finalVersion - Erasmus University Thesis Repository - Erasmus ...

Hoofdstuk 5. De radio en platen gaan de wereld rond
Technologische ontwikkelingen zorgden ervoor dat de jazzmuziek de wereld rond kon gaan. In de
eerste plaats betreft het hier veranderingen in transport en vervoer, die niet los te denken zijn van de
ontwikkeling die twintigste-eeuwse (haven-)steden doormaakten. In de tweede plaats komen de
uitvindingen op het gebied van communicatietechnologie aan bod, met de radio als voornaamste
thema. Zoals het vorige hoofdstuk over contacten met overzeese gebieden duidelijk maakte, had de
jazz niet die wereldwijde verspreiding kunnen doormaken zonder de moderne transport- en
communicatiemiddelen die in dit hoofdstuk centraal staan.
5.1 Transport: de technologie en de Rotterdamse haven
In de tweede helft van de negentiende eeuw komen, met de doorbraak van het stoomschip, enkele
effecten en belangen voor ons land boven water. De Nederlandse landbouw raakte in een crisis als
gevolg van het bulkvervoer van goedkoop graan uit de Verenigde Staten en Canada. Naast dit
economisch belang speelde ook het ‘nationaal prestige’ van de scheepvaart mee. Daarmee verbonden
was het belang van het in stand houden van een goede en snelle verbinding met de koloniën. Het
Interbellum is een belangrijke periode voor de luchtvaartgeschiedenis. Schiphol werd in deze tijd een
belangrijke toeristische trekpleister en de Nederlandse staat was bereid bij te springen voor de in 1919
opgerichte, verliesgevende, ‘Koninklijke Luchtvaartmaatschappij voor Nederland & Koloniën’ (KLM).
Er was een groot draagvlak voor investeringen op het gebied van transport. 195 Juist in deze periode
slaagde de pionierende piloot Charles Lindbergh (1902-1974) er in, voor het eerst, solo in een keer over
de Atlantische Oceaan te vliegen; de contemporaine jazzdans ‘Lindy Hop’ is naar hem vernoemd. 196
De mobiliteitsexplosie van het Interbellum omvatte een veelvoud aan vervoersmiddelen, die
in het vijfde deel van Techniek in Nederland in de twintigste eeuw (kortweg TIN-20) aan bod komen. De
spoorwegen werden na 1850 op de Rotterdamse haven afgestemd en kort daarop uitgebouwd naar
het Duitse achterland. Door de opkomst en uitbreiding van de spoorwegen liep het aandeel van de
Nederlandse binnenvaart weliswaar terug, er was nog altijd genoeg werk. Eind negentiende eeuw
bedroeg het totaal aan vervoerde goederen via deze havenstad het tienvoudige van een eeuw eerder.
De Rotterdamse haven werd een beduidend knooppunt in de verschillende ketens van het transport
van goederen, van de producent naar de afnemer. Veel van deze handelswaar was massagoed, zoals
erts, kolen (en het aanvankelijk nog in zakken en vaten verpakte) graan en petroleum. In TIN-20
wordt het belang van de gemechaniseerde massagoedhaven uiteengezet; het Rotterdamse aandeel in
de Nederlandse koopvaardijvloot steeg van 40% in 1877 naar ruim 70% aan het begin van de Eerste
Wereldoorlog. 197 In de Rijnvaart was de beurtvaart van zeilschippers vervangen door stoomaandrij-
ving. Het transitoverkeer veranderde door van zeeschepen direct over te laden op binnenvaartsche-
195 Techniek in Nederland in de twintigste eeuw (TIN-20); deel 5: ‘Transport en communicatie’ (Zutphen 2002) 14-15, 30.
196 De Amerikaanse piloot Charles Lindbergh vloog op 20-21 mei 1927 van New York naar Parijs (www.charleslindbergh.com).
197 TIN-20, 75 e.v.
74