Open het profiel als pdf - Museum Volkenkunde

51
VERZAMELDE COLLECTIEPROFIELEN
MUSEUM VOLKENKUNDE
Brazilië en Colombia zijn voorbeelden van landen waar archeologisch opgegraven collecties van
onschatbare waarde worden bewaard in hoog aangeschreven musea. Vooral dat deel van de
Nederlandse collecties dat volledig uit hun context is gehaald en verzameld, is in kwaliteit niet
vergelijkbaar met de locale verzamelingen. Daarentegen bezit Museum Volkenkunde een aantal vrij
oude precolumbiaanse collecties, die vooral door hun verzameldatum van grote waarde zijn.
In feite zijn alle Nederlandse precolumbiaanse collecties – zelfs vanuit kunsthistorisch oogpunt –
(enkele topstukken van de balspelcollectie, en bijvoorbeeld de “La Pasadita” (Yaxchilan) stèle, de
“Vega Alatorra stèle”, de “Leyden Plate” en of de mozaïekschedel daargelaten) ook op Europees vlak
secundair in vergelijking met de collecties van het Ethnografisches Museum bij de Staatliche Museen
zu Berlin, het Museo de América in Madrid, the British Museum in Londen, het Quai Branly in Parijs,
en de collecties van het KMKG 36 in Brussel.
Mede gezien het feit dat Museum Volkenkunde zich met zijn acquisitiebeleid van dit soort objecten
strikt wenst te houden aan de UNESCO en ICOM wetgeving, valt niet te verwachten dat hier in de
toekomst grote verandering in zal komen.
De negentiende en twintigste eeuwse Tropisch Laagland collecties van Museum Volkenkunde –
vooral Suriname, de Guyanas, Brazilië en Venezuela – worden qua ouderdom slechts voorbijgestreefd
door het zeventiende eeuwse Braziliaanse materiaal dat door Johan Maurits van Nassau-Siegen
(1604-1679), de gouverneur van de Nederlandse kolonie in Brazilië, samen met levensgrote portretten
van de schilder Albert Eckhout 37 aan het Nationalmuseet in Denemarken werd geschonken. Toch is
de Leidse verzameling vanwege de historisch zeer nauwe banden met de regio een van de
belangrijkste collecties op ter wereld. Zij is ook veelzeggend voor de omgang van Nederlandse musea
en verzamelaars met de koloniale gebieden. Noch in het oorsprongsgebied, noch in de VS 38 beschikt
men dermate vroege collecties, die ook elders in Europa bovendien redelijk talrijk zijn 39 . In dat
Europese veld hoeft de collectie van Volkenkunde geenszins onder te doen voor die andere
verzamelingen. Sterker nog: zij vormt daarvoor juist een zeer waardevolle basis en aanvulling.
De Mexicaanse textielcollectie van Volkenkunde (Ten Kate, Christensen, Johnson-Weitlaner,
Leyenaar) kent noch in Europa, noch in de VS zijn weerga. Vooral de uitzonderlijke documentatie en
ouderdom van de stukken zijn ongeëvenaard. De Leidse Dozy collectie is, vooral door de ouderdom
van de collectie, van bijzonder hoge kwaliteit (klein maar fijn).
In Mexico zelf zijn weliswaar een aantal zeer hoogwaardige collecties op dit gebied te vinden, maar
deze zijn vanwege de beperkte documentatie, hun latere en weinig systematische
36 De Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis. Afhankelijk van de vraag of de collectie precolumbiana van mw.
Baronesse Dora Janssen collectie naar deze KMKG of naar het Ethnografisch Museum te Antwerpen zal verhuizen, zou ook de
Antwerpse collectie de precolumbiaanse collectie van Museum Volkenkunde kunnen voorbij streven.
37 Albert Eckhout (1610 - 1665) was een Nederlands portret- en stillevenschilder die als een van de eerste Europeanen de
Nieuwe Wereld vastlegde. Op uitnodiging van graaf Johan Maurits van Nassau-Siegen reisde hij in 1636 naar Nederlands-
Brazilië waar hij onder andere portretten schilderde van Indianen, slaven en mulatten of stillevens maakte met Braziliaans
groente en fruit. Het grootste deel van het oeuvre van Eckhout bevindt zich in het in Nationale Museum van Kopenhagen. In de
kunstgeschiedenis wordt Albert Eckhout tot de Barok gerekend.
38 Het Smithsonian Institute in Washington D.C. beheert de vroeg negentiende eeuwse Wilkinson collectie, maar deze bestaat
voornamelijk uit natuurhistorische artefacten.
39 In het Zwitserse Neufchatel bestaan een aantal zeer uitzonderlijke stukken uit Guyana verzameld door Charles Daniel de
Meuron tussen 1756 en 1758; in het Portugese Museu Antropológico van Coimbra is ook een vroege Braziliaanse collectie, die
dateert tussen 1783 en 1792. De Spix and Martius collecties van het National Museum of Ethnology in München, en de Johann
Natterer's collectie (1817-1835) in het Volkenkundig Museum in Wenen zijn van uitzonderlijke kwaliteit, zowel vanwege hun
cultuurhistorische waarde als de uitgebreide documentatie die de verzamelaars nalieten. Het Náprstek Museum in Tsjechië
heeft een aantal vrij onbekende negentiende eeuwse collecties uit Brazilië (Klementina Kalašová [1851 – 1889]; Enrique Stanko
Vráz [1860 – 1932]; Alberto Vojtěch Frič [1882 – 1944]; van deze laatste heeft Museum Volkenkunde ook een bijzondere
collectie). Het Quai Branly bezit uitzonderlijke textielcollecties uit negentiende eeuws Brazilië (Henri Borel, Léo DuPasquier,
Alfred Berthoud-Coulon, Bellenot, A. Born) en een collectie toeristenkunst verzameld door James-Ferdinand de Pury. Het
Musée d’Etnographie in Genève, heeft een uitgebreide (ruim 4000 objecten) systematisch verzamelde Kayapo, Nambikwara,
Yanomamö en Wayana collectie, waaronder een laat negentiende eeuwse collectie uit de Amazone. Het Museo de América in
Madrid beschikt over een topstuk bij uitstek: een knots van de Caribische chief Mayucurari die reeds in 1729 verzameld werd;
ook uit de achttiende eeuw, en uniek ter wereld, zijn een aantal objecten uit het Peruaanse Amazone gebied die werden
verzameld tijdens een botanische expeditie van Hipólito Ruiz en José Pavón; gedurende de negentiende eeuw en twintigste
eeuw werden een aantal schitterende verentooien verzameld van de Shuar, Záparos, Mundurukú, Guaraníes, Karajá,
Yanomami en Shipibo.