finalVersion - Erasmus University Thesis Repository - Erasmus ...

ontwikkeling zorgde voor enorme groei van de afzet van grammofoonplaten tijdens het Interbellum.
Alleen al in 1939 werden er dertig miljoen jukeboxen verkocht in de Verenigde Staten en twee jaar
later was van de 127 miljoen geperste platen meer dan de helft bedoeld voor de jukebox. 210 De Neder-
landse muziekbranche, die weliswaar veel kleinschaliger was, volgde het Amerikaanse voorbeeld.
In het proefschrift van Kees Wouters besteedt hij aandacht aan de vooroorlogse Nederlandse
platenmarkt; van een eigen industrie was lange tijd nog geen sprake. 211 Volksmuziek werd onder
buitenlandse labels uitgebracht. De beslissing om jazzmuziek op grammofoonplaten uit te brengen,
werd door de markt bepaald; vervolgens kon de muzikale voorkeur van de producenten zelf de
doorslag geven bij welke platen. Dit was ook het geval bij Henk van Zoelen, die in 1930 startte met het
importeren van grammofoons, platen en naalden. Vanuit zijn muziekwinkel in Bussum bracht hij,
onder de naam ‘Decca Dutch Supplies’, vooral opnamen van Engelse dansorkesten op de Nederlandse
markt. In 1932 werden op Van Zoelens aandringen ook Nederlandse artiesten in de Londense Decca-
studio’s opgenomen, namelijk The Ramblers. Zijn reden hiervoor was tweedledig: veel Nederlandse
artiesten – zoals Louis Davids en Willy Derby – waren al door buitenlandse maatschappijen
gecontracteerd én Van Zoelen was een jazzliefhebber. Om die reden werden in 1934 ook Freddy
Johnson en de Surinaamse gitarist/saxofonist Lex van Spall met gelegenheidsorkest op de plaat
vastgelegd. Het is opmerkelijk dat de invoerstop vanuit Engeland en de Verenigde Staten niet leidde
tot drastische verkleining van het platenaanbod. De populariteit van platen was een kracht in het veld.
De rol van de plaat in het jazzverhaal is naast die van ‘popularisator’ ook voor historici enorm
belangrijk als studieobject: het is vrijwel de enige houvast voor (wetenschappelijke) bestudering van
de jazz. 212 Meer dan in de klassieke muziek wordt een jazzorkest of –muzikant beoordeeld aan de
hand van zijn platenoeuvre. Doordat dit de enige bron is, schreef onderzoeker Kleinhout dat ‘de
grammofoonplaat voor jazz het equivalent [is] van de partituur bij klassieke muziek’. 213
Uit de Nederlandse techniekhistoriografie blijkt dat de radioamateurs van de jaren 1920 de
weg gebaand hebben voor professionele producenten. 214 Er kwamen in relatief kort tijdsbestek ca. 450
adressen waar radio’s gefabriceerd werden, zoals door Driesens is aangetoond. 215 Daarmee waren er
tientallen plaatsen in het Rotterdams Interbellum waar bijv. een Original Dixieland Jazz Band-plaat
verkrijgbaar was. Het verkoop- en luistergedrag van platen in het kader van jongerencultuur is hier-
voor een belangrijk gegeven. Door de populaire muziek van de Roaring Twenties, die commercieel
interessant was, was er sprake van een verdere stimulering voor investeringen in platen- en radio-
techniek. Aangezien cijfermateriaal over liefhebbersaantallen van zowel jazz- als klassieke muziek
ontbreken, kunnen hierover geen verdergaande conclusies getrokken worden. 216 Hoewel het lijkt dat
210 Kleinhout, 226; verw.: J. van Grinsven, Het jukeboxvirus. De geschiedenis van de jukebox in Nederland (Someren 1989) 14.
211 Wouters, Ongewenschte muziek, 50-54, vergelijk 242 e.v.
212 Kleinhout, Jazz als probleem, 246-247.
213 Idem 228.
214 Techniek in Nederland in de twintigste eeuw; deel 5: ‘Transport en communicatie’ (Zutphen 2002) 211.
215 F.J.J. Driesens, Opkomst van de Nederlandse radio-industrie, 27.
216 Kleinhout, Jazz als probleem, 248.
78