Het voltooid deelwoord in Semiotaxis - Nederlandse Taalkunde

•
•
Het voltooid deelwoord in Semiotaxis
1 Vooraf
ElS ElffErS*
Het Nederlandse voltooid deelwoord (VD) is voor grammatici van oudsher een weerbarstige
categorie. Doordat het zowel deel uitmaakt van het systeem van werkwoordstijden
(Jan werkt- Jan heeft gewerkt) en -wijzen (Jan snijdt het brood – Het brood wordt door Jan gesneden)
als allerlei gebruikswijzen kent die aansluiten bij die van het adjectief (het gesneden
brood; Hij verkoopt het brood gesneden) is het een hybride en moeilijk afgrensbare categorie.
Voor taalkundigen als Ebeling, die, conform het één-vorm-één-betekenisprincipe, een unificerende
beschrijving van taaltekens nastreven, is het VD juist “door zijn gecompliceerde
karakter […] een echte uitdaging” (De Haan (1997: 90), geciteerd in Ebelings Semiotaxis, p.
387). 1 In de volgende paragrafen komt Ebelings antwoord op deze uitdaging aan de orde.
2 Het VD in Semiotaxis: unificatie vs. diversificatie
Ebeling ziet de betekenis van het VD als samengesteld uit de betekenis van het discontinue
VD-morfeem (afwisselend aangeduid als g..en, g..d, ge..t of combinaties hiervan 2 ) en die van
de lexicale kern van het VD. Over de betekenis van het VD-morfeem doet Ebeling twee
soorten uitspraken:
a) unificerende uitspraken, waarbij als centraal kenmerk bisituationaliteit wordt genoemd.
Dit houdt in dat het VD betrekking heeft op twee situaties: het door het werkwoord
(waarvan het VD is afgeleid) uitgedrukte proces en de toestand die daar het gevolg van is
(na of tijdens het proces) (p. 383). Het gaat hier volgens Ebeling om “het belangrijkste
kenmerk” van het VD (p. 386). Hij ziet dit kenmerk tevens als het criterium om van een
“echt” VD te spreken (p. 395), en beschouwt het als een in het VD-morfeem besloten
eigenschap (p. 446, 448).
* Adres auteur: Mozartkade 11, 1077 DJ Amsterdam. E-mail: els.elffers@uva.nl
1 Zie Semiotaxis p. 11-18 voor Ebelings theoretische benadering conform het één-vorm-één-betekenisprincipe.
De behandeling van het VD is geconcentreerd op p. 381-404, maar daar ontbreekt het gebruik van het VD in
het worden-passief. Dit en enkele woordvolgordekwesties m.b.t. het VD worden besproken op p. 446-457. Het
imperativische gebruik (als in Opgelet!) wordt behandeld in het gedeelte dat over de infinitief gaat (p. 409-433);
daar wordt ook aandacht besteed aan IPP-verschijnselen.
2 Ik beperk mij hier tot de aanduiding g..t. Ebeling gaat er, evenals veel andere grammatici, van uit dat er bij
werkwoorden met een onscheidbaar voorvoegsel (bv. be-, ver-, ont-) sprake is van een formele alternant van het
morfeem, bestaande uit alleen het tweede deel van het circumfix (p. 403).
Nederlandse Taalkunde, jaargang 14, 2009-1
81

82
ELS ELFFERS
b) diversificerende uitspraken, waarbij het VD semantisch wordt opgesplitst in –uiteindelijk
– zes categorieën. In Ebelings symbolische notatie: BIS, PF, x HEEFT y 1 AAN zich,
RSL, SI en SE. Als eerste oriëntatie geef ik kort de betekenissen van de symbolen en de
bijbehorende -enige of meest typerende- gebruikswijze(n) van het VD:
- BIS (“bisituationaliteit” (in engere zin dan onder (a)): bij prenominaal gebruik, als
in de gevallen appel, de geplaagde leraar.
- PF (“perfectief”): in alle perfectische constructies, b.v. Zij heeft gelachen, Jan is onderzocht,
De appel is gevallen.
- x HEEFT y 1 AAN zich: bij pseudo-deelwoorden (VD’en die niet van een werkwoord
zijn afgeleid), als in de gemaskerde man. In de representatie heeft x, in dit
geval, betrekking op de man, y op het masker. 1 AAN staat, globaal gesproken, voor
“contact”. 3
- RSL (“resolution”): bij imperativisch gebruik, als in Even volgehouden!
