loop der tijd evolueert het project van een redelijk rechttoe rechtaan
heldenepos in een mythologische vertelling met universele symboliek.
Wagner plaatst het werk buiten ruimte en tijd, en gebruikt mythologie
om de diepste krochten en zwakheden van de menselijke geest te
verkennen.
Naarmate Wagners ideeën over het verhaal zich ontwikkelden, werd
het ook duidelijk dat in de oorspronkelijke opzet met een enkele
opera veel gebeurtenissen uit de lucht kwamen vallen en dramatische
kracht misten. Het bleek nodig om de voorgeschiedenis van de
godenschemering te vertellen om van het verhaal een dramatisch
overtuigend geheel te maken. Karakters en gebeurtenissen krijgen
door hun ontwikkeling en nawerking gedurende de cyclus reliëf
en betekenis. Zo wordt de tegenstelling tussen Siegfried, Wotans
kleinzoon, en Hagen, Alberichs zoon, extra veelzeggend omdat zij
de voortzetting in volgende generaties is van de strijd tussen Wotan
en Alberich zelf, die in de vorige drie delen centraal heeft gestaan.
Brünnhilde zou lang niet zo’n interessant karakter zijn geweest als
wij haar ontwikkeling van trotse Walküre tot liefhebbende sterveling
hadden gemist. Die ontwikkeling wordt in Götterdämmerung nog
eens versterkt door de confrontatie met haar zuster Waltraute, die
een afspiegeling vormt van hoe Brünnhilde zelf ooit was. Dat de twee
Gibichungen in het laatste deel, Gunther en Gutrune, symbool staan
voor de zwakke mensheid valt extra op omdat zij zo’n scherp contrast
vormen met die andere broer en zuster in het vierluik, Siegmund en
Sieglinde. Vooral in Götterdämmerung verwijst vrijwel elke persoon
of situatie naar personen of situaties die eerder in de Ring de revue
al zijn gepasseerd, en de opera wordt daarmee dramatisch veel rijker
dan mogelijk was geweest als zelfstandig werk.

6
Een groot deel van die dramatische zeggingskracht van
Götterdämmerung berust natuurlijk niet alleen op tekst en
personages, maar bovenal op het gebruik van de muziek die de
onderlinge verbanden verduidelijkt. Wagners indrukwekkende
ont wikkeling als componist maakt van het slotdeel de gedroomde
bekroning van de hele cyclus, het deel dat alle ideeën samenbrengt
en besluit. Hij schept hier nieuwe mogelijkheden in melodische,
ritmische en harmonische expressiviteit in dienst van dramatische
waarachtigheid. Centraal hierbij staat het gebruik en de ontwikkeling
van leidmotieven, muzikale verwijzingen naar personen, ideeën of
gebeurtenissen. In de hele Ring, maar vooral in Götterdämmerung,
vinden we een onderscheid tussen letterlijkheid, dat wat gezongen
wordt, dat wat we zien, en de onderliggende muzikale werkelijkheid.
Door middel van zijn leidmotieven brengt Wagner een betekenisvolle
gelaagdheid tot stand. Door melodische en ritmische variaties, door
verandering van harmonie en instrumentatie en door verkorting of
verlenging kan hij de motieven elke betekenis geven die hij wil. De
muziek vertelt een eigen verhaal, dat de actie op dat moment soms
nuanceert, soms aanvult en soms weerspreekt. Wagner schept zo twee
parallelle dramatische werelden: de direct zichtbare wereld van de
gebeurtenissen, en de metafysische wereld van symbool en betekenis.
Zo zegt de orkestrale inleiding van Götterdämmerung ons al veel
over wat er zal gebeuren. De koperakkoorden klinken mysterieus
en onheilspellend, en wijzen duidelijk vooruit naar het drama en de
rampspoed die zullen volgen. Het vormt de perfecte opmaat voor
het sluitstuk van de Ring, omdat het niet alleen een brug slaat naar
het slot van Siegfried, maar ook naar het allereerste begin van het
vierluik. In zekere zin vormen de akkoorden de schaduw van het
ontwaken van Brünnhilde in de vorige opera. Maar waar in die opera
het koper in stralende akkoorden de nieuwe dag en de vervulling
van de liefde van Siegfried en Brünnhilde aankondigt, worden we
in Götterdämmerung in de nacht gestort, en is de toon duister, een
sombere omkering van Brünnhildes triomfantelijk ontwaken. Door
het verschil in toonsoort en orkestratie krijgt het begin zijn tragische

7
kleuring. Een passende overgang van het optimistische slot van de
vorige opera, Siegfried, naar de opeenstapeling van pijn en verraad
die de laatste opera van het vierluik kenmerkt. Daarnaast verwijzen
de golvende akkoorden van de orkestrale prelude direct naar het
begin van Das Rheingold. Oerkrachten zijn aan het werk, hoewel
ook hier door tempo en orkes tratie een donkerder, somberder effect
wordt bereikt. Wagner bindt zo de hele cyclus aan elkaar en geeft een
voorproefje van wat komen gaat.
Ook de muziek van de beroemde, en ogenschijnlijk vrolijke Rijntocht,
die Siegfrieds reis van Brünnhildes rots naar het rijk van
de Gibichungen weergeeft, vertelt in de vorm van leidmotieven
al veel over het dramatische verloop en de noodlottige afloop die
deze tocht zal hebben. Wanneer Hagen, de bastaardzoon van
Alberich en de feitelijke regisseur van veel van de gebeurtenissen in
Götterdämmerung, Siegfried verwelkomt, doet hij dat op het eerste
gezicht respectvol, maar in de muziek horen we het vloekmotief,
dat hiermee zijn ware bedoelingen weergeeft. De hele opera zit vol
met dit soort momenten van muzikale betekenis en dramatische
ironie. Meer dan in de drie eerdere opera’s van de Ring is het in
Götterdämmerung belangrijk om niet alleen te letten op wat er op
het toneel gebeurt, maar vooral oor te houden voor de muziek en de
verborgen betekenissen die deze aan het verhaal geeft.
Dat brengt ons natuurlijk weer terug bij de oorspronkelijke vraag:
wat zíjn die betekenissen dan? Wat wilde Wagner duidelijk maken
met Götterdämmerung, en de Ring? In de vorige opera heeft het
publiek kennis kunnen maken met de held waarop Wotan zijn hoop
had gevestigd. Een vrije held, niet geketend door wet en conventies,
die voor verlossing zou moeten zorgen. Maar uit het slotdeel van de
Ring blijkt dat het eigenlijk Brünnhilde is die de sleutelfiguur vormt
van de opera, en daarmee van de hele cyclus. Vooral haar liefde voor
Siegfried, en de transformatie van die liefde door verraad en verlies,
vormt de symbolische kern van het verhaal.
Dat liefde het belangrijkste is wat Brünnhilde drijft blijkt wel uit
de scène in de eerste akte waarin haar zuster Waltraute verslag
komt doen van de situatie in Walhalla. De scène vertelt ons hoe het
Wotan is vergaan na de gebeurtenissen in Siegfried. De god die een
dominante aanwezigheid was in de drie voorgaande opera’s schittert
door afwezigheid in Götterdämmerung: het nadrukkelijk ontbreken
van de goden in dit deel van de Ring geeft het einde van de gevestigde
orde al duidelijk aan. In een ontroerende monoloog vertelt Waltraute
hoe Wotan de wereldes heeft laten omhakken en van het hout een
grote brandstapel heeft opgericht om Walhalla en haar inwoners te
verwoesten. De oppergod, die in de voorgaande delen nog zo gedreven
probeerde het noodlot te keren, zit onbeweeglijk in zijn grote hal en
wacht nog slechts op het einde. Waltraute wil de goden dit harde lot
besparen, en smeekt Brünnhilde de almachtige ring op te geven. Er
wordt dus daadwerkelijk een ontsnappingsmogelijkheid geboden voor
de naderende godenschemering! Maar Brünnhilde weigert: voor haar
is de ring niet het symbool van macht, maar het symbool van de liefde
tussen haar en Siegfried. Zij is doof voor de smeekbedes van haar
zuster, en leeft nu letterlijk en figuurlijk in een andere wereld dan de
godenwereld. Zij is een sterfelijke vrouw, vervuld en verblind door
haar liefde voor Siegfried. Dramatisch is dit een prachtig contrast
met de trotse krijgsmaagd uit Die Walküre. Was zij toen, bewust of
onbewust, nog Wotans instrument, nu is Waltraute dat geworden, die
vergeefs bij haar zuster pleit voor het behoud van de wereld waarvan
Brünnhilde definitief afstand heeft genomen.

