finalVersion - Erasmus University Thesis Repository - Erasmus ...

More documents

Recommendations

Info

en populaire exploitant Guglielmo Marconi (1874-1937). Zijn bekendheid speelt met het feit dat de uitvinding en ontwikkeling van de radio een complex innovatieproces was, dat zich in meerdere landen afspeelde en waar veel personen bij betrokken waren. De verschillende fases in het innovatieproces van de radio zijn ‘vanuit de draadloze telegrafie, via de radiotelefonie, uiteindelijk tot omroep- programma’. 202 Vanaf het tweede decennium van de twintigste eeuw experimenteerde een klein aantal radio-amateurs met het ontvangen van radiotelegrafische en radiotelefonische berichten. Enke- len van hen fabriceerden (op kleine schaal) zenden ontvangstapparatuur. Radio was voortaan méér dan de morsetonen en louter functionele seinen die in de scheepvaart gebruikelijk waren geworden. Ingenieur H.H.S. à Steringa Idzerda (1885-1944) was één van deze ‘knutselende’ technici; hij noemde zijn kleine fabriekje nogal ambitieus de ‘Nederlandsche Radio Industrie’. Op 6 november 1919 stuurde Idzerda met zijn eigen apparatuur zijn eerste radioprogramma de ether in, die hij een dag eerder als ‘Soirée Musicale’ in de NRC had laten aankondigen. 203 Afbeelding 5.1: Idzerda’s Radio Soirée-Musicale, advertentie Nieuw Rotterdamsche Courant, 5 nov. 1919 Op het programma staan onder meer enkele marsen en een lied van Speenhoff. Wat bijzonder hieraan is, is dat we hebben hier te maken met een primeur van de radiogeschiedenis: de eerste publieke omroepuitzending ter wereld. 204 Idzerda behoort niet zozeer tot het Rotterdamse verhaal –zijn studio bevond zich in zijn Haagse woonhuis– maar veeleer tot het nationale; in heel Nederland en zelfs in Engeland waren de radiosignalen te ontvangen. Pas in augustus 1920 is er in de Verenigde Staten sprake van een soortgelijk initiatief. De Nederlandsche Seintoestellen Fabriek (NSF) volgde niet eerder dan in 1923 Idzerda’s voorbeeld, door radioprogramma’s vanuit Hilversum uit te zenden. 202 TIN-20, 203-204. 203 Zie: Nieuwe Rotterdamsche Courant, 5 november 1919. 204 P.A. de Boer, Steringa Idzerda. De pionier van de radio-omroep (Bussum 1969). D. de Vilder, NSF. N.V. Philips’ Telecommuniatie Industrie, voorheen Nederlandsche Seintoestellen Fabriek (Hilversum 1948). Over ir. Idzerda, zie: www.inghist.nl/onderzoek/projecten/BWN/lemmata/bwn1/idzerda (12-01-2009). 76
Het werd in de jaren 1920 steeds drukker in de ether. De wisselwerking van het aantal radioprogramma’s met het aantal –luisteraars zorgde ervoor dat voor zowel producenten als consumenten de mogelijkheden voor de radio vergrootten. Aan het begin van 1926 schatte de PTT het aantal op 24.000 luisteraars. In 1927 werd in Washington een internationale conferentie gehouden, die ten doel had de beschikbare frequentiebanden voor radio-omroep per land te verdelen. Voor Nederland was het resultaat een verlies van een aantal gebruikte frequenties. 205 Huub Wijfjes’ radiohistorische werken bespreken, hoe overheidsbemoeiing met radioprogramma’s tijdens het Interbellum onvermijdelijk waren. De meningen over de ‘verderfelijke invloed’ en ‘blikverruimende werking’ verschilden per zuil; het duurde dan ook niet lang voordat de maatschappelijke zuilen de strijd om luisteraars aangingen en om hun gedachtegoed te verdedigen. 206 In de periode 1923-1926 werden de liberale AVRO, de rechtzinnig christelijke NCRV, de katholieke KRO, de socialistische VARA en vrijzinnig protestantse VPRO één voor één geboren. Deze omroepverenigingen brachten niet allen jazz ten gehore; met name bij de AVRO en VARA was dit wel het geval. De Radiowet van 1928 en het Zendtijdbesluit van 1930 zorgden ervoor dat de VARA, KRO en NCRV evenveel zenduren kregen als de AVRO; naast volksverheffende programma’s was er ruimte voor ‘verpoozingsmuziek’. 207 Elke omroep had zendtijd en een muzikale selectie om haar eigen publiek mee te bedienen. Hieraan kwam een eind door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, toen de Duitse bezetter de omroepverenigingen gelijkschakelde tot nationale ‘genazificeerde’ omroep. In het verborgene werd moderne dansmuziek, Swing en hot, (lees: ‘jazzmuziek’) uitgezonden, op de ‘ondergrondse’ radio; na de bevrijding was de muziek van de overwinnaars niet meer weg te denken. Voor de jazz was de radio van grote betekenis. ‘Zonder dit medium had de verbreiding van de jazzmuziek eigenlijk nooit kunnen plaatsvinden. Want een muzieksoort die in essentie niet genoteerd staat, onder andere vanwege zijn improvisatorisch gehalte en klankkleur-manipulaties, heeft naast concerten andere verspreidingskanalen nodig’, deze rol was dus weggelegd voor de radio en de platen. 