Open het profiel als pdf - Museum Volkenkunde

A.Th.L.Rouwenhorst Mulder: Japan (6 albums, voor 1920)
China –album (circa 1880)
Duyvendak: China, Japan (3 albums 1889, 1901, 1920/21)
J.M. Janse: ‘s Lands Plantentuin Buitenzorg (1899)
J.F. Lankamp (fotograaf): Centraal Afrika 1890-1893
J. van Aalst: Nederlandsch –Indië (2 albums, circa 1900/1918)
88
VERZAMELDE COLLECTIEPROFIELEN
MUSEUM VOLKENKUNDE
Collectiekwaliteit
De historische museale collectie bevat volkenkundige of antropologische fotografie tot 1940. Het
jaartal 1940 kan in de loop der jaren verder opschuiven. De hedendaagse fotografie is de historische
fotografie van de toekomst. Daarom is een definiëring van hedendaagse, antropologische fotografie
hier op zijn plaats. Voor foto’s gemaakt vóór 1920 is de definitie relatief eenvoudig: fotografie ‘in den
vreemde’ gemaakt, van niet-westerse culturen, door westerse fotografen. In de periode na de tweede
wereldoorlog is deze grens tussen ‘wij’ en ‘zij’ in snel tempo vervaagd en daarmee gecompliceerd
geworden. De snel toegenomen mobiliteit en migratie van de wereldbevolking hebben tot gevolg dat
culturen niet meer geografisch gebonden zijn. Fotografen brengen ook hun eigen cultuur in beeld,
waardoor ze geen buitenstaanders meer zijn. Andere media (pers, televisie, internet) maken beelden
van culturen op grote schaal toegankelijk voor iedereen, waardoor musea en antropologie in de
marge opereren van de hedendaagse beeldvorming van 'de ander', die zoals gezegd moeilijk te
definiëren is. Nu de locatie van de opname en de persoon van de fotograaf niet meer bepalend zijn, is
een inhoudelijke definiëring voor antropologische fotografie op zijn plaats. De vraag is hier: welke
hedendaagse fotografie noemen we antropologisch in de zin van relevant voor het museum?
Hedendaagse, antropologische fotografie getuigt van een bewuste visie op mensen in de context van
hun specifieke (sub-)cultuur. Deze fotografie kan overal, door iedereen en voor uiteenlopende doelen
gemaakt worden. De antropologische fotografische visie kan een stereotype zijn - of worden - en
bestaande ideeën en (voor)oordelen bevestigen - of veroorzaken -, maar kan ook als eye-opener
nieuw licht werpen op mensen en hun cultuur. De stereotype fotografie is interessant als het gaat om
het onderzoek naar beeldvorming van culturen. Het betreft foto’s die op grote schaal verspreid zijn in
de vorm van fotoreportages in geïllustreerde media of gedrukt in de vorm van bijvoorbeeld
printreclame, reisfolders, postzegels, ansichtkaarten, kalenders. De eye-opener fotografie is
interessant omdat ze voortkomt uit een persoonlijke visie van de fotograaf. Onderzoek,
inlevingsvermogen en betrokkenheid beperken de letterlijke en figuurlijke afstand tussen fotograaf en
zijn onderwerp. De foto’s zijn vaak opiniërend bedoeld om een genuanceerder of een nieuw inzicht bij
de kijker teweeg te brengen. Het verschil tussen deze twee vormen van fotografie is in de praktijk
gecompliceerder dan hier gesuggereerd wordt. Intenties van fotografen kunnen hemelsbreed
verschillen van de betekenis die ‘het publiek’ aan de foto’s geeft. De context waarin de foto gezien
wordt, bepaalt voor een groot deel de interpretatie. Daarom is het van belang om het werk van een
fotograaf ook te bekijken in relatie tot het publiek.
Uit de definiëring van volkenkundige of antropologische fotografie vloeit voort dat het beleid voor de
museale fotocollectie van Volkenkunde zich concentreert op individuele visies van fotografen (en
onderzoekers) op culturen én de wijze waarop fotografie een rol van betekenis speelt in de
beeldvorming van culturen. Daarmee is de fotografie die in het verleden functioneerde als
documentatie ter ondersteuning van wetenschappelijk onderzoek, zelf weer onderzoeksbron
geworden, vergelijkbaar met de rol van de fotografie tot 1910.
Een visie spreekt zelden uit een enkele foto. Het fotografiebeleid richt zich dan ook vooral op series
waarbij de samenhang tussen de foto’s betekenisvol is en de serie als geheel inzicht geeft in de
intentie van de fotograaf, oftewel het ‘verhaal’ dat hij of zij wil overbrengen op de kijker.
Het beeldvormende aspect wordt zowel bepaald door de visie van de fotograaf, als door de context
waarin de foto gepresenteerd wordt. Door een specifieke ondertiteling of begeleidende tekst kan de
receptie van een foto haaks staan op de intentie van de fotograaf. Zo is een groot deel van de oudste,
voor wetenschappelijke doeleinden verzamelde fotografie uit de collectie, tot in de jaren 1940
afgebeeld in semi-wetenschappelijke publicaties die in vrijwel alle West-Europese landen landen op
de markt werden gebracht en een miljoenenpubliek bereikt hebben. Deze verschijningsvormen van
fotografie zijn voor het onderzoek naar beeldvorming van even groot belang als de originele
afdrukken en transparanten.
Door het collectiebeleid te concentreren op de visie van makers en op de toepassing door de
gebruikers, biedt de collectie inzicht in functie en betekenis van fotografie als zelfstandig medium
binnen een volkenkundige context. Dit inzicht vergroten en publiek maken is het doel van het
collectiebeleid en de leidraad voor onderzoek, presentatie, verzamelen, behoud en beheer.