8
Omdat zij bijna letterlijk bestaat uit en dankzij haar liefde, treft het
verraad van die liefde door Siegfried haar extra hard. Het is een van
de opmerkelijkste contrasten in de hele Ring: de oprechte, alles
bepalende liefde slaat om in wrok en haat, zozeer dat zij samenzweert
met Gunther en Hagen om de moord op haar geliefde Siegfried te
beramen. We kunnen dit alleen begrijpen door die haat te zien als de
negatieve reflectie van haar liefde: alleen omdat zij zo hartstochtelijk
en allesbepalend liefhad, kan dat nu zo doorslaan. Door verraad
en lijden krijgt haar liefde een andere dimensie, verandert in iets
hogers. Datzelfde geldt eigenlijk voor Siegfried: tot het moment dat
hij sterft is hij een vrij oppervlakkige naïeveling die niet verder kijkt
dan het moment en zijn eigen impulsen. Dadendrang en een hang
naar constante prikkels en nieuwe ervaringen kenmerken Siegfried.
Ook zijn liefde voor Brünnhilde blijft eigenlijk op dit niveau steken,
en misschien is het ook daarom dat hij zo snel valt voor de charmes
van Gutrune. De drank die hem Brünnhilde doet vergeten is, in ieder
geval deels, slechts symbool; de oorzaak voor zijn egoïstisch handelen
zit dieper dan dat. Zijn liefde krijgt pas in zijn stervensuur een
tragische, menselijke dimensie, terwijl hij in zijn laatste momenten
denkt aan Brünnhilde, zijn heilige bruid.
Liefde, of het lijden dat liefde veroorzaakt, leidt tot inzicht, is wat
Wagner ons lijkt te willen vertellen. Want ook Brünnhilde beseft uiteindelijk
dat Wotans plan voor de verlossing van de oude godenwereld
de noodzaak bevatte dat Siegfried haar zou verraden en dat zij zichzelf
zou offeren, ook al was de oppergod zich daar zelf misschien niet
be wust van. Alle gebeurtenissen in de Ring waren nodig zodat zij, op
dit moment, de balans kan herstellen. Door haar lijdensweg wordt
Brünnhilde wetend, en wordt zij waarlijk de dochter en erfgenaam
van haar alwetende moeder Erda. Brünnhilde belichaamt de terugkeer
naar de natuur, het lukt haar te volbrengen wat Wotan zelf nooit
lukte. De god bleef een prooi voor zijn innerlijke strijd, eerzucht en
machtsstreven. Zijn dochter plaatst liefde boven de wet, en herstelt

9
zo de natuurlijke orde. Een eerste voorbeeld daarvan werd misschien
al in Die Walküre gegeven, als zij Wotans bevelen negeert en zij, uit
liefde voor haar vader, doet wat zij denkt dat hij eigenlijk had gewild.
Ze levert uiteindelijk haar goddelijkheid in voor een vrijheid die onbereikbaar
is voor Wotan.
Het einde is het begin. Wanneer Brünnhilde het einde der goden
aankondigt in haar slotgezang, horen we in het orkest het muzikale
motief dat gekoppeld is aan het ontstaan van de wereld: we mogen
dus hopen dat uit de ondergang van de oude orde een nieuwe wereld
wordt geboren. De wereld is gereinigd van valse goden zodat een
nieuwe orde, niet gecorrumpeerd door macht en bezit, kan ontstaan.
Het motief dat de vervloeking van de ring door Alberich verklankt,
dat een van de meest gebruikte motieven in de cyclus is, komt dan
nog een keer voorbij. Hagen duikt de ring achterna en verdrinkt vervolgens
in de kolkende stromen van de Rijn, nog steeds overmand
door begeerte voor de ring en blijkbaar doof voor Brünnhildes boodschap
van liefde en onthechting, en dus net als Wotan en de goden
een vertegenwoordiger van de ‘oude’ orde. Op dat moment horen we
het vloekmotief nog een keer, maar incompleet: de laatste noten van
het motief lossen op in het niets. Zo geeft Wagner prachtig weer dat
de ring eindelijk is vrijgewassen van de vloek door het water van de
Rijn.
Als laatste klinkt een motief, in de hoge strijkers, dat Wagner in de
Ring slechts zeer spaarzaam gebruikt. Slechts één keer eerder hebben
we het gehoord, als Sieglinde in de derde akte van Die Walküre haar
verwondering uit over het kind, de toekomstige held Siegfried, dat
zij in zich draagt. Het motief wordt vaak het liefdesverlossingsmotief
genoemd, en verwijst naar de hoopvolle, zuiverende kracht van de
liefde. Wagner heeft gezegd dat de juistheid van het einde van Der
Ring des Nibelungen gevoeld moet worden door het publiek, ook al
kan deze juistheid niet logisch aangetoond worden. En dat is precies
wat het orkestrale slot doet. Wagner laat het laatste woord aan het
woordeloze orkest: het stralende motief dat het orkest domineert zegt
meer dan woorden ooit hadden gekund. Vier delen lang is ons een
wereld voorgeschoteld waarin de verwoestende kracht van macht en
weelde centraal stond, maar het slot van Götterdämmerung stemt
toch hoopvol, en maakt uiteindelijk van Wagners monumentale
vierluik een lofzang op de verlossende kracht van de liefde.

10
Götterdämmerung Lidwiene Vermeij
Kunnen gedachten zingen,
klimmen en dalen terwijl klank
een eigen kleur laat horen?
Hoe klinkt een ring, een zwaard, een liefde?
Uit de nacht komend
spinnen violen gouden koorden.
Muziek breekt onheilspellend de dageraad in,
krijgt een stem, een draak, een complot.
De Rijn beweegt in heftige stroming,
instrumenten raken op drift,
bedrog raakt aan alle toonaarden,
golven rollen tot zwaarden.
De ring reist, roept en ontwricht.
Koper en slagwerk in weer en
wanklank grondt in de contrabassen
met felle stoten van trompet en trommels.
Het volle orkest bliksemt oren en ogen open.
Dood klinkt in de lagere regionen,
hoorns botsen denderend naar het einde.
Passie zingt de hemel tot een bloedend hart.

