finalVersion - Erasmus University Thesis Repository - Erasmus ...

kunstenaars [uitoefende], dat sommigen beweerden dat de helft van alle in Nederland werkende
artiesten zijn brood in de Maasstad verdiende. Ten opzichte van de situatie van vóór 1914 had het
uitgaanscentrum zich ten dele verplaatst. Op en rond de Hoogstraat bevonden zich nog steeds de
talrijke cafés en andere uitgaansgelegenheden, maar het zwaartepunt had zich van de Zandstraat-
buurt naar de Schiedamsedijk verplaatst’. 97 Ik zal beide stadsdelen hieronder kort bespreken.
De Zandstraatbuurt, Rotterdams oude rosse buurt, moest verdwijnen, ondanks dat rond 1910
circa tweeduizend mensen woonden en deze buurt aantrekkingskracht had tot ver buiten de stad. 98
Burgemeester A.R. Zimmerman wilde Rotterdam meer allure geven, door van de Coolsingel een
grootstedelijke boulevard te maken, waar onder meer plaats was voor een nieuw stadhuis, het
beursgebouw, het postkantoor en uitgaansgelegenheden. Het ene uitgaansleven maakte plaats voor
het andere. Over het nieuwe stadhuis meldde Halbertsma, dat het een ander Rotterdam representeert:
‘Tegenover de vrouwelijke, zachte eigenschappen van de Zandstraat, waar het nachtleven zo zijn
eigen cyclus kende, om tenslotte te sterven, staan de harde waarden van vooruitgang en dynamiek’. 99
De Zandstraatbuurt wordt door Van Herwaarden c.s. omschreven als: ‘het domein van de bohemien-
achtige journalisten, schrijvers, liedjeszangers en kunstenaars die in deze wijk hun burgerlijke milieu
trachtten te ontvluchten’. Met het oog hierop is het niet verwonderlijk de Rotterdamse zanger Koos
Speenhoff in zijn ‘Polderlied’ dichtte: ‘De hele keet wordt afgebroken. De heeren krijgen nou d’r zin.
De meides motten uit d’r zaken. De burgemeester trek er in’. 100 Speenhoff distantieerde zich van café-
chantants en van variété-artiesten (waartoe hij zelf behoorde), die vooral eenvoudig vermaak boden.
Speenhoff’s repertoire beoogde echter ook (of: liever) sociaal bewogen liederen te zijn met actuele
onderwerpen, als alcoholverslaving, kindersterfte, vrouwenkiesrecht en vernieuwingen in Rotterdam.
In zijn liederen nam hij het op voor de zwakste groep in zijn tijd en samenleving: de arbeiders. 101
Rotterdam werd, ook wat nachtleven en uitgaan betreft, alsmaar moderner. Critici zagen zelfs
in het uitgaansleven de invloed van de haven terug: ‘In de stad van scheepvaart, handel en realisme
laat men de zorgen het liefst van het hoofd strijken door primaire aandoeningen van zang, dans en
spel’. 102 Onder invloed van de Vereniging voor Stadsverbetering ontstond er meer aandacht voor het
behoud van waardevolle stadsdelen. Deze vereniging hield zich bezig met het aansturen op
‘esthetisch verantwoorde ingrepen’ en de verbetering van de stad als woonplaats. Voorvechters van
het beschavingsoffensief vierden dat de dubieuze vermaakvormen van de Zandstraat werden
vervangen door de Coolsingel als culturele stadsboulevard. De tweeduizend bewoners zochten elders
een pover onderkomen; het nachtleven verplaatste zich naar de Schiedamsedijk.
97 Van de Laar, Stad van formaat, 385.
98 M.J. Brusse, Het rosse leven en sterven van de Zandstraat; ‘De Rotterdamsche Polder gesloopt’ (Rotterdam 1912).
99 M.E. Halbertsma, En maar altoos duurt het vitten op het nieuwe raadhuis voort… Het Rotterdamse stadhuis als representatie van
Rotterdam 1912-1929 (Zwolle 1999) 18. Zie ook: www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/BWN/lemmata/bwn1/zimmerman.
100 J.H. Speenhoff, Liedjes, wijzen en prentjes (Rotterdam 1921). ‘Polderlied: Brief van eene slechte meid’, couplet 1.
101 Zie hierover: I. de Bruijne, Van zwarte kat tot zwart schaap (Utrecht 2004); A. de Haas, ’t Was anders. Leven en levenskring van ‘De
heer J.H. Speenhoff, dichter-zanger’, 1869-1945 (Rotterdam 1971) 20-34.
102 Zie: J. van Herwaarden e.a., Vijftien fragmenten uit de geschiedenis van Rotterdam (Rotterdam 1997) 87 en
L.J.C.J. van Ravesteyn, Rotterdam in de twintigste eeuw. De ontwikkeling van de stad vóór 1940 (Rotterdam 1948).
43