finalVersion - Erasmus University Thesis Repository - Erasmus ...

komen: opmerkelijk hieraan is dat de advocaten, die iets te vieren hebben en gasten uit het buitenland
hebben, van Rotterdam naar Den Haag reisden, als was het amusementsaanbod van de eigen stad niet
naar hun stand. 25 Sociale classificatie van vermaak is slechts één element van de Master Thesis.
Hetgeen in de geschiedschrijving over het Rotterdams Interbellum opvalt, is hoezeer dit een naar
binnen gerichte vertelling is, zelfs wat betreft haar internationale allure en buitenlandse bekendheid.
2.2.1 Stadsgeschiedenis in internationaal kader
Het uitvoerige overzichtswerk Stad van formaat (2000) van stadshistoricus Paul van de Laar bespreekt
de ontwikkeling van Rotterdam, vanaf 1813 tot de jaren 1970. Deze gedetailleerde en wel
gedocumenteerde beschrijving vindt plaats ‘tegen de achtergrond van twee omwentelingen in het
logistieke netwerk’: ten eerste werd het stapelnetwerk langzamerhand vervangen door een transito-
netwerk, door de nieuwe, negentiende-eeuwse uitdagingen, voortgekomen uit ‘het tijdperk van ijzer
en stoom’. De tweede ommekeer is als na 1945 de industriële petrochemische havenfunctie haar intre-
de doet. 26 Van de Laar onderscheidt een viertal ideaaltypen, te weten: de koopstad (1813-1850), de
transitostad (1880-1918), de werkstad (1945-1975) en de cultuurstad (na 1975?). Van elk van deze
abstracte typen komen economische, politieke, sociaal-demografische, culturele, ruimtelijke en
bestuurlijke aspecten aan de orde. Er worden vergelijkingen gemaakt met de verschillende fasen bin-
nen de besproken periode van twee eeuwen. In het model vallen twee overgangsfasen op, namelijk de
eerste tussen 1850 en 1880 en de tweede bestaande uit het Interbellum met de Tweede Wereldoorlog.
Het Interbellum is volgens Van de Laar het einde van de grote transitoperiode. “Rotterdam
kwam niet ongeschonden uit de Eerste Wereldoorlog” door de economische en sociale spanningen: er
speelde zich een crisis af op internationaal niveau, die een linkse revolutie in de hand leek te werken.
De Rotterdammers kwamen er op pijnlijke wijze achter, hoe zeer de stad afhankelijk was geworden
van het Duitse achterland en de Rijnvaartpolitiek. Naar aanleiding van internationale conflicten nam
Rotterdam de eigen ontwikkeling van de voorgaande decennia in heroverweging: ‘de animo voor de
aanleg van grote transitohavens werd daardoor duidelijk minder’. 27
Wat migratie- en demografische statistieken van het Rotterdams Interbellum betreft, verhaalt
Van de Laar in zijn vijfde hoofdstuk van ‘Een bevolking in beweging, 1812-1939’ met tekst en uitleg. 28
De bevolking van de havenstad nam enorm toe, door natuurlijke aanwas, door migratie en door
annexatie; Rotterdam had vooral aantrekkingskracht voor migranten uit de eigen provincie en de
aangrenzende. Buitenlanders werden vooral gezien als ‘tijdelijke passanten’. Naast migrerende
arbeiders (die veelal van havenstad naar havenstad trokken, zoals het demografische werk van Robert
Lee ook aantoonde) kreeg Rotterdam immers te maken met grote stromen landverhuizers. Sinds het
einde van de negentiende eeuw hadden ruim een miljoen mensen vanuit Rotterdam de oversteek naar
25 Bordewijk, Karakter, 225-227.
26 P. van de Laar, Stad van formaat. Geschiedenis van Rotterdam in de negentiende en twintigste eeuw (Zwolle 2000) 7-8.
27 Idem, 351.
28 Idem, 173, 195, 198-199; R. Lee, ‘The socio-economic and demographic characteristics of port cities’.
24