- SI (“syntactische index”, een algemene aanduiding voor morfemen die geen eigen
betekenis aandragen, maar een “ordening” aanbrengen in andere betekenissen):
bij adjectivisch gebruik als in De chef is gehaat bij zijn ondergeschikten. De “ordening”
betreft hier de passieve interpretatie van het werkwoord.
- SE (“set expression”, een algemene aanduiding voor idiomatische combinaties):
bij van VD’en afgeleide adjectieven als verloren in de betekenis ‘reddeloos’; ook bij
b.v. gebogen in een gebogen neus (‘krom’), en bij VD’en met een onachterhaalbare
lexicale kern, als in gesjochten.
(a)- en (b)-uitspraken weerspiegelen twee verschillende onderzoeksstrategieën. (a) weerspiegelt
het door Ebeling expliciet beleden één-vorm-één-betekenisprincipe. Daarbij hoort
het streven naar heranalyse van betekenissen die in eerste instantie verschillend lijken als
varianten binnen een samenhangend semantisch cluster. (b) weerspiegelt het streven om
gesignaleerde betekenisverschillen juist het volle pond te geven en ze te verantwoorden
via verschillende (syntactisch-)semantische representaties. De benadering die deze strategie
bij uitstek volgde was de generatieve semantiek die rond 1975 opgeld deed en waar
Ebeling zich, blijkens het slot van zijn boek, verwant mee voelt (p. 506). 4
De (a)- en (b)-strategie staan haaks op elkaar en Ebeling komt via (b) dan ook tot
beschrijvingen die weinig stroken met het door hem aanvaarde één-vorm-één-betekenisprincipe,
dat (a) impliceert. Vele inconsistenties zijn het gevolg. Weliswaar tracht Ebeling
althans enkele van de zes (b)-varianten te presenteren als semantisch met elkaar samenhangend
– er zou sprake zijn van polysemie doordat ze het kenmerk ‘bisituationaliteit’ (in
ruimere zin) delen 5 – maar deze pogingen zijn zo halfslachtig en weinig overtuigend dat
van serieuze unificatie geen sprake is. Ik licht dit toe:
3 Zie p. 259. Met het linksgeplaatste subscript worden polyseme varianten van semantische elementen
onderscheiden. Bij AAN ontbreken deze echter; het subscript had dus weggekund.
4 Ebeling ziet Seurens “Semantische Syntaxis” als de enige nazaat van deze richting. Hij kan zich in Seurens
benadering vinden, maar heeft ook bezwaren (p. 506-513).
5 Anders dan in de generatieve semantiek, zijn bij Ebeling de in kapitalen gepresenteerde elementen, die de
bouwstenen van zijn syntactisch-semantische representaties vormen, geen semantische primitieven. Sommige
worden zeer uitvoerig gedefinieerd, andere worden slechts kort of alleen via een voorbeeld toegelicht.

•
Het voltooid deelwoord in Semiotaxis
Het gaat om de varianten BIS, PF en ’x HEEFT y 1 AAN zich’. Bij alledrie is volgens Ebeling
sprake van bisituationaliteit. Maar van de eerdergenoemde voor deze eigenschap kenmerkende
twee-eenheid van “proces” en “resulterende toestand” blijft in de praktijk weinig
over. Bij BIS acht Ebeling deze dualiteit in feite slechts van toepassing op intransitieve constructies,
waarin de toestand altijd op het proces volgt, als in de gevallen appel (p. 383). Bij
transitieve constructies, waarin soms sprake is van gelijktijdigheid van proces en toestand,
als in de geplaagde leraar, geldt opeens een heel andere twee-eenheid: die van tweemaal het
proces, eenmaal vanuit het perspectief van de agens (de plagende leerlingen) en eenmaal
vanuit het perspectief van de patiens (de leraar) (p. 385). Bij PF wordt de ”resulterende
toestand” terloops vervangen door een “reminiscentie” aan het eerdere proces, waardoor
de dualiteit samenvalt met die van meer traditionele beschrijvingen van het perfectum:
“werking” (verleden) waarop vanuit het “referentiepunt” (heden) wordt teruggeblikt (p.
390). 6 Het gaat wel steeds om twee elementen, maar daarmee houdt de gelijkenis op.
