finalVersion - Erasmus University Thesis Repository - Erasmus ...

Het werd in de jaren 1920 steeds drukker in de ether. De wisselwerking van het aantal radio-
programma’s met het aantal –luisteraars zorgde ervoor dat voor zowel producenten als consumenten
de mogelijkheden voor de radio vergrootten. Aan het begin van 1926 schatte de PTT het aantal op
24.000 luisteraars. In 1927 werd in Washington een internationale conferentie gehouden, die ten doel
had de beschikbare frequentiebanden voor radio-omroep per land te verdelen. Voor Nederland was
het resultaat een verlies van een aantal gebruikte frequenties. 205
Huub Wijfjes’ radiohistorische werken bespreken, hoe overheidsbemoeiing met radio-
programma’s tijdens het Interbellum onvermijdelijk waren. De meningen over de ‘verderfelijke
invloed’ en ‘blikverruimende werking’ verschilden per zuil; het duurde dan ook niet lang voordat de
maatschappelijke zuilen de strijd om luisteraars aangingen en om hun gedachtegoed te verdedigen. 206
In de periode 1923-1926 werden de liberale AVRO, de rechtzinnig christelijke NCRV, de katholieke
KRO, de socialistische VARA en vrijzinnig protestantse VPRO één voor één geboren. Deze
omroepverenigingen brachten niet allen jazz ten gehore; met name bij de AVRO en VARA was dit wel
het geval. De Radiowet van 1928 en het Zendtijdbesluit van 1930 zorgden ervoor dat de VARA, KRO
en NCRV evenveel zenduren kregen als de AVRO; naast volksverheffende programma’s was er
ruimte voor ‘verpoozingsmuziek’. 207 Elke omroep had zendtijd en een muzikale selectie om haar eigen
publiek mee te bedienen. Hieraan kwam een eind door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog,
toen de Duitse bezetter de omroepverenigingen gelijkschakelde tot nationale ‘genazificeerde’ omroep.
In het verborgene werd moderne dansmuziek, Swing en hot, (lees: ‘jazzmuziek’) uitgezonden, op de
‘ondergrondse’ radio; na de bevrijding was de muziek van de overwinnaars niet meer weg te denken.
Voor de jazz was de radio van grote betekenis. ‘Zonder dit medium had de verbreiding van
de jazzmuziek eigenlijk nooit kunnen plaatsvinden. Want een muzieksoort die in essentie niet
genoteerd staat, onder andere vanwege zijn improvisatorisch gehalte en klankkleur-manipulaties,
heeft naast concerten andere verspreidingskanalen nodig’, deze rol was dus weggelegd voor de radio
en de platen. 208 Voor de schoolgaande jeugd bleef de radio de belangrijkste inspiratiebron. ‘Men hield
elkaar op de hoogte van de aangekondigde grammofoonplatenprogramma’s en soms werd er een
nieuwe plaat gekocht aan de hand van de titels en matrijsnummers, die in de omroepbladen stonden
vermeld. Zodra men over een eigen inkomen kon beschikken, verloor evenwel de radio aan betekenis.
Veel jazzliefhebbers, en vooral de musici onder hen, prefereerden de grammofoon boven de radio’. 209
Grammofoonplaten, zoals door de Duits-Amerikaanse uitvinder Emile Berliner (1851-1929)
doorontwikkeld zijn van Edison’s fonograaf, waren een belangrijke vondst. De plaat was lange tijd het
populairste geluidsmedium. De technische ontwikkeling van de opname- en afspeelapparaten zorgde
voor ‘orkestvervangende machines’ in uitgaansgelegenheden, die we kennen als ‘jukeboxes’. Deze
205 TIN-20, 169.
206 H. Wijfjes, Radio onder restrictie. Overheidsbemoeiing met radioprogramma's 1919-1941 (IISG; Amsterdam 1988).
en H. Wijfjes, Omroep in Nederland. Vijfenzeventig jaar medium en maatschappij, 1919-1994 (Zwolle 1994) 47-48.
207 TIN-20, 213; I. Schöffer, ‘De Nederlandse confessionele partijen, 1918-1939’, in: Vaderlands verleden (Den Haag 1980) 209-229.
208 Kleinhout, Jazz als probleem, 188.
209 Wouters, Ongewenschte muziek, 54.
77