finalVersion - Erasmus University Thesis Repository - Erasmus ...

achtste-noten, met sowieso veel achtste-noten-patronen. 11 Hier hangt het verschijnsel van ‘syncopes’
mee samen: onverwachte accenten worden gespeeld, terwijl verwachte accenten weggelaten worden.
Bij swingend spelen, gaat het om de frasering, namelijk het aanzetten en binden van de noten.
Als een definitie van jazz stoelt op swing, dan zijn er wederom enkele problematische punten.
Ten eerste is het de vraag, wanneer iets op een ‘jazzy manier’ swingt. Ten tweede is ‘swing’ in de
jazzgeschiedenis steeds anders geweest. Ten derde is er ook jazz zonder een ‘strikte swing’. Sommige
muziek klinkt in eerste instantie nauwelijks swingend, pas in ruimere zin zou men zeggen dat het
swingt. In een aantal gevallen is er een geoefend oor voor nodig de frasering te duiden, namelijk: hoe
zitten de noten aan elkaar?
Tweede werkdefinitie: jazzverwantschap
Voor de tweede definitie wordt meer gekeken naar de familiegelijkenis in de jazztraditie. Over de
zogenaamde ‘families’ schreef Ludwig Wittgenstein, in zijn Philosophische Untersuchungen (1953), dat
een fenomeen door bepaalde elementen gerekend kan worden tot een verzameling fenomenen. 12 Deze
theorie van Wittgenstein betreft aanvankelijk variaties op spellen die op elkaar lijken, bijv. een aantal
kaartenspellen dat qua doel en speelwijze op hetzelfde neerkomt; we kunnen die principes toepassen
op muziek. Als bepaalde muziek lijkt op andere muziek die we wel jazz noemen, dan kunnen we die
muziek ook ‘jazz’ noemen. De vraag hierbij is wel, wanneer die verschillende muzieksoorten op elkaar
lijken. Welke overeenkomsten zijn doorslaggevend? Allerlei andere elementen spelen mee: zo is de
klankkleur van het trompetspel van Miles Davis ook ‘jazzy’ met veel blue notes), ook als deze
muzikant muziek uit een andere categorie ten gehore zou brengen. Dit hangt verder samen met de
instrumentatie (bijv. het gebruik van saxofoons), het repertoire (als een jazz-standard gespeeld wordt),
de vorm (met geïmproviseerde solo’s), de buiten-muzikale context (zo verwacht men in een bepaald
café jazz te horen); dit alles zorgt ervoor dat bepaalde muziek als jazzachtig wordt opgevat.
Er zijn ook allerlei problemen met deze familiedefinitie: ten eerste is er sprake van een zekere
circulaire redenering. Een muzieksoort wordt tot de jazzachtigen gerekend, om samen met die andere
jazzsoorten ervoor te zorgen dat andere muziek tot jazz gaan behoren. Ten tweede is er het gevaar van
traditionalisme. Er ontstaat een canon van ‘wat jazz is’ met een conventionele speelwijze voor ‘hoe
jazz hoort te zijn’. Dit is in de lijn van hetgeen in de historiografische bespreking als een ‘invented
tradition’ wordt aangeduid. Het derde probleem is dat het een uiterst essentialistische bezigheid is: de
kern van een bepaalde muzieksoort wordt gekoppeld aan het typische van wat jazz zou zijn. Wat dit
betreft is de verwantschapsdefinitie een afbreuk aan muzikale verscheidenheid, hoewel het zinvol is
om de jazz in een kader te plaatsen van andere muzieksoorten: enerzijds muziek waarin de jazz haar
oorsprong vindt als blues, spirituals, klezmer, fanfare etc.; anderzijds muzieksoorten die de jazz in
haar decennialange ontwikkeling heeft beïnvloed, van rock ’n roll tot hiphop, van latin tot funk.
11 Zie bijv.: B. Blumenthal, Jazz. Collins Need to know? (Londen 2007). T. de Joode, Jazz onder het mes (Amsterdam/Meppel 1962).
J.E. Berendt, Jazz. Van New Orleans tot Cool (Utrecht/Antwerpen 1953).
12 L. Wittgenstein, Philosophische Untersuchungen. Kritisch-genetische Edition (Frankfurt am Main 2001).
13