presentatie
presentatie
presentatie
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Psychosociale<br />
interventies bij dementie<br />
Brussel, 24.5.2012<br />
Dr. An Haekens<br />
P.Z. Broeders Alexianen,<br />
Tienen
Inleiding<br />
• Wat betekent de confrontatie met de ziekte voor<br />
de betrokkene?<br />
• Waar heeft hij/zij nood aan?<br />
• Voor welke problemen komt hij/zij te staan?<br />
• Wat kan hem/haar gerust stellen of troosten?<br />
• Wat kan helpen hem/haar zo lang mogelijk zijn<br />
autonomie of waardigheid te behouden?<br />
• Waar heeft de familie nood aan?<br />
Geen eenduidig antwoord. Noden evolueren in de<br />
loop van het proces en noden wisselen van<br />
persoon tot persoon…<br />
BROEDERS ALEXIANEN<br />
Psychiatrische kliniek Tienen
Nieuwe perspectieven<br />
• Retrogenese (Barry Reisberg)<br />
• BPSD (Behavioural and<br />
Psychological Symptoms in<br />
Dementia)<br />
• Persoonlijkheid en hechting<br />
• Niet-farmacologische interventies:<br />
een overzicht<br />
• Besluit<br />
BROEDERS ALEXIANEN<br />
Psychiatrische kliniek Tienen
Retrogenese (Barry Reisberg)<br />
• Degeneratieve mechanismen die<br />
optreden tijdens een<br />
dementieproces vormen als het<br />
ware het spiegelbeeld van het<br />
normale ontwikkelingsproces van<br />
een kind tot volwassenheid<br />
• Stadia (FAST - functional<br />
assesment staging)<br />
BROEDERS ALEXIANEN<br />
Psychiatrische kliniek Tienen
Stadia volgens Reisberg<br />
Stadium 1 Normale oudere<br />
Cognitie Vrij van cognitieve problemen<br />
Functioneren Vrij van symptomen<br />
Vrij van functionele achteruitgang<br />
Stemming Vrij van gedragsstoornissen door alzheimer en<br />
stemmingsstoornissen<br />
BROEDERS ALEXIANEN<br />
Psychiatrische kliniek Tienen
Stadia volgens Reisberg<br />
Stadium 2 Normale ouderdomsvergeetachtigheid<br />
Cognitie Moeilijker onthouden van namen dan 10 jaar<br />
geleden, niet meer herinneren waar dingen<br />
geplaatst werden<br />
Functioneren Beginnende woordvindingsproblemen en<br />
concentratiestoornissen, niet opgemerkt door<br />
vertrouwde personen<br />
Stemming Subjectieve klachten van vergeetachtigheid<br />
BROEDERS ALEXIANEN<br />
Psychiatrische kliniek Tienen
Stadia van Alzheimer volgens Reisberg<br />
BROEDERS ALEXIANEN<br />
Psychiatrische kliniek Tienen<br />
Stadium 3 Milde cognitieve problemen (Mild cognitive<br />
impairment)<br />
Cognitie Subtiele tekortkomingen die enkel opgemerkt<br />
worden door vertrouwde personen<br />
Functioneren Subtiele tekortkomingen die enkel opgemerkt<br />
worden door vertrouwde personen<br />
Professioneel functioneren vermindert<br />
Geen/moeilijk aanleren van nieuwe vaardigheden<br />
Organiseren van bv. etentje voor vrienden =<br />
complexere sociale aangelegenheden lopen<br />
moeilijk<br />
Beginnende concentratiestoornissen<br />
Stemming Zich angstig voelen
Stadia van Alzheimer volgens Reisberg<br />
Stadium 4 Milde Alzheimer<br />
Cognitie Duidelijke tekorten in korte termijn geheugen:<br />
recente gebeurtenissen niet herinneren,<br />
verminderde oriëntatie in tijd<br />
BROEDERS ALEXIANEN<br />
Psychiatrische kliniek Tienen<br />
Functioneren Verminderde mogelijkheden mogelijkheden om complexe<br />
instrumentele handelingen uit te voeren (bv.<br />
boodschappen doen, eten voor anderen maken,<br />
financiën beheren,…)<br />
Stemming Afvlakking van affect (minder emotionele<br />
reacties), als psychische verdedigingreactie op<br />
bewustwording van tekortkomingen?