Bij ‘x HEEFT y 1 AAN zich’ is zelfs van twee elementen niet serieus sprake. Van bisituationaliteit
zou sprake zijn omdat de in b.v. gerokt beschreven toestand moet zijn “ingetreden
als gevolg van een proces” (het aantrekken van de rok, p. 403). Onnodig te zeggen
dat, zo opgevat, bisituationaliteit van toepassing is op vrijwel alle predikaten en attributen,
en dus onbruikbaar is om het VD te karakteriseren. 7
Bij de overige drie VD-categorieën is er geen sprake van bisituationaliteit. 8 Het totaalbeeld
is er, kortom, één van halfslachtige en daardoor mislukte pogingen tot een integrale,
unificerende beschrijving van het VD. Daarmee is echter nog niets gezegd over Ebelings
deel-analyses van de verschillende gebruikswijzen van het Nederlandse VD. Daarover gaat
de volgende paragraaf.
3 Het VD vergelijkenderwijs
Ebelings beschrijving van het VD is (alleen al door het gehanteerde descriptieve apparaat)
uitzonderlijk, maar tegelijk ook nauw verweven met de rijke neerlandistische traditie van
VD-onderzoek, begonnen met Kern (1912), en voortgezet in recenter taalkundig werk van
o.a. Sassen, Van der Wal, en De Haan, werk waarin bovendien vaak het één-vorm-éénbetekenisprincipe
een sturende functie vervult. Ebeling ontwikkelt zijn ideeën in – soms
uitvoerige – discussie met deze traditie. Hieronder bekijk ik zijn visie per onderdeel vanuit
dit ruimere perspectief.
3.1 Werkwoordelijk-adjectivisch
Bij Ebeling zijn VD’en BIS of PF “al naar gelang van de syntactische positie” (p. 394). Dat
betekent dat een prenominaal VD nooit het “terugblikkende” karakter van PF kan hebben,
ook niet als er sprake is van een echte beknopte bijzin, als in de niet door de slager geslachte
6 Vgl. b.v. par. 2.4.8.4 van de ANS.
7 Ebeling erkent dat van dit type bisituationaliteit geen sprake kan zijn bij woorden als breedgeschouderd, waar
zo’n proces niet zonder science fiction denkbaar is, maar hij handhaaft ook hier zijn analyse (p. 403).
8 Hoewel SI op p. 393 wordt geïntroduceerd vanwege het ontbreken van bisituationaliteit, wordt er bij de
toepassing van SI op het worden-passief, en ook bij RSL, wel een (voor mij niet interpreteerbaar en in de
semantische representatie niet uitgedrukt) verband met bisituationaliteit gelegd (p. 419 en 448).
83

84
ELma BLom En SiEBE ELS DE ELFFERS
KoRtE
lammeren (p. 400). Omgekeerd kan een predicatief gebruikt VD nooit het “toestandskarakter”
van BIS krijgen: ook in de “burgerlijke staat”-lezing van Hij is getrouwd is sprake van
PF (p. 394). Op dit punt ligt Ebeling achter op de traditioneel-grammaticale traditie, die in
beide posities werkwoordelijk èn adjectivisch gebruik onderscheidt.
Veel recent onderzoek gaat een stap verder dan de traditionele analyse. Men probeert
via een unificerende beschrijving recht te doen aan de vloeiende en context-afhankelijke
interpretatieve overgangen tussen werkwoordelijk en adjectivisch gebruik van het VD,
b.v. in zinnen als Het boek is gebonden, en tevens aan het feit dat het VD, óók in geval van
puur werkwoordelijk gebruik, een eigenschap noemt van het subject of het object. Dit
wordt verantwoord door het VD te analyseren als in de eerste plaats toestands-aanduidend;
het achterliggende proces treedt in wisselende mate op de voorgrond. Slechts VD’en van
immutatieve intransitiva als lachen en slapen duiden uitsluitend een proces aan; een resulterende
toestand is door de aard van deze werkwoorden niet denkbaar. Alleen bij dit type
werkwoorden fungeert het VD + hebben louter als markeerder van het “terugblikkende”
perfectum (vgl. b.v. Van der Wal 1986: 66-68).