11
Götterdämmerung
Creative team en cast Podium, data, inleider
Muzikale leiding Ed Spanjaard
Regie, decor en kostuums Antony McDonald
Medewerking kostuumontwerp Gabrielle Dalton
Licht Mimi Jordan Sherin
Bewegingsregie Helen Cooper
Dramaturgie Lucy Burge
Koor van de Nationale Reisopera
Het Gelders Orkest
Siegfried Mati Turi
Gunther Thomas Oliemans
Alberich Nicholas Folwell
Hagen Renatus Mészár
Brünnhilde Judit Németh
Gutrune Susanne Geb
Waltraute Daniela Denschlag
Erste Norn Ceri Williams
Zweite Norn Annelies Lamm
Dritte Norn Miranda Keys
Woglinde Hanneke de Wit
Wellgunde Marjolein Niels
Flosshilde Corinne Romijn
Enschede | Wilminktheater
zondag 30 september 2012 | 14.00 uur
woensdag 3 oktober 2012 | 16.00 uur
zaterdag 6 oktober 2012 | 16.00 uur
dinsdag 9 oktober 2012 | 16.00 uur
zaterdag 13 oktober 2012 | 16.00 uur
dinsdag 16 oktober 2012 | 16.00 uur
Inleiding
Ben Coelman | 1 uur voor elke voorstelling
053­4878500
info@reisopera.nl
www.reisopera.nl
www.wilminktheater.nl
Kassatelefoon: 053 – 485 85 00

12
Algemene Ledenvergadering…
De algemene ledenvergadering op 31 maart in het gebouw van de
Nationale Reisopera aan de Perikweg in Enschede werd zo goed
bezocht, dat er in allerijl stoelen bijgezet moesten worden. Er was
dan ook een interessant programma aan gekoppeld, met zang van
drie solisten en een kennismaking met de aanstaande artistiek
directeur.
De vergadering had een vlot verloop. De voorzitter van onze vereniging,
Dennis Bouwman, refereerde aan het afgelopen hec tische
jaar voor de Nationale Reisopera. Pas op de derde dins dag in septem­
ber weten we of het voortbestaan van onze opera gewaarborgd is.
‘De tijden zijn veranderd’, aldus Dennis Bouwman: ‘Vroeger kwam je
in actie met spandoeken en demonstraties, maar dat werkt tegenwoordig
averechts. Achter de schermen hebben bestuur en leden
zich wel degelijk ingespannen, o.a. is er een brief gegaan naar de
vaste kamercommissie’.
De voorzitter meldde dat er in 2011 hard gewerkt is om de interne
oganisatie van de Vriendenvereniging op orde te krijgen. De
secretaris, Maria Kranendonk, heeft de ledenadministratie overgenomen
van penningmeester Henk Hoving, zodat deze zich
weer geheel op de financiële administratie kan richten. Een stabiel
secretariaat is een baken in de storm. Ook Opera Informa verscheen
– nu 4 keer per jaar – met een nieuwe redactie. Vormgever Gerrit
Ebbink is een stille kracht, die veel werk verzet en ook de website en
de facebookpagina verzorgt.

13
met…
Dennis Bouwman: ‘Het komende jaar wordt spannend voor de
Reisopera en dus ook voor onze vereniging. Wij zijn ervan overtuigd,
dat het kabinet de 3,5 miljoen aan de Reisopera zal toekennen. Het
jaar 2013 wordt een opbouwjaar met minder voorstellingen en veel
ontwikkelingen. Onze vereniging heeft de opdracht om samen met
de Reisopera te werken aan de promotie van opera in de regio’s. Hoe
krijgen we meer leden in de steden die de Reisopera gaat bezoeken
en hoe krijgen we jongere leden, zonder uiteraard onze ‘oude’ operavrienden
te vergeten?
Vandaar een beroep op onze leden: we zijn op zoek naar ‘mededenkers’
voor een klankbordgroep, juist nu van groot belang voor
onze vereniging. Ik merk, dat er nieuwe energie is, zowel voor de
opera als voor onze vereniging. Nu we de zaken redelijk op orde
hebben, moeten we ons profileren als vrienden van het mooiste
operabedrijf in Nederland!’
Agenda
Bij de mededelingen werd vastgesteld, dat 43 leden zich afgemeld
hadden.
Verslag van 18 mei 2011 en algemeen jaarverslag 2011 werden goedgekeurd
evenals het financieel jaarverslag en de begroting voor 2012.
Er was een vraag over de inleidingen, waarvoor twee verschillende
bedragen werden opgevoerd. De penningmeester legde uit dat dit
werd veroorzaakt omdat we van de inleidingen driekwart retour
krijgen, maar dat duurt even. De kascommissie, bestaande uit
mevrouw Joke Heisterkamp en de heer Ruud Pliester werd bedankt.
Nieuwe kascommissie: de heren Pliester en Zieck, reserve mevrouw
Gerritsma.
Vanuit de vergadering kwam een compliment over de vormgeving
van Opera Informa: het blad zorgt voor binding met de leden van
onze vereniging. Er waren vragen over gedeeld lidmaatschap: als van
een echtpaar alleen de vrouw lid is van onze vereniging, kan dan de
man ook gratis mee naar de inleidingen? En is er de mogelijkheid
om jongere leden toe te laten als tientjes­lid? Tot nu toe kent het
lidmaatschap maar één adres. In de folder staat dit niet duidelijk
aangegeven. Over deze vragen zal het bestuur zich buigen in overleg
met de nieuw te vormen klankbordgroep.

14
…Figaro in four quartets
Verrassingsprogramma
Als voorbereiding op de zangers, hield Ben Coelman, hoofd
Bureau dramaturgie van de Reisopera, een interview met Timothy
Nelson, regie en decor en met August Mostart (neef van), audiovisuele
vormgeving van het programma ‘Figaro in four quartets’,
geïnspireerd op muziek van Mozart, gelardeerd met gedichten van
T.S.Eliot. Dit programma, dat in april te zien was in Enschede en
Amsterdam, werd uitgevoerd door vier paren, naar leeftijd verdeeld
over 4 eeuwen en 4 jaargetijden. August Mostart liet ons de fraaie
achtergrondprojecties zien die daarbij aansloten.
Daarna begaf het hele gezelschap zich naar een andere zaal, waar we
werden verrast met aria’s van de jonge zangers van ‘Figaro in four
quartets’: Iris van Wijnen als een prachtige gravin, James Gilbert als
de graaf en Deta Astari als Susanna. Nathalie Doucet begeleidde op
de piano. Een buitengewoon geslaagd voorproefje.

15
Nicolas Mansfield
En als klap op de vuurpijl een vlammend betoog van de aanstaande
artistiek directeur van de Reisopera: Nicolas Mansfield: ‘Ik ga me
hard maken voor opera in een nieuwe vorm en ik wil met iedereen
samen werken, die iets toevoegt. Lokaal is dat met jeugdtheater
Sonnevanck, provinciaal met het Kameroperahuis in Zwolle,
nationaal met de Veenfabriek in Leiden en met theater ‘Het Geluid’
in Maastricht voor kleine docu­opera’s. Ook is er een convenant met
de Nederlandse Opera en met Opera Zuid om met jong talent het
land in te trekken. Internationaal werken we samen met de Opera in
Dorset, Engeland.
Samenwerking legt de nadruk op wat je doet en niet op wat je bent.
Zo gaat de NRO werken vanuit de inhoud, want opera heeft de toekomst.
Wat de vrienden betreft: jullie zijn voor mij geen last. Ik heb geen
vrienden nodig…… maar ambassadeurs. Tot nu toe gaven we overal
maar één voorstelling en waren dan meteen weer vertrokken. Dat
gaat veranderen: in onze steden komen nu twee voorstellingen met
een dag ertussenin, waarin we ons willen profileren. Daarom hebben
we ambassadeurs nodig: ik wil een sterk merk!’
Nicolas vertelde over het komende programma, waarover u in Opera
Informa hebt kunnen lezen. Over het beleidsplan van het nieuw
op gerichte Opera Aurora wilde Nicolas zich niet negatief uitlaten:
‘Ik heb een enorm hart voor het Orkest van het Oosten. We moeten
elkaar versterken waar het kan en met rust laten als dat nodig is’.
Op vragen uit de zaal antwoordde hij dat er gewerkt wordt aan sponsoren.
Over de RAP (‘een sterk merk’) merkte hij op dat het één van
de hoofdtaken van de nieuwe opera is om jong talent een toekomst
te geven, samen met opera Zuid en de Nederlandse Opera: ‘Maar
hoe dat bij de Reisopera gaat worden, weet ik nog niet. Ook educatie
wordt voor ons een belangrijk item’.
In de kantine werd nog lang nagepraat. F.K.