Stadia van Alzheimer volgens Reisberg<br />
Stadium 5 Matige Alzheimer<br />
Cognitie Lange termijn geheugen: niet of wisselend<br />
herinneren van belangrijke gebeurtenissen in<br />
eigen leven en in de wereld, probleem om van<br />
20-2 te tellen, jaartal niet meer<br />
kennen,…(wisselend)<br />
BROEDERS ALEXIANEN<br />
Psychiatrische kliniek Tienen<br />
Functioneren Beginnende tekorten in ADL activiteiten. Meest<br />
karakteristieke: niet mogelijk gepaste kledij te<br />
kiezen<br />
Stemming Achterdocht, kwaadheid, gedragsproblemen, …<br />
vanuit het niet meer onafhankelijk & catastrofe -<br />
vrij in de maatschappij te kunnen functioneren
Stadium 6 Matige tot ernstige Alzheimer<br />
Cognitie<br />
Ernstige tekorten: geen belangrijke gebeurtenissen, huidig<br />
adres, naam ouders, verwarring personen,probleem tellen van<br />
10 tot 1.<br />
Functioneren 6A Hulp nodig bij het aankleden<br />
Stemming<br />
BROEDERS ALEXIANEN<br />
Psychiatrische kliniek Tienen<br />
6B Niet zelfstandig kunnen baden, (regelen temperatuur)<br />
en verlies andere vaardigheden van dagelijkse hygiëne<br />
6C Het toiletgebeuren niet zelfstandig kunnen uitvoeren<br />
6D Urine incontinentie<br />
6 E Fecale incontinentie<br />
Daling van verbale mogelijkheden, stotteren, neologismen,<br />
verarmde spraak<br />
Heel duidelijk en storend door het niet kunnen kanaliseren van energie<br />
naar productieve activiteiten<br />
Gejaagd, op en neer lopen, dingen verplaatsen, nutteloze en ongepaste<br />
activiteiten<br />
Verbale (fysieke) uitbarstingen door angst, frustratie, schaamte<br />
Angst alleen gelaten te worden
Stadium 7 Ernstige Alzheimer<br />
Cognitie<br />
Functionaliteit 7<br />
A<br />
Stemming<br />
7<br />
B<br />
7<br />
C<br />
Spraakvermogen daalt: enkele begrijpelijke<br />
woorden<br />
Eén begrijpelijk woord<br />
Niet meer zelfstandig kunnen rondwandelen<br />
7 Niet meer zelfstandig kunnen opzitten<br />
D<br />
7<br />
7<br />
F<br />
Niet meer kunnen glimlachen, enkel nog<br />
Egrimassen<br />
Niet meer kunnen het hoofd rechtop houden<br />
Fysieke rigiditeit die evolueert tot contracturen<br />
Primitieve neurologische reflexen (o.a.grijp- en<br />
zuigreflex)<br />
BROEDERS ALEXIANEN<br />
Psychiatrische kliniek Tienen
• Noden evolueren doorheen het<br />
ziekteproces<br />
• In elke fase: op zoek naar een<br />
gepast antwoord<br />
BROEDERS ALEXIANEN<br />
Psychiatrische kliniek Tienen
Gemiddelde<br />
leeftijd<br />
Verworven versus verloren mogelijkheden Alzheimer stadium<br />
Adolescentie Werkbekwaamheid Stadium 3<br />
Late kindertijd Eenvoudige financiële handelingen(vb betaling<br />
bakker)<br />
Midden<br />
kindertijd<br />
Vroege<br />
kindertijd Zichzelf aankleden<br />
Peutertijd<br />
Milde cognitieve<br />
problemen<br />
BROEDERS ALEXIANEN<br />
Psychiatrische kliniek Tienen<br />
Stadium 4<br />
Milde alzheimer<br />
Eigen kledij kunnen kiezen Stadium 5<br />
Douche<br />
