Open het profiel als pdf - Museum Volkenkunde

Collectieprofiel Cultuurgebied Afrika
Annette Schmidt
33
VERZAMELDE COLLECTIEPROFIELEN
MUSEUM VOLKENKUNDE
Inleiding
Geografische omschrijving
Afrika is het op een na grootste continent (30 miljoen km 2 ) en beslaat 20 procent van het
aardoppervlak. Het continent is opgedeeld in 54 landen en heeft meer dan 800 miljoen inwoners (1/7
van de wereldbevolking). Afrika telt met meer dan duizend verschillende volken met elk een eigen taal
en cultuur, een grotere culturele diversiteit dan enig ander continent.
Het ligt voor 80 procent in de tropen en het is er in het algemeen warm tot zeer warm. Er zijn echter grote
verschillen in klimaat. Een zestal vegetatiezones kan worden onderscheiden: de mediterrane-, de
woestijn, de sahel-, de savanne-, de tropische regenwoud- en de montane-zone.
Cultuurgebieden
De bestaande indelingen van Afrika in cultuurgebieden doen geen van allen recht aan de grote
diversiteit aan culturen en hun geschiedenis. In de collectie wordt daarom een geografische
hoofdindeling gebruikt die ook de basis vormt voor de SVCN-thesaurus: Noord-Afrika, West-Afrika,
Centraal- en Equatoriaal-Afrika, Zuidelijk-Afrika en Oost-Afrika.
Omvang van de verzameling
De totale omvang van de collectie bevat minimaal 29.000 voorwerpen. Een gedeelte van de collectie,
de archeologisch collecties, is echter nog niet op voorwerpniveau in TMS ingevoerd. Zouden die wel
worden meegeteld, dan zou het aantal voorwerpen van de afdeling Afrika naar schatting zeker meer
dan 30.000 bedragen.
Ongeveer de helft van de verzameling is afkomstig uit West-Afrika, circa 29 procent van de
verzameling is afkomstig uit Centraal- en Equatoriaal-Afrika, ongeveer 10 procent komt uit Zuidelijk-
Afrika, 6 procent stamt uit Noord-Afrika en 5 procent komt van oorsprong uit Oost-Afrika.
Van een groot aantal landen (44) zijn voorwerpen in de collectie aanwezig, echter van slechts 19
landen bezit Museum Volkenkunde telkens meer dan 200 voorwerpen. In de West-Afrikaanse
collecties zijn de landen Mali, Nigeria, Ghana, Kameroen en Burkina Faso het best vertegenwoordigd;
in de Centraal- en Equatoriaal-Afrikaanse collecties de Democratische Republiek Congo (Zaïre) en
Angola; in de Noord-, Oost- en Zuidelijk-Afrikaanse collecties tezamen genomen, spant Zuid-Afrika de
kroon.
Geschiedenis van de collectie
Historische achtergrond
Afrika heeft een zeer lange en boeiende geschiedenis die door gedegen onderzoek steeds beter
bekend wordt. Het ontbreken van vroege geschreven bronnen maakt archeologisch onderzoek van
extra grote betekenis voor de reconstructie van het Afrikaanse verleden. In het licht van de
geschiedenis heeft de koloniale overheersing maar vrij kort geduurd (vaak korter dan 70 jaar). De
invloed van deze overheersing heeft echter wel diepe sporen nagelaten. De huidige politieke grenzen
zijn bijvoorbeeld een erfenis van dit koloniale verleden. Omdat in prekoloniaal Afrika de traditie van het
langdurig bewaren van voorwerpen niet bestond (enige koningshoven daargelaten) en de meeste
musea in Afrika pas na de onafhankelijkheid zijn ontstaan, zijn oude collecties zeer zeldzaam en
worden deze vooral in Westerse musea bewaard.
Vooral economische en politieke ontwikkelingen hebben hun sporen in deze collecties nagelaten.
Nederland heeft als handelsnatie gedurende meer dan vier eeuwen contact gehad met het Afrikaanse
continent. Deze handel ontwikkelde zich tegen het einde van de zestiende eeuw en kwam vooral tot
bloei in de zeventiende eeuw met de oprichting van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (1602)
en de West-Indische Compagnie (1626). Deze handelden via Nederlandse forten aan de kust van
West-Afrika en Zuid-Afrika. Ook met het oude koninkrijk Benin (Nigeria) werd veel handel gedreven.
Aan de Goudkust veroverden de Nederlanders onder leiding van Johan Maurits van Nassau-Siegen
fort Elmina in 1637 op de Portugezen. Bijna drie eeuwen - tot 1872 - bleef dit fort in Nederlands bezit.
Vele voorwerpen uit deze gebieden zijn uiteindelijk via het Koninklijk Kabinet van Zeldzaamheden in
Museum Volkenkunde beland. Na een teruggang in de achttiende eeuw, bloeide de handel met Afrika
weer op vanaf het midden van de negentiende eeuw, vooral door toedoen van de Afrikaansche
Handels-Vereeniging die zeer actief was in het Beneden-Kongogebied. In 1894 werd de Kongo privé
bezit van Koning Leopold II van België, die in 1908 zijn gebied moest afstaan aan de Belgische staat.
Veel voorwerpen uit het Beneden-Kongogebied werden tussen 1884 en 1901 door A. Greshoff,
vertegenwoordiger van de Nieuwe Afrikaansche Handels-Vereening, aan het museum geschonken.