16
Dit is Puck Kooij Fenny Koffijberg
Puck bij een kostuum van Donna Elvira uit Don Giovanni
Kind aan huis bij de Nationale Reisopera, waar zij als vrijwilligster
het archief beheert: Puck Kooij, bij onze lezers bekend als
chroniqueur van befaamde zangers en bekende en minder bekende
medewerkers van het vroegere Opera Forum en de Reisopera. En u
kent haar misschien ook van premières, waar zij in fluwelen violette
of zwarte gewaden met prachtige sieraden rondloopt.
Vanaf 1999 publiceerde zij artikelen in Opera Informa over o.a.
prima donna Anneke de Graaf, baszanger Jan Duiveman, stoffeerder
Bertus Lanzing, decorontwerper Gré Madern, balletmeester
Fred Wisden en vele anderen. Ook schreef ze verhalen over het
verleden van Forum, de bouw van het Wilminktheater, open dagen,
programmaboeken en 50 jaar opera.
Figurante
‘Toen ik op m’n zestigste met de VUT ging, zag ik een advertentie
van de Reisopera, waarin figuranten werden gevraagd: van 20 tot
25 jaar. Ik meldde me toch maar aan onder het mom van “Ik ben
wel iets ouder, maar misschien kan ik iets betekenen als zich een
passende gelegenheid voordoet” en toen kreeg ik te horen: “U hebt
zo’n jeugdige stem, komt u toch maar eens langs”. Zo werd ik eind
1995 samen met 4 meisjes aangenomen om te figureren in La Forza
del Destino als verpleegster en als treurende moeder, meteen al in
een dubbelrol. Ik vond het prachtig en ik voelde me heel bevoorrecht
dat ik deel uit mocht maken van het “tableau de la troupe”, al stond ik
maar twee keer vijf minuten op het toneel’.
Dat figureren kreeg een vervolg: In Hertog Blauwbaards Burcht
(1997) was ze een van de drie geestenvrouwen, in Die Lustige Witwe
(1998) moest ze de hoge deuren opengooien en in Orfeo ed Euridice
(Haydn,1999) was ze weer een verpleegster. Ook trad ze in 2000 nog
op in Manon Lescaut als één van de tien hoeren en in Jevgeni Onegin
in een stationsscène.

Archief
17
‘Linda Maguire, soliste in Orfeo ed Euridice, zei begin 1996 tegen
me: “Ik heb misschien een rol voor je”. Ik had visioenen van alweer
een figurantenrol, maar dat pakte anders uit. Linda loodste me een
kamer binnen, die lag volgestouwd met archiefmateriaal, alles door
elkaar, op planken en op de vloer: affiches, programmaboeken van
opera en orkest, knipsels en krantenartikelen. Het was een enorme
bende. Linda zei: “Kijk, dit moet opgeruimd worden”. Ik schrok
me wezenloos, maar het was toch een kolfje naar mijn hand, niet
alleen gezien mijn loopbaan als directiesecretaresse, archivaris en
documentalist, maar vooral ook omdat het ging over muziek’.
Puck begon alles te sorteren, om te beginnen met het scheiden
van de papieren van opera en orkest. In de periode 1983 tot 1993
waren opera en orkest gefuseerd tot Opera Forum Filharmonisch.
In 1993 viel het doek en in 1994 herrees de opera als de Nationale
Reisopera. Puck organiseerde het archief, maar maakte ook fotoen
herinneringsboeken, samengesteld uit delen van affiches,
programma boeken, artikelen, tekeningen en foto’s. ‘Een kwestie van
verzamelen, uitzoeken, scheuren en plakken en aan elkaar schrijven’.
Het hielp natuurlijk, dat ze 10 jaar lang een cursus kalligrafie had
gevolgd. Daar getuigen ook de oorkondes van, die ze van 1996
tot 2006 ontwierp voor de winnaars van het Christina Deutekom
Concours en het Deutekom Junior Concours.
Samen met Arnoud Brok maakte ze een boek over de geschiedenis
van Opera Forum ‘So elend und so treu’. En momenteel is ze bezig
een ordner samen te stellen van alle voorstellingen met de namen
van de cast.
Puck waakt als een cerberus over ‘haar’ archief. Ze vindt het belangrijk
dat de geschiedenis van de NRO vanaf het begin bewaard blijft
en geraadpleegd kan worden. Daarom worden al die knipselboeken
overzichtelijk gearchiveerd. Mocht er nog eens iemand meer willen
weten over Margaretha Albers, Maria Kroes, Charlotte Margiono,
John van Kesteren, Mitzi van der Lans, Marius Kemler of Henk Poort,
dan is dat zo te vinden. Het archief, waar Puck werkt, is gelegen naast
zaal 1, waar de repetities van koor en solisten plaats vinden: ‘Heerlijk,
ik krijg alle operakoren en aria’s uit de eerste hand!’.
Vanaf 2005 zijn de opera’s op DVD opgenomen. Puck: ‘Zo
langzamerhand ben ik net zo antiek als het papieren archief en niet
meer van deze tijd. Maar ik wil het verleden netjes achterlaten’. De
bedoeling is dat haar archief binnenkort naar de gemeente gaat en
wordt opgeborgen in een brandvrije ruimte.
Beste operavrienden,
Ik ben nog steeds bezig het archief van de
Nationale Reisopera compleet te krijgen. Hebt u
nog oude programmaboeken van Opera Forum:
gooi ze niet weg! Misschien zit er net dat ene
exemplaar tussen dat nog in onze collectie
ontbreekt.
De collectie programmaboeken van de Nationale
Reisopera is overigens wél compleet.
Voor meer informatie kunt u contact met mij
opnemen: 053-4878500 of info@reisopera.nl
Met vriendelijke groet, Puck Kooij

18
De andere Puck Kooij
Maar er is, naast haar vrijwilligerswerk bij de Reisopera, meer te
vertellen over Puck Kooij, bijvoorbeeld over haar relatie met de dood.
Zo schreef ze twee boeken, uitgegeven bij Thomas Rap in
Amsterdam: ‘Graag veel bloemen’, over 10 jaar proza en poëzie
in rouwadvertenties (1995) en ‘Heden ik, morgen gij’, over 200
jaar rouwfenomenen (2005). Daarover hield ze ook lezingen met
lichtbeelden.
Puck is lid van de vereniging De Terebinth, waarvan leden begraafplaatsen
in binnen­en buitenland bezoeken. Ze schreef erover in het
verenigingsblad.
Ook heel bijzonder: ze heeft haar eigen doodskist ontworpen en
laten maken. Tot die als zodanig in gebruik wordt genomen, is
hij ingericht als boekenkast. De boekenplanken kunnen in elkaar
worden geschoven en doen dan dienst als deksel op de kist. Morbide?
‘Welnee, heel praktisch’. De grafsteen van Puck staat klaar op de
Westerbegraafplaats in Enschede, een toepasselijk rijm is er al in
gebeiteld, alleen het jaartal moet nog worden ingevuld….
Natuurlijk zingt ze ook: bij het Toonkunstkoor en bij het
oratoriumkoor ECOK. Met veel enthousiasme heeft ze negen keer
deelgenomen aan de meezing­Messiah onder leiding van Nicolas
Mansfield samen met het koor van de Nationale Reisopera.
De doodskist die dienst doet als boekenkast
rechts:
rozenkransen en
kruizen
daarnaast:
kastje met zand uit
alle werelddelen.
onder:
de poëziealbums

