finalVersion - Erasmus University Thesis Repository - Erasmus ...

2.4 Historiografie van de Holland Amerika Lijn
Over de Rotterdamse haven en de bedrijven die deze groot gemaakt hebben, zijn boekenplanken vol
van historische publicaties verschenen; vaak fraai gebonden en geïllustreerde werken, die de lezers
trots op de haven maakten. Daarnaast is er brochuremateriaal dat bedoeld is ter informatie aan
toeristen en scholieren; recentelijk is daar de informatievoorziening via websites bij gekomen. 74 De
geschiedschrijving over de haven gebeurt dikwijls in opdracht van het Havenbedrijf N.V., of een
andere partij, die belang heeft bij het optekenen en in beeld brengen van de ontwikkelingen. Het
verhaal van de Rotterdamse haven kan op verschillende wijzen verteld worden: de ‘historische’
haven, of de ‘romantische’ of ‘moderne’ haven. Als er een kritisch werk hierover geschreven wordt,
zoals dat van Arjo Klamer waarin dat romantisch beeld onder vuur is genomen, wordt hier door het
Havenbedrijf graag een stokje voor gestoken. 75 Wat overheerst in de geschiedschrijving is de grootte-
factor: in getallen en in foto’s lijkt de haven enorm en steeds groter te worden. Sporadisch verschijnen
er publicaties die havenarbeiders aan het woord laten. 76 In een historiografie van de bedrijven in de
Rotterdamse haven is er een speciale plaats voor haar baanbrekende bedrijf: ‘Holland Amerika Lijn’.
2.4.1 Maritieme geschiedenis
In de naam ‘Holland Amerika Lijn’ klinkt veel meer het verbindingsaspect (‘Lijn’), dan het bedrijfs-
matige van een rederij. Hier volgt ter inleiding op de geschiedschrijving eerst het begin van dit bedrijf,
dat op 18 april 1873 werd opgericht onder de naam N.V. Nederlandsch Amerikaansche Stoomvaart
Maatschappij (NASM). Deze dag werden in de havenstad Rotterdam de statuten getekend, waarmee
er een nieuwe rederij op het toneel verscheen. In Europa waren er andere reders actief, die haven-
steden als Liverpool (L&NWSC, vanaf 1872) en Hamburg (HAPAG, vanaf 1847) tot belangrijke
knooppunten maakten. Het kan geen toeval zijn, dat de scheepvaartmaatschappijen op die plaatsen en
in die jaren werden opgericht. De ontwikkeling van de NASM lag in de lijn van de stad Rotterdam,
die aan de monding van één van Europa’s belangrijkste rivieren lag, in open verbinding met de zee.
Hiertoe was de Nieuwe Waterweg een essentiële schakel in de ontwikkeling van de haven en
in de vestiging van de NASM te Rotterdam. Naar het idee van ingenieur Pieter Caland (1826-1902)
werd de vaarweg naar de Noordzee vernieuwd en vooral verkort, door het doorgraven naar waar
later Hoek van Holland zou liggen. Hierdoor konden de schepen in de toekomst, met steeds grotere
tonnage, zonder oponthoud van en naar Rotterdam varen. De komst van de vaargeul ging niet over
één nacht ijs: in 1857 werd de commissie geïnstalleerd door de minister, die advies zou uitbrengen
over het beste ontwerp. Op 31 oktober 1866 ging de spa de grond in, onder toeziend oog van hoog-
waardigheidsbekleders en Caland. Meer dan vijf jaar was er nodig om de plannen uit te voeren.
74 De geschiedenis van de Rotterdamse haven wordt op website van Havenbedrijf Rotterdam N.V. ruimtelijk weergegeven, zie:
www.portofrotterdam.com/nl/rotterdamse_haven/over_haven/geschiedenis/index.jsp (08-12-2008).
75 Zie: A. Klamer en D. Kombrink, Het verhaal van de Rotterdamse haven: Een narratieve analyse (Rotterdam 2004);
hierover verscheen: G. Onnink, ‘Havenbedrijf bang voor kritisch boek’, in: Rotterdams Dagblad (22 april 2004).
76A. Baart, W. Schuring, Havenwerkers: opgetekende ware verhalen die de geschiedenis vormen van Rotterdamse haven (Rotterdam 1989);
en D. de Winter, Disciplinering van protestgedrag van havenarbeiders in de Rotterdamse haven, 1914-1922 (scriptie Rotterdam 1983).
35