Kaspar Hauser (1812-1833) - kind van Europa ... - de Aardespiegel

edactioneel
Soms weet ik niet of we in een
tijd van vrede leven of in een tijd
van oorlog. Ik neig naar het laatste.
Weliswaar kunnen er niet
zomaar bommenwerpers opduiken,
die bommen op je gooien of
dat je opeens vanachter huizen
beschoten wordt of zo. Hoewel.
Stel dat je in Pakistan woont of in
Somalië of in Mexico, dan kun je
wel opeens zomaar vanuit de
lucht worden beschoten of
vanachter een boom. Aan de
andere kant was er laatst in
Zwolle plots een schietincident.
Op een gedenkplaat bij een
gedenksteen voor de gesneuvelde
soldaten tijdens de eerste
wereldoorlog op de universiteit
van Jena, Duitsland staat een
citaat van Berthold Brecht: “Het
grote Carthago vocht drie oorlogen.
Het was nog steeds groot na
de eerste; nog steeds bewoonbaar
na de tweede; het was niet
langer mogelijk om er te bestaan
na de derde.”
Europa was nog steeds groot na
de eerste wereldoorlog, nog
steeds bewoonbaar na de tweede,
maar ik heb het gevoel dat er
met de eurocrisis een situatie
ontstaat waardoor het niet langer
mogelijk is om er te bestaan. Als
wat? Als een vrij denkend en
handelend mens, die mee denkt
en mee doet met het vorm en
richting geven van de samenleving.
Kaspar Hauser schreef ooit: “In
je innerlijk bouwt de goddelijkheid
een tempel, waar ze graag
mededelend woont. Er in klinkt
luid en fluisterend haar stem
voor jou aan het heiligste altaar
en eert je en verzorgt in je je
goddelijke zelf...”
Wat is dat goddelijke zelf?
Het is het ‘ik ben’, het scheppende
principe in de mens.
Jac Hielema
Kaspar Hauser (1812-1833) - kind van Europa?
Kunstspiegel
Op 17 december 1833 stierf, na een aldus geslaagde moordaanslag, Kaspar Hauser, 21 jaar
oud. Wie was hij? Ja, dat is nog steeds de vraag, min of meer. Een vondeling, die met Pinkste-
ren 1828, plots verscheen op een plein in Neurenberg, met een paar opmerkelijke briefjes in
zijn hand. De jongen zou Kaspar Hauser heten, van arme afkomst zijn, geboren zijn op 30 april
1812. Hij kon nauwelijks praten of lopen. Opgevangen door de stad Neurenberg, later Ansbach
er niet ver vandaan, leerde hij in korte tijd praten, schrijven en bleek niet onverdienstelijk te
kunnen tekenen en knutselen. Stephan Vollenberg verdiept zich op zoveel mogelijk manieren in
Kaspar Hauser, historisch, geesteswetenschappelijk, (para)psychologisch, kunstzinnig, enzo-
voorts en schrijft openhartig over zijn bevindingen en zijn bedenkingen.
De 'aktionen' van Joseph Beuys hadden een grote poëtische kwaliteit. De verhalen blij-
ven en hebben hun substantie. Eén van de mooiste vind Evelien Nijeboer: 'I like America
and America likes me'. Joseph Beuys ging exposeren in een Newyorkse galerie. Per am-
bulance liet hij zich er liggend heen vervoeren. De galerie was afgezet, je kon erin kijken
door een hek. Achter het hek bevonden zich een wilde coyote, stro, een stapel Wall
Street Journals, een hele grote lap grijs vilt, een staf (een soort lange wandelstok) en
Joseph Beuys zelf.
Vragen aan lezers
www.aardespiegel.nu - donderdag 23 februari 2012 - tweede jaargang Nr. 14
In Vragen aan lezers stelt Jac Hielema zichzelf en dus ook aan de lezers vragen over de
eurocrisis, de gevolgen ervan voor de democratie in Europa en nog veel meer. En passant
refereert hij aan de Tegenlicht documentaire “Goldman Sachs en de vernietiging
van Griekenland”, de invoering van het Europees Stabiliteits Mechanisme (ESM) en de
zijns inziens diepere oorzaken van de crisis.
En verder:
Column van Werner Govaerts.
Deze keer in De Aardespiegel weer
eens berichten. Werner Govaerts
schrijft over een Belgisch initiatief
om grond te onttrekken aan speculatie
en beschikbaar te stellen aan
biologische boeren; en een Zwitsers
initiatief om een referendum
te houden over het basisinkomen.
De Aardespiegel in cijfers
colofon
www.aardespiegel.nu
donderdag 23 februari 2012
tweede jaargang Nr. 14
Geen andere zielenactiviteit is zo
gemakkelijk te miskennen als het
denken. Het willen, het voelen, ze
verwarmen de menselijke ziel
(...). Terwijl het denken slechts al
te gemakkelijk een koude indruk
achterlaat, het schijnt de ziel uit
te drogen. Echter dit is slechts de
zich sterk geldend makende schaduw
van zijn licht doorweefde,
warm in de verschijning onderduikende
werkelijkheid. Dit onderduiken
gebeurt met een in de
denkactiviteit zelf wegstromende
kracht, die de liefde in spirituele
zin is."
Rudolf Steiner,
Filosofie van de Vrijheid
de volgende De Aardespiegel
1 terug naar boven

De Aardespiegel in cijfers
Er zijn nu 304 ontvangers van
het tweewekelijkse email-magazine.
Het aantal mensen dat de
website bezoekt is gestegen tot
ruim 200 unieke bezoekers per
dag. Er is € 3030 beschikbaar
voor de 15 nummers tot de zomervakantie.
Na vijf nummers
zal er weer worden uitgekeerd
aan hen die prestaties leveren
om dit alles mogelijk te maken.
We streven ernaar om de prestaties
zodanig te vergoeden dat ze
opnieuw geleverd kunnen worden.
Voor een actueel inzicht in de
cijfers zie: de cijfers.
Jac Hielema
Kaspar Hauser (1812-1833) - kind van Europa?
door Stephan Vollenberg
Op 17 december 1833 stierf, na een aldus geslaagde
moordaanslag, Kaspar Hauser, 21 jaar oud. Wie was hij?
