Denkstrategieën passen bij puberbrein - Onderwijs in Ontwikkeling

26
Denkstrategieën passen
bij puberbrein
-12-18
Didactiek /// Tekst Bert Slotboom en Helen Sijsling
Wie leerlingen kritische en analytische denkers wil maken, moet hen leren
samenhang te zien. De Big Picture kan daarvoor dertien denkstrategieën
leveren. Sinds vorig jaar spelen die daarom een grote rol in de nieuwe havo
van het Lentiz/Kastanje College in Maassluis.
Systeemdenken: de Big Picture
Alles hangt met alles samen. Systeemdenken is het vermogen om deze relaties te zien
en te begrijpen. Af en toe de details zien, maar ook eens uitzoomen om het grote
geheel, de Big Picture te kunnen zien.
Wat zijn de gewoontes of denkstrategieën van een systeemdenker?
Een systeemdenker:
• Ziet het grote geheel, de Big Picture
• Ziet hoe elementen binnen systemen veranderen in de tijd, patronen vertonen en
trends laten aangeven
• Ziet dat gedrag wordt veroorzaakt door het systeem
• Ziet het cyclisch element in complexe oorzaak en gevolg relaties
• Gebruikt meerdere perspectieven om begrip te vergroten
• Verwoordt en toetst aannames
• Denkt na over hoe mentale modellen de huidige werkelijkheid en de toekomst
beïnvloeden
• Gebruikt begrip van systemen om te zoeken naar vliegwielen om de meest effectieve
oplossing te genereren
• Neemt korte en lange termijn consequenties mee in overwegingen
• Denkt diep na over problemen en gaat niet voor een snelle conclusie of oplossingen
• Controleert de resultaten en verandert interventie als dat nodig is
• Herkent de invloed van oorzaak en gevolg, zelfs als er een langere tijd tussen zit.
• Zoekt naar onbedoelde gevolgen van interventies
Voordelen
Helpt bij begrijpend lezen en het leren oplossen van complexe problemen
Past goed in een meer visuele gerichte maatschappij
Komt tegemoet aan de verschillende vormen van intelligentie
Helpt onthouden op lange termijn
Helpt veel informatie structureren
Verheldert relaties en verbanden, leidt tot dieper begrip van de realiteit
Laat leerlingen zien dat de wereld complex is en niet eenduidig
Geeft veel mogelijkheden om ICT in te zetten
Optimaliseert zelfreflectie en onderzoekt eigen manier van denken
Bron: Waters Foundation
november 2010
“Ik ben geïnteresseerd in andere manieren om
leerlingen op een zo hoog mogelijk niveau te
laten presteren”, zegt Inge Spaander van het
Lentiz/Kastanjecollege in Maassluis. De mavo
werd vorig jaar uitgebreid met een havobrugklas.
Dertien denkstrategieën spelen een
belangrijke rol voor docenten en leerlingen. Ze
helpen overzicht van het geheel te behouden;
afzonderlijke onderdelen zijn slechts belangrijk
om de rol die ze in het groter geheel
spelen.
Spaander merkt dat dit het nadenken over
onderwerpen, het voeren van gesprekken en
het nemen van beslissingen naar een hoger
niveau tilt. “Ik zie het systeemdenken dan ook
niet alleen als middel om leerlingen beter
te laten leren, maar ook als een belangrijke
voorbereiding op het hbo en het bedrijfsleven.
De leerlingen gaan dieper en beter nadenken.
Ze krijgen beter inzicht in oorzaak-gevolgrelaties,
ze leren om aannames te verwoorden
en te toetsen, om vanuit verschillende perspectieven
naar een probleem te kijken, en om
na te denken over oplossingsrichtingen én de
consequenties daarvan. Daarbij maken ze gebruik
van visuele hulpmiddelen die bruikbaar
zijn om verbanden te zien en te analyseren.
Voorbeelden zijn de veelgebruikte mind-maps,
de relatiecirkel of de gedragspatroongrafiek.”
Later in je baan
Leerlingen vinden het leuk om zaken op deze
manier zichtbaar te maken, merkt Spaander.
“Ze vragen aan het eind van de dag of ze een
gedragspatroongrafiek mogen maken. Daarmee
brengen ze gedrag over tijd in beeld.”
Leerling Stefan Bagchus is positief over de
mogelijkheden: “Het is mooi om een grafiek
over je vakantie te maken, maar ook om te
gebruiken bij een opdracht over Prinsjesdag.
