finalVersion - Erasmus University Thesis Repository - Erasmus ...

pen. Doorvoer concentreerde zich in toenemende mate op de ‘Rotterdamsche [Nieuwe] Waterweg’.
De handelskades, zoals de Boompjes, waar goederen werden gelost en opgeslagen, werden
voor de eeuwwisseling ingeruild voor de havenontwikkeling van Feijenoord, naar de plannen van
Lodewijk Pincoffs (1827-1911). 198 Voortaan vond de meeste bedrijvigheid plaats in de havens aan de
Linker Maasoever: Rijnhaven, Maashaven, Waalhaven, de Katendrechtse havens. De kades, die als
openbare straten en representatieve beeldmerken van de havenstad fungeerden, waren uit de tijd. Het
nieuwe havenbeeld werd bepaald door de vele machines en enorme kranen. Het aantal
havenarbeiders was, dankzij de groei van de overslag, niet afgenomen.
De vooroorlogse mobiliteitsexplosie omvatte eveneens de opkomst van de auto-industrie en
de wegenbouw in de Randstad. Henry Ford’s T-model was een goed en goedkoper alternatief voor de
Europese auto’s. Uit de Verenigde Staten werden bouwpakketten in houten kisten verscheept; deze
auto in de grote steden en hun omgeving betekenden een doorbraak Ford’s T-model in Nederland. 199
In 1924 waren er 31.000 auto’s in Nederland geregistreerd, waarvan een groot aandeel Fords. De
onzekerheid, die tijdens de Eerste Wereldoorlog heerste, duurde voort als onzekerheid door de
afhankelijkheid van andere landen en hun economieën. Rotterdam was en bleef een belangrijke spil in
het internationale transportnetwerk. Zonder nadruk te willen leggen op de technische zijde van het
verhaal, staan technologie en economie met elkaar in direct verband. Moderniteit werd onder meer
gezocht in navolging van typisch ‘Amerikaanse’ producten. De invloed van massamedia en reclame
op het consumptiegedrag brengt deze thematiek dicht bij huis: in de Rotterdamse huiskamers.
5.2 Radiogeschiedenis: individuen en industrieën
Tijdens het Interbellum ontwikkelde en verruimde het medialandschap zich. Telefonie was weliswaar
al in 1877 in Nederland geïntroduceerd, de uitbreiding van het netwerk lag grotendeels in deze
periode. ‘In Rotterdam waren het met name de kantoren en bedrijven die op een of andere manier in
verband stonden met de scheepvaart, die als eerste tot aansluiting op het telefoonnet overgingen’. 200
Ter vergelijking: in Amsterdam waren dit vooral bankiers, fabriekseigenaren en makelaars, in
Groningen gericht op graanhandel en voor Tilburg verbonden met wolstoffen. Uit de economische
dominante sector kwam de snelste reactie op de nieuwe communicatietechnologie. Vanuit de door-
voerfunctie van de Rotterdamse haven kan het belang van radio en telefonie verklaard worden.
In de radiohistoriografie geeft het boek van Frans Driesens de opkomst van de Nederlandse
radio in de eerste helft van het Interbellum het beste weer. 201 De nadruk ligt hier niet op ‘de’ uitvinder
198 Pincoffs, die van eenvoudige joodse afkomst was, behoorde tot de nieuwe elite. Als gemeenteraadslid en politicus was hij
onder meer betrokken bij de oprichting van de NASM en de Nederlands-Indische Gas-Maatschappij. In 1879, vluchtte hij, na
een fraudeschandaal en een miljoenenschuld achterlatend, naar New York. Daarmee heeft hij bijgedragen aan de slechte
beeldvorming van Rotterdamse joden, dat antisemitisme in de hand werkte, in aanloop naar de Tweede Wereldoorlog.
199 Zie bijv.: Ferry de Goey, ‘De assemblagefabriek van Ford in Rotterdam (1924-1931). Lokale overheid versus een
multinational’, in: NEHA-Jaarboek voor economische, bedrijfs- en techniekgeschiedenis 63 (2000) 166-195.
200 Zie: Nederlandsche Bell-Telephoon Maatschappij. Administratie Rotterdam. Eerste lijst der geabonneerden (z.p. 1882); in NA en GAR.
201 Frans Driesens, Opkomst van de Nederlandse radio-industrie. Een beschrijving van de radioproductie in de jaren 1915-1930 (Reusel
2002).
75