Ja, dat is nog steeds de vraag, min of meer. Een vonde-
ling, die met Pinksteren 1828, plots verscheen op een
plein in Neurenberg, met een paar opmerkelijke briefjes
in zijn hand. De jongen zou Kaspar Hauser heten, van
arme afkomst zijn, geboren zijn op 30 april 1812. Hij kon
nauwelijks praten of lopen. Opgevangen door de stad
Neurenberg, later Ansbach er niet ver vandaan, leerde hij
in korte tijd praten, schrijven en bleek niet onverdienste-
lijk te kunnen tekenen en knutselen. Stukjes autobiogra-
fie vertellen dat hij 10 jaar gevangen gezeten moest heb-
ben in een kelder van een kasteel, vermoedelijk kasteel
Pilsach, op water en brood, louter als speelgoed een
speelgoedpaardje, die bij verbouwingen teruggevonden
is. Er werd althans een paardje gevonden. Opgevangen
door de onderzoeksrechter Feuerbach, vermoedde en
betoogde deze dat Kaspar de verdwenen kroonprins en
daarmee troonopvolger van het groothertogdom Baden
was. Op 29 september 1812 was daar een prinsje gebo-
ren, die een paar dagen later overleed. Het toen nog
naamloze prinsje zou vervangen zijn door een andere
baby, die overleed. Zo'n complottheorie roept, zeker te-
genwoordig, al snel allerlei vragen met fronzen op. Het
nodige betoog, van Feuerbach en na hem anderen, voert
hier echter te ver. Eén ding eruit: er werd, na onderzoek
geen kind vermist. Dus, Feuerbach zocht onder de doden en vermoedde een belang daarbij onder hoge kringen
en kwam, deductief en hypothetisch vooralsnog, uit op het Huis van Baden, vanwege het daar gestorven prinsje
en de daardoor later op de troon gekomen zijtak van deze dynastie
dromen
www.aardespiegel.nu - donderdag 23 februari 2012 - tweede jaargang Nr. 14
J.F.C. Kreul, “Kaspar Hauser” 1830, pastel
Ik begon met het schrijven van dit artikel om stil te staan bij de sterfdatum van Kaspar en bij het 200e geboorte-
jaar van zowel Kaspar Hauser, als het prinsje. Afgelopen najaar begon ik weer over hem te lezen, boeken en films
over hem te bestellen in Duitsland vooral, het “halve” internet over hem af te struinen en te printen. Jaren terug
in 2000, heb ik vermoedelijk van hem gedroomd. Ik zat vredig in een soort van ondergrondse Duitse ruimte met
Boeken over Kaspar Hauser:
- Hans Peter van Manen, Kaspar
Hauser (Zeist 1985).
- Wim Zaal, Kaspar Hauser
(Soesterberg 2008).
- Johanna Gräfin von Keyserlingk,
Bilder und Studien aus dem
Nachlaß. Kaspar Hauser. Lord
Stanhope. Die Rettung des
Sohnes, (Dornach 1986).
- Artikel van Stephan Geuljans
over o.a. Kaspar Hauser, waarin
hij de visie van Johanna von
Keyserlingk verbindt met een
antroposofische visie op fysiologie.
- Ian Stevenson, Reïncarnatie. 20
gevallen van vermoedelijke
wedergeboorte (Amsterdam
1981).
Van Manens werk is met een uitgebreid
notenapparaat en literatuurlijst
en hij put ook vanuit de
antroposofie. Zaals dunnere, vlot
geschreven werk ontbeert een
notenapparaat. Wel wijst hij kort
en helder de historische bronnen
aan. Zijn werk neemt de beide
DNA-onderzoeken mee en bovendien
de brede, culturele rol
die Kaspar is gaan spelen. Het
werk van Von Keyserlingk vertelt
ook op inleidende wijze het verhaal
rond Kaspar gesteund op
eigen helderziende waarnemingen.
Met name die zijn tamelijk
verdicht, meditatief geschreven
en vragen om enige invoering in
zowel het historische onderwerp
zelf als de antroposofie. Het werk
van van Manen eerst of ernaast
lezen kan tot hulp zijn. Psychiater
en parapsycholoog Ian Stevenson
beschrijft uitvoerig en
grondig zijn gevallen en onderzoekswijze.
2 terug naar boven

colofon
De volgende Aardespiegel verschijnt
donderdag 8 maart
2012 rond het middaguur.
De deadline voor kopij is de
maandagmiddag ervoor om 13
uur.
De Aardespiegel is een initiatief
van Jac Hielema en wordt uitgegeven
door Stephan Geuljans,
Ferdinand Zanda, Evelien Nijeboer
en Jac Hielema.
De Aardespiegel wordt geleid
door de kernredactie bestaande
uit Stephan Geuljans, Ferdinand
Zanda, Evelien Nijeboer en Jac
Hielema.
Aan dit nummer van De Aardespiegel
werkten mee:
• Stephan Vollenberg
• Werner Govaerts
• Jac Hielema
• Evelien Nijeboer
• en vele vele anderen.
Wilt u voortaan ook De Aardespiegel
ontvangen? Op
www.aardespiegel.nu kunt u zich
aanmelden.
De Aardespiegel is geheel afhankelijk
van donaties.
Schenkingen kunt u storten op
rekeningnummer:
1985.64.546
ter attentie van Stichting
Geesteswetenschappelijke
Onderzoeksjournalistiek te Zwolle
een slapend kind op schoot. Ik zat in zuidwestelijk Duitsland. Ik keek naar de ex-DDR, waar
men moeilijk met elkaar praatte. Ik had het gevoel daar naartoe te moeten gaan en het
kind achter te laten. Nu wil ik als het ware die droom uitleven. Eerst een project rond Kas-
par Hauser. Daarna iets met de ex-DDR. Kaspar beleef ik daarbij als het afronden van een
stuk verleden tijd en de ex-DDR in deze droom staat dan voor een stuk Duitse actualiteit.
Maar geen enkele geschiedenis is ooit echt afgerond. Zeker de vragen rond Kaspar zijn tot
nu toe nooit helemaal beantwoord.Kaspar echter staat bij mij tegen een brede achtergrond-
belangstelling in eigenlijk de gehele Duitse geschiedenis. Ik ken het onderwerp al sinds mijn
late tienerjaren, toen ik een jongen, die zelf op De Vrije School zat, over Kaspar als 'Het
kind van Europa' hoorde spreken.
Ik ken Kaspar Hauser die zelf leefde voordat de antroposofie in de wereld kwam via de
antroposofie. Ik las reeds het nodige over hem, zag Werner Herzogs film. En zeven jaren
terug kreeg ik het dubbelidee van een soort van 'updateboekje' over hem als bijsluiter bij
een opera.
Nu zie ik eerder een toneelstuk met muziek voor me. Maar ik zag en hoorde er als het
ware een mogelijk fraai beeld bij. Onder een luid maar helder koor een projectie van DNA
vanuit twee DNA-onderzoeken die er naar deze vondeling gedaan zijn, terwijl de jongen er
zelf wat afwezig bijstaat, met bijvoorbeeld de briefjes in de hand waarmee hij voor het eerst
in de openbaarheid trad. Dit toneelbeeld, vanuit de vraag niet alleen wie was hij, maar wie
is de mens, en wat zegt DNA over de mens zelf.
Napoleon
Onder andere door het sterven van dit prinsje – NN genaamd en bijgezet in de grafkerk van
het Badense huis, in de Michaelskerk van Pforzheim - stierf deze tak van het Huis van Baden
uit, de lijn Zähringer en kwam een zijtak, de lijn Hochberg op de troon. Daarin kan een mo-
tief voor de moord gelegen hebben. Op de achtergrond is vermeldenswaard dat de moeder
van prins NN (van Kaspar?) Stephanie de Beauharnais was, een stiefdochter van Napoleon.
