Open het profiel als pdf - Museum Volkenkunde

5
VERZAMELDE COLLECTIEPROFIELEN
MUSEUM VOLKENKUNDE
Gedurende de laatste decennia van de negentiende eeuw zijn de verzamelingen van het museum
sterk uitgebreid. Uiterst belangrijke collecties wist de toenmalige directeur, Lindor Serrurier (1846-
1901), aan te trekken door persoonlijke contacten, als wel door een grote mate van waakzaamheid en
vasthoudendheid. In 1883 vond niet alleen de overname plaats van de collecties van het Koninklijk
Kabinet van Zeldzaamheden, maar ook de verwerving van een belangrijk gedeelte van de
Nederlandse inzending bij de in 1883 te Amsterdam gehouden Internationale Koloniale
Tentoonstelling. Hand in hand met de zogenoemde openlegging van de Indische buitengewesten ging
in die jaren het verzamelen van etnografica. Verschillende expedities, zowel burgerlijke als militaire, in
Indonesië leverden veel materiaal op (Aceh, Bali, Centraal-Borneo). Mede daardoor zijn tezelfdertijd
de verzamelingen van het museum op het gebied van Indonesië belangrijk uitgebreid. In dezelfde
periode begon men het verzamelbeleid ook te richten op die buiten-Europese gebieden die nog niet
zo goed in het museum waren vertegenwoordigd: het Zuidzee-gebied, Afrika, Amerika en regio’s als
Tibet en Siberië.
Een belangrijke aanwinst in deze periode is ook geweest de overdracht – in 1903 – van die
voorwerpen uit het Rijksmuseum van Oudheden, die vielen buiten gebied van de ‘klassiek oudheid’.
Hiermee vonden een imposante Hindoe-Javaanse verzameling en een aanzienlijke collectie
oudheden van Amerika hun weg naar het Rijks Ethnografisch Museum. Tegelijkertijd werd met de
explosieve groei van de collectie het huisvestingsprobleem van het museum steeds nijpender.
De oplossing hiervoor kwam in 1933, toen het in 1931 ontruimde gebouw van het Academisch
Ziekenhuis ter beschikking van het museum werd gesteld. Door de economische crisis van die dagen
waren echter slechts zeer weinig middelen beschikbaar voor de verbouwing en inrichting. In november
1937, honderd jaar nadat Siebold zijn verzameling voor het eerst voor publiek had opengesteld, kon
het museum eveneens de deuren van een enigermate waardige behuizing voor hen openen.
Nog geen twee jaar later, in 1939, moest alweer begonnen worden met het verstoren van het
moeizaam opgebouwde geheel. In verband met de dreiging van een oorlog moesten de beste stukken
in veiligheid worden gebracht in de Rijksschuilplaatsen in de duinen bij Heemskerk. Andere
belangwekkende objecten kregen alvast hun schuilplaats in de kelders van het museum.
Het museum bleef open tot september 1944. Toen was de situatie zodanig geworden dat het
onverantwoord was nog langer met de volledige ontruiming van de openbare verzamelingen te
wachten. Op 11 december 1944 vielen een aantal bommen op het museumterrein en één in het
gebouw, waardoor grote glasschade ontstond, doch gelukkig geen brand. Zo kwam het
museumgebouw, weliswaar gehavend doch zeker niet onherstelbaar, uit de strijd en bleven de
verzamelingen behouden.
In de tweede helft van de twintigste eeuw groeide in het museum een gericht verzamelbeleid, waarbij
in toenemende mate leden van de eigen wetenschappelijke museumstaf als museum-antropologen 'in
het veld' voorwerpen bijeen zijn gaan brengen. Daarbij zochten en zoeken zij intensief contact met de
leden van de samenleving te midden waarin zij tijdelijk leven en werken. Op grond van deze wijze van
diepte-observatie, meestal aangeduid als de 'participerende observatie', kunnen zij inzicht krijgen in en
zich vertrouwd maken met het systeem van normen, waarden en gedragsregels waarmee een
bepaalde cultuur zich van een andere onderscheidt. Deze benaderingswijze biedt tevens de
mogelijkheid de verschillende elementen in die bepaalde cultuur beter en in hun onderlinge
samenhang te doorgronden.
Naast het verzamelen van gegevens op het cognitieve vlak hielden en houden zij zich ook bezig met
het verzamelen van materiële getuigenissen van de betrokken gemeenschap. Een of meerdere
voorwerpen worden daarbij op systematische wijze geselecteerd, al naar gelang de specifieke functie
en betekenis die zij vervullen binnen de gehele context van de cultuur in kwestie. Op deze wijze
bijeengebrachte voorwerpen worden vervolgens waardevol, niet alleen als bewijsmateriaal ter
ondersteuning van de in het veld verkregen en verzamelde cognitieve onderzoeksgegevens, maar
zeker ook als onontbeerlijk materiaal ten dienste van de steeds belangrijker geworden publiekgerichte
taken van het museum. Hierbij zijn de museale presentatie, de cultuurinterpretatie, de educatieve
begeleiding en de moderne interactieve middelen op de voorgrond komen te staan. De integratie van
deze elementen vormt de basis van communicatie tussen het museum en zijn publiek.
Tegelijkertijd, en vandaag de dag in toenemende mate, wordt het mogelijk de contacten en de
samenwerking met dragers en hoeders van cultuur in de landen van oorsprong van de museale
collecties nieuw leven in te blazen en te intensiveren.