We hebben een relatiecirkel gemaakt over een
bezuiniging die wij belangrijk vonden en de
gevolgen en oorzaken ervan!”
Sommige leerlingen kunnen goed onder
woorden brengen hoe de aanpak helpt bij het

ordenen van hun denken. Carmen Eijeriks zegt: “Je hebt meer in de gaten hoe een systeem werkt.
Dus dan weet je ook meer over de systemen in je eigen leven, over hoe je je gedraagt op verschillende
plekken en de verschillende gevolgen daarvan”. Ook Verena van der Hoek heeft geleerd op
een andere manier te denken. “.Je leert op de andere manier te kijken, en dat maakt het leuker!
Dan probeer je de beste mogelijkheid van een aanpak te ontdekken. Daar heb je later in je baan
ook wat aan.”
Inhoud
Docent Spaanders concludeert dat ze leren inzien dat hun gedrag bepaald wordt door de
omgeving, cultuur en ervaringen. Dat hun waarheid en hun belang subjectief zijn. “Ik zie ook dat
leerlingen worden geprikkeld om te onderzoeken hoe mensen in andere delen van de wereld
leven en hoe die worden beïnvloed door ons. Leerlingen raken op die manier betrokken bij de
omgeving. In de lessen zie ik dat leerlingen aan het eind van de les niet alleen de meerwaarde
van bijvoorbeeld nieuwe Engelse woorden kunnen benoemen, maar ook uit zichzelf de inhoud
van gebruikte teksten als leerpunten noemen. Leerlingen leren dus niet alleen het vak, maar
staan ook open voor de inhoud.”
Behapbare stukken
De denkstrategieën zijn gebaseerd op de werking van het puberbrein. Spaander: “De denkstrategieën
zijn duidelijk afgebakend. Het begrip ‘denken’ wordt op deze manier tastbaar gemaakt en
Leerlingen gaan dieper
en beter nadenken
kan in stukjes worden geoefend totdat iemand
zich die stukjes helemaal eigen gemaakt heeft.
Verschillen tussen leerlingen in ontwikkeling
door leeftijd, geslacht en voorkeur worden
kleiner, maar mogen ook blijven bestaan. De
leerlingen kunnen als het ware meegroeien.
Daarnaast sluit het systeemdenken aan bij
hun leefwereld. Die wereld is zoveel groter
dan twintig jaar geleden. De denkstrategieën
bieden de tools om hier mee om te gaan.
Daarmee wordt het abstracte denken omgezet
in behapbare stukken. Ook de intelligenties
zoals Gardner die benoemde, komen veel
aan de orde. Er is bij deze manier van denken
ruimte voor het intra- en interpersoonlijke,
voor het verbale, maar ook bijvoorbeeld voor
het logies-mathematische.”
Aanvullend op methode
Inge Spaander meent dat denkstrategieën los
van een methode kunnen worden gebruikt
of als aanvulling. “Bij tekstbegrip Nederlands
kun je teksten gebruiken die zich lenen voor
systeemdenken. Dat kan met heel veel teksten.
In plaats van de geijkte vragen uit het boek
kun je leerlingen grafieken laten maken en
daar vragen over stellen. Zo oefenen leerlingen
tekstbegrip op een andere manier, die
bovendien beter toepasbaar is bij het leren en
lezen van zaken voor andere vakken. Ook bij
geschiedenis of aardrijkskunde kunnen denkstrategieën
worden gebruikt om de stof te
linken aan het nu, jezelf, het verleden. Eigenlijk
is het bij alle vakken toepasbaar.”
Het gaat haar er niet om systeemdenken
alleen in te zetten als middel. “Maar als we de
leerlingen er bewust in trainen, leggen we
nog meer de nadruk op het benaderen van de
wereld vanuit een groot perspectief. Ik denk
dat het systeemdenken heel goed binnen vele
vormen van onderwijs kan worden toegepast.
De strategieën en de middelen maken het
geheel praktisch. Als leerlingen er kennis mee
hebben gemaakt, kun je gemakkelijk delen
van de lesstof vanuit het systeemdenken
behandelen.”
E
Beide auteurs zijn consulenten en geven cursussen over systeemdenken
in het onderwijs. Meer informatie; Bert Slotboom, b.slotboom@cps.nl,
06 25 01 34 40 en Helen Sijsling, h.sijsling@cps.nl, 06 55 89 85 74
november 2010
-12-18 27