19
Museumhuis
En dan is er nog haar appartement in Enschede: 80 vierkante
meter bomvol verzamelingen, overzichtelijk opgesteld. Om te
beginnen: er hangen of staan 35 kleine kastjes met bijvoorbeeld
zand uit allerlei windstreken, parfumflesjes, beschilderde eieren,
kleine boekjes, kobaltblauwe voorwerpjes, oude inktpotten,
sieraadjes, vakantiesouvenirs, kleine schoentjes, 5 rokerskastjes
met rokersattributen, o.a. het laatste pakje sigaretten dat Puck 20
jaar geleden kocht en het laatste doosje van haar moeder en een
medicijnkastje met oude medicijnen.
En nog meer verzamelingen: bijbels, wijwaterbakjes en rozenkransen,
waaiers en maskers, een plateelverzameling, Mariabeeldjes,
poëziealbums (het eerste 65 jaar geleden gekregen van een tante, het
oudste uit 1838) en een wand vol met kleine tasjes. Verder boeken
en muziek en om de cirkel rond te maken : van de NRO de fluwelen
jurk van Marcellina uit Figaro’s Hochzeit (1979) en het kostuum van
Donna Elvira uit Don Giovanni (1989). Je kijkt je ogen uit.
Puck heeft geen kinderen en vraagt zich wel eens af: ‘Wat moet er
straks van worden? Maar misschien leef ik lang genoeg om dit los te
laten. Dan zal ik er vrede mee hebben dat dit weer terecht komt in
antiek­ en curiosawinkeltjes’.
Puck Kooij werd in 1936 geboren in Hilversum. Haar ouders hadden
een hotel in Hollandse Rading, dat in de oorlog werd gevorderd door de
Duitse bezetter. Het gezin verhuisde naar Ubbergen bij Nijmegen, waar
Puck de mulo volgde. Ze ging werken bij verschillende bedrijven tot ze
trouwde en naar Haarlem verhuisde, waar ze met veel plezier werkte
als documentalist bij Joh. Enschede en Zn. Daarna verhuisde ze naar
Twente. Haar liefde voor muziek begon toen ze als veertienjarige het
vioolconcert van Beethoven hoorde op een radiootje, dat het gezin van
haar oma had gekregen. Die gebeurtenis was heel belangrijk, want ze
herinnert zich dat moment en de plek waar ze stond nog goed. En vanaf
die tijd vult muziek en vooral die van de Nationale Reisopera haar leven.

20
Operareis naar Schwerin Wim Stam
Nadat we door Nel van Duuren bij Restaurant ‘Frans op den Bult’
met koffie en gebak waren ontvangen, de bagage in de bus was
geladen en iedereen zijn­ of haar plekje in de bus had gevonden
vertrokken we om 10.35 uur richting Schwerin. Natuurlijk weer
met Jan Lok aan het stuur en Herman Lok als reisleider met mooie
verhalen onderweg.
Na een uurtje deelde Tony de Haan zijn gebruikelijke programmaboekje
uit, met daarin uitgebreide informatie over Friedrich von
Flotow en zijn opera ‘Martha’ – zelfs over ‘Martha’ bij Opera Forum
in 1963 – en over Puccini en ‘Madama Butterfly’.
Tegen 12 uur werd gestopt bij Rasthaus Wildeshausen voor een
uurtje lunchpauze. In de buurt van Hamburg hadden we enig
oponthoud vanwege een hardnekkige file, maar om half vijf waren
we toch bij het HH Hotel in Schwerin. Toen was het even haasten,
koffers naar de kamer en verkleden, want het eten – een voortreffelijk
buffet – stond om vijf uur voor ons klaar en om half zeven vertrok
de bus al weer naar het theater voor de voorstelling van ‘Martha’. In
het prachtige gerenoveerde negentiende­eeuwse Mecklenburgische
Staatstheater beleefden we, op de tweehonderdste geboortedag van
de componist, een levendig geënsceneerde voorstelling van Von
Flotows meest bekende opera, waarin uitstekend werd gezongen.
Deze opera bestaat bijna geheel uit prachtige duetten, terzetten,
kwartetten, een enkele aria – met als hoogtepunt de beroemde
tenoraria van Lyonel: ‘Ach so fromm’ – en mooie koren. Na afloop
hebben we met een aantal vrienden gezellig nagepraat in de bar van
ons hotel.
de gebroeders Herman en Jan Lok, resp. reisleider en chauffeur.

21
Zaterdagmorgen om half tien vertrokken we naar het plaatsje
Ludwigslust, ongeveer 30 kilometer van Schwerin. Bij het mooie
barok kasteel konden we een paar uur genieten van het park, de om­
geving het mooie weer en de koffie met gebak in het ‘Schlosscafé’. De
middag kon naar keuze worden doorgebracht in Schwerin of rustig
in het hotel. Na het eten vertrokken we weer naar het theater voor
de voorstelling van Puccini’s ‘Madama Butterfly’. Een aantal van ons,
waaronder zij die het moeilijkst een trap kunnen beklimmen, bleken
plaatsen op het tweede balkon te hebben, en dat, in een theater
zon der lift, was met drie trappen een hele klim. Om te onthouden:
in Duitse theaters staat ‘Rang’ altijd voor Balkon. Iedereen was
enthousiast over deze avond. De opera werd gespeeld in een zeer
sober decor met nauwelijks rekwisieten en een vijver op de rand van
het toneel, zodat ieder zijn fantasie de vrije loop kon laten. Echter
technisch was het een knap beweegbaar decor. We genoten van
prachtige stemmen, voortreffelijk acteerwerk en een schitterend
spelend orkest. Kortom, een grandioze opera­avond. Zondagmorgen
vertrokken we weer om half tien richting Nederland, waar we ’s
avonds bij Frans op den Bult konden genieten van een fantastisch
buffet. Na uitgebreid afscheid te hebben genomen en Nel en de
gebroeders Lok te hebben bedankt, keerde iedereen weer huis waarts,
terugkijkend op een heerlijk operaweekend.
Het theater.
Puccini’s ‘Madama Butterfly’
Ook in Schwerin werd actie gevoerd voor de cultuur.