208 Voor de schoolgaande jeugd bleef de radio de belangrijkste inspiratiebron. ‘Men hield elkaar op de hoogte van de aangekondigde grammofoonplatenprogramma’s en soms werd er een nieuwe plaat gekocht aan de hand van de titels en matrijsnummers, die in de omroepbladen stonden vermeld. Zodra men over een eigen inkomen kon beschikken, verloor evenwel de radio aan betekenis. Veel jazzliefhebbers, en vooral de musici onder hen, prefereerden de grammofoon boven de radio’. 209 Grammofoonplaten, zoals door de Duits-Amerikaanse uitvinder Emile Berliner (1851-1929) doorontwikkeld zijn van Edison’s fonograaf, waren een belangrijke vondst. De plaat was lange tijd het populairste geluidsmedium. De technische ontwikkeling van de opname- en afspeelapparaten zorgde voor ‘orkestvervangende machines’ in uitgaansgelegenheden, die we kennen als ‘jukeboxes’. Deze 205 TIN-20, 169. 206 H. Wijfjes, Radio onder restrictie. Overheidsbemoeiing met radioprogramma's 1919-1941 (IISG; Amsterdam 1988). en H. Wijfjes, Omroep in Nederland. Vijfenzeventig jaar medium en maatschappij, 1919-1994 (Zwolle 1994) 47-48. 207 TIN-20, 213; I. Schöffer, ‘De Nederlandse confessionele partijen, 1918-1939’, in: Vaderlands verleden (Den Haag 1980) 209-229. 208 Kleinhout, Jazz als probleem, 188. 209 Wouters, Ongewenschte muziek, 54. 77
Page 1 and 2:
JAZZ OVER DE OCEAAN
Page 3 and 4:
“Rotterdam danst!” Rotterdam wi
Page 5 and 6:
Inhoudsopgave 1. Inleiding 7 1.1 Al
Page 7 and 8:
INLEIDING 7
Page 9 and 10:
1.2 Vraagstelling, doelstelling en
Page 11 and 12:
1.3 Definities en theoretische conc
Page 13 and 14:
achtste-noten, met sowieso veel ach
Page 15 and 16:
1.3.2. De betrokkenheid van een net
Page 17 and 18:
dichtbevolkt gebied door omliggende
Page 19 and 20:
horecagigant Dirk Reese, met de fun
Page 21 and 22:
1.5 Leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt
Page 23 and 24:
Hoofdstuk 2. De historiografie van
Page 25 and 26: Amerika gemaakt. Oost-Europese jode
Page 27 and 28: vraag naar dansmuziek voldoen. Daar
Page 29 and 30: geschiedenis te verklaren; het inzi
Page 31 and 32: an art form by the people of my own
Page 33 and 34: hieronder kort de nieuwste vormen v
Page 35 and 36: 2.4 Historiografie van de Holland A
Page 37 and 38: Historicus Ferry de Goey, die zich
Page 39 and 40: 2.5 Deelconclusie: De lacune in de
Page 41 and 42: ROTTERDAM INTERBELLUM 41
Page 43 and 44: kunstenaars [uitoefende], dat sommi
Page 45 and 46: Zijn vraagstelling richt zich op
Page 47 and 48: 28 februari 1931, dat ‘de zakenma
Page 49 and 50: 3.1.2 Negro-Palace Mephisto Het eni
Page 51 and 52: Een ander noemenswaardig Rotterdams
Page 53 and 54: In 1926 speelden The Original Rambl
Page 55 and 56: De muziek van de familie Valkhoff i
Page 57 and 58: Rooij (1906-1959) in speelde. 149 N
Page 59 and 60: 3.3.3 Amerikaanse solisten met Rott
Page 61 and 62: In datzelfde jaar speelde de Amerik
Page 63 and 64: UIT DE KOLONIËN 63
Page 65 and 66: Met de soevereiniteitsoverdracht in
Page 67 and 68: Wat betreft cultuuruitwisseling doo
Page 69 and 70: Casablanca op de Zeedijk te beluist
Page 71 and 72: Ook de jazzgeschiedenis staat bol v
Page 73 and 74: RADIO EN PLATEN 73
Page 75: pen. Doorvoer concentreerde zich in
Page 79 and 80: individuele uitvinders en musici de
Page 81 and 82: 5.4 Studenten beschikten over het n
Page 83 and 84: HOLLAND AMERIKA LIJN 83
Page 85 and 86: Klemann toonde in een economisch-hi
Page 87 and 88: uit de passagiersvaart te compenser
Page 89 and 90: 6.2 Muziek aan boord van de Holland
Page 91 and 92: Harry van Dijk zocht vanuit New Yor
Page 93 and 94: tot de voornaamste activiteit van d
Page 95 and 96: Hoofdstuk 7. Conclusie Jazzmuziek w
Page 97 and 98: De verhalen van muzikanten spelen e
Page 99 and 100: EPILOOG 99
Page 101 and 102: 8.2 Het internationale netwerk in k
Page 103 and 104: Hoofdstuk 9. Bronvermelding 9.1 Arc
Page 105 and 106: Joode, T. de, Jazz onder het mes (A
Page 107 and 108: Wolffram, K., Tanzdielen und Vergn
Page 109 and 110: Hoofdstuk 10: Samenvattingen en bij
Page 111 and 112: 10.3 Persoonsregister artiesten Arm
Page 113 and 114: Dankwoord Ik ben aan velen dank ver
show all

finalVersion - Erasmus University Thesis Repository - Erasmus ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?