Ebeling onderschrijft deze laatste visie, maar bewandelt in zijn beschrijving de omgekeerde
weg. Hij postuleert ten behoeve van werkwoorden als lachen etc. PF, en beschrijft
vervolgens alle constructies met hebben/zijn + VD als gevallen van PF. Daardoor kan niet
worden verantwoord dat bij de perfecta van andere typen werkwoorden de toestandsbetekenis
bij subject of object wel degelijk een rol speelt. 9 A fortiori ontbreekt de mogelijkheid
om bij transitiva een onderscheid te maken tussen de met (im-)mutativiteit correlerende
interpretatie van de toestand als volgend op of (mogelijk) gelijktijdig aan het proces, vgl. De
soldaat is gedood (mutatief) vs. Die leraar is bemind (immutatief). Een gevolg hiervan is dat
uitsluitend ten behoeve van constructies die alleen de gelijktijdigheidslezing (die onverenigbaar
is met de PF-betekenis) toelaten, als De chef is gehaat bij zijn onderschikten, een
aparte VD-variant (SI) moet worden gepostuleerd.
Zelfs bij BIS komt de toestandbeschrijving in het gedrang, doordat Ebeling dit symbool
bij transitiva opvat als betrekking hebbend op het proces, “gedacht als twee situaties”, eenmaal
vanuit de agens en eenmaal vanuit de patiens (p. 385, 390). Terwijl bij Van der Wal
e.a. de resulterende toestand altijd centraal staat, zowel in b.v. de gesneuvelde soldaat als in
b.v. de gedode soldaat, is dat bij Ebeling alleen in het eerste (intransitieve) geval zo, en zou
de gedode soldaat twee beelden oproepen: (i) van een dodende tegenpartij en (ii) van een
soldaat die dit proces ondergaat. Zelfs bij immutatieve constructies als de geplaagde leraar,
feitelijk de bestaansreden van deze BIS-variant, is deze beschrijving gebrekkig (het perspectief
van plagende leerlingen is in werkelijkheid buiten beeld). Ook hier is Van der Wals
beschrijving in termen van een – in immutatieve gevallen soms met het proces gelijktijdige
– “resulterende toestand” niet alleen meer unificerend, maar ook empirisch adequater.
3.2 Het “patiens”-perspectief
Reeds in Kern (1912) wordt de toestand die het VD toekent gekoppeld aan de “participant”
die invloed ondergaat van het werkwoordelijke proces. Bij transitieve werkwoorden
9 Een uitzondering vormt Ebelings analyse van het VD in Hij heeft het boek gebonden als resp. BIS en PF (p. 392),
maar dit wordt niet doorgetrokken naar de -ook volgens Ebeling- gelijksoortige homonymie in Hij kreeg het
boek toegestuurd (p. 462).

Het voltooid deelwoord in Semiotaxis
als veroveren (mutatief) of leiden (immutatief) werkt het proces “van buitenaf” (in actieve
zinnen op het object, in passieve op het subject); bij intransitieve mutatieve werkwoorden
als vallen, arriveren werkt het “van binnenuit” (op het subject). Dit idee is sindsdien in talloze
varianten herhaald. 10
Ebeling ziet niets in dit idee, vanwege (een al te letterlijke interpretatie van) het begrip
‘patiens’, waarmee sommigen (bv. De Haan 1991 en 1997) de “aangedane” participant
aanduiden (p. 388). Zonder dit generaliserende idee moet echter per gebruikswijze worden
verantwoord op welke participant de VD-toestand betrekking heeft. Bij Ebeling gebeurt
dit in de BIS-gevallen via de zgn. “syntactische potentie” van BIS, een mechanisme dat bij
transitiva bewerkstelligt dat de object-valentie dominant is (p. 386). Bij het worden-passief
en bij adjectivische constructies als De chef is gehaat gebeurt het via SI.
PF is om theorie-technische redenen verstoken van syntactische potentie (p. 390).
Ebeling werkt ook niet, zoals de traditionele grammatica, met een onderscheid tussen
zijn als hulpwerkwoord van tijd en hulpwerkwoord van (tijd en) lijdende vorm. Het passieve
karakter van zinnen als Jan is onderzocht kan daardoor niet verantwoord worden. Een
beschrijving als die van De Haan, waarin het patiens-perspectief een centrale eigenschap
van het VD is, is dus, opnieuw, niet alleen meer unificerend, maar ook empirisch adequater
dan die van Ebeling
3.3 Pseudo-deelwoorden?
Vergelijkenderwijs staat, zoals blijkt uit het voorafgaande, voor Ebeling de toestand die uit
het werkwoordelijke proces resulteert in de betekenis van het VD veel minder centraal
dan voor andere auteurs. Een sterker toestands-perspectief leidt, zo bleek, tot adequatere
en meer unificerende beschrijvingen. Bij de minder prototypische VD’en, die bij Ebeling de
SE-groep en de x HEEFT y 1 AAN zich-groep vormen, geldt iets vergelijkbaars.
