Open het profiel als pdf - Museum Volkenkunde

43
VERZAMELDE COLLECTIEPROFIELEN
MUSEUM VOLKENKUNDE
De tweede lijn is die van de historische, politieke en economische banden die tussen Nederland en de
regio in kwestie bestonden en bestaan gedurende de tijd dat de collectie is samengesteld.
Met betrekking tot de eerste verzamellijn zijn een aantal belangrijke personen te vermelden, die nauw
verbonden waren/zijn met het museum en het tot stand komen van de MIZUA collectie. Een aantal
noemenswaardige conservatoren zijn Dr. J.J. Marquart (1900-1910), Dr. J.P.B. de Josselin de Jong
(1910-1935), Dr. G.W. Locher (1937-1946), Dr. A.A. Gerbrands (1947-1956), Prof. dr. R.T. Zuidema
(1956-1964), Dr. Th. J.J. Leyenaar (1965-2000). Vooral deze twee laatsten en De Josselin de Jong
waren zeer actief in het doen van onderzoek in de regio en op de collectie; gedurende de periode van
Th. Leyenaar’s conservatorschap is de bestaande verzameling bijvoorbeeld verdubbeld in aantal. Zij
staan ook vandaag de dag bekend om hun baanbrekende wetenschappelijke bijdragen op het
vakgebied.
Met betrekking tot het tweede punt, de historische relatie tussen Nederland en de regio, zijn grote
verschillen op te merken in intensiteit en aard van contacten met de verschillende cultuurregio’s.
Vanwege het koloniale verleden van Nederland bestaan vooral sterke historische banden met
Suriname en het Caribische gebied. Met de overige gebieden van MIZUA waren de contacten veel
meer van een incidentele aard, en dat is merkbaar in de collectie opbouw.
Historisch overzicht
De vroege verzamelingen
De basis voor de vroege verzamelingen van MIZUA wordt grotendeels gevormd door schenkingen of
overdrachten van collecties. Daarnaast verwerft het toenmalige Rijks Ethnografisch Museum
gedurende de eerste tien jaar ook via kleine aankopen – tussen de een en de zestig objecten – zijn
aanvullingen op de Midden- en Zuid-Amerikaanse collectie. De oudste serie met voorwerpen uit
MIZUA is serie 34, uit 1864. Het een schenking van de erven van een zekere heer P. Buyskes (31
objecten). Verder worden gedurende die eerste jaren ook een aantal objecten geruild, bijvoorbeeld
met de Henry Christy Collection in Londen (serie 74), of worden objecten geschonken door onder
meer de Smithsonian Institution en het Mineralogisch Kabinet van de Rijksuniversiteit Utrecht. Het
merendeel van al deze de objecten is afkomstig uit voormalige Nederlandse koloniën (Suriname en
Brazilië).
In 1883 worden als gevolg van de opheffing van het Koninklijk Kabinet van Zeldzaamheden te Den
Haag 344 objecten uit Midden- en Zuid-Amerika, die waren verzameld tussen 1816 en 1883,
overgedragen aan het Rijks Ethnografisch Museum (serie 360). Het gaat voornamelijk om voorwerpen
uit Suriname en de Guyanas, maar er zitten ook enkele objecten uit Mexico, de Antillen, Brazilië en
‘Zuid-Amerika’ bij. De vroegste voorwerpen in deze collectie hadden op hun beurt weer deel
uitgemaakt van een ruil met het Academisch Museum van de Leidse universiteit. Tussen de objecten
die geruild werden zaten “wapens en sieraden van kaffers, hottentotten en Zuid Amerikanen” 15 . Van
de chirurgijn F.A. Kühn, Chef van de geneeskundige dienst te Suriname, krijgt het museum via deze
weg een schenking van twee kisten en een pakje met voorwerpen van “Zuijd americaanse indianen,
surinaamsche creolen, Caraïben, en […] van de Bosch negers” uit Suriname”. 16 Een aantal van de
meest beroemde voorwerpen uit de KKvZ collectie betreffen de diorama’s van de hand van Gerrit
Schouten.
Datzelfde jaar 1883 behoren ook ruim driehonderd objecten, afkomstig uit de MIZUA regio en dan
vooral uit Suriname, tot de meer dan 4000 voorwerpen die voor de Internationale Koloniale en
Uitvoerhandelstentoonstelling in 1883 in Amsterdam waren aangewend en nadien door het museum
worden aangekocht.
Al enkele jaren eerder, na de wereldtentoonstelling van 1878 te Parijs, heeft het museum via een
vergelijkbare aankoop de Nederlandse bijdrage aan die wereldtentoonstelling, waaronder ook een
zestigtal Antilliaanse en Surinaamse gebruiksvoorwerpen en sieraden – armbanden, knotsen,
waterkruiken etc. – kunnen aanschaffen.
Dit vroege gedeelte van de collectie is van grote waarde, omdat ze boekdelen spreekt over de manier
waarop Nederland met zijn kolonies in de Nieuwe Wereld omging. De materiële cultuur die is
verzameld, is niet zozeer representatief voor de cultuur in kwestie, maar veel meer voor het beeld dat
de verzamelaar wilde schetsen over die cultuur (een beeld van exotisme, ‘nobele wilde’, kolonialisme).
De verzameling van het KKvZ heeft dus geen betrekking op alle denkbare aspecten van het leven van
15 Twee jaar later wordt er melding gemaakt van drie kisten met horens, schelpen en andere zeegewassen van de Gouverneur
van Curaçao, die echter snel doorgeruild werden met andere kabinetten “omdat het kabinet al genoeg van dergelijke zaken
bezit”. Waaruit dus blijkt er al eerdere objecten uit de MIZUA streek aanwezig waren die echter in de inventaris zoals we die nu
kennen niet worden vernoemd.
16 ANH 854: z.nr./122/123 & NA 2.04.01-4925; jaartal 1824.