22
Recensies | Le nozze di Figaro
De controverse tussen de Nationale Reisopera enerzijds en Jan
Willen de Vriend en de directie van het Nederlands Symfonieorkest
anderzijds klinkt door in de recensies van de landelijke dagbladen
over de uitvoering van Le nozze di Figaro.
Peter van der Lint in Trouw: ‘Het applaus voor dirigent Jan Willem
de Vriend na afloop van de première van Le nozze di Figaro was
lauw en gelaten. Geen bravootje kon eraf. (­) Kan het zijn dat men in
Enschede tabak heeft van De Vriend?’
‘De intriges van Mozarts Conte di Almaviva halen het niet bij de
Twentse werkelijkheid’ aldus Biëlla Luttmer in De Volkskrant: ‘Buiten
de bühne is een oorlog ontbrand, maar op het podium stonden de
dirigent en de operacast voor het oog eensgezind naast elkaar’.
Ook Eddie Vetter in De Telegraaf gaat uitvoerig in op het
‘concurrerende beleidsplan, dat de Nationale Reisopera in zijn
voortbestaan bedreigt’.
In de NRC schrijft Floris Don: ‘Boe noch bravo viel dirigent Jan
Willem de Vriend ten deel, toen hij na afloop applaus kwam halen. (­)
Was het lauwe onthaal een impliciete afkeuring van de handtekening
die De Vriend met zijn orkest zette onder een omstreden
rijkssubsidieplan, dat direct met de Reisopera concurreert? Die ruzie
achter de schermen had gelukkig geen merkbare gevolgen voor de
presentatie van Le nozze. Het werd in de regie van Gijs de Lange een
typische Reisopera productie: geen geabstraheerd concepttheater,
maar een laagdrempelig instapmodel waarbinnen de – wél toegejuichte
– jonge zangers alle ruimte krijgen’.
De Volkskrant is minder lovend over de regie (‘onsamenhangend’),
evenals Trouw: ‘Het spel van verstoppen, afgesloten ontsnappingsroutes
en verkleedpartijen wordt door De Lange niet gespeeld en hij
haalt daarmee de vaart en de angel uit het werk’.

Orkest
23
Beter te spreken is men over de prestaties van zangers en orkest.
Daarover schrijft De Telegraaf: ‘In muzikaal opzicht is de voorstelling
interessanter. Jan Willem de Vriend houdt van een droge
toon zodat Mozart niet echt kan sprankelen, maar de dirigent zorgt
met het vlot spelende Nederlands Symfonieorkest wel voor een
scherp gemarkeerde levendigheid, in harmonie met de goed gecaste
zangers’.
Trouw: ‘Het Nederlands Symfonieorkest stak in grote vorm en dook
met De Vriend onder de oppervlakte van de noten. Flink commentaar
leveren op wat de personages zingen en doen, dat is wat Mozart wil,
en dat is wat orkest en dirigent volop en met succes deden. Daarvoor
zouden ze in normale omstandigheden toegejuicht moeten worden.
Maar ja, die dolk!’.
De Volkskrant schrijft: ‘Jan Willem de Vriend hield zangers en
orkest mooi bij elkaar, maar had verzuimd de continuospelers in te
wijden in de kunst van het recitatief begeleiden. Die vele verhalende
passages smeken om een fantasievolle, vitale aanpak. In plaats daarvan
legden ze de voorstelling stil’.
Zangers
Ellen Kruithof in De Twentsche Courant Tubantia : ‘Er werd prachtig
gezongen, met name de meerstemmige aria’s waren pareltjes. De
tempi lagen hoog, waardoor er veel vaart in het verhaal zat. Arwel
Huw Morgan presteerde als Bartolo een articulatiestunt door het
moordende tempo van dirigent en orkest bij te benen. Het koor van
de Reisopera had een kleine rol, maar vervulde deze mooi’.
De Volkskrant is vooral te spreken over de mannenrollen: ‘Voor
de hoofdrol heeft de Reisopera een topsolist weten te strikken:
de Amerikaan John Chest. (­) Chests stoere baritonstem heeft de
internationale klasse die de Reisopera dankzij een mooie reputatie
wel vaker weet aan te trekken. Met John Molloy als Figaro en de
Nederlandse tenor Erik Slik als Basilio hield hij het niveau van de
mannenrollen op een hoog peil. Bij de vrouwen (­) moest de echte
sfeer komen van Johanni van Oostrum, die in haar aria “Porgi amor”
soms intonatieproblemen had, maar na de pauze revanche nam met
een aangrijpend gezongen “Dove sono”.’
De NRC spreekt over een ‘aanstekelijke vertolking’ van mezzosopraan
Karin Strobos als Cherubino. En: ‘Bovenal schittert John
Molloy als lenige en veelkleurige Figaro, geflankeerd door een soms
moeilijk intonerende maar wel fris kittige Claire Ormshaw als zijn
bruid Susanna’.
TCTubantia vat dit alles samen in de kop: ‘Le Nozze excelleert in spel
en zang’.
F.K.

24
Recensies | Lucia di Lammermoor
‘Met een mooie “Lucia” voor het laatst op reis’, staat boven de
recensie van Peter van der Lint in Trouw. ‘Met een nieuwe productie
van Donizetti’s “Lucia di Lammermoor” sluit de Nationale Reisopera
definitief een heus tijdperk af. In de oude vorm met een productie
op reis, dat is na deze “Lucia” voorbij. (­) De laatste “reisopera” is
er gelukkig eentje die gezien en gehoord mag worden. Dat maakt
het afscheid alleen maar schrijnender. Als het in Enschede goed
ging – en dat was vaak zo – dan had je er moderne operaproducties
op niveau. Deze “Lucia” heeft die kwaliteit, ook al mist de regie
misschien iets dwingends of urgents, het ziet er prachtig uit’.
Biëlla Luttmer in De Volkskrant prijst de regie van Wim Trompert:
‘met een enscenering, die staat. Mooi dat Trompert zijn regie niet
volstouwt met vondsten die afleiden van de grote, emotionele
lijn. Hij zet in op een bruidsjurk die Lucia in een droom van haar
lichaam rukt, lang voordat ze gedwongen wordt tot het huwelijk uit
berekening, en laat zo haar onverklaarbare angsten zien’.
Kasper Jansen (NRC) vindt de regie van Wim Trompert geheel passen
in deze retrotijd. ‘Het lijkt wel een tijdloze voorstelling zoals de
Scala in Milaan die decennia produceerde’.
In De Telegraaf schrijft Eddie Vetter: ‘Ondanks de dreiging van
bezuinigingen of zelfs opheffing gaat de Nationale Reisopera
dapper door. Het gezelschap scoort hoog als het gaat om de verhouding
tussen prijs en kwaliteit. Er wordt met een krap budget
een behoorlijk niveau geleverd. Dat blijkt weer eens bij de nieuwe
productie van Donizetti’s Lucia di Lammermoor’.
Zowel de NRC als Trouw betreuren het schrappen van het duet
tussen Enrico en Edgardo.
De krankzinnig geworden Lucia (Petya Ivanova) is op zoek naar haar
minnaar Edgardo.

