Open het profiel als pdf - Museum Volkenkunde

More documents

Recommendations

Info

9 VERZAMELDE COLLECTIEPROFIELEN MUSEUM VOLKENKUNDE Toch moeten we ons voor die jaren niet alleen concentreren op de grote aanwinsten. Doorlopend komen kleinere collecties binnen waarvan een aantal van zeer grote waarde blijken. Vooral individuele bestuursambtenaren, zendelingen, missionarissen of kunstenaars leveren vanuit hun persoonlijke belangstelling en als bijproducten van hun uiteenlopende beroepen veel kleine juweeltjes van collecties. Daar komt bij dat ze door de vaak met zorg verzamelde en bijgevoegde documentatie veel waardevoller zijn dan hun soms beperkte omvang doet vermoeden. Enkele voorbeelden hiervan zijn de collecties van O.L. Helfrich (serie 820, met voorwerpen uit Bengkulu, Enggano en Zuid-Sumatra), van Dr. J. Groneman (series 847 en 913, met goed gedocumenteerde objecten uit de Javaanse materiële cultuur), of de collectie van M.C. Schadee (serie 1476, Zuidoost-Molukken). Hoewel het bij deze laatste verzameling slechts gaat om 120 voorwerpen, blijkt een aantal daarvan van grote volkenkundige waarde. Noemenswaardig is hier tenslotte ook de collectie van de belangrijkste onderzoeker van Nias – E.E.W.G. Schröder – die in 1906 talrijke objecten uit dat gebied aan het museum schenkt, waar onder enkele topstukken (serie 1552, ruim 500 voorwerpen). Na 1910 groeit de collectie minder snel, hoewel nog regelmatig nieuwe zendingen binnenkomen uit veel verschillende delen van de archipel (Timor, Nias, Minangkabau, Batak en Molukken). Belangrijk is tevens de aanwinst van een collectie Javaanse statiewapens, waaronder met goud belegde ceremoniële speren. De enorme groei van de laatste decennia van de negentiende eeuw behoort in elk geval definitief tot het verleden. Naast een krimp in de groei van de collectie treedt in de eerste decennia van de twintigste eeuw, tot aan de Tweede Wereldoorlog, nog een ander belangrijk feneomeen op met betrekking tot de Indische verzamelingen in Leiden: men gaat zich concentreren op het documenteren en bestuderen van de collecties in plaats van op het bijna ongebreideld verwerven van nieuwe aanwinsten. Daarbij ontstaat als een van de belangrijke theoretische resultaten van dat wetenschappelijk onderzoek in die jaren het zogenoemde “Leidse structuralisme”. Deze stroming in de moderne antropologie is vooral ontwikkeld door twee conservatoren van het Museum Volkenkunde: Dr. J.P.B. de Josselin de Jong en Dr. W.H. Rassers. Uit dezelfde concentratie op onderzoek en documentatie van de collectie ontstaat ook een uiterst belangrijk, en tot op de dag van vandaag zeer praktisch resultaat: de door de toenmalige conservator en latere directeur van het museum, Dr. H.H. Juynboll, gepubliceerde “Catalogus van ’s-Rijks Ethnographisch Museum”. In een reeks van 23 delen, die tussen 1909 en 1932 verschijnen, beschrijft hij 5 daarin de gehele toen aanwezige Indische collectie, inclusief de Filipijnen en met een catalogus van de bibliotheek. Op het gebied van uitbreiding van de verzameling in de jaren kort voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog verkrijgt het museum in 1939 nog een belangrijke aanwinst in de vorm van de collectie van B.A.G. Vroklage (serie 2380). Als 'Missionsethnolog' in dienst van de Rooms-Katholieke kerk werkt hij op verschillende plaatsen in Nusa Tenggara (Kleine Sunda-eilanden). In zijn wetenschappelijke gedrevenheid – hij is een fervent aanhanger van de Kultuurkreis-richting, een Weense cultuurhistorische school – en om deze ideeën te staven, legt hij grote volkenkundige collecties aan. Vooral op Timor en Flores verzamelt Vroklage voorwerpen, daarbij speciaal lettend op hun vorm en versiering. Na de Tweede Wereldoorlog vindt verzamelen in Indonesië voor het Museum Volkenkunde alleen nog sporadisch en op kleine schaal plaats. Veldwerk is zeker de eerste decennia nog onmogelijk, vanwege de jaren aanhoudende moeizame relatie met het inmiddels onafhankelijk geworden Indonesië. Maar ook later, in de jaren zeventig en tachtig, als Nederlandse antropologen in Indonesië weer veldwerk mogen doen, blijft de aanwas van de collectie via deze weg beperkt. 