Open het profiel als pdf - Museum Volkenkunde

9
VERZAMELDE COLLECTIEPROFIELEN
MUSEUM VOLKENKUNDE
Toch moeten we ons voor die jaren niet alleen concentreren op de grote aanwinsten. Doorlopend
komen kleinere collecties binnen waarvan een aantal van zeer grote waarde blijken. Vooral individuele
bestuursambtenaren, zendelingen, missionarissen of kunstenaars leveren vanuit hun persoonlijke
belangstelling en als bijproducten van hun uiteenlopende beroepen veel kleine juweeltjes van
collecties. Daar komt bij dat ze door de vaak met zorg verzamelde en bijgevoegde documentatie veel
waardevoller zijn dan hun soms beperkte omvang doet vermoeden. Enkele voorbeelden hiervan zijn
de collecties van O.L. Helfrich (serie 820, met voorwerpen uit Bengkulu, Enggano en Zuid-Sumatra),
van Dr. J. Groneman (series 847 en 913, met goed gedocumenteerde objecten uit de Javaanse
materiële cultuur), of de collectie van M.C. Schadee (serie 1476, Zuidoost-Molukken). Hoewel het bij
deze laatste verzameling slechts gaat om 120 voorwerpen, blijkt een aantal daarvan van grote
volkenkundige waarde. Noemenswaardig is hier tenslotte ook de collectie van de belangrijkste
onderzoeker van Nias – E.E.W.G. Schröder – die in 1906 talrijke objecten uit dat gebied aan het
museum schenkt, waar onder enkele topstukken (serie 1552, ruim 500 voorwerpen).
Na 1910 groeit de collectie minder snel, hoewel nog regelmatig nieuwe zendingen binnenkomen uit
veel verschillende delen van de archipel (Timor, Nias, Minangkabau, Batak en Molukken). Belangrijk is
tevens de aanwinst van een collectie Javaanse statiewapens, waaronder met goud belegde
ceremoniële speren. De enorme groei van de laatste decennia van de negentiende eeuw behoort in
elk geval definitief tot het verleden.
Naast een krimp in de groei van de collectie treedt in de eerste decennia van de twintigste eeuw, tot
aan de Tweede Wereldoorlog, nog een ander belangrijk feneomeen op met betrekking tot de Indische
verzamelingen in Leiden: men gaat zich concentreren op het documenteren en bestuderen van de
collecties in plaats van op het bijna ongebreideld verwerven van nieuwe aanwinsten. Daarbij ontstaat
als een van de belangrijke theoretische resultaten van dat wetenschappelijk onderzoek in die jaren het
zogenoemde “Leidse structuralisme”. Deze stroming in de moderne antropologie is vooral ontwikkeld
door twee conservatoren van het Museum Volkenkunde: Dr. J.P.B. de Josselin de Jong en Dr. W.H.
Rassers.
Uit dezelfde concentratie op onderzoek en documentatie van de collectie ontstaat ook een uiterst
belangrijk, en tot op de dag van vandaag zeer praktisch resultaat: de door de toenmalige conservator
en latere directeur van het museum, Dr. H.H. Juynboll, gepubliceerde “Catalogus van ’s-Rijks
Ethnographisch Museum”. In een reeks van 23 delen, die tussen 1909 en 1932 verschijnen, beschrijft
hij 5 daarin de gehele toen aanwezige Indische collectie, inclusief de Filipijnen en met een catalogus
van de bibliotheek.
Op het gebied van uitbreiding van de verzameling in de jaren kort voor het uitbreken van de Tweede
Wereldoorlog verkrijgt het museum in 1939 nog een belangrijke aanwinst in de vorm van de collectie
van B.A.G. Vroklage (serie 2380). Als 'Missionsethnolog' in dienst van de Rooms-Katholieke kerk
werkt hij op verschillende plaatsen in Nusa Tenggara (Kleine Sunda-eilanden). In zijn
wetenschappelijke gedrevenheid – hij is een fervent aanhanger van de Kultuurkreis-richting, een
Weense cultuurhistorische school – en om deze ideeën te staven, legt hij grote volkenkundige
collecties aan. Vooral op Timor en Flores verzamelt Vroklage voorwerpen, daarbij speciaal lettend op
hun vorm en versiering.
Na de Tweede Wereldoorlog vindt verzamelen in Indonesië voor het Museum Volkenkunde alleen nog
sporadisch en op kleine schaal plaats. Veldwerk is zeker de eerste decennia nog onmogelijk,
vanwege de jaren aanhoudende moeizame relatie met het inmiddels onafhankelijk geworden
Indonesië. Maar ook later, in de jaren zeventig en tachtig, als Nederlandse antropologen in Indonesië
weer veldwerk mogen doen, blijft de aanwas van de collectie via deze weg beperkt. 6 Slechts in een
enkel geval wordt succesvol gebruik gemaakt van de potentieel zeer vruchtbare relatie tussen
onderzoek en verzamelen (onder andere series 5258 en 5382, collecties F. Brinkgreve en L. Visser).
Een verwerving die in 1959 – maar in bijna laat-negentiende eeuwse stijl – het museum als het ware
‘overkomt’, is de overdracht van de verzameling van het Ethnografisch Museum van de Koninklijke
Militaire Academie te Breda. Dit betekent voor collectie van de afdeling Insulair Zuidoost-Azië een
uitbreiding met maar liefst circa 7000 voorwerpen, voornamelijk uit het vooroorlogse Indonesië.
5 De eerlijkheid gebiedt hier te melden dat ook enkele andere medewerkers van het museum, zoals H.W. Fischer of J. C.E.
Schmeltz, aan een of meer delen hun medewerking hebben verleend.
6 Ik laat hier het westelijk deel van Nieuw-Guinea buiten beschouwing, omdat dit aan de orde komt bij het collectieprofiel van de
afdeling Oceanië. Tussen de Tweede Wereldoorlog en 1962 concentreerden Nederlandse onderzoekers zich vooral op het
westelijke deel van Nieuw-Guinea (nu Papua genoemd). Ook recent heeft Museum Volkenkunde (met name conservator D.A.M.
Smidt) veel verzameld in Papua.