finalVersion - Erasmus University Thesis Repository - Erasmus ...

Amerika gemaakt. Oost-Europese joden, veelal behoeftige mensen, werden door Rotterdamse joden
uit eigen belang liever geholpen aan een snelle overtocht dan aan opvang in de eigen gemeenschap.
Dat de kade een ‘plaats van komen en gaan’ is, maakt het beschrijven van de culturele vermenging in
havensteden interessant. Het Rotterdams Interbellum kent bezoekende zeelieden, havenarbeiders,
zakenlui en toeristen, migranten op doorreis en die zich hier vestigen, uit Europese landen, uit
Amerika en uit de Nederlandse koloniën. In het boek Cultuur en migratie in Nederland (2003) is hier met
behulp van diverse casussen aandacht voor; 29 over overzeese Nederlanders kom ik te spreken aan de
hand van de geschiedschrijving van Allard Möller (Indiërs) en Rudie Kagie (Surinamers).
In zulke uitvoerige publicaties, als dat van Van de Laar over de Rotterdamse geschiedenis,
komt men bij het inzoomen op een specifiek deelonderwerp onvermijdelijk enkele onvolkomenheden
tegen. Voortschrijdende inzichten wat details betreft (zoals bij het fotobijschrift van afb. 3.2, p.48) zijn
in historisch onderzoek een normale zaak. Eén van de relatief weinig discutabele punten uit Van de
Laar, wat de optredens betreft, is het verhaal dat de spraakmakende Josephine Baker in deze Dancing
Pschorr zou hebben opgetreden. Op dit punt lijkt Van de Laar op één lijn te zitten met (de hierna te
bespreken) Herman Romer, die in zijn boeken beweert dat Baker in Pschorr zou hebben gezongen; 30
Hans Langeweg verschilde met hen van mening, door een gebrek aan bronnen hierover is dit weinig
aannemelijk. Als Josephine Baker aangekondigd het podium van de Dancing Pschorr zou beklimmen,
was daar ongetwijfeld veel aandacht voor in velerlei aankondigingen (affiches etc.); de foto’s en
verhalen zouden nog tijden in kranten en bladen verschijnen; toch is er niets wat aan Baker’s optreden
in Rotterdam doet herinneren. Historici zijn geneigd elkaar over te schrijven, naar elkaar te verwijzen;
vaak zonder bronnen zelf na te gaan, waarmee fouten doorsijpelen in de serieuze geschiedschrijving.
De geschiedschrijving van Herman Romer getuigt dikwijls van de percepties van ooggetuigen
en toont relatief veel archiefmateriaal als foto’s en reclame-uitingen, van allen bijna een eeuw oud.
Deze boeken behandelden de Rotterdamse geschiedenis per decennium (de jaren tien, twintig etc.);
later zijn zij meer thematisch opgebouwd rond belangwekkende straten (Schiedamsedijk) danwel
wijken (Zandstraatbuurt of Kruiskadekwartier) of een spraakmakend etablissement (Casino-Variété). 31
Niet in de laatste plaats heeft Romer een boek geschreven over het bijzondere danspaleis ‘Pschorr’, dat
internationale allure verschafte aan de Coolsingel. 32
2.2.2 Kunst en cultuur voor en door de Rotterdammers
In de bundel Interbellum Rotterdam (2001) bespreken Marlite Halbertsma e.a. het culturele leven van
zowel de elite als de doorsnee Rotterdammer; daarin staat de moderniteit van de stad centraal.
29 R. Buikema, M. Meijer (red.), Cultuur en migratie in Nederland. Kunsten in beweging, 1900-1980 (Den Haag 2003).
30 Van de Laar, 386; Romer, Pschorr Rotterdam, 7. Josephine Baker gaf op 25 aug. 1928 ‘slechts één buitengewone gastvoorstelling’
in het Grand-Theater, zie: RN, 22 aug. 1928 (aldus Romer, Rotterdam in de jaren twintig, 59); zij stond daarnaast zes maal in de
Groote Schouwburg op 22, 23, 24 juni 1932; zij trad op 18 dec. 1933 op in de Nieuwe Doelezaal, zie: NRC, 17 dec. 1933.
31 H. Romer, Casino-Variété. Een tempel van vermaak op de Coolsingel, 1898-1933 (Zaltbommel 2001).
32 H. Romer, Pschorr Rotterdam. Van café-concert tot danspaleis, 1883-1940 (Zaltbommel 1984).
H. Romer, Rotterdam in de jaren twintig (Zaltbommel 1981).
25