finalVersion - Erasmus University Thesis Repository - Erasmus ...

In verband met mijn onderzoek naar de transatlantische verbinding stuitte ik regelmatig op de
vraag, of de KLM niet van grotere betekenis is dan de HAL. Jazzkenner Herman Openneer wees bij
herhaling op diskjockey Pete Felleman (1921-2000), die platen uit de VS liet ‘invliegen’. 219 Felleman’s
(naoorlogse) radioprogramma’s waren erg populair; er was oog voor de actualiteit en door zijn taal-
gebruik hield Felleman zijn luisteraars geboeid. De muziek veranderde ook de taal in een vlotter en
moderner idioom. 220 Tegelijkertijd werd Pete Felleman ook bekritiseerd om zijn gekunsteldheid en om
de Amerikanisering van het taalgebruik. Bovendien is het hier nuttig op te merken, dat de platen die
gedraaid werden lang niet altijd als ‘jazz’ betiteld mogen worden; de nieuwste muziek werd gedraaid.
Om tot verspreiding via de radio te komen, waren jazzplaten en vliegtuigen instrumenteel. 221
Een ander interessant instrument ter verspreiding van de amusementsmuziek was de film-
industrie. De enorme impact en output van Hollywood tijdens het Interbellum zal ongetwijfeld van
invloed geweest zijn. Filmmuziek van de jaren 1920 en 1930 gaf namelijk de mode (bijv. de ‘Flapper’)
van die tijd duidelijk weer en droeg om die reden bij aan de verspreiding van de jazzcultuur. Films
zijn zo gezegd ‘dragers’ van de moderne amusementsmuziek. Wat het aandeel van de filmindustrie in
de verplaatsing naar Nederland hier was, zou een onderwerp voor nader onderzoek kunnen zijn.
Wat het vroegste transport van ‘dragers van jazz’ betreft, kwamen partituur en apparatuur via
de Rotterdamse haven, zo luidt een van de hypothesen. Muziekhandel Hakkert (aan de Westblaak,
Westewagenstraat, etc.) was een belangrijke en moderne speciaalzaak voor de apparatuur. Ook in de
jazzhistorische publicatie van Arie van Breda wordt dit vermeld. 222 Interessant is om na te lezen, wie
er volgens deze auteur de eerste was, met Amerikaanse jazz. Vanuit dit perspectief wordt (al dan niet
terecht) gewezen op het Haagse orkest Original Jazz Syncopators, met Henk Hendriks op (klarinet en
saxofoon), Jan Hoek (slagwerk), Jan van Kinderen (piano), Jan van Zanten (banjo). Een vriend van
deze laatstgenoemde muzikant werkte bij Holland Amerika Lijn, zo liet Jan van Zanten zelf weten; 223
langs deze weg kwam hij aan de nieuwste partituren en platen! Jazzplaten waren –met name in de
eerste jaren– zeldzame en gewilde, en daarmee dure, objecten.
Jazzplaten bleven voorbehouden aan een kleine bovenlaag, die zich deze kon veroorloven. In
de jaren 1920 kostte een 78-toerenplaat twee gulden. Onder invloed van de economische crisis daalde
de prijs van de goedkoopste platen naar één gulden. Maar dit betekende nog altijd dat de liefhebber
voor een 78-toerenplaat (bestaande uit twee nummers, samen circa zes minuten) naar verhouding
aanmerkelijk meer betaalde dan tegenwoordig voor een cd met ruim een uur muziek. De culturele
bovenlaag, die dit financieel wel veroorloven kon, had weinig interesse in deze muziek; in het
arbeidersmilieu werden weinig jazzliefhebbers gevonden, omdat zij moeilijk toegang hadden tot de
platen en de radio; de grootste publieksgroep werd gevonden in studentenkringen. 224
219 B. Vuijsje, ‘Pete Felleman en het Tel Aviv-mysterie’, column NJA; www.jazzarchief.nl/bulletin/archief/nr45_tel-aviv.html.
220 Kleinhout, Jazz als probleem, 220-221.
221 Vandaar dat in dit hoofdstuk het technologische aspect zowel transport (5.1) als communicatie (5.2) omvat.
222 Van Breda, 100 jaar jazz in Den Haag, 81.
223 Idem; in verwerkte interviews door Van Breda.
224 Gras, ‘The Penny Serenade, 1920-1939’.
80