Open het profiel als pdf - Museum Volkenkunde

83
VERZAMELDE COLLECTIEPROFIELEN
MUSEUM VOLKENKUNDE
Rex en Co/ Japan, collectie Hotz/ Iran) en van missie-instellingen (collectie Trappisten Mission
Mariannhill, Zuid-Afrika).
Belangrijke institutionele schenkingen of overdrachten zijn afkomstig van het Ministerie van Koloniën
(collectie Feilberg), het Koninklijk Kabinet van Zeldzaamheden (de eerste foto's van Papoea's,
circa1870), het Museum voor Oudheden (collectie Schaefer, daguerreotypieën van de Borobudur,
1845), het Koninklijk Huisarchief en van collega-instellingen (collectie Tibet/Keizerlijk Russisch
Aardrijkskundig Genootschap, 1901).
Deze foto's, gemaakt en verzameld vóór 1910, zijn individueel genummerd en in veel gevallen
gedocumenteerd. Ze zijn in meerdere opzichten van belang. Ten eerste omdat ze tot de oudste en
bewaard gebleven opnamen behoren van de betreffende culturen, ten tweede vanwege hun cruciale
rol in de beeldvorming van niet-westerse volken in Europa en ten derde vanwege hun belangrijke
plaats in de geschiedenis van de fotografie.
Latere aanwinsten
Met de veranderende rol en status van fotografie binnen het antropologisch onderzoek vanaf het
begin van de twintigste eeuw - van onderzoeksbron naar onderzoeksdocumentatie – veranderden
zowel de aard van de fotografie als het verzamelbeleid. De vroege studioportretten, antropometrische
portretten, ensceneringen en landschappen, gemaakt door professionele fotografen en amateurs,
maken in toenemende mate plaats voor documentaire onderzoeksfotografie gemaakt door
wetenschappers en conservatoren die direct of indirect aan het museum verbonden zijn.
Na 1918 staakt het museum de registratie per foto. Gerichte aankopen komen na 1920 vrijwel niet
meer voor. De collectie groeit toch aanzienlijk door schenkingen en legaten van particuliere
verzamelaars en amateurfotografen. Door het op de markt komen van handzame camera's en het
gebruik van film in plaats van glasplaten kunnen is de techniek toegankelijk geworden voor iedereen.
Onder de verwervingen van na 1920 bevinden zich ook foto’s gemaakt vóór 1920. Deze fotografie is
vaak in de vorm van albums en series aan het museum aangeboden.
Belangrijke aanwinsten uit de jaren 1920-1940 zijn de collectie glasplaten en afdrukken van Van
Citters (496) en de collectie Duyvendak (359), beide gemaakt in China. De Tillema collectie neemt
door zijn aard en omvang een bijzondere plaats in . De collectie bevat circa 10.000 foto's gemaakt in
Nederlandsch-Indië tussen circa 1880 en 1940 en geeft een relatief onafhankelijk beeld van
gebeurtenissen en omstandigheden in de Indische archipel en Nieuw-Guinea.
In de periode 1920-1960 lijdt de collectie aan gebrek aan zorgvuldig beheer en een exponentiële
groei. Het museum maakt vooral na 1940 vele foto's van objecten en museumactiviteiten, evenals
reproducties van originelen ten behoeve van publicaties en tentoonstellingen. Ook dit materiaal
bevindt zich in het beeldarchief. Daarnaast koopt het museum vele foto’s voor gebruik in
tentoonstellingen of ten behoeve van educatieve doeleinden. In de jaren zestig krijgt de fotocollectie
een tijdelijke, nieuwe impuls. De beeldvormende en de historisch-documenterende kwaliteit van het
materiaal wordt ontdekt, evenals de educatieve waarde.
Onderzoekers en museumconservatoren schenken hun foto-archieven met tienduizenden opnamen
(o.a. de collecties Kooijman, Gerbrands, Nooter, Leyenaar). De betekenis van deze
onderzoeksfotografie is vooral gelegen in de nauwe relatie met de voorwerpencollectie van het
museum. In tegenstelling tot de oudere antropologische fotografie speelt ze minder een rol van
betekenis in de algemene beeldvorming van niet-westerse culturen. Die rol is inmiddels grotendeels
overgenomen door de geïllustreerde en commerciële pers, de reclame- en toeristenindustrie, televisie
en film.
In 1959 wordt gestart met een grootscheepse ordening van de verzameling met het oog op een
toekomstige fototheek die een belangrijke rol moet gaan spelen in de presentaties en educatieve
activiteiten van het museum. De foto's worden geregistreerd volgens het systeem dat de
museumbibliotheek sinds 1957 hanteert: ingedeeld op cultuurgebied en daarbinnen op specifieke, op
de volkenkunde gebaseerde onderwerpen. Foto's worden in dit systeem gezien als afzonderlijke
informatiedragers. Ze worden individueel op registratiekaarten geplakt en voorzien van
beschrijvingen. Deze methode schept een nieuwe orde in de inmiddels onhanteerbaar geworden
verzameling, met als gevolg dat de oorspronkelijke context en hun serieel verband verloren gaat.
Door de grote aanwas van de collectie slaagt het museum er niet in om alle foto’s in dit nieuwe
systeem onder te brengen. In 1970 zijn er ongeveer 20.000 afzonderlijke foto's op registratiekaarten
geplakt, waaronder een aanzienlijk deel van de foto’s van voor 1920 die nu deel uitmaken van de
historische, museale fotocollectie.