6 Slechts in een enkel geval wordt succesvol gebruik gemaakt van de potentieel zeer vruchtbare relatie tussen onderzoek en verzamelen (onder andere series 5258 en 5382, collecties F. Brinkgreve en L. Visser). Een verwerving die in 1959 – maar in bijna laat-negentiende eeuwse stijl – het museum als het ware ‘overkomt’, is de overdracht van de verzameling van het Ethnografisch Museum van de Koninklijke Militaire Academie te Breda. Dit betekent voor collectie van de afdeling Insulair Zuidoost-Azië een uitbreiding met maar liefst circa 7000 voorwerpen, voornamelijk uit het vooroorlogse Indonesië. 5 De eerlijkheid gebiedt hier te melden dat ook enkele andere medewerkers van het museum, zoals H.W. Fischer of J. C.E. Schmeltz, aan een of meer delen hun medewerking hebben verleend. 6 Ik laat hier het westelijk deel van Nieuw-Guinea buiten beschouwing, omdat dit aan de orde komt bij het collectieprofiel van de afdeling Oceanië. Tussen de Tweede Wereldoorlog en 1962 concentreerden Nederlandse onderzoekers zich vooral op het westelijke deel van Nieuw-Guinea (nu Papua genoemd). Ook recent heeft Museum Volkenkunde (met name conservator D.A.M. Smidt) veel verzameld in Papua.
10 VERZAMELDE COLLECTIEPROFIELEN MUSEUM VOLKENKUNDE Tot slot van deze beknopte beschrijving van de geschiedenis van de collectie van de afdeling moet ook de teruggave in 1977-‘78 aan Indonesië van een klein aantal bijzondere voorwerpen, waaronder het wereldberoemde beeld van de Prajnaparamita en delen van de Lombok schat, worden vermeld. Met deze terruggave is mede een stap gezet in de richting van het hedendaagse gebruik van de collectie van Museum Volkenkunde, waarbij onderzoekssprojecten van Nederlandse en Indonesische experts, leiden tot een intensieve samenwerking bij de wetenschappelijke ontsluiting, bij het fysieke behoud en beheer en bij de presentatie van delen van de collectie, die het Museum Volkenkunde en zijn belangrijkste Indonesische counterpart, het Museum Nasional te Jakarta, gemeen hebben. Collectiebeschrijving Een gedetailleerde beschrijving van de collectie Insulair Zuidoost-Azië in een kort bestek als hier is vrijwel onmogelijk. De al eerder genoemde catalogus van Juynboll is daarvoor nog steeds het beste referentiepunt, omdat het grootste en belangrijkste deel van de verzameling vóór de Tweede Wereldoorlog is verzameld. Om voor dit collectieprofiel van de afdeling Insulair Zuidoost-Azie toch een passend beeld te schetsen van de samenstelling van de collectie, is gekozen voor een beschrijving op basis van een combinatie van vrij algemeen gebruikelijke geografische en culturele indelingen. Bij deze collectiebeschrijving zal een overlap met de hierboven gegeven historische schets soms onvermijdelijk zijn. Indonesië ‘Reizend’ van west naar oost door de Indische Archipel, van Sumatra tot aan Papua, komen we tot de volgende beschrijvingen van de verschillende deelcollecties: - Sumatra Als in 1871 de Nederlanders en de Engelsen overeenstemming bereiken over de koloniale invloedsferen (gebieden noordelijk van de Straat van Malaka worden Engels en de zuidelijke gebieden worden Nederlands) trekken de Engelsen zich terug uit Bengkulu en krijgen de Nederlanders de handen vrij om Noord-Sumatra onder koloniaal bestuur te brengen. Dit leidt tot een langdurige