Open het profiel als pdf - Museum Volkenkunde

8
VERZAMELDE COLLECTIEPROFIELEN
MUSEUM VOLKENKUNDE
Naast medici bereizen echter ook vele andere ‘Indische ambtenaren’ grote of kleine afgelegen delen
van Nederlands-Indië en dragen van daaruit bij aan de vorming van de Indische en Nederlandse
volkenkundige verzamelingen in respectievelijk Batavia, Leiden en – tot 1864 – Delft. Te Delft bevindt
zich tot dat jaar namelijk de Koninklijk Academie waar de opleiding tot ‘Indisch Ambtenaar’ plaatsvindt.
In dat kader bezit de Academie zelf ook een respectabele collectie ethnografica. Bij de opheffing van
deze opleiding in 1864 wordt haar verzameling in haar geheel overgebracht naar Leiden en aan de
collectie van het REM toegevoegd (serie 37, meer dan 1000 objecten). Daarmee verwerft het REM
onder meer een topcollectie oude wayang poppen.
Gedurende de laatste decennia van de negentiende eeuw breidt de Indonesië verzameling zich
explosief uit. Het begint met de Nederlandse inzending voor de Wereldtentoonstelling in Parijs in 1878
die daarna in Leiden belandt (serie 300, circa 1700 voorwerpen). In 1881 volgt de toevoeging van de
collectie die is verzameld tijdens de Midden-Sumatra expeditie van 1877-1879 (serie 268, 571
objecten). In 1883 vindt in Amsterdam de Internationale Koloniale en Uitvoerhandel Tentoonstelling
plaats en ook daarvan komen de Indische voorwerpen naar Leiden (serie 370, circa 4000 objecten).
Datzelfde jaar worden daar bovendien nog de vele duizenden voorwerpen uit het net opgeheven
Koninklijk Kabinet van Zeldzaamheden (serie 360) aan toegevoegd. Ruim tien jaar later, in 1894, krijgt
het Rijks Ethnografisch museum opnieuw na afloop van een grote koloniale tentoonstelling, ditmaal te
Batavia, een aanzienlijk deel van de Nederlandse inzending (series 1008-1011, ruim 470 objecten).
Eveneens in 1894 schenkt H.M. Koningin-regentes Emma een uitgebreide collectie poppen en
miniatuur attributen (serie 1108, ruim 480 voorwerpen) die, net als bij de koloniale exposities het geval
is, kan worden beschouwd als een fraai voorbeeld van ‘koloniaal verzamelen’. Doel van deze
toentertijd in Europese landen met koloniën zeer populaire vorm van verzamelen, is het bijeenbrengen
en exposeren van objecten om daarmee de (westerse) bezoekers een representatief beeld te geven
van de historie, het hedendaagse leven of van nieuwe ontwikkelingen in bepaalde landstreken van de
verre koloniën. Koningin Emma’s poppencollectie geeft om die reden een goed beeld van kleding in
hele archipel kort voor de eeuwwisseling.
Naast de collectie-aanwas via tal van civiele kanalen vormt ook de militaire aanwezigheid in het
toenmalige Nederlands-Indië een belangrijke voedingsbron voor de groei van de Indische
verzameling. Vooral de militaire pacificatie van een aantal uithoeken van de archipel op het einde van
de negentiende eeuw en het begin van de twintigste eeuw zorgt, naast het definitief vestigen van het
Nederlandse gezag ter plaatse, voor een toestroom van vele voorwerpen. Daaronder vooral ook veel
kostbaarheden, die al dan niet oneigenlijk worden verkregen. De verzamelingen die het gevolg zijn
van de militaire veroveringen van Aceh op Sumatra en van de eilanden Bali en Lombok, zijn hiervan
de meest spectaculaire voorbeelden. Overigens bezit het museum al van vóór de verovering van Bali
in 1906-1908 een belangrijke collectie voorwerpen van dit eiland.
In de slipstream van
Niet op militaire leest geschoeid, maar als onderneming niet minder heldhaftig, zijn in de laatste jaren
van de negentiende eeuw de drie expedities van A.W. Nieuwenhuis naar de binnenlanden van
Borneo. In voorafgaande jaren gaan al wel bestuursambtenaren af en toe de binnenlanden in en
trachten dan zo vér mogelijk rivieren op te varen. Van deze korte en beperkte expedities keren zij vaak
terug met kleine verzamelingen. Daarvan bevinden zich een aantal zeer belangrijke voorwerpen, zoals
enkele prachtige maskers, in de museumcollectie. Tijdens de tweede expeditie slaagt Nieuwenhuis
erin, als eerste Europeaan, Borneo van west naar oost te doorkruisen.
Het merendeel van de voorwerpen die hij tijdens zijn drie expedities bijeenbrengt, vindt uiteindelijk zijn
weg naar Leiden (series 1219 en 1308) en maken de Dayak collectie van het Museum Volkenkunde
tot de belangrijkste ter wereld.
In de eerste twee decennia van de twintigste eeuw komt ook de zogenoemde Ethische politiek in
Nederlands-Indië tot bloei. De gedachte die hieraan ten grondslag ligt, is dat de kolonie er niet louter
en alleen is voor de exploitatie van haar grondstoffen en haar bevolking. Zowel het Nederlandse
koloniale bestuur als de in Indië ondernemende, explorerende of missionerende Nederlanders dienen
de koloniale bevolking zodanig te gaan vormen dat zij uiteindelijk – op hele lange termijn – kan komen
tot politieke en economische zelfstandigheid. Om daarmee te kunnen beginnen en succesvol te
kunnen zijn, is kennis van de reeds bestaande inlandse (kunst)nijverheid een belangrijke voorwaarde.
De belangstelling die zodoende ontstaat voor bestaande locale kunstnijverheidstradities leidt
vervolgens weer tot het bijeenbrengen van soms aanzienlijke verzamelingen, zoals bijvoorbeeld de
grote serie vlechtwerken die gouverneur J.E. Jasper verzamelt en in 1908 aan het museum schenkt
(serie 1647, 1350 voorwerpen).