Sassen (1968) gaat uitvoerig in op deze categorieën. Hij laat zien:
a) dat zeer veel VD’en gebruikswijzen kennen waarbij uitsluitend de toestand in beeld
is en het proces vrijwel obsoleet is. Enkele voorbeelden: verlaten gebieden, een beperkte
voorraad, een gevoerde jas, een gewapende inbreker.
b) dat het aannemelijk is om, ook in gevallen waarin er geen werkwoord bestaat naast
een VD met een niet-werkwoordelijke kern, een co-existerend potentieel werkwoord
aan te nemen. Vaak blijken die werkwoorden in de loop van de tijd werkelijk
te ontstaan (de zgn. postparticipale werkwoorden; Sassen noemt als voorbeeld
ontschorsen).
Sassen verwerpt wegens (a) en (b) een strikte scheidslijn tussen (i) gewone VD’en, (ii)
van VD’en afgeleide adjectieven, en (iii) adjectieven die de VD-vorm hebben, maar niet
als afgeleid worden beschouwd. Dit biedt een empirisch bevredigend en unificerend perspectief.
Gevallen als een verloren zaak, een gebogen neus, die bij Ebeling als SE even onanalyseerbaar
zijn als zuivere idiomen, kunnen ingepast worden in het algemene beeld van hoe
10 Het tegenwoordig gehanteerde onderscheid tussen onaccusatieve en onergatieve werkwoorden, waarvan de eerste
een object-achtig subject hebben, is gebaseerd op ditzelfde idee. Zie Broekhuis (1997a en b).
85

•
86
ELma BLom En SiEBE ELS DE ELFFERS
KoRtE
VD’en zich kunnen gedragen. Ook ‘x HEEFT y 1 AAN zich’- gevallen als gemaskerd verliezen
hun uitzonderingspositie. Honorering van hun algemene VD-karakter schept bovendien
mogelijkheden tot verklaring van het feit dat menig pseudo-VD begint met een betekenisdragend
en – ook semantisch – echt werkwoordelijk voorvoegsel (vgl. verliteratuurd,
onthand, bebloemd vs. gebloemd). 11
3.4 Imperatief
Zelfs voor het marginale gebruik van het VD in imperativische zinnen bestaat een aantrekkelijkere
en meer unificerende verklaring dan de in Semiotaxis gepresenteerde. Ebeling
motiveert de VD-alternant RSL door te stellen dat Even volgehouden! zich onderscheidt
van het alternatief Even volhouden! “doordat het voornemen, de vastbeslotenheid [van de
toegesprokene], in de afbeelding wordt meegenomen” (p. 419). Plausibeler en theoretisch
aantrekkelijker is de beschrijving van Duinhoven (1984: 150). Kenmerkend voor de VDimperatief
is volgens hem, conform de algemene betekenis van het VD, het accent op de
te bereiken eindtoestand. In Nu de boeken ingepakt staat het einddoel centraal; “dat iemand
daartoe moet gaan inpakken is secundair”. In overeenstemming hiermee kan dit type
imperatief, eerder dan de gebiedende wijs Pak de boeken in!, een aansporing zijn (mede)
aan het adres van de spreker zelf.
4 ten slotte
Semiotaxis biedt een breed perspectief op de verschillende gebruikswijzen van het Nederlandse
VD; descriptief en theoretisch schiet Ebelings analyse echter tekort.
Dit laat onverlet dat Ebelings meer incidentele observationele passages, vaak (uitvoerige)
commentaren op werk van andere taalkundigen, bewondering afdwingen, met name
door de vasthoudendheid waarmee, juist op lastige punten, helderheid wordt nagestreefd.
Ik noem één voorbeeld: het betoog over een aan het meer gelegen villa vs. een aan het meer
liggende villa. In het eerste geval, maar niet in het tweede, zou het volgens Ebeling gaan om
meer dan louter een plaatsaanduiding: de villa wordt een eigenschap toegedacht als gevolg
van haar ligging; dankzij de ligging “heeft het huis iets”; dit verklaart z.i. de voorkeur voor
deze formulering in reclamefolders (p. 385).
