Open het profiel als pdf - Museum Volkenkunde

12
VERZAMELDE COLLECTIEPROFIELEN
MUSEUM VOLKENKUNDE
vorsten en mensen van adel aan het Nederlandse bestuur. Dr. J. Groneman had als lijfarts van de
Sultan van Yogyakarta eveneens een goede toegang tot de hofcultuur van Midden-Java.
Ook de variatie in de uitvoerende kunsten van Java is goed vertegenwoordigd. Voorbeelden van
wayang kulit zijn te vinden in de series 37 en 264, wayang golek in serie 1297, danskostuums in serie
1124 en maskers onder andere in de series 37, 264 en 300.
In de eerste decennia van de twintigste eeuw kreeg de koloniale overheid, als gevolg van de Ethische
Politiek, steeds meer interesse in de lokale kunstnijverheid (J.E. Jasper, serie 1647, J. Groneman,
serie 847). Men probeerde de economische positie van de lokale bevolking te verbeteren door de
huisnijverheid te ontwikkelen, en nieuwe afzetmarkten te creëren. Onderzoek en documentatie
vormden hiervoor de basis, en dit resulteerde ook in belangrijke verzamelingen en publicaties, onder
andere die van gouverneur J.E. Jasper.
Het grootste deel van de collectie Javaanse etnografica dateert echter van vóór 1900. Van groot
belang zijn in dit verband de serie 37 (van de in 1864 opgeheven Koninklijke Academie te Delft), serie
300 (van de wereldtentoonstelling te Parijs), serie 360 (de overdracht van de collectie van het
Koninklijk Kabinet van Zeldzaamheden) en serie 370 (van de Koloniale tentoonstelling te Amsterdam).
De grote collectie Javaanse textielen (voornamelijk batik) is esthetisch van zeer goede kwaliteit, heeft
een grote historisch diepgang en kent een grote variatie aan stijlen. Naast Midden-Java zijn ook de
batiks van de noordkust van Java goed vertegenwoordigd. Het museum bezit tevens enkele
peranakan textielen, die pas recent als zodanig zijn geïdentificeerd.
In de koloniale tijd bestond onder verzamelaars ook de nodige aandacht voor de islam (modellen van
moskeeën, kleding van de Haji). De moderne Islam is echter ondervertegenwoordigd.
In 1987 is een collectie Javaanse bruidskleding aangekocht, door bemiddeling van de Nederlandse
Ambassade in Jakarta (serie 5496).
- Madura
Het Museum Volkenkunde bezit ongeveer 900 voorwerpen uit Madura. Veel is afkomstig van de, al
eerdergenoemde, grote koloniale tentoonstellingen (vooral serie 370). Enkele honderden voorwerpen
zijn afkomstig uit de collectie van het museum in Breda (3600). G.F. Wienecke (serie 42) heeft enkele
voorwerpen geschonken, maar verder zijn geen belangrijke verzamelaars actief geweest op het
eiland. De Madura collectie bevat wel enkele voorwerpen waar een interessant verhaal aan is
verbonden. Zo is er een kris (2523-2) waar de Militaire Willemsorde in afgebeeld is (Ter Keurs i.p.). Dit
is een mooi voorbeeld van hybride vormen (in dit geval Nederlands en Madurees) in materiële cultuur
en dus een goede illustratie van cultuurcontacten en culturele dynamiek.
- Bali en Lombok
Van deze twee eilanden zijn oude en belangrijke verzamelingen aanwezig, ook van vóór de
verovering van Bali in 1906-1908. Collecties van vóór 1900 zijn onder meer die van de Koloniale
Handelstentoonstelling in Amsterdam in 1883 (serie 370) en de collectie van H. Frühstorffer (serie
1130, 150 voorwerpen) uit Lombok (1897). De vroege etnografische collectie van Bali zijn doorgaans
goed gedocumenteerd en veel is bekend over hun collectiegeschiedenis (archiefmateriaal,
correspondentie, dagboeken, publicaties). Het gaat hier onder meer om 160 voorwerpen afkomstig
van de kunstschilder W.O.J. Nieuwenkamp, 1906-1907 (serie 1586). Deze collectie bevat enkele
topstukken, waaronder prachtige textielen. Aangezien Nieuwenkamp tijdens zijn verzamelreis getuige
was van de militaire expeditie tegen Badung en Tabanan (1906) kon hij, voordat de paleizen werden
vernietigd, een aantal topstukken verzamelen, bijvoorbeeld de zeer grote, rijk met houtsnijwerk
versierde deuren uit het paleis van Denpasar, en een aantal schilderingen en beelden van hoge
kwaliteit uit Tabanan.
Grote verzamelingen hofcultuur/paleisschatten, bijeengebracht tijdens de militaire expedities tegen
Badung in 1906 (serie 1602) en Klungkung in 1908 (serie 1684) werden toebedeeld aan Leiden, nadat
het Museum van het Bataviaasch Genootschap (het huidige Nationaal Museum in Jakarta) de eerste
keus uit de kostbare voorwerpen had gemaakt. Paleisschatten uit Cakranegara/Lombok kwamen als
gevolg van de militaire expeditie in 1894 als series 2364 en 4905 in Museum Volkenkunde (overdracht
Rijksmuseum). Na teruggave van het grootste gedeelte van de Lombokschat aan Indonesië in 1977
zijn nog steeds een paar honderd voorwerpen in Leiden.
De bekende Nederlandse bijbelvertaler en taalkundige Herman N. van der Tuuk (1824-1894)
verzamelde een bijzondere reeks wayangpoppen (serie 2601) op Bali, die nu goed vergeleken kunnen
worden met de recente verzamelingen wayang van prof. Dr. C. Hooykaas (serie 3887, 4281) en mw.
Dr. H. Hinzler (serie 4762).
Naast kunst(nijverheid) zijn de voorwerpen die te maken hebben met rituelen binnen het hindoeïsme
goed vertegenwoordigd in de collecties uit Bali. De kunstschilder W.O.J. Nieuwenkamp besteedde hier