Na Napoleon werd elke mannelijke afstammeling van hem als een gevaar beschouwd, door
menig oud koninklijke en adellijke macht. Hoe dan ook: Kaspar Hauser werd een beroemd-
heid.
De vondeling kreeg de bijnaam Kind van Europa. Hij is vermoord in het park van Ans-
bach met messteken – aldaar nu een herdenkingsteken staat, waar, vrijelijk uit het latijn
opstaat geschreven,
www.aardespiegel.nu - donderdag 23 februari 2012 - tweede jaargang Nr. 14
“een onbekende door een onbekende vermoord”.
Een paar jaar daarvoor was een eerste aanslag mislukt.
Enerzijds valt deze geheimzinnige geschiedenis een 'particuliere' geschiedenis te noe-
men, ondanks zijn beroemdheid bij leven reeds en een gigantisch voortleven in naar 't
schijnt zo'n 2000 boeken, toneelstukken, romans, films, documentaires, musicals, opera's,
Een voorbeeld van kunstzinnig voortleven van
Kaspar Hauser in glas: Een fraai voorbeeld van kunstzinnig
voortleven, van doorwerking, trof ik aan in het
beeldende werk van Sybille Gielen en Lisette Spapens in
glaskunst, glas-in-lood. Sybille Gielen is in de gelegenheid
geweest de bewuste kelder, zijn kerker in het kasteel
Pilsach te bezoeken. Als beelden zijn zulke woorden
niet onterecht. Het ging nu eenmaal om een bizarre
gevangenschap. Maar feitelijk gaat het om een donkere
kamer boven een keuken. Kaspars 'kamer' was daardoor
warm, behaaglijk. Een raampje maakte het daarmee
in zekere zin tot een 'camera obscura', en, in zekere
zin tot een 'baarmoeder'. Kaspar was daar weliswaar
in de wereld, echter, ook niet. Zeker lang niet helemaal.
Het was waarschijnlijk een plek voor hem, waar hij zich
geborgen voelde. Hij heeft zijn bewaker later vooral
kwalijk genomen, toen nooit de sterrenhemel gezien te
hebben. Maar uiteraard was Kaspar er niet 'op kamers'.
Daar heeft hij leren kijken in het donker. Daar ontwaarde
hij zijn bewaker bijna enkel met de reukzin. Hij werd
er redelijk goed verzorgd. Dagelijks trof hij er schoon
water en brood aan. In zijn slaap werden zijn haren en
nagels geknipt. Stro, waar hij op zat, vastgeketend aan
de muur, werd ververst. Daar ging hij met zijn paardje
op wielen op en neer. Daar werd zijn taalvermogen
vooralsnog niet aangesproken, een voorname fascinatie
van Gielen. Het inspireerde haar tot een verhalende
performance, die vooral, los ook van haar interesse in
Kaspar levens- en politieke lot, ingaat op Kaspars gemankeerde
ontwikkeling als kind, de zintuigen, taal, de
ziel. Sybille Gielen verzorgt verder een postacademische
opleiding voor kunst in de bouw, of monumentale kunst,
o.a. glas. Eén van de opdrachten daar is geïnspireerd op
Kaspar Hauser: verduister een ruimte, op een gaatje
na, fotografeer de ruimte en maak daar een glaswerk
over. Eén van de studenten van deze opleiding, Lisette
Spapens, heeft hier fascinerende foto's aan overgehouden
en vanuit een gebleven interesse werkt ze nu aan
een serie lampen, waarbij als variatie op het thema, het
licht niet van buiten komt, maar net omgekeerd, lampen
deels worden afgedekt.
sites: Sybille Gielen en Lisette Spapens
3 terug naar boven

tentoonstellingen en een museum in Ansbach (waar hij heeft gewoond en tweejaarlijks zelfs de Kaspar Hauser
Festspiele* plaatsvinden). Anderzijds begon hij bij leven reeds de aandacht te trekken van de hoogste autoritei-
ten in Beieren en buurlanden. De burgemeester van Neurenberg, Binder, heeft destijds nogal de publiciteit ge-
zocht, of ergens een kind gemist werd.
www.aardespiegel.nu - donderdag 23 februari 2012 - tweede jaargang Nr. 14
Als hij inderdaad, onwaarschijnlijk genoeg, de
kroonprins van Baden was, dan was het voor die
tijd een bijna onvoorstelbaar topschandaal en je
reinste misdaad. En het zegt slechts indirect iets,
maar genoemde Feuerbach behoorde als onder-
zoeksrechter tot de top van justitie van het ko-
ninkrijk Beieren. Hij stierf plots een half jaar voor
de dood van Kaspar Hauser. Vergiftiging wordt
vermoed. Ook opmerkelijk was het opduiken eer-
der in Kaspars leven van een Engelse lord, Lord
Stanhope, die zich aanvankelijk over hem ont-
fermt maar zich later van hem afkeert en hem na
zijn dood zelfs van bedrog beschuldigt. Mogelijk
om zijn afkomst te maskeren. Volgens de histori-
cus Johannes Mayer was Stanhope mogelijk een
geheim agent van de zijtak van het Huis van Ba-
den, en, naar mijn vermoeden met een link met
de Engelse 'upperclass', zat hij in ieder geval ook
niet echt te wachten op een afstammeling van
Napoleon.
DNA van een prins of bedrieger of....?
In het voortleven van Kaspar Hauser gingen zo
twee partijen tegen over elkaar staan: Kaspar als
bedrieger en Kaspar als gestolen prins. De jongen
zelf schijnt in ieder geval overgekomen te zijn als
een zachtmoedige oprechte jongeman voor wie
zijn afkomst ook voor hem zelf een raadsel was.
In 1996 en 2002 zijn er twee DNA-onderzoeken
geweest, respectievelijk in opdracht van Der Spie-
gel en ZDF. De eerste is ontleend aan bloedsporen in de kleding die Kaspar aanhad ten tijde van de moord. De
uitkomst is vergeleken met DNA van vrouwelijke nakomelingen van Stephanie de Beauharnais. Uitkomst: geen
verwantschap. De tweede test werd niet alleen aan bloed ontleend, maar ook aan haren van de jongen, uit o.a.
zijn hoed. Zeven deeluitslagen kwamen overeen met zes deeluitslagen van nakomelingen van Stephanie. Boven-
dien werd hiermee aangetoond dat alle zeven van dezelfde persoon waren en niet overeen kwamen met de per-
soon achter het bloed van de eerste test. In feite ging het hier om een museumstuk en het is heel goed mogelijk
* site: Kasper Hauser Festspiele
Vanwege de zwaarte van het bestand,
is de stamboom op deze
pagina niet erg scherp. Daarom
hier een link naar een website
met een stamboom: link.
Voor alle duidelijkheid: de afkorting
‘Ghz.’ staat voor ‘Grossherzog’
4 terug naar boven

dat dit bloed in de loop van de tijd voor de tentoonstelling ververst is. En dat er bij de tweede test geen volledige
overeenstemming was – 6 op 7 – met nakomelingen van Stephanie kan met spontane mutatie van het DNA van
doen hebben.