Zelfstandig naar het toilet gaan<br />
Zindelijk voor urine<br />
Zindelijk voor stoelgang<br />
5-6 woorden spreken<br />
1 woord spreken lopen<br />
Zitten<br />
Lachen<br />
hoofd recht houden<br />
Stadium 6<br />
A<br />
B<br />
C<br />
D<br />
E<br />
Stadium 7<br />
A<br />
B<br />
C<br />
D<br />
E<br />
F
BROEDERS ALEXIANEN<br />
BROEDERS Psychiatrische ALEXIANEN<br />
kliniek Tienen<br />
Psychiatrische kliniek Tienen
• Een baby kan na 4 tot 12 weken zijn hoofdje recht<br />
houden. Stadium 7F: deze mogelijkheid gaat verloren…<br />
• Vanaf 8 tot 16 weken: baby begint - bij dementie gaat dit<br />
verloren in stadium 7E<br />
• Een baby: vanaf 6 tot 9 maanden zonder hulp rechtzitten.<br />
In stadium 7C gaat dit verloren…<br />
• Ook in dit zevende stadium verdwijnt de mogelijkheid tot<br />
zelfstandig te stappen - een baby kan vanaf ongeveer<br />
een jaar zelf stappen…<br />
• Tussen 2 en drie jaar wordt een peuter zindelijk voor<br />
stoelgang – bij iemand met dementie verdwijnt dit in<br />
stadium 6E.<br />
• 4 jaar: zelfstandig wassen/douchen – 6B<br />
• 5 jaar: zelfstandig aankleden – 6A.<br />
• Tussen 8 en 12 jaar: meer complexe activiteiten<br />
zelfstandig (een eenvoudige maaltijd bereiden, naar de<br />
winkel gaan, eenvoudige financiële transacties….)<br />
BROEDERS ALEXIANEN<br />
Psychiatrische kliniek Tienen
Toepassingen voor de zorg<br />
• Nood aan zorg en supervisie is<br />
vergelijkbaar in overeenkomstig stadium<br />
• Variatie in interesse en activiteiten<br />
– Activiteiten die kinderen leuk of kinderachtig<br />
vinden – in overeenkomstig stadium<br />
weerspiegelt dit zich als activiteiten die als<br />
aangenaam of vernederend worden<br />
aangevoeld<br />
– Diversiteit tussen kinderen van 12j is veel<br />
groter dan tussen kinderen van 1 jaar. Zo<br />
ook is de diversiteit tussen ouderen met<br />
dementie in stadium 4 veel groter dan de<br />
diversiteit van ouderen in stadium 7a<br />
BROEDERS ALEXIANEN<br />
Psychiatrische kliniek Tienen
Toepassingen voor de zorg<br />
• Even grote kwetsbaarheid<br />
– Kind is kwetsbaar voor sociale deprivatie, tekort aan zorg,<br />
fysieke mishandeling<br />
– Stadium 7 patiënt is even kwetsbaar voor die zaken…<br />
• Herinneringen – emotionele geheugen<br />
• Huilen – brabbelen<br />
• Keuzevrijheid<br />
• Fysieke beweging/motorische ontwikkeling<br />
– Voor goede ontwikkeling moet een kind kunnen bewegen en<br />
dingen kunnen aanleren (eten, aankleden, met bal spelen…)<br />
– Zelfde dingen zijn belangrijk om te behoeden voor snelle<br />
achteruitgang<br />
• Fixeren?<br />
BROEDERS ALEXIANEN<br />
Psychiatrische kliniek Tienen
Retrogenese<br />
• Aanknopingspunten om op respectvolle,<br />
gepaste wijze en individuele manier met<br />
ouderen met dementie om te gaan<br />
• Geen twee personen die zelfde proces<br />
doormaken<br />
– Type dementie, specifieke gebieden in<br />
hersenen, …<br />
