Open het profiel als pdf - Museum Volkenkunde

69
VERZAMELDE COLLECTIEPROFIELEN
MUSEUM VOLKENKUNDE
eerdergenoemde perioden zijn – met uitzondering van de munten - veelal als individuele stukken door
het museum verworven. Dit geldt onder andere voor de relatief kleine collectie archeologica.
In het geval van de objecten uit de Late Qing tijd zijn er een aantal belangwekkende, door individuele
verzamelaars bijeengebrachte, eigentijds vervaardigde en in samenhang verzamelde collecties (J.Th.
Roijer; J. Rhein; J.J.M. de Groot). Het is onder andere in relatie tot enkele van deze oudere collecties
dat de afgelopen decennia verder is verzameld (T.T. Gan; P.L.F. van Dongen).
Historische achtergrond
De eerste directe contacten tussen Nederlanders en Chinezen dateren uit de zeventiende eeuw, toen
in de eerste jaren uit die eeuw handelsmissies van de VOC zich richting (Zuid) China begaven. Vooral
de havenstad Kanton was vanaf het begin en gedurende de daaropvolgende eeuwen een belangrijke
plaats voor (handels)contacten. Kortstondig had de VOC hiervoor ook uitvalsbases op het eiland
Taiwan.
Te Kanton hadden de Nederlanders, evenals vertegenwoordigers van enkele andere toentertijd
vooraanstaande zeevarende Europese landen, een factorij voor de handel met de Chinezen. Via deze
factorij vond de overdracht van vraag en aanbod in bestellingen en goederen plaats. Langs deze weg
- direct of indirect - hebben ook de eerste verzamelaars van Chinese kostbaarheden en "etnografica"
de door hen gewenste objecten besteld en/of verkregen.
Naarmate de (handels)contacten met China in de negentiende en twintigste eeuw intensiever en
agressiever werden, nam ook de belangstelling voor China wereldwijd toe. Bovendien werd het
economisch en politiek verzwakte China in toenemende mate gedwongen havensteden en achterland
open te stellen voor buitenlanders. Dit leidde op den duur weer tot een toename in het aantal kleinere
en grotere verzamelingen van uit China afkomstige objecten van allerlei aard. In overgrote
meerderheid betrof het daarbij voorwerpen uit de kunstnijverheid en uit de sfeer van de (ceramische)
antiquiteiten. Voorwerpen met een hoog kunstzinnig gehalte of etnografica genoten - afgezien van een
enkele connaisseur of wetenschapper - tot ver in de twintigste eeuw veel minder belangstelling. China
werd bovendien gedurende het grootste deel van de twintigste eeuw geteisterd door (burger)oorlogen,
politieke controverses en instabiliteit. Vanaf 1949 tot omstreeks 1980 was het land daarenboven door
het heersende communistische regime commercieel en cultureel gesloten verklaard voor de ‘boze’
imperialistische en kapitalistische buitenwereld. In de laatste twee decennia van de vorige eeuw is
daar echter geleidelijk verandering gekomen. Inmiddels spreken de handelsgeest en het kapitaal weer
een krachtig woord mee in de ontwikkeling van China. Een van de economische branches die hiervan
sterk meeprofiteert is het toerisme. Door de komst van buitenlanders en hun behoefte aan "souvenirs"
is ook de stroom van antiquiteiten en kunst- en kunstnijverheidsproducten die China verlaat - legaal en
illegaal - sterk toegenomen. Deze ontwikkeling zal - op termijn - ongetwijfeld invloed hebben op de
mogelijkheden voor het museum om voorwerpen in of uit het Chinese cultuurgebied te verwerven.
De vroege verzamelingen
In zekere zin is reeds ver voor het ontstaan van Museum Volkenkunde de kiel gelegd voor de huidige
verzameling van de afdeling China. Een achttiende eeuwse particuliere verzamelaar uit ’s-
Gravenhage, Jean Theodore Roijer (1737-1807), had als amateur sinoloog enige honderden uit China
afkomstige voorwerpen verzameld. Deze waren geheel in de geest van zijn tijd als `rariteijte'
ondergebracht in een `kabinet van zeldzaamheden'.
Toen eind 1814 zijn weduwe overleed, legateerde zij overeenkomstig de wens van haar man zijn
verzamelingen aan “hem, die uit het Oranjehuis het eerst weder den Nederlandschen grond betreden
zou”. Zo kwamen de voorwerpen ter beschikking van `onsen Geliefde Souverijn’, de latere koning
Willem I, die op zijn beurt met Roijer’s collectie het Kabinet van Chinese Zeldzaamheden oprichtte.
In 1821 wordt de collectie Roijer samengevoegd met andere verzamelingen en - tot de opheffing in
1883 - ondergebracht in het Haagse Koninklijk Kabinet van Zeldzaamheden. In dat jaar wordt besloten
alle niet vaderlandse `zeldzaamheden' van het Kabinet over te hevelen naar 's Rijks Ethnographisch
Museum, thans het Rijksmuseum voor Volkenkunde te Leiden. Alle voorwerpen uit die overdracht van
1883 – waaronder dus ook de collectie Roijer en andere voorwerpen uit China (circa 1400 nummers) -
zijn in het museum administratief ondergebracht onder serie 360.
In de decennia voorafgaande aan de opsplitsing van het Koninklijk Kabinet van Zeldzaamheden vond
te Leiden de oprichting en de groei plaats van een etnografisch museum. Initiatiefnemer hiervan was
de van oorsprong Duitse arts Philipp Franz von Siebold (1796-1866). Von Siebold, die van 1823 tot
1829 op en rond de Nederlandse factorij te Deshima (Nagasaki) in Japan verbleef en verzamelde,
gebruikte hiervoor zijn eigen verzameling (circa 5000 nummers) als basis. Slechts een klein deel