Ik ben geen DNA-deskundige en meer auteurs van secundaire literatuur zijn dat waarschijnlijk niet, maar dit
is wat er doorgaans steeds over geschreven is.
Deze laatste DNA-proef is dus volgens de deskundigen ook geen hard bewijs voor zijn afkomst.
Ook het bericht dat Stephanie een keer in Ansbach Kaspar, bewust maar van uit de verte aanschouwd heeft en
de overeenkomst met haar man haar sterk geraakt zou hebben, is geen sterk bewijs.
Het is ook geen bewijs dat de geschilderde portretten van al dan niet vader en zoon een zelfde krullenbol la-
ten zien. Afstammelingen van de zijtak van het Huis van Baden houden tot op heden archief en graf van baby-
prins NN hermetisch gesloten. Waar staat de 'naam' NN eigenlijk voor? Ik kwam aanvankelijk dichterlijk op Prins
Naamnood. Prins Anonymus. Maar het staat voor Nottaufe ohne Namensgebung. Misschien iets voor dit jaar, DNA-
onderzoek op deze naamloze baby.
Waarom überhaupt bewijzen zoeken?
Maar waarom eigenlijk? Wat zou het na 200 jaar waarin nergens meer in Duitstalige landen nog adel aan de
macht is en Napoleon ook al heel erg lang slechts een historische rol speelt.
Een aantal redenen:
Om juiste en/of ware geschiedschrijving zelf. En vermoedelijk is aan Kaspar Hauser nogal onrecht gedaan en
elk mensenkind is er toch één, laat ik zo zeggen, als die in kelders worden gestopt ook al is er dan in dit geval
van ontucht vermoedelijk geen sprake.
www.aardespiegel.nu - donderdag 23 februari 2012 - tweede jaargang Nr. 14
Ook een reden, Kaspar is tot een soort van modern sprookjesfiguur uitgegroeid. Tot op de dag van vandaag
hoort hij dus bij de cultuur, zeker bij de Duitse. Hij was eigenlijk een hele gewone jongen; geen Harry Potter die
zelf nog wel uit zijn gangkast wist te komen. Maar Hauser leeft niet voor niets zo voort. Het gaat bij hem niet
louter om het drama van een verdwenen kind. Er is uiteraard ook de fascinatie die een paar andere kinderen van
mogelijke koninklijke komaf ten deel viel: de dauphin Louis XVII, Anastasia, dochter van de tsaar. En aan Kaspar
kleeft de fascinatie voor het kind als zodanig dat in de tijd van zijn verschijnen een eerste romantische erkenning
kreeg dat de kindertijd een andere is dan die van de volwassene. Kinderen waren geen kleine volwassenen meer
die maar het beste snel aan het werk moesten. En daarbij geldt vooral de fascinatie voor zogenoemde 'wolfskin-
deren', zoals ene Victor van Aveyron. Was Kaspar maar (op)gevoed door een wolvin. Liever toch een romantische
wolvengrot dan een kelder! En het had voor de echte romantici onder ons misschien, in navolging van Romulus en
Remus, een nieuw Napoleontisch Romeins Rijk opgeleverd!
Dan is er nog een reden die mogelijk eerder bij zijn mythe dan bij zijn historische werkelijkheid hoort. Maar
als historische vraag is deze reden nog wel gerechtvaardigd: wat zou er hebben kunnen gebeuren als het dus ei-
genlijk om een prins Kaspar, om een groothertog van Baden, gegaan zou zijn? (Anderzijds zijn 'what if' vragen
aan de geschiedenis 'not done'). In vooral antroposofische kringen bestaat de opvatting dat Kaspar dan wel eens
een rol had kunnen spelen, tegengesteld juist aan die van zijn stiefopa Napoleon. Het was een tijd dat Duitsland
naar politieke eenheid zocht. Napoleon had, in zijn verovering van de Duitse landen een einde gemaakt aan het
Heilige Roomse Rijk der Duitse Natie. In het revolutiejaar 1848 is geprobeerd in het toen speciaal daarvoor opge-
richte voorlopig eenmalige Frankfurter parlement, tot een verenigd Duitsland te komen, constitutioneel, en min of
Films over Kaspar Hauser:
- Mordfall Kaspar Hauser, ZDF,
docu, te zien op you tube.
- Werner Herzog, Kaspar Hauser.
Jeder für sich und Gott gegen
Alle, speelfilm, 1974.
- Peter Sehr, Kaspar Hauser,
speelfilm, 1993. Johannes Mayer,
Kaspar Hauser, das Buch
zum Film, (Stuttgart 1994).
- Davide Manuli, La leggenda di
Kaspar Hauser, speelfilm, 2012.
De documentaire is gemaakt
vanwege o.a. het tweede DNAonderzoek
uit 2002. Ook de
vondst van het paardje wordt
erin uiteen gezet. De drie speelfilms
laten een mogelijk te ver
gezocht ritme van 19 jaar in hun
ontstaan zien. Herzogs film valt
vooral 'poëtisch' te noemen, gaat
nauwelijks in op de politieke achtergronden,
stelt Kaspars mysterieus
verschijnen centraal. Maar
bijna als het mysterie van de
mens zelf. Sehrs film is onverkort
de politieke intrige, mede op
grond van onderzoek door Johannes
Mayer, die ook een boekje
naar aanleiding van deze film
schreef. En dan is het net of de
ziel van Kaspar en de samenzwering
rondom hem cinematografisch
wel afdoende belicht zijn,
en verschijnt er zo waar in het
herdenkingsjaar 2012 een derde
speelfilm, die ik helaas net miste
op het Filmfestival van Rotterdam.
Maar die de vreemdheid
van het verhaal schijnt uit te
willen buiten, Kaspar aan laat
komen op een onbekend eiland,
als dj. De trailer opent met overvliegende
vliegende schotels.
5 terug naar boven

meer democratisch. De vereniging is mislukt. Het lukte pas in 1871, met de Frans-Duitse oorlog – niet bepaald
een constitutionele, democratische.
antroposofie
www.aardespiegel.nu - donderdag 23 februari 2012 - tweede jaargang Nr. 14
Rudolf Steiner stelt dat we in Kaspar niet alleen van doen hebben met een zachtmoedige jongen, maar ook met
een soort van Parsifal, met een reine ziel, nog niet erg veel door het stof van menige incarnatie gegaan, met een
zogezegd 'karmische' opdracht iets voor meer dan Baden, iets voor het Duitsland van toen te hebben willen doen.