– Emotionele aspecten<br />
• Laatste jaren meer aandacht<br />
• Verschil in besef van de aandoening<br />
• Gedrag, persoonlijkheid<br />
• Grootste impact op kwaliteit van leven<br />
• Bijna alle patiënten met dementie<br />
BROEDERS ALEXIANEN<br />
Psychiatrische kliniek Tienen
Psychologische en gedragsaspecten bij dementie<br />
(BPSD: behavioral en psychological symptoms of<br />
• Depressie<br />
• Angst<br />
• Apathie<br />
• Euforie<br />
• Prikkelbaarheid<br />
dementia)<br />
• Wanen en waanachtige ideeën<br />
• (visuele) hallucinaties<br />
• Stoornissen in motorische functies<br />
• Agitatie<br />
• Stoornissen in het dag- en nachtritme<br />
• Veranderingen in eetlust en eetgedrag<br />
BROEDERS ALEXIANEN<br />
Psychiatrische kliniek Tienen
• Zware belasting<br />
– Voor patiënt<br />
BPSD<br />
– voor familie/omgeving<br />
• Complex samenspel van<br />
biologische, sociale en<br />
psychologische factoren<br />
– persoonlijkheid<br />
BROEDERS ALEXIANEN<br />
Psychiatrische kliniek Tienen
Persoonlijkheid en hechting<br />
• Beginnende dementie:<br />
persoonlijkheidsveranderingen<br />
• Link tussen persoonlijkheid en<br />
dementie?<br />
• Meer onderzoek nodig!<br />
• Pathoplastische invloed van<br />
persoonlijkheidskenmerken op<br />
verschijningsvorm van dementie<br />
BROEDERS ALEXIANEN<br />
Psychiatrische kliniek Tienen
• Bowlby<br />
• Veilige hechting<br />
– Kinderen<br />
– Gans volwassenen leven<br />
– Oudere dag<br />
– Dementie<br />
• Miesen: ‘ouder fixatie’<br />
– Hechtingsgedrag<br />
Hechting<br />
– Herinneringen aan ouders als belangrijkste<br />
hechtingsfiguren<br />
– Verband tussen vroeger hechtingspatroon<br />
en emotionele symptomen tijdens<br />
dementie?<br />
• Meer onderzoek!<br />
BROEDERS ALEXIANEN<br />
Psychiatrische kliniek Tienen
Niet-medicamenteuze interventies<br />
• Review van Olazaran & Reisberg<br />
• Cochrane database review<br />
• KCE rapport 2011<br />
BROEDERS ALEXIANEN<br />
Psychiatrische kliniek Tienen
1. INTERVENTIES DIE EEN GUNSTIG EFFECT<br />
OP DE COGNITIE ZOUDEN HEBBEN<br />
• ROT<br />
– Gebrek aan studies<br />
– Structuur, oriëntatie, voorspelbaarheid<br />
• Cognitieve stimulatie en training<br />
– KCE: ‘moderate quality of evidence’<br />
• Zowel op individueel als groepsniveau<br />
• Effect op cognitie, ADL, gedrag, stemming,<br />
welbevinden van de mantelzorger<br />
– Cochrane: geen evidentie<br />
• Counseling of training van de patiënt voor<br />
gedragsproblemen<br />
– Geen conclusies<br />
BROEDERS ALEXIANEN<br />
Psychiatrische kliniek Tienen
2. INTERVENTIES DIE EEN GUNSTIG EFFECT<br />
OP DE EMOTIE ZOUDEN HEBBEN<br />
• Reminiscentie<br />
– Ophalen van herinneringen, activiteiten…<br />
– Enkele kleine studies: + effect<br />
• Cognitie, stemming, gedrag, stress bij mantelzorgers<br />
• Kennis van het team over de achtergrond van patiënten<br />
verhoogde!<br />
– Onvoldoende evidentie<br />
• Validation<br />