Decor
25
Edgardo Ravenswood (Peter Auty) vervloekt
Lucia (Petya Ivanova) en neemt zijn ring van
haar af. Links kijkt Enrico Ashton (Roland
Wood) toe. Slottafereel van het tweede bedrijf.
‘Een ruimtelijk decor van John Otto’, vindt De Telegraaf. ‘Schuin
oplopende plankieren en loopbruggen maken spel op diverse
niveaus mogelijk. Vlammen, rook en projecties van een woest
kolkende zee zorgen voor enige romantische sfeer. De historisch
aandoende kostuums van Mirjam Pater passen eveneens goed bij de
conventionele regie’.
De Volkskrant vindt het toneelbeeld van John Otto vernuftig. ‘Door
een iets andere belichting ontstaat er een beekje en waan je je in een
zacht, zomers landschap’.
‘In de schitterende kostuums’, schrijft Trouw ‘komen de
verschillende kleuren van de clans mooi terug’.
Orkest
‘In de bak zorgt Het Gelders Orkest onder leiding van een opvallend
stijlvolle Antonino Fogliani – een dirigent met oog en oor voor zijn
zangers – voor vuurwerk’, aldus Trouw.
De Telegraaf: ‘In de al te diep verzonken orkestbak brengt de dirigent
Antonino Fogliani met vlotte tempi het Gelders Orkest tot typisch
Italiaanse articulaties, maar hij houdt de klank wel erg droog, eerder
geëtst dan geschilderd ‘.
Ook De Volkskrant prijst de ‘authentiek Italiaanse sfeer’ van Fogliani:
‘Deze dirigent debuteert bij de Reisopera, maar neemt een schat aan
internationale ervaringen mee. Desondanks klonk het eerste bedrijf
bij het Gelders Orkest en ook bij de solisten wat onzeker. Pas na de
pauze groeide het zelfvertrouwen en begonnen de strijkers en blazers
steeds vrijer te ademen bij Fogliani’s zorgvuldig gekozen tempi’.
Zangers
De Telegraaf: ‘De belangrijkste drie zangers waren eerder in dit
seizoen al te bewonderen in Verdi’s La Traviata. De Bulgaarse Petya
Ivanova (Lucia) heeft weinig kleur in het middenregister, maar waar
de meeste sopranen ’m gaan knijpen, is zij in haar element met
rake topnoten en spectaculaire coloraturen in de waanzinsscène. De
hartstochtelijk zingende tenor Peter Auty (Edgardo) pakt flink uit in
het laatste tafereel. (­) Met Roland Wood (Enrico) en enkele goede
zangers in de kleinere rollen stemt de cast tot tevredenheid in een
voorstelling die aantrekkelijk lijkt voor een groot publiek’.
Ellen Kruithof in TCTubantia: ‘De rollen van Lucia, Enrico en
Edgardo werden fantastisch vertolkt. (­) Het Koor van de Reisopera
leverde huzarenstukjes rond de komst van Arturo’.
De Volkskrant: ‘Enrico krijgt in powerbariton Roland Wood de stem
die hem toekomt en ook Gregory Warren (­) is met smaak gecast. De
Finse bas Mika Kares is groots als priester maar de glansrollen zijn
voor Peter Auty en de Bulgaarse Petya Ivanova. Vooral Ivanova, die
in de eerste scènes een matte indruk maakte, laat aan het slot alle
reserves varen. Vanuit een meisjesachtig eenvoudige toon zingt ze
langzaam maar onontkoombaar op haar dramatische ondergang af.
Alleen al voor die aria én voor de fluitist van het Gelders Orkest loont
het de moeite naar Arnhem, of Den Bosch of Groningen te reizen’.
Trouw vindt dat Ivanova in haar rol moest groeien: ‘Frasering
(adem) en topnoten (schel) blijken in het begin lastige hordes,
maar daar waar het moet – de fameuze waanzinsscène – staat haar
interpretatie als een huis. Ze acteert die ook nog eens geloofwaardig.
Peter Auty is een geweldige Edgardo, die zijn slotscène met desperate
overtuiging speelt en zingt. Roland Wood (Enrico) voldoet
uitstekend, en Mika Kares is zelfs opvallend fraai als Raimondo.
Het Koor van de Nationale Reisopera staat straks in zijn geheel op
straat. Met opgeheven hoofd legt het nu (­) hart en ziel in Donizetti’s
verrukkelijke muziek. Gaat het zien en horen nu het nog kan!’
F.K.

26
Wachten op de hoge C
Arnoud Brok is een begrip voor trouwe lezers van Opera Informa.
In 1984 verscheen zijn eerste bijdrage aan ons blad, dat toen nog
‘Inforum’ heette en in 2010 leverde hij zijn laatste artikel in. Bijna
300 verhalen schreef hij voor Opera Informa.
Een selectie uit deze stukken is nu gebundeld in het boek ‘Wachten
op de hoge C’, dat verscheen bij uitgeverij Free Musketeers in
Zoetermeer. Voor veel lezers een feest der herkenning.
Naast gedegen artikelen bijvoorbeeld over ‘Het begin van de opera
in Nederland’, over befaamde regisseurs of bekende zangers bevat
het boek ook informatieve verhalen over het tot stand komen van
een operavoorstelling en over achtergronden van uitvoeringen,
componisten of cast.
Zo is er een verhaal over operaregisseur Franco Zeffirelli, beginnend
met een anekdote, overgaand in een biografie, voorzien van een
eigen indruk en met bronvermelding.
Een greep uit de andere onderwerpen: Mahler in Wenen, Haydn en
zijn opera’s, Giacchino Rossini, Mozart en da Ponte, Schubert als
operacomponist, Jo Vincent en Herbert von Karajan in de Weense
staatsopera.
Het boek bevat niet alleen veel informatie, maar ook tal van terzijdes
en anekdotes over onenigheden, plagerijen en practical jokes. En
dan is er nog de rubriek Varia met verhalen over o.a. operettes , die
Zauberflöte, Eckermann, Faust, Tsaar Peter de Grote en het nichtje
van Mozart.
Arnoud Brok’s laatste bijdrage aan Opera Informa bevat een hartekreet
van een bevlogen operaliefhebber: ‘Al vele jaren had ik me
gruwelijk geërgerd aan de vele modieuze veranderingen, die zich bij
het toneel hadden voorgedaan. (­) De opera was in die periode nog
redelijk ongeschonden uit de strijd gekomen, maar met de opening
van het Muziektheater veranderde dit. Intendant Jan van Vlijmen van
de Nederlandse Opera haalde een aantal buitenissige regisseurs naar
Nederland met als resultaat, dat de ellende zich nu van het toneel
naar de opera ging verplaatsen (­). In het regisseurstheater werden
begrippen als historisch inzicht, beschaving en goede smaak met
voeten getreden. Niet de visie van componist en tekstschrijver bleek
belangrijk, maar die van de regisseur’.
Arnoud Brok geeft in deze filippica een aantal voorbeelden van
‘modieuze fratsen’.
‘Wachten op de hoge C’ kan via de boekhandel, maar ook rechtstreeks
bij de uitgever worden besteld. www.freemusketeers.nl F.K.