Als we rekening houden met de mogelijkheid van reïncarnatie biedt dit een verklaring waarom Kaspar Hauser niet
meteen vermoord is; waarom de moeite getroost is hem jarenlang gevangen te houden en zijn ziel althans te
verwaarlozen. (Weliswaar kon hij nergens heen, maar fysiek werd hij redelijk verzorgd). Zou hij
namelijk vermoord geweest zijn, dan zou hij bij een volgende incarnatie, waarschijnlijk dan
snel daarop, alsnog zijn rol hebben kunnen vervullen. Door zijn gevangenschap was Kaspar
bovendien gewoonweg niet in staat om rechtop te gaan staan, laat staan de wereld te bewan-
delen. Rechtop gaan staan en lopen, staat voor incarnatie. Derhalve, in deze visie, bungelde
zijn ziel ergens tussen aarde en hemel. Zo'n opvatting suggereert dat zijn tegenspelers ook
over inzicht in zijn wezen en opdracht moeten hebben beschikt. In ieder geval prima stof voor
alsnog toch 's een gelaagde relithriller à la Dan Brown, zonder iets aan antroposofie als weten-
schap van de geest, als geesteswetenschap, wat het zijn wil, af te willen doen. Zonder meer
speelt de antroposofie in het algemeen cultuurhistorische 'Nachleben' van Kaspar een voorna-
me rol. Menigeen zou zeggen, in zijn 'Mythos'. Echter, voor je 't weet, heb je 't straks over
'kaiser Kaspar'.
Echter, het zijn juist antroposofische historici, waaronder genoemde Johannes Mayer, geweest,
die zich de moeite getroost hebben om met gewoon gangbaar historisch handwerk het betoog
van Feuerbach te onderbouwen en de bronnen uit Kaspars tijd zelf her uit te geven. Die zijn in
de jaren twintig van de vorige eeuw door Herman Pies uitgegeven, maar in de jaren '80 door
Mayer heruitgegeven. Maar gedegen bronnenonderzoek is nog geen antroposofie. Dat wordt
het eventueel pas, als vanuit de ken- en wetenschapsleer en meditatief getinte onderzoeksme-
thode van de antroposofie de feiten onderzocht worden. Dat komt er dan zo ongeveer op neer
alle bekende feiten zo levendig als mogelijk voor ogen te hebben, voor de geest te voorschijn
te roepen. Dan zou een onderzoeker wel 's door kunnen dringen tot de diepere geestelijke laag
in en achter de stoffelijke werkelijkheid. Zo ver ben ik denk ik nog niet. Maar het is het probe-
ren waard. In deze antroposofische geschiedmethode of symptomatologie. Historische feiten
worden opgevat als symptomen van de diepere, geestelijke geschiedlaag eronder. Inhouden die
voortkomen uit een helderziende waarneming verdienen aandacht in een algemene cultuurhis-
torische inhoud over het Nachleben van Kaspar, maar eerlijkheidshalve ben je er dan nog niet,
hoe onwaarschijnlijk de antroposofie me soms ook voorkomt.
Een opmerkelijk voorbeeld waar het in geschoolde helderziendheid op neer kan komen, is uiteengezet door Jo-
hanna von Keyserlingk, die geschreven heeft over Kaspar Hauser en Lord Stanhope. Weliswaar zou zij van ge-
boorte af aan helderziend geweest zijn, maar zij verbindt dit met een antroposofisch wereldbeeld. Zeker bij dit
Parapsychologie
Een zogenoemde 'randwetenschap'
die een hulp zou kunnen
zijn is de parapsychologie. Want
dan vallen gegevens als genoemde
helderziende inhouden nét
binnen de empirie, binnen de
ervaringswereld te halen, zo dat
van toeval bijna geen sprake
meer kan zijn. Ik weet echter
niet, en acht het onwaarschijnlijk,
van parapsychologisch onderzoek
naar Von Keyserlingk.
Het zou me zeer verbazen als er
niet reeds helderzienden, buiten
de antroposofie, geweest zijn die
zich over Kaspar Hauser uitgelaten
hebben. Indirect, contextueel
heeft de parapsychologie, in
vooral het werk van de psychiater
Ian Stevenson, reïncarnatie
reeds aannemelijk gemaakt. Zijn
levenswerk houdt minutieus onderzoek
in naar herinneringen bij
vooral jonge kinderen aan vorige
levens. Bijna eindeloos is de
nauwgezetheid in het checken
van de meest triviale informatie
van veel gevallen, waar een dusdanige
uitkomst, dat noch toeval,
noch bedrog voor de hand ligt.
Maar juist een paranormale verklaring,
met wedergeboorte als
meest waarschijnlijke optie. Deze
algemene kennis zegt niets over
Kaspar zelf, laat staan over zijn
ziel en opdracht of zijn afstamming.
Maar, nog los van antroposofie,
bij het bestaan van reïncarnatie,
moet Kaspar dus nog
ergens uithangen. Of al opnieuw
wedergeboren of elders aanwezig
dus.
6 terug naar boven

schrijven is het nog niet mogelijk hetgeen ze 'schouwde' te verifiëren, hoe serieus de berichtgeving op zich ook
op mij overkomt in dit geval. Daarvoor dien je zelf helderziend te zijn. De helderziende inhouden dienen op zijn
minst een overtuigend licht te werpen op vragen die de gewone wetenschap onbeantwoord heeft moeten laten.
Ik noem hier enkel twee voorbeelden van haar waarnemingen. Zij schreef erover nog voor de onderzoekingen
van Johannes Mayer naar o.a. Lord Stanhope, die hem de Gegenspieler van Kaspar genoemd heeft. Maar von
Keyserlingk is veel vriendelijker over Stanhope. Zijn mogelijke dubbelrol zou hem door Engelse machthebbers
opgedrongen zijn.
Von Keyserlingk over Kaspars bewaker: 'Vandaag was het voor mij mogelijk om de ziel te bereiken, die kar-
misch genoodzaakt was, de gevangenbewaarder van het arme kind te zijn. Zij was nog in het rijk van de doden te
vinden, ze gaf me antwoorden, die menige vraag beantwoordde. De gevangenbewaarder, die hem gevangen had
gehouden en degene, die in Nürnberg de eerste moordaanslag pleegde, waren dezelfde. De man was eigenlijk
goed voor hem geweest, hij had hem verzorgd, en hij liet hem op weg naar Nürnberg op zijn knieën zitten. Ik
vroeg aan de ziel, waarom hij Hauser wilde doodslaan, en hij gaf als antwoord, hij zelf wilde het niet, maar hij
moest. Maar het kind stierf niet. Zijn medelijden ontwaakte, en ondanks zijn lompheid, speet het hem dat hij de-
ze taak op zich had genomen. En tenslotte vond hij als oplossing om het kind vrij te laten. Het zou verdwijnen in
de massa. En hij meldde dat het gestorven zou zijn, dat hij het stiekem begraven zou hebben. Maar de oppassers
ontdekten, dat het nog leefde en dreigden hem voor het gerecht te dagen, omdat hij een kind dodelijk mishan-
deld zou hebben en dat hij bestraft zou worden voor een zwaar vergrijp. En hij zag geen andere uitweg om met
een bijl het kind dood te slaan.' (pagina 42/43 von Keyserlingk, Bilder und Studien aus der Nachlaß).
