Open het profiel als pdf - Museum Volkenkunde

Collectieprofiel Cultuurgebied Circumpolaire Culturen
Cunera Buijs
61
VERZAMELDE COLLECTIEPROFIELEN
MUSEUM VOLKENKUNDE
Inleiding
Het Arctisch of Circumpolair Gebied beslaat de meest noordelijke delen van de Noord-Amerikaanse
en Euraziatische continenten, zoals Alaska, Canada, Groenland, en de noordelijkste delen van
Scandinavië en Siberië. Kenmerkend voor deze streken is het poolklimaat, met lange en strenge
winters en korte, intensieve zomers.
Binnen het Circumpolaire Gebied leeft een groot aantal inheemse volken met eigen, soms wel- en
soms niet-verwante, talen en culturen. Van oudsher leven ze van de jacht op zeezoogdieren, visserij
en rendierhouderij. De belangrijkste zijn de Inuit (Eskimo) groepen in Alaska, Canada, en Groenland;
de Sámi (Lappen) in noordelijk Scandinavië en verschillende Siberische volken, zoals de Nivch,
Oroch, Evenk en Yakut.
De collectie omvat in totaal circa 3500 objecten, waarvan circa 1700 afkomstig zijn uit Groenland.
Daarnaast zijn ongeveer 800 voorwerpen uit Siberië en 500 uit Lapland. De Inuit van Alaska en
Canada zijn vertegenwoordigd met respectievelijk 150 en 200 objecten. Verder omvat de collectie
circa 150 objecten afkomstig van Europese culturen uit Scandinavië.
Geschiedenis van de verzameling
Vroege verzamelingen
De vroegste gedateerde etnografische objecten zijn archeologica uit Groenland, daterend uit de
zestiende eeuw, die in 1996 werden verzameld. Hierbij moet men denken aan harpoenpunten,
vrouwenmessen, benen onderdelen van sleden en huisraad. Vroege etnografica, waaronder kajaks
met bijbehorende jachtuitrusting, stammen uit de zeventiende en achttiende eeuw. Deze kwamen
door de walvisvaart, eerst via gemeentebesturen en het Ministerie van Marine, en later, in 1883, bij de
overdracht van het Kabinet van Zeldzaamheden te Den Haag, naar het volkenkundig museum te
Leiden.
De vroegst verworven Arctische objecten dateren uit het begin van de negentiende eeuw en werden
vanuit comparatief oogpunt door Siebold verzameld, ter vergelijking met zijn omvangrijke Japanse
collectie. Zo werden tussen 1837 en 1859 circa 120 objecten uit Siberië, de Koerilen, de Aleuten en
Alaska bijeengebracht. Deze Arctische objecten wist hij dankzij Russische connecties te verwerven. In
deze vroege verzamelingen is vooral kleding goed vertegenwoordigd.
Verzamelingen uit het einde van de negentiende eeuw
In 1898 wordt een bijzondere collectie van circa 500 jacht-, visserij- en gebruiksvoorwerpen, en
wederom kleding uit Zuidoost-Siberië, aangekocht van de heer Adolf Vasilivich Dattan. Deze Adolf
Dattan (1854-1924) was handelsagent van de Duitse firma Kunst & Albers in Vladivostok. Siberië was
reeds in de zeventiende eeuw vanuit Rusland gekoloniseerd. In de periode 1854-1879 vond
ontsluiting plaats middels de aanleg van spoorlijnen naar het verre oosten van Siberië. Handel nam
toe in belangrijkheid en collecties uit verre noordoostelijke streken werden verscheept of per trein
vervoerd naar het westen. Ruil met het Etnografisch Museum in St. Petersburg (1928)
complementeerde de negentiende eeuwse Siberische collectie. Aan het einde van de negentiende
eeuw was ruil met andere grote volkenkundige musea in Europa gebruikelijk.
Drie negentiende eeuwse collecties uit Groenland – in de achttiende eeuw gekoloniseerd door
Denemarken – werden in respectievelijk 1889, 1895 en 1926 verkregen door ruil met het Nationaal
Museum in Kopenhagen. Ruil met het National Museum in Washington (1899) (thans het Smithsonian
Institution) leverde een bescheiden collectie van Alaskaanse Inuit en Aleut.
Verwervingen na de Tweede Wereldoorlog
In de twintigste eeuw komen verwervingen via de kunsthandel en schenkingen van particulieren in
beeld, terwijl na de Tweede Wereldoorlog de eerste schenkingen van professoren worden gemeld.
Een bescheiden maar boeiende collectie van jachtgerei en gebruiksvoorwerpen van de Canadese
Inuit (serie 3493), verkregen in 1957 van prof. Dr. Geert van den Steenhoven, die aldaar onderzoek
deed, is in dit verband het vermelden waard.
Acquisitie van circumpolaire collecties tijdens antropologisch veldwerk is kenmerkend voor de periode
na 1970 tot heden. Zo verzamelde conservator Gert(i) W. Nooter in Oost-Groenland in de periode
1970 – 1990. Dit leidde met ruim 700 objecten tot een belangrijke aanvulling van de collectie. Hij
combineerde acquisitie met onderzoek. De incorporatie van westerse materialen, zoals metalen en
textiel, zijn goed te zien in de geaccultureerde jachtuitrusting, vervoermiddelen en kleding. Nooter