BROEDERS ALEXIANEN<br />
Psychiatrische kliniek Tienen<br />
– Respect en aanvaarding van realiteit en waarheid van<br />
de persoon met dementie<br />
– RCT’s: te beperkt voor conclusies
3. INTERVENTIES DIE EEN SENSORISCHE<br />
VERSTERKING TOT GEVOLG KUNNEN HEBBEN<br />
• Snoezelen<br />
– Onvoldoende evidentie<br />
• Massage en aanraking<br />
– Studies zijn positief maar<br />
onvoldoende evidentie<br />
– Belang van aanraking!<br />
• Aromatherapie<br />
– Aanwijzingen van + effect<br />
maar onvoldoende<br />
evidentie<br />
• Relaxerend, slaap, pijn,<br />
depressieve symptomen<br />
BROEDERS ALEXIANEN<br />
Psychiatrische kliniek Tienen
• Simulated presence therapy<br />
BROEDERS ALEXIANEN<br />
Psychiatrische kliniek Tienen<br />
– Vertrekt vanuit hechtingstheorie: video of<br />
bandopname met stem van een vertrouwde ander die<br />
positieve herinneringen vertelt<br />
– Conflicting evidence<br />
• Lichttherapie<br />
- geen evidentie<br />
• Muziektherapie<br />
– Onvoldoende evidentie<br />
– Toch belangrijk!
4. DAGELIJKSE ACTIVITEITEN<br />
• Activiteitentherapieën<br />
– Puzzelen, knutselen….<br />
– Te weinig onderzoek om conclusies uit<br />
te trekken<br />
• Interventies om de ADL-functies te<br />
verbeteren<br />
– Continentietraining, maaltijd, bij<br />
wassen en aankleden….<br />
– Olazaran: gunstig effect<br />
– Andere: geen effect<br />
BROEDERS ALEXIANEN<br />
Psychiatrische kliniek Tienen
5. FYSIEKE ACTIVITEIT<br />
• KCE: evidentie voor positief effect<br />
van oefenprogramma’s op het<br />
welbevinden, de functionele<br />
mogelijkheden, fysiek functioneren<br />
en stemming.<br />
BROEDERS ALEXIANEN<br />
Psychiatrische kliniek Tienen
6. COMMUNICATIE/INTERACTIE/<br />
INTERVENTIES IN DE RELATIE<br />
• - geen studies over interpersoonlijke<br />
therapie…<br />
- twee reviews rapporteerden over<br />
communicatieinterventies: geen<br />
conclusies te trekken<br />
- werken met dieren: geen conclusies<br />
BROEDERS ALEXIANEN<br />
Psychiatrische kliniek Tienen
7.VERANDERINGEN IN DE<br />
OMGEVING<br />
• Aanpassen van de omgeving<br />
– Aanpassingen in huis (nieuwe<br />
technologieën).<br />
– Te weinig onderzoek voor conclusies<br />
– Veel nieuwe initiatieven!<br />
• Speciale verzorgingsafdeling<br />
– er is zo goed als geen onderzoek<br />
BROEDERS ALEXIANEN<br />
Psychiatrische kliniek Tienen
8. VOEDING<br />
• één RCT die gesponserd was door<br />
een voedingsbedrijf: gunstig effect<br />
van voeding op geheugen<br />
BROEDERS ALEXIANEN<br />
Psychiatrische kliniek Tienen
9. INTERVENTIES PRIMAIR<br />
GEFOCUST OP DE VERZORGERS<br />
• Opleiding van basismedewerkers<br />
– ‘Moderate quality of evidence’ dat<br />
opleiding van medewerkers een<br />
gunstig resultaat heeft op het<br />
fixeerbeleid.<br />
– Een studie kon een gunstig effect op<br />
gedragssymptomen aantonen.<br />
• Dagopvang<br />
– Geen effect voor mantelzorgers<br />
BROEDERS ALEXIANEN<br />