nachleben
De laatste jaren is het zogenoemde voortleven of Nachleben van de geschiedenis in de latere geschiedenis terecht
onder de aandacht gekomen. Geschiedenis is namelijk niet alleen op het moment zelf mensenwerk. Ook de ge-
schiedschrijving zelf is zeker niet alleen maar die van de overwinnaar zoals vaak gezegd is. Het voortleven van
een Kaspar Hauser is, in het algemeen gesteld, 'tijdgebonden'. Er was ooit Kaspar zelf, Kind van Europa, raadsel
van zijn tijd. Maar er is ook een anthroposofische en een psycho-analytische Kaspar. Er is het 'wolfskind'. Er is de
'prins van Baden'. Enzovoort. Menige van deze 'Kaspars' moeten al eens de Festspiele in Ansbach, in juli, augus-
tus dit jaar weer, de revue gepasseerd hebben.
voortleven? dood?
www.aardespiegel.nu - donderdag 23 februari 2012 - tweede jaargang Nr. 14
Maar er is natuurlijk geen ander, werkelijk, waarachtig voortleven dan wedergeboorte, als reïncarnatie bestaat. Of
als er in ieder geval een eeuwige ziel bestaat. Geschiedwetenschap is, mogelijk onterecht te zeer gericht op wat
in tijd en ruimte nu eenmaal van voorbijgaande aard is. Het is voor aardbewoners doorgaans het vertrekpunt.
DNA-onderzoek kan erbij helpen, bijvoorbeeld op baby NN, symbolisch op 29 september 2012, 200 jaar na diens
dood. De schande voor de huidige nakomelingen van het Huis van Baden lijkt me toch te verwaarlozen (ergens
best wel romantisch toch, zo'n affaire onder je voorouders). En, okay, een graf open je niet zomaar, maar een
archief open stellen gaat al gemakkelijker. Een graf openen bij 'krimi's', is toch niet echt een moreel punt? Wie
weet echter, denk ik er te gemakkelijk over of wil ik te graag iets waar anderen andere argumenten voor hebben,
en stel ik het daarom, toegegeven, wat ironisch. Het kan heel goed zijn dat zulke zaken, ook bij hedendaagse
adel, uiterst gevoelig ligt. Of, als Kaspar toch geen prins was, dat het huidige Huis van Baden zich niet inlaat met
7 terug naar boven

dergelijke speculaties. Er dient uiteraard wel aan vooraf te gaan, de vraag, wat kan het opleveren. Hoewel dat,
me dunkt, in de eerste plaats een DNA-proeve is die afstamming van de groothertogin bevestigt of ontkent. Zo
klip en klaar was ook de insteek van de beide andere proeven.
breedte en diepte
Ik verkreeg reeds enige opmerkingen op mijn artikel over Kaspar Hauser, er in eigen woorden op neerkomend, of
ik nu 's niet meer een sprong in het diepe wagen zou en wat mijn geschiedmethode dan is? Die laatste is als
volgt, aan de hand van drie vragen:
Wat zeggen de als historische bronnen betitelde bronnen over een bepaald historisch onderwerp? Dus, over
Kaspar bijvoorbeeld: wat zegt Feuerbach over hem?
Vervolgens, hoe leeft Kaspar Hauser cultuurhistorisch en historiografisch voort in alle aspecten van de cultuur?
Historiografie is de geschiedschrijving van de geschiedschrijving zelf. Kaspar Hauser leeft voort in de geschiedwe-
tenschap, kunst, literatuur, antroposofie, psycho-analyse, en is algemeen deel van de cultuur geworden.
Vervolgens, leveren deze 'cultuurvelden van voortleving en doorwerking' ('Nachleben') eventueel aanwijzingen
en onderzoekswijzes op, om nader tot het wezenlijke van het onderwerp te komen, tot zelfs mogelijk in een gees-
telijk bereik, voorbij ruimte en tijd? Die ambitie heeft de antroposofie bij uitstek, en vaak ook de parapsychologie
en religie, en soms ook kunst. Daarom wil ik niet alleen van antroposofie als verruimde (geestes)wetenschap uit-
gaan. En ook omdat antroposofie nu eenmaal ook een verschijnsel in de wereldgeschiedenis als zodanig geworden
is. In menige praktijk zal er misschien niet zo streng onderscheiden worden, maar voor de helderheid schrijf ik
het er nu bij. Daarbij aan- of toegegeven: het komt uit mij voort. Ik kon tot nu toe nooit en wil tot nu toe niet in
één bepaalde stroming staan. Weliswaar is de antroposofie me zo mogelijk het meest nabij. Maar ik ben ook te
zeer door postmoderniteit 'ingehaald'. Vandaar deze in potentie overbruggende 'driegeleding' aan vraagstelling. Ik
wil me ook bewust aansluiten bij de postmoderniteit, het zogenoemde einde van de Grote Verhalen van ons cul-
tuurleven en dat doe ik bewust door me er niet tegen te keren, zoals in datzelfde cultuurleven vaak zo gebruike-
lijk is. Maar het einde van de grote verhalen wil niet zeggen dat er geen Groot Verhaal zou zijn...
toeval en/of symptomen
www.aardespiegel.nu - donderdag 23 februari 2012 - tweede jaargang Nr. 14
Maar, los even van de in mijn ogen gewaagde vraag een graf te openen, laat ik een eerste sprongetje in het on-
derwerp Kaspar Hauser wagen, die eventjes weggaat van de zogenoemde harde bewijzen van papieren bronnen,
blootgelegde kelders en DNA-investigaties. De oplettende lezer kon het er al uit halen: baby NN is geboren op 29
september 1812, Michaelsdag, en begraven in de Michaelskirche van Pforzheim. Hoe groot is nu de kans dat een
willekeurige dag in het jaar zodanig samenvalt met een bepaalde heilige of, in dit geval, christelijke grootheid in
het algemeen? Een kansberekening van de 365 dagen in het jaar tegenover het aantal heiligen en aartsengelen
waar wel eens in de buurt van Pforzheim een kerk naar vernoemd is, is ergens, aanvoelbaar, niet helemaal de
benaderingswijze. Aangevoeld kan daarin reeds worden dat dit kleine toeval opvalt. Te meer als je iets weet van
de volgens de antroposofie belangrijke rol van Michael in de Duitse cultuur en dit naast het toch aannemelijker
tweede DNA-onderzoek zet. Toeval vind ik hier een onbevredigende verklaring, maar dit hangt van je wereldbeeld
af. Voor sommigen is het oprecht het hoogste goed dat er niets is na de dood, bijvoorbeeld. Maar als er bij een
toeval als dit toch een oorzaak is, dan ligt die niet op aarde. En wat is dan de aard van de gedachtes die ik er aan
wijd? Toch enkel een stoffelijk hersenproduct? Historische feiten worden tot al dan niet neergeschreven gedachten
Deze tekening stelt Kaspar Hauser
voor zoals hij wellicht als kind
was. Heinrich Adam tekende het
en schreef ook een boek: ‘Kaspar
Hauser als Kind’. Dit portret vind
ik dramatisch, mede omdat bijna
niemand hem meer gezien heeft
als kind.
8 terug naar boven

en dergelijke gedachten zijn mogelijk uitingen, de genoemde symptomen – en genoemde onderzoekswijze symp-
tomatologie - van mogelijk de geestelijke, wezenlijke geschiedenis 'erachter'. Dan kan zulk toeval gaan opvallen.