Voor Ebelings sterk verbrokkelde totaalbeeld van het VD ben ik geneigd de eerdergenoemde
diversificerende onderzoeksstrategie als hoofdschuldige aan te wijzen 12 . Als
tweede schuldige beschouw ik het werken met symbolische notaties. Ebeling zelf motiveert
deze keuze expliciet: een notatie met symbolen is “niet alleen korter, maar vooral
ook exacter en minder dubbelzinnig en dus eenvoudiger te controleren dan een vagere,
impressionistische beschrijving“ (p. 14). Een notatie kan echter nooit exacter zijn dan de
inhoud die zij representeert. Dubbelzinnigheid en instabiliteit van de gerepresenteerde
11 Ebeling besteedt aandacht aan gevallen als behaard, maar zonder een verband te leggen met werkwoorden
met dit voorvoegsel. Hij beschrijft behaard m.b.v. het semantische element BE, dat “zich aan de buitenkant
bevindend” betekent (p. 403). Voor veel pseudo-deelwoorden is deze beschrijving inadequaat: bevriend,
bemiddeld, bejaard, bewolkt, bespraakt, bevreesd, bezorgd, behuisd, e.a.
12 Mogelijk heeft ook de gespreide behandeling van het VD in Semiotaxis (zie noot 1) hier een rol gespeeld.

Het voltooid deelwoord in Semiotaxis
inhoud kunnen bovendien juist in de hand worden gewerkt door een sterke focus op
het symbolische notatie-apparaat. Manco’s in de substantiële beschrijvingen die achter
de notatie schuilgaan worden daardoor juist minder goed waarneembaar en dus minder
controleerbaar. 13
• Bibliografie
ANS = W. Haeseryn, K. Romijn , G. Geerts, J. de Rooij & M.C. van den Toorn (red.)
(1997). Algemene Nederlandse Spraakkunst (2 dln). Groningen: Martinus Nijhoff/
Deurne: Wolters Plantyn.
Broekhuis, H. (1997a). Attributief en predicatief gebruikte deelwoorden. In: E.H.C.
Elffers-van Ketel, J.M. van der Horst & W.G. Klooster (red.), Grammaticaal spektakel.
Artikelen aangeboden aan Ina Schermer-Vermeer. Amsterdam: Vakgroep Nederlandse
Taalkunde UvA, 23-35.
Broekhuis, H. (1997b). Twee typen subject. Nederlandse Taalkunde 18, 35-51.
Duinhoven, A.M. (1984). Ban de bom! Over vorm en betekenis van de imperatief.
Nieuwe Taalgids 77, 148-156.
Evers, A. & M.A.C. Huybregts (1977). Transformationele Kern-Grammatika’s van het Nederlands
en het Duits. Utrecht: UWPL Nederlandse Uitgaven, 1.
Haan, S. de (1988). Over de logica van het tgg-onderzoek, Een kritiek op het taalkundig formalisme.
Enschede.
Haan, S. de (1991). Meaning and use of the Dutch perfect. In: J. Gvozdanović &
Th.A.J.M. Janssen (red.), The function of tense in texts. Amsterdam etc: North-Holland,
143-156.
Haan, S. de (1997). Grammaticale status en betekenis van het voltooid deelwoord in het
Nederlands. Een probleemverkenning. In: E.H.C. Elffers- van Ketel, J.M. van der
Horst & W.G. Klooster (red.), Grammaticaal spektakel. Artikelen aangeboden aan Ina
Schermer-Vermeer. Amsterdam: Vakgroep Nederlandse Taalkunde UvA, 89-101.
Kern, J.H. (1912). De met het participium praeteriti omschreven werkwoordsvormen in ‘t Nederlands.
Amsterdam: Verhandelingen KAW.
Sassen, A. (1968). Problems of pre-, post-, and co-existence and the word-class of past
participles in Dutch. Lingua 21, 400-416.
Wal, M.J. van der (1986). Passiefproblemen in oudere taalfasen. Dordrecht: ICG Printing.
13 M.b.t. problemen rond symbolische notatie biedt De Haan (1988) nog steeds de meest heldere en volledige
Nederlandstalige uiteenzetting. De Haan besteedt in par.3.5.2 aandacht aan de hier besproken valkuil:
taalkundige begrippen lijden vaak aan een gebrek aan praktische precisie, terwijl die “minstens zo belangrijk is
voor exactheid en controleerbaarheid in de wetenschap” als wiskundige exactheid. “Het gebruik van formules
en formalismen leidt hier de aandacht van af [d.w.z. van dit gebrek]” (p.45). Ebelings visie op de functie van
symbolische notatie is regelrecht ontleend aan de generatieve grammatica in haar beginfase. Reeds in 1977 is
deze visie door Evers en Huybregts weerlegd (zie ook De Haan 1988: 64-68).
87