oorlog in met name Aceh. Het is dan ook niet toevallig dat de collectie afkomstig uit dit gebied veel wapens bevat. Toch is hiermee niet alles gezegd. Militairen tonen vaak een uitgesproken volkenkundige belangstelling, hoewel niet altijd duidelijk is hoe en waarom wat precies wordt verzameld. Dit geldt bijvoorbeeld voor de verzamelcontext van de belangrijke collectie G.C.E. van Daalen (series 1429 en 1468), die voornamelijk uit de Gayo en Alas landen komt. Vermoedelijk is meestal sprake van lokale mensen, die naar de kampementen toe komen om stukken te verkopen. De collectie Th. J. Veltman (serie 1599) bevat schitterend materiaal, niet gepubliceerd, etnografisch zeer interessant en ook esthetisch van groot belang. Legerkapitein en bestuursambtenaar Veltman verzamelde zijn grote en goed gedocumenteerde collectie gedurende de lange tijd (20 jaar) dat hij in Aceh werkzaam was, en het vertrouwen had gewonnen van de bevolking. Vooral belangrijk zijn prachtige gouden sieraden en veel verschillende soorten weefsels en kledingstukken, waarvan het gebruik wordt geïllustreerd door een collectie bijzondere veldfoto’s die ook tot de verzameling behoren. De collectie is tevens een goed voorbeeld van de invloed van de islam en de Arabische cultuur in Aceh. Uniek zijn 13 tekeningen, afbeeldingen van mythische figuren, festivals en rituelen, waarschijnlijk in opdracht van Veltman gemaakt door een Acehse kunstenaar. Onder de verzamelnaam Batak worden meestal een zestal groepen beschreven. De meest dominante groep is de Toba. Vervolgens onderscheidt men de Karo, de Pakpak, de Simalungun, de Mandailing en de Angkola. Deze laatste groep is veelal vermengd met de Mandailing en moeilijk als aparte cultuur te herkennen. Museum Volkenkunde collectie bezit voorwerpen van alle Batak groepen. De collectie is esthetisch wellicht niet de mooiste van Nederland (het Tropenmuseum bezit een zeer goede Batak collectie), maar is wel zeer vroeg verzameld. De Duitse Baron Carl B.H. von Rosenberg (1817-1888), in wetenschappelijke dienst van het Indische gouvernement, en de arts G.F. Wienecke hebben Batak voorwerpen verzameld in een periode waarin het gebied nog nauwelijks toegankelijk was. Er zijn veel Toba en Karo voorwerpen en de nadruk ligt op attributen van priesters. Een oude en goede verzameling toverstaven (tunggal panaluan) en een grote en belangrijke collectie priesterboeken (pustaha). Daarnaast bevat de collectie goede, oude textielen (ulos) en enkele zeer unieke kledingstukken (bijv. nrs. 300-1734, 1915-12). Enkele belangrijke verzamelaars zijn: A.L. van Hasselt (als assistent-resident in het Batak gebied [serie 890] en ook als lid van de Midden-Sumatra expeditie [serie 268]), J.Th. Cremer (serie 340), mr. J.W. van
Page 2 and 3: Collectieprofielen Museum Volkenkun
Page 4 and 5: Inleiding 3 VERZAMELDE COLLECTIEPRO
Page 6 and 7: 5 VERZAMELDE COLLECTIEPROFIELEN MUS
Page 8 and 9: Collectieprofiel Insulair Zuidoost-
Page 12 and 13: 11 VERZAMELDE COLLECTIEPROFIELEN MU
Page 18 and 19: Literatuur Adriani, N. en A.C. Krui
Page 20 and 21: Collectieprofiel ‘Zuid- en vastel
Page 28 and 29: Collectieprofiel Zuidwest- en Centr
Page 34 and 35: Collectieprofiel Cultuurgebied Afri
Page 54 and 55: Literatuur 53 VERZAMELDE COLLECTIEP
Page 60 and 61:
59 VERZAMELDE COLLECTIEPROFIELEN MU
Page 62 and 63:
Collectieprofiel Cultuurgebied Circ
Page 64 and 65:
Page 66 and 67:
Page 68 and 69:
Page 70 and 71:
Page 72 and 73:
Page 74 and 75:
Page 76 and 77:
Collectieprofiel Korea Ken Vos 75 V
Page 78 and 79:
Page 80 and 81:
Page 82 and 83:
Page 84 and 85:
Page 86 and 87:
Page 88 and 89:
Page 90 and 91:
show all

Open het profiel als pdf - Museum Volkenkunde

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?