En bij deze nog mogelijk een voorbeeld van zo'n symptoom, van symptomatologie, zeker als Kaspar niet al-
leen als moderne mythe met Napoleon verbonden was, maar daadwerkelijk historisch: door Napoleon, de verove-
raar, kwam er een einde aan het heilige Roomse Rijk der Duitse natie. Hoe dan ook zou een groothertog Kaspar
een rol gespeeld hebben in het revolutionair, romantisch zoeken destijds naar Duitse eenheid. Ook als Kaspar niet
tot een soort van 'vredesvorst' uitgegroeid zou zijn. Het gaat er hier om de geschiedenis als het ware te 'lezen'
als niet zomaar toevallig, als een compositie. Waarbij niet gezegd wil zijn dat het verloop van de geschiedenis
vastligt. Ik zie Kaspars lot, van het prinsenverhaal uitgaand, niet als noodlot.
Berichten
Vlaams bio-grondfonds in de maak
door Stephan Vollenberg*
door Werner Govaerts
Het probleem is gekend: jonge, idealistische boeren, vaak met een diploma hoger onderwijs en overtuigd van het
belang van biologische of biologisch-dynamische landbouw, vinden geen betaalbare grond voor hun bedrijf. In
Vlaanderen neigen de gemiddelde prijzen reeds naar 30.000 euro per hectare, een som die in de sector van de
biologische landbouw niet tijdens één mensenleven kan worden terugverdiend.
Een mogelijke oplossing daarvoor is dat de landbouwgronden, in eerste instantie die voor de biologische land-
bouw, uit de speculatieve economie en dus ook uit de sfeer van de privé-eigendom worden gehaald. Zowel in Ne-
derland, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk als Duitsland bestaan daarvan reeds voorbeelden. Ook in Vlaanderen
dachten heel wat mensen al in deze richting, maar het is pas sinds 1 oktober 2011 dat er heel concrete actie
wordt voorbereid. Sinds die datum is er een samenwerking gestart tussen vier organisaties*, die via een piloot-
project ‘coöperatief ondernemen’ van de Vlaamse overheid (departement Werk en Sociale Economie) werken aan
de voorbereiding van een bio-grondfonds.
De doelstelling van dit grondfonds is het verwerven van landbouwgrond en deze via een duurzaam en betaal-
baar gebruiksrecht ter beschikking te stellen van professionele biologische landbouwprojecten. Voor de realisering
van dit fonds wordt gedacht aan een drieluik: ten eerste een stichting, die schenkgeld (en erfenissen) kan aan-
trekken en die gronden kan vrijkopen (zonder dat er nog schulden tegenover staan). Aangezien niet te voorzien is
hoe snel en hoe groot die schenkstroom zal worden, en aangezien de behoefte aan betaalbare grond zeer acuut
is, is er ook nood aan een tweede luik, namelijk een coöperatieve vennootschap die gronden aankoopt met beleg-
gingsgeld (met een waardevast aandeel maar zonder uitkering van dividenden). Het derde luik, een vzw**, moet
de ontmoeting tussen en de betrokkenheid van boeren, aandeelhouders van de coöperatie en schenkers verzor-
gen.
www.aardespiegel.nu - donderdag 23 februari 2012 - tweede jaargang Nr. 14
Kaat Segers, die de uitvoering van het project coördineert, is volop bezig met de bestaande organisaties en
fondsen in het buitenland te bestuderen, maar ook met het vinden van de juiste juridische invulling van en sa-
menwerking tussen stichting, vzw en coöperatie. Zo is het bijvoorbeeld in het belang van de continuïteit van het
bio-grondfonds dat aandeelhouders in de coöperatie niet zomaar kunnen uitstappen, dat de visie van de part-
nerorganisaties stevig verankerd ligt in de statuten enzovoort. Aan de andere zijde moet ook absoluut vermeden
* Ik ben op zoek naar wat voor
literatuur en kunst dan ook over
Kaspar Hauser, met het voornemen
met hem verder te gaan. Op
aanvraag stuur ik het werkplan
daarvoor toe, of wil ik lezingen
komen houden, eventueel met
filmmateriaal. Verder bereid ik
een studiereis voor naar Zuid-
Duitsland. Wie daar interesse of
suggesties voor heeft, of andere
reacties, kan mij e-mailen:
stephanvollenberg@yahoo.com
* 1) Landwijzer, kennis- en vormingscentrum
voor biologische en
biologisch-dynamische landbouw
en voeding
2) Land-in-Zicht, organisatie voor
de vrijkoop van gronden voor de
landbouwbedrijven De Zonnekouter
en De Kollebloem
3) CSA Netwerk: Community
Supported Agriculture: gemeenschappen
van personen en gezinnen
die steun verlenen aan een
land- of tuinbouwbedrijf
4) Centrum voor Duurzame Ontwikkeling
van de Universiteit Gent
De uitvoering van het project
wordt gecoördineerd door Landwijzer.
** Een vzw is een ‘vereniging
zonder winstoogmerk’. Het is de
vennootschapsvorm die gebruikt
wordt voor organisaties met culturele
en/of sociale doelen.
9 terug naar boven

worden dat boeren in een of andere moderne vorm van lijfeigenschap belanden.
Het doel is om tegen oktober 2012 een blauwdruk klaar te hebben, met een uitgewerkt bedrijfs- en financie-
ringsplan. Tot die tijd blijft alles in het stadium van het ontwerp, wat maakt dat er nog geen website is, dat er nog
geen publiciteit rond gevoerd wordt enzovoorts.
Binnenkort Zwitsers referendum over basisinkomen
Op 21 april e.k. zal in het Zwitserse Zürich met een groots feest de aftrap worden gegeven voor een volksinitiatief
voor het basisinkomen. Concreet wil dat zeggen dat er een wijziging wordt voorgesteld van de Zwitserse grond-
wet, waarbij een nieuw artikel wordt ingevoerd:
Art. 110a Onvoorwaardelijk basisinkomen
1. De Bond zorgt voor de invoering van een onvoorwaardelijk basisinkomen.
2. Het basisinkomen moet voor de hele bevolking een menswaardig bestaan en de deelname aan het open-
bare leven mogelijk maken.
3. De wet regelt de financiering en de hoogte van het basisinkomen.
Anders dan in andere Europese landen, waar de burgers afhankelijk zijn van politieke partijen en de politici die
deze bevolken, kunnen Zwitserse burgers zélf het initiatief nemen om wetten in te voeren (of weer weg te stem-
men). Daarvoor moeten zij bij hun medeburgers handtekeningen verzamelen. Die handtekeningen betekenen niet
dat die andere burgers ook voor het voorstel gewonnen zijn, maar het wel goed vinden dat over het voorstel een
referendum wordt georganiseerd.
