finalVersion - Erasmus University Thesis Repository - Erasmus ...

Er is weinig geschreven over het amusement aan boord van cruiseschepen, hoewel dit van
belang is voor een onderzoek naar de verspreiding van cultuur via deze tak van de scheepvaart. In het
boek Welkom aan boord, van Bill Speckmann, wordt een blik achter de schermen gegeven, met aandacht
voor de mensen aan boord en hun ervaringen. 242 Speckmann begon zijn cruisecarrière in de jaren 1960
bij de Holland Amerika Lijn als ‘master of ceremonies’. Na enkele jaren werd hij ‘cruise director’ aan
boord van de grote cruiseschepen; hij en zijn staf waren volledig verantwoordelijk voor het
amusement aan boord. Speckmann beschrijft hoe er aan boord gedacht en gesproken werd over de
‘American Dream’: de vrijheid die men genoot, vergeleken met het leven aan wal, de kansen die er
lagen om succesvol en rijk te worden. Aan boord waren er veel feestjes en er wordt over een amateur-
talentenshow verhaald, waarbij de verhoudingen tussen de bemanning en de rijke, vrouwelijke
passagiers herhaaldelijk voor versieringen en spanningen zorgden. Oud-HAL-medewerkers betrek-
ken zulke ‘avonturtjes’ bij de toen heersende bedrijfscultuur, aldus Rotterdammer Joop Spanjersberg,
die aangeeft dat het aan boord (letterlijk en figuurlijk) ging om ‘de passagiers uitkleden’. 243
Het boek van Speckmann bevat bovendien een bemanningsschema, hetgeen de organisatie
van de cruiseschepen verheldert: behalve de maritieme functies (stuurman, hoofdwerktuigkundige),
was er een rol weggelegd voor bijv. een hotel-manager, een radio-officier en een cruise director. 244
Zodoende was er een onderscheid tussen het personeel voor entertainment, waaronder: hostesses,
musici, artiesten, stage-manager, dansers, croupiers, sportleraar, etc.; en het hotelpersoneel: stewards,
barkeepers, kapper, winkelpersoneel etc. Van het leven aan boord zijn diverse fotoreportages, die wel
verhelderend kunnen werken; het plezier en de comfort waarvan men geniet, is erg uitnodigend. 245
Het is aannemelijk dat de vele passagiers en het personeel aan boord langs deze weg ‘andere cultuur’
consumeerde, dan waar zij in hun dagelijks leven en eigen omgeving gebruik van zou maken.
Er is weleens geschreven dat de Holland Amerika Lijn ‘een vooraanstaande rol’ gespeeld
heeft bij ‘de ontwikkeling van de jazzmuziek en de opkomst van bigbands na de Tweede Wereld-
oorlog’. 246 Het is aannemelijk dat de ‘brug over de oceaan’ een belangrijke schakel geweest is in het
transatlantische cultureel verkeer. Toch is hier moeilijk bewijsmateriaal voor te vinden, met name
waar het de vooroorlogse periode betreft. De twintigers van toen, zouden nu meer dan honderd-
veertig levensjaren op de teller hebben. Bij gebrek aan scheepsmusici uit het Interbellum heb ik onder
meer in de HAL-archieven en -tijdschriften (tevergeefs) gezocht naar verhalen van en over die musici.
De archieven van de Holland Amerika Lijn zijn doorzocht, met name de recent ontsloten passagiers-
lijsten, om te zien wie er speelde op de HAL-schepen. Waren er carriere-kansen en muzikale
ontwikkelingen in samenwerkingen te zien? De personeelsarchieven gaven hier geen inzicht in. 247
242 W.J. Speckmann, Welkom aan boord. Cruiseverhalen en handleiding voor cruisepassagiers (Baarn 1991).
243 J. Spanjersberg, ‘Misplaatste mythe van de ‘leuke HAL’. Fatsoen en collegialiteit kon je met een lantaarntje zoeken’,
in: Rotterdams Dagblad, 04-07-1992.
244 Speckmann, 158-159.
245 Zie bijv.: Zuidhoek, Droomschepen, 105-108.
246 Reuchlin, Waltzing on the waves, 4.
247 Gemeentearchief Rotterdam (GAR), Archief van de Holland Amerika Lijn. Personeel (318.06), inv.nr. 598.
88