finalVersion - Erasmus University Thesis Repository - Erasmus ...

Hoofdstuk 6. De betekenis van de maritieme sector voor de jazz
Nadat de verspreiding van de jazzmuziek door podia en musici in het Rotterdams Interbellum, de
koloniale relaties, evenals de technologische ontwikkelingen, onder de aandacht zijn gebracht, rest mij
hier de rol van de maritieme sector uit te drukken. In dit hoofdstuk wordt de scheepvaart vanuit
Rotterdam gerelateerd aan het geschetste netwerk van jazzmusici, uit binnen- en buitenland. Vooral
de betekenis van amusementsmuziek aan boord van passagiersschepen is hierin belangrijk.
Ik vraag mij af, wat de verhouding is tussen platen en radio enerzijds en ‘live’ optredens aan boord
anderzijds? Daartoe komen in het bijzonder de varende musici en orkesten in dit hoofdstuk aan bod.
6.1 Cruisevaart, passagiersvaart en landverhuizing
De Holland Amerika Lijn is aan het begin van de twintigste eeuw de belangrijkste partij voor de
transatlantische scheepvaart. Met haar lijndienst zullen bijna vier miljoen mensen van en naar
Amerika reizen, waarvan het leeuwendeel landverhuizer was. Daarmee heeft het grootste gedeelte
van de negentiende-eeuwse en twintigste-eeuwse landverhuizing via Rotterdam plaatsgevonden. 229
Op de schepen die de overtocht over Atlantische Oceaan maakten, waren echter niet uitsluitend
emigranten. Wie voer er verder zoal op deze oceaanschepen aan het begin van de twintigste eeuw?
Wat deden passagiers en de bemanning aan boord en als het schip in de haven van New York aan-
kwam? En wat namen zij in hun koffers mee terug? Zo gaan er verhalen, dat er een periode was
waarin iedereen aan boord (passagiers en bemanning) grammofoonplaten in zijn bagage meenam.
In verschillende bronnen wordt melding gemaakt van het meenemen van (jazz-)platen uit de
Verenigde Staten in de bagage. Het gaat hier echter niet om massa’s platen als geregistreerde vracht,
maar om persoonlijke eigendommen in koffers, waardoor het er niet meer dan het verhaal bestaat. 230
Voor deze scriptie kon ik dus aanvankelijk moeilijk voldoen aan de bewijslast, om aan te tonen hoe
belangrijk passagiers en musici aan boord van de HAL-schepen zijn geweest voor de jazzmuziek. Ik
gebruik als basis hiervoor met name Reuchlin’s Waltzing on the Waves, en het proefschrift van Cornelis,
Dromen tussen Europa en de VS, maar een groot aantal andere publicaties en lezingen is op de achter-
grond. Zo heeft Cees Zevenbergen de emigratiegeschiedenis via de Rotterdamse haven goed en
toegankelijk in beeld gebracht. 231 Van de Laar heeft het belang van de haven in deze periode op
meermalen uitgedrukt, bijvoorbeeld de concurrentie tussen Antwerpen en Rotterdam. 232 En Hein
229 Zie: L.A. van der Valk, ‘Landverhuizersvervoer via Rotterdam in de negentiende eeuw’, in: Economisch- en Sociaal-Historisch
Jaarboek 1976, dl. 39 (Den Haag 1976) 148-171. P.T. van de Laar, ‘Rotterdam: de Wilhelminakade. Enkele reis Rotterdam’,
in: J. Bank en M. Mathijsen, Plaatsen van herinneringen. Nederland in de negentiende eeuw (Amsterdam 2006) 150-161.
230 De archieven van de Holland-Amerika Lijn in het Gemeentearchief (GAR), met name de passagierslijsten, zijn een relatief
populair onderdeel van de collectie, hoewel deze slechts bepertk ontsloten is. In de door mij geraadpleegde passagierslijsten is
naast de naam van de passagier ook de betaalde reissom en de bestemming genoteerd. Een aantal passagierslijsten bevat ook
vervoers- en overvrachtsstate, want menig passagier nam huisraad of zelfs een auto mee aan boord. Al deze lijsten (ca. 31 meter
archief) worden momenteel gedigitaliseerd. Zie: Kroniek Historisch Genootschap Roterodamum, no.169 (Rotterdam, april 2009) 5.
231 C. Zevenbergen, Toen zij uit Rotterdam vertrokken. Emigratie via Rotterdam door de eeuwen heen (Zwolle).
232 Zie bijv.: P.Th. van de Laar en R. Loyen, 'Trade and transhipment in Antwerp and Rotterdam. Port competition and the load
factor (1900-1940)', paper “A link in the chain: trade and transhipment on the Northern Seas” (Liverpool 2001).
84