27
Internationaal
Vocalisten Concours
Internationale Tiendaagse van de Stem
21 t/m 30 september 2012
Theater aan de Parade, ’s-Hertogenbosch
’s-Hertogenbosch, 9 mei 2012 - De 49ste editie van het
Internationaal Vocalisten Concours (IVC) - van 21 tot en met 30
september a.s. in het Theater aan de Parade in ’s-Hertogenboschwordt
een feestelijke ‘Internationale Tiendaagse van de Stem’.
Competitie, spanning, ontmoetingen en uitwisselingen zijn
de ingrediënten voor dit wereldwijd bekende evenement.
Aanstormend talent uit ruim 50 landen presenteert zich tijdens
het IVC met opera, lied en oratorium aan zowel publiek als een
internationale jury. Juryvoorzitter is Ioan Holender, voormalig
intendant van de Weense Staatsopera en een van de meest
vooraanstaande operamanagers ter wereld. Er is € 45.000
aan prijzengeld te verdelen. Tevens zijn er engagementen te
winnen bij o.a. De Nederlandse Opera, Opera Zuid en Rotterdam
Sinfonia. Naast de competitie worden tijdens het concours diverse
masterclasses en workshops gegeven door de juryleden.
Internationale Jury
De kandidaten presenteren zich voor een internationale jury waarin
wereldberoemde zangers als Nelly Miricioiu, Peter Schreier en
Sergei Leiferkus zitting hebben. Tevens bestaat de jury uit Peter
de Caluwe (intendant De Munt Brussel), Arnold Alons (casting
director Opera Toulouse en Santiago de Chile) en Hein Mulders
(hoofd artistieke zaken De Nederlandse Opera, vanaf zomer 2013
intendant Aalto Musiktheater & Philharmonie Essen).
Juryvoorzitter is operamanager Ioan Holender.
Alle activiteiten zijn voor publiek toegankelijk.
De kaartverkoop is op 15 mei gestart via Bosch Ticket
Telefoon: 0900 - 33 72 72 33 of www.theateraandeparade.nl
Meer informatie over het IVC: www.ivc.nu
Operanieuws Wim Stam
Kelly God
Het komende seizoen vertolkt Kelly God de titelrol van
Katerina Ismailowa in ‘Lady Macbeth van Mzensk’ van Dimitri
Schostakowitsch, in de Staatsopera van Hannover. De voorstelling
wordt in het Russisch gezongen, met Duitse boventiteling.
Première is op 21 oktober.
Zij treedt daarmee in de voetsporen van onze Nederlandse Diva
van dit moment Eva Maria Westbroek, die deze rol op grootse
wijze vertolkte bij De Nederlandse Opera.
Placido Domingo
Ook in het komende seizoen zal Placido Domingo weer een
baritonrol op zijn repertoire nemen.
In de Los Angeles Opera, waar hij intendant is, zingt hij de rol
van Francesco Foscari in ‘I due Foscari’, één van Verdi’s zelden
gespeelde opera’s.
Première is op 15 september van dit jaar.
Ed Spanjaard
Ed Spanjaard, chef-dirigent van het Limburgs Symfonieorkest
en dirigent van de succesvolle ‘Ring des Nibelungen’ bij de
Nationale Reisopera, zal na het voltooien van deze cyclus met
‘Götterdämmerung’ opnieuw een opera dirigeren. Vanaf 9 januari
2013 dirigeert hij bij Opera Trionfo ‘Owen Wingrave’ van Benjamin
Britten in diverse theaters. Vermeldenswaard is, dat Ed Spanjaard
destijds als assistent dirigent betrokken was bij de allereerste
uitvoering van deze opera in het Royal Opera House Covent
Garden in Londen.
Zie : www.operatrionfo.nl

28
Kijk op www.wagnergenootschap.nl
of bel 075 6157793 voor een gratis informatiepakket

29
Steun de Reisopera… maak nieuwe vrienden
Vrienden lidmaatschap | Vriendenpas
• U krijgt vier maal per jaar ons magazine Opera Informa
toegezonden.
• Jaarlijks gratis de seizoensbrochure van de Nationale Reisopera.
• De mogelijkheid om jaarlijks deel te nemen aan de operareis naar
het nabije buitenland.
• Gratis toegang tot de inleidingen.
Vrienden Plus lidmaatschap | Vrienden plus pas
Naast de voordelen van de VriendenPas ontvangt u een gratis
programmaboek bij elke door u bezochte uitvoering van de
Nationale Reisopera.
Jonger dan 19 jaar | Jongerenpas
##
n Vriendenpas | € 20,- per jaar
n Vrienden plus pas | € 30,- per jaar
n Jongerenpas | € 10,- per jaar
dhr. | mevr.
straat
postcode
woonplaats
telefoon
e-mail
Ik machtig de Vereniging Vrienden Nationale Reisopera om
de contributie jaarlijks van mijn rekening af te schrijven.
(Uitsluitend per automatische incasso)
banknummer
handtekening
Stuur dit aanmeldingsformulier in een voldoende
gefrankeerde envelop naar:
Vereniging Vrienden Nationale Reisopera
Breemarsweg 479
7555 KA Hengelo
Of vul het opgaveformulier in via de website
www.vriendenreisopera.nl

30
Op het gezelligste plein van Nederland, de Oude Markt in Enschede,
vind je Sam Sam Café met Eetgelegenheid.
Lekker wegkruipen aan de leestafel met een grote kop cappuccino en
muffins uit onze eigen bakkerij met keuze uit diverse magazines en dag­
bladen. ’s Avonds genieten van een (vegetarische) dagschotel of heerlijk
à la carte dineren.
De lunchkaart biedt een keur aan creatieve broodjes en originele gerechten.
TIP voor na een concert of voorstelling: tot middernacht serveren we onze
‘Night Bite’: sweet, fresh, special of traditional...geniet van deze parade
van lekkernijen en sensatie van smaak!
In de zomer is het ruime terras een echte hotspot. Aan de gezellige
buitenbar kun je vast een drankje drinken terwijl je een keuze maakt
uit de gevarieerde kaart...
Het hechte team straalt enthousiasme en toewijding uit...
Van harte welkom bij Sam Sam!
Sam Sam Café
met Eetgelegenheid
Oude Markt 15-17
7511 GA Enschede
053-4303929
www.samsam-enschede.nl

31
Colofon
Vereniging Vrienden Nationale Reisopera
Bestuur
Dennis Bouwman | Voorzitter
Henk Hoving | Penningmeester
Maria Kranendonk | Secretariaat /Leden administratie
Nel van Duuren | Operareizen/Contactpersonen
Fenny Koffijberg
Lidmaatschap
VriendenPas | g 20,–
VriendenPlusPas | g 30,–
Jongerenpas | g 10,-
(VriendenPlusPas inclusief programmaboeken)
Te voldoen aan het begin van het verenigingsjaar dat loopt
van 1 januari t/m 31 december.
Het lidmaatschap wordt automatisch verlengd, tenzij uiterlijk
vier weken voor het verstrijken van het verenigingsjaar schriftelijk
is opgezegd bij het secretariaat.
Bankrekening 44 51 41 387
t.n.v. Vrienden Nationale Reisopera | Enschede
Ereleden | Piet Goedemoed, Louwrens Langevoort,
Ans Wijtmans, Tony de Haan
Secretariaat en Ledenadministratie
Breemarsweg 479 | 7555 KA Hengelo
074 29 14 099
info@vriendenreisopera.nl
leden@vriendenreisopera.nl
Het bestuur verzoekt leden die een nieuw of ander emailadres
hebben gekregen, dit door te geven aan ons secretariaat:
info@vriendenreisopera.nl.
Nationale Reisopera
Postbus 1321 | 7500 BH Enschede | 053 4878500
info@reisopera.nl | www.reisopera.nl
Opera Informa
Uitgever | Vereniging Vrienden Nationale Reisopera
Redactie | Hinke Wissink, Fenny Koffijberg
Vaste medewerkers | Wim Stam, Puck Kooij
Opmaak | Gerrit Ebbink bNO | post@gerritebbink.nl
Webmaster | Wij maken Het, Eefde | post@wijmakenhet.nl
Druk | SWB Grafisch Bedrijf, Hengelo
Aan dit nummer werkten verder mee
Lidwiene Vermeij, Benjamin Rous
Foto’s
Le nozze di Figaro © Hermann & Clärchen Baus
Figaro in four quartets © Bastiaan van Musscher
Lucia di Lammermoor © Marco Borggreve
Puck Kooij © Lukie Oosterhuis
Redactieadres
Redactie Opera Informa
redactie@vriendenreisopera.nl
www.vriendenreisopera.nl
www.facebook.com/vriendenreis
De standpunten in de artikelen zijn niet altijd die van redactie
en/of bestuur. De verantwoordelijkheid ligt bij de auteur. De
redactie behoudt zich het recht voor toegezonden artikelen in
te korten of niet te plaatsen.
Overname van (gedeelten van) artikelen is alleen toe gestaan
na schriftelijke toestemming van de uitgever.
Opera Informa verschijnt vier keer per jaar.
©2011 Vereniging Vrienden Nationale Reisopera
Zie voor advertentietarieven: www.vriendenreisopera.nl