finalVersion - Erasmus University Thesis Repository - Erasmus ...

Amerikanen en hun cultuur. De Jazz Age wordt opgevolgd door de Swing Era. Die Swing is niet los te
denken van jazz. Wat bedoelt men met de jazz-stijlen ‘swing’ en ‘hot’? Reken ik Ragtime ook tot de
jazz? Welke muzikale elementen van ‘klezmer’ en ‘blues’ zijn in de traditionele jazz terug te vinden?
Dit gezegd hebbende, zal ik hier een werkbare definitie van ‘traditionele jazz’ geven om
inhoudelijk het onderzoeksgebied af te bakenen; ik zal daartoe eerst verschillende omschrijvingen
uiteenzetten. 10 Ten eerste de strikte definitie, waarbij jazz gezien wordt als ‘muziek met improvisatie
en swing’; ten tweede de familiegelijkenis of verwantschapsdefinitie, duidend op muziek die verwant
is aan jazz, of uit de jazz-traditie voortkomt. Ten derde is er de beschrijving van ‘jazz als dimensie’,
niet wat het is, maar hoe het is (een soort ‘jazzheid’). Deze laatstgenoemde definitie laat ik hier buiten
beschouwing; van de twee eerdere volgt hieronder een werkdefinitie.
Eerste werkdefinitie: improvisatie en swing
In de eerste definitie spelen de sleutelwoorden ‘improvisatie’ en ‘swing’ samen de hoofdrol; ik zal
deze concepten hieronder uiteenzetten. Improvisatie wordt meestal gedefinieerd als het ter plekke
bedenken van nieuwe muziek. in dit geval betekent muziek ‘bedenken’ niet hetzelfde als
‘componeren’, omdat het niet genoteerd wordt, maar direct gespeeld, waarmee wijzigingen niet meer
mogelijk zijn. Improvisatie vindt plaats in het nu-moment. Daarmee is geïmproviseerde muziek te
vergelijken met gesproken taal: een spreker spreekt een zin meestal voor de eerste keer uit en eenmaal
uitgesproken in het nu-moment onherroepelijk voorbij. Improvisatie is kenmerkend voor jazzmuziek.
Er zijn enkele problemen met het doorslaggevende van het ‘improvisatie’-element. Ten eerste
is het de vraag, wanneer iets geïmproviseerd is. Volstaat ornamentatie, door een nootje ervoor of erna
te spelen, ten opzichte van uitgeschreven partituur? Volstaat variatie op de uitgeschreven muziek: de
melodie blijft herkenbaar, maar is steeds licht veranderd? Volstaat het gebruik van patronen van
inmiddels bestaande muziek? Volstaat het spelen van citaten, waardoor andermans improvisatie in
een muzikale nabootsing gespeeld wordt. Ten tweede is het problematisch, dat improvisatie een
gradueel verschijnsel is: de ene keer is de gespeelde muziek nieuwer dan de andere. Een derde punt
is, dat improvisatie jazzmuziek niet uniek maakt: de meeste volksmuziek is immers geïmproviseerd.
Niet alle geïmproviseerde muziek is jazzmuziek; tegelijkertijd is er wel veel muziek die klinkt als jazz.
Dit is dan ook het vierde problematische punt: er is jazz(achtige) muziek zonder improvisatie; de
meeste bigband-muziek zou niet meegeteld mogen worden, indien improvisatie een doorslaggevend
element zou zijn in de definitie van ‘jazz’. Ik reken in mijn thesis dus géén Ragtime mee als jazz, maar
als ongeïmproviseerde voorloper, die weldegelijk op een jazz-manier swingt.
Het tweede element waarvan een definitie niet mag uitblijven, is ‘swing’, dat gezien wordt als
een spanning tussen een constant tempo (time) en de ritmische laag erboven, afwisseling tussen
spanning en ontspanning, oftewel ‘een ongelijke onderverdeling van de tel’ (swing eights): niet-gelijke
10 Gebaseerd op: W. van de Leur, collegecyclus ‘Geschiedenis van de jazz’, Universiteit van Amsterdam, 2008.
12