Psychiatrische kliniek Tienen
10. INTERVENTIES VOOR DE<br />
INFORMELE ZORGDRAGERS EN<br />
PATIENTEN THUIS<br />
• Psychoeducatie & psychosociale<br />
interventies voor mantelzorgers<br />
– KCE: ‘moderate quality of evidence’<br />
– Gevoel van welbevinden, stemming, Qol,<br />
draaglast….<br />
– De resultaten zijn positief als het gaat om<br />
‘multicomponent interventies’<br />
– 1 RCT van hoge kwaliteit: combinatie van<br />
huisbezoeken door casemanager,<br />
psychoeducatie & supportgroepen voor<br />
mantelzorgers. Na 6 m duidelijk verbetering<br />
van QoL die na 12m nog steeds aanwezig<br />
was<br />
BROEDERS ALEXIANEN<br />
Psychiatrische kliniek Tienen
• Interventies om een opname in een<br />
WZC uit te stellen<br />
– Olazarin: ‘multicomponent’ interventies:<br />
duidelijk effect hadden op het moment van<br />
opname in een WZC in vergelijking met de<br />
‘gewone zorg’<br />
• Individuele assesment, informatie,<br />
counseling, support<br />
• Skill training, dagopvang, support<br />
groepen, voortdurende beschikbaarheid<br />
van een therapeut<br />
– KCE: ‘moderate quality of evidence’ voor<br />
multicomponent interventies om een opname<br />
in een WZC uit te stellen.<br />
BROEDERS ALEXIANEN<br />
Psychiatrische kliniek Tienen
Samengevat…<br />
Combinatie van verschillende interventies!<br />
• Structuur, voorspelbaarheid, oriëntatiepunten<br />
• Cognitieve stimulatie & training, activiteiten<br />
• Reminiscentie<br />
• ADL- training<br />
• Fysieke activiteiten<br />
• Gepaste aanraking<br />
• Bejegening! (validation – belevingsgericht)<br />
• (aromatherapie)<br />
• Muziek<br />
• Opleiding van basismedewerkers<br />
• Goede omkadering van mantelzorgers:<br />
trajectbegeleiding, ondersteuning, telefonisch,<br />
psychoeducatie, …<br />
BROEDERS ALEXIANEN<br />
Psychiatrische kliniek Tienen
• Combinaties van interventies op maat van<br />
individuele patiënt<br />
• Dementieconsulent?<br />
– Volgt ganse traject, bereikbaar en beschikbaar<br />
– Support (individueel, support/gespreksgroepen)<br />
– Psycho-educatie<br />
– Wegwijs in het doolhof van zorgaanbod<br />
• Vroegtijdige zorgplanning<br />
• Nieuwe technologieën<br />
BROEDERS ALEXIANEN<br />
Psychiatrische kliniek Tienen
Besluit<br />
• Persoon met dementie en zijn beleving<br />
centraal<br />
• Persoon met dementie = meer dan een ‘falend<br />
brein’<br />
• Persoon met levensverhaal, relaties,<br />
persoonlijkheid, coping, hechtingsstijl<br />
• Zorg en omkadering van patiënt en familie op<br />
maat….<br />
• Maatschappelijk opdracht om sociale,<br />
relationele, spirituele netwerk in stand te<br />
houden en te versterken om zo veel mogelijk<br />
de persoonlijke identiteit van de persoon met<br />
dementie te behoeden<br />
BROEDERS ALEXIANEN<br />
Psychiatrische kliniek Tienen
Psychosociale<br />
interventies bij dementie<br />
BROEDERS ALEXIANEN<br />
Psychiatrische kliniek Tienen
Change language