finalVersion - Erasmus University Thesis Repository - Erasmus ...

Historicus Ferry de Goey, die zich heeft toegelegd op bedrijfs- en maritieme geschiedenis,
schreef recentelijk een artikel over de Holland Amerika Lijn in het Tijdschrift voor Zeegeschiedenis. 82 Hij
laat weten, dat voor de HAL het accent niet lag op cruisevaart (waarin amusement een rol speelde),
maar op transatlantisch passagiersvervoer. Uit de verwerking van het statistisch materiaal blijkt dat
tijdens het Interbellum er méér cruises dan lijnvaarten plaatsvinden. 83 Voordat er sprake zou zijn van
een Interbellum is er een interessante ontwikkeling zichtbaar in de activiteiten van de HAL. De
s.s. ‘Rotterdam’ maakte in februari en maart 1914 namelijk een 66-daagse toeristenkaart. De eerste
cruise van de HAL officieel was weliswaar in 1895, ter gelegenheid van de opening van het Kieler-
kanaal, nú leek het echt te gebeuren. De ontwikkeling van de toeristische vaart was, even voor het
uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, definitief ingeluid. De periode 1918-1940 is de zogenaamde
‘tourist graze’. Wat dit voor de Holland Amerika Lijn en de muzikanten aan boord betekende, zal niet
hier besproken worden, maar is de vermelding wat de historiografie aangaat zeker waard.
2.4.2 Culturele verkenningen van de cruisevaart
Doordat er meer en andere toeristische activiteiten plaatshebben, ontwikkelde er tijdens het
Interbellum een cruisemarkt voor ‘minder rijken’. Deze democratisering zou zich in aanpassingen van
faciliteiten geuit moeten hebben; wat betekende dit voor dansen en muziek aan boord? Er is, voor
zover bekend, niets geschreven over het ‘cultureel’ gevolg van deze tendens. Wel is er aandacht voor
historische verklaringen die te herleiden zijn tot een tweetal juridische maatregelen van de VS: de
Landverhuizersstop (1924), waarbij minder immigranten toegelaten werden, en het zogenaamde
‘booze tourism’, dat door de Drooglegging van de VS (‘Prohibition’, 1920-1933) op gang kwam. De
invloed van de korte economische crisis rond 1920 was dat de overcapaciteit aan scheepsruimte,
volgens De Goey werd ingezet voor de populaire cruises. 84 De economische crisis van de jaren 1930
zorgde voor een rem op de ‘tourist graze’, die vanaf 1935 eindigde met de stijgende oorlogsdreiging.
Amerikanen bleven in en om hun eigen continent (bijv. naar de Caribische eilanden) en Europeanen
zagen af van toeristische activiteiten: de passagiersvaart naar de VS trok weer aan. De Goey geeft als
suggestie voor verder onderzoek, waarom er vóór 1940 in de VS en Europa een grote cruisemarkt
ontstond, maar niet in Nederland. Een grotere cruisemarkt betekende dan ook méér dansmuziek.
Over de dansmuziek schrijft George Reuchlin, als peetkleinkind van de HAL-directeur ten
tijde van de Titanic-ramp, het boekje Waltzing on the Waves. In de historiografie van de Holland
Amerika Lijn is dit een uniek document, met tientallen interviews met muzikanten die aan boord van
de schepen gespeeld hebben. Betreurenswaardig is wel, dat de tijdsperiode van Reuchlin vooral de
jaren 1950 en 1960 betreft; daarover heeft hij opvallende aannames en tussenconclusies, zoals ‘Bij de
ontwikkeling van de jazzmuziek en de opkomst van bigbands na de Tweede Wereldoorlog heeft de
82 F. de Goey, ‘De Holland Amerika Lijn, Carnival Cruises en de cruise-industrie van de twintigste eeuw’,
in: Tijdschrift voor Zeegeschiedenis, jrg. 26, no.1 (2000).
83 Idem, 27 (grafiek 3; hierin wordt het totaal vaarten (%) verdeeld over ‘lijn’ en ‘lang’ – dit laatstgenoemde moet ‘cruises’ zijn).
84 De Goey, De Holland Amerika Lijn, 21.
37