finalVersion - Erasmus University Thesis Repository - Erasmus ...

Hoofdstuk 4. Jazzmuziek en -musici uit Nederlandse koloniën
Was Nederland –toen nog Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden geheten– in de Gouden Eeuw
een koloniale grootmacht, met grondbezittende handelsmaatschappijen als de VOC en WIC; de
twintigste eeuw zou een tijdvak worden van het uiteenvallen en het einde van haar koloniën. Tijdens
het Interbellum waren Nederlands-Indië (Oost) en Suriname en de Nederlandse Antillen (West)
onderdelen van het Koninkrijk der Nederlanden. In dit hoofdstuk bespreek ik de musici en muziek
die door deze overzeese relaties van belang geweest zijn voor de Nederlandse (Rotterdamse) jazz.
4.1 Batavia als swingende stad
De eerste helft van de twintigste eeuw is er aan de andere kant van de wereld een grote Nederlandse
gemeenschap, wonend en werkend in Nederlands-Indië, met een Westerse smaak. Voor een deel
waren zij uitgezonden, voor een deel geboren en getogen in dit koloniale gebied; de jongeren waren
hoe dan ook uitdrukkelijk Nederlands. Zij kwamen bijeen in hun ‘sociëteiten’, waar muziek- en toneel-
uitvoeringen en dansavonden gehouden werden. Europees en Amerikaans amusement was in deze
sociëteiten inmiddels een gewone zaak geworden. Andere locaties voor de geliefde dansavonden
waren de horeca: hotels en restaurants waren vaak verbonden met een bioscoop; op feestjes van bijv.
scholen werd ook zeker gedanst. Bij al deze gelegenheden was er een vraag naar ‘levende muziek’.
Om de dansavonden mogelijk te maken, waren er steeds meer dansorkesten en jazzbands in
‘de Oost’ te vinden. Jazzliefhebber Allard Möller, die als redacteur aan het Bredase jazzblad Chronicle
verbonden was, bundelde in Batavia, a swinging town! (1987) de gegevens van de orkesten en de
verhalen van musici uit Nederlands-Indië. 170 De door Möller besproken periode begint in 1922 met
orkestjes met veel snaarinstrumenten (violen, gitaren en piano), die vanaf de eerste dag in hun muziek
en hun namen opvallend Amerikaans klinken. De ‘levende muziek’ werd gespeeld door huisorkesten
van beroepsmusici, die uit bijv. Oost-Europa en Rusland naar Zuid-Oost Azië geëmigreerd zijn.
Ondanks dat de vraag groot was, was het aanbod van aanwezige Europese beroepsmusici
ontoereikend. Daarom werden de ‘plaatselijke krachten’ ingezet: er ontstonden Indische amateur-
orkesten. Dit was vooral een kans voor de Nederlanders aldaar, aangevuld met o.a. Javanen en
Chinezen. Gedurende de Roaring Twenties neemt het aantal orkesten toe. De jazzmuziek waaide over
doordat Nederlandse ‘verlofgangers’ (al dan niet via Amerika) naar Europa reisden.
In de sociëteiten speelden voortaan ‘jazzbands’ in plaats van de ‘stringbands’, door een andere
instrumentale bezetting. Daarnaast was de muzikale opvatting minder traditioneel doordat het door
amateurs werd uitgevoerd: zij waren niet klassiek geschoold, sommigen konden zelfs geen noten
lezen, maar speelden de saxofoon- of slagwerk-partijen mee vanaf de bestudeerde grammofoonplaat.
De bekendste en modernste platenzaken in Batavia waren Tio Tek Hong en Luyks.
170 A.J.M. Möller, Batavia, a swinging town! Dansorkesten en jazzbands in Batavia, 1922-1949 (Den Haag 1987) 7-8.
64