De drijvende kracht achter dit voorstel is de organisatie Eidgenössische Volksinitiative «Für ein bedingungslo-
ses Grundeinkommen». Er werd alvast gestart met een informatieve website en op 21 april gaat het verzamelen
van handtekeningen van start.
www.aardespiegel.nu - donderdag 23 februari 2012 - tweede jaargang Nr. 14
Kunstspiegel door Evelien Nijeboer
I like America and America likes me - Joseph Beuys (1921 - 1986)
Werner Govaerts
Joseph Beuys kennen we, als het goed is: één van de beroemdste kunstenaars uit de 20e eeuw, één van de
meest positieve kunstenaars van de 20e eeuw, en ook nog eens ‘angehaucht’ met de antroposofie.
Eigenlijk is het opmerkelijk dat er niet nog steeds veel en lovend over hem geschreven wordt.
Joseph Beuys was een fenomeen. Je kunt eigenlijk niet zeggen dat hij 'kunst maakte'. Hij maakte,
met de kunst, ook zichzelf door nieuwe interacties, al dan niet samen met mensen om hem heen.
En passant ontstonden er ook dingen waar je naar kunt kijken. Maar die waren niet het belang-
rijkste wat hij heeft achtergelaten, zijn eigenlijke kunstwerken waren handelingen ('aktionen',
performances) en sociale kunstwerken. Bij hem waren kunst, werk en leven één. Als zo iemand
overlijdt, verdwijnt het werk als het ware óók.
10 terug naar boven

eeldende kunst
www.aardespiegel.nu - donderdag 23 februari 2012 - tweede jaargang Nr. 14
Je kunt nu nog kijken naar een hoopje straatvuil met een bezem, in een museum, overgebleven
van een 'veegactie' van Joseph Beuys. Als hij exposeerde hield hij vaak een 'Aktion', in plaats van
allerlei kunst aan de muren te hangen. Joseph Beuys deelde tijdens de opening bezems uit, en
veegde samen met de bezoekers al het vuil van de straat de galerie in. Met die handeling liet hij
een idee zien – denk aan: je dienstbaar opstellen aan de samenleving, het vuil z'n plek geven. Ook
het andere werk van hem kun je zien als ideeën, in de vorm van spullen of handelingen. Dat hoop-
je vuil en die bezem zijn dus niet het kunstwerk zelf – dat is de idee, het verhaal dat erbij hoort,
dat met de handeling ontstaan is. Als je dat verhaal er niet bij hoort kun je niet begrijpen waar het
vuil en de bezem op slaan. Je kunt je misschien afvragen of Joseph Beuys eigenlijk wel een 'beel-
dend kunstenaar' was, en of zijn 'performance art' misschien niet toch een vorm van theater is.
Maar het predikaat 'beeldende kunst' heeft wel vaker te maken met een bepaald streven naar ob-
jectiviteit, meer dan met het feit dat er dingen gemaakt zijn waar je naar kunt kijken. (...)
poëzie en verhalen
De 'aktionen' van Joseph Beuys hadden een grote poëtische kwaliteit. De verhalen blijven en heb-
ben hun substantie. Eén van de mooiste vind ik: 'I like America and America likes me'. Joseph
Beuys ging exposeren in een Newyorkse galerie. Per ambulance liet hij zich er liggend heen ver-
voeren. De galerie was afgezet, je kon erin kijken door een hek. Achter het hek bevonden zich een
wilde coyote, stro, een stapel Wall Street Journals, hoe actueel, een hele grote lap grijs vilt, een
staf (een soort lange wandelstok) en Joseph Beuys zelf. Hij liet zich drie dagen lang opsluiten in de
galerie met de coyote en was zo zélf het kunstwerk: gehuld in de lap vilt, de stok die eruit steekt
om de coyote op afstand te houden. Gedurende die drie dagen wenden hij en de coyote aan elkaar
en uiteindelijk sliepen ze gebroederlijk tegen elkaar aan. Daarna liet Joseph Beuys zich per ambu-
lance linea recta wederom liggend terug vervoeren naar Europa, of zoals hij het noemde, 'Eurazië'
healing the western mind
Ik kan nog steeds niet goed omschrijven wat ik hier zo uitzonderlijk mooi en ontroerend aan vind.
Het werk gaat over 'healing the western mind'. Er wordt wel gezegd dat de Coyote staat voor de
Indiaanse cultuur (wat voor de hand ligt, in samenhang met de aanwezige stapel kranten). Maar er
is meer aan de hand. Het dierlijke in de mens heeft te maken met het intellect, zoals verbeeld in
de stapel kranten. Het 'dierlijke' zit dus ook in de Westerse cultuur, alleen de hoedanigheid is an-
ders. Maar een stapel kranten is niet tot sympathie of liefde in staat, en een levende coyote wel als
je niet te bang bent en er tijd in wil steken. En als deze performance gaat over het genezen van
het verstand, dan gaat het over wapening en bescherming, over het vrienden worden met het dier-
lijke, dat inderdaad in verband kan worden gebracht met het verstand. De ambulance duidt aan,
dat dit nodig is omdat we ziek zijn. Je kunt ernaar kijken, maar dan gebeurt de genezing nog niet
– je moet het risico willen lopen werkelijk de confrontatie met het dier aan te gaan.
11 terug naar boven

Joseph Beuys en antroposofie
De overeenkomst tussen Rudolf Steiner en Joseph Beuys is, dat zij 'het denken' als een handeling
opvatten, het verschil is dat de eerste dat in de geest en met woorden doet, en de laatste met
materialen en mensen. Wat ook opvalt, is de non-existentie van kleur in het werk van Joseph
Beuys. Waar Goethe en Steiner graag bezig zijn met de 'sinnlich-sittliche wirkung' van kleuren,
neemt Beuys een andere route: de directe verbinding of kortsluiting tussen geest en materie. De
visuele of zielebrug ontbreekt daardoor, wat wordt opgevangen of ingevuld door direct mensencon-
tact. Alle spullen, handelingen en materialen hebben in het Beuysiaanse systeem een betekenis, maar je voelt die
niet als je ernaar kijkt. Die betekenis of idee zit een laag dieper, in de wil of de materie zelf. Eigenlijk is Joseph
Beuys een sjamaan. Een antroposofische sjamaan.
koekhappen
Het werk van Joseph Beuys niet heel toegankelijk. Er is idee, er is werking, maar er vindt nauwelijks verbeelding
plaats. Het werk lijkt op een wiskundeboek, waarin alleen maar formules staan, geen uitleg van de formules, in
de vorm van schema's of voorbeelden. Beuys' werk willen begrijpen is als koekhappen, waarbij de koek net te
hoog hangt. Je moet je heel hard inspannen en als het dan toch lukt voel je je extra betrokken, want je hebt het
je veroverd. Soms komt dat op mij over als een slimme truc – Joseph Beuys bespaart zich gewoon de moeite om
zijn publiek tegemoet te komen. Hij eist dat ze hém begrijpen, en anders – helaas. Ook kun je je afvragen of er
zo niet een stuk zielsgebed wordt overgeslagen, hoewel dat laatste weer opgevangen wordt door het sociale as-
pect van het werk. Toch blijf ik het gevoel hebben dat er iets aan mist. Maar ik ben dankbaar voor wie hij was en
wat hij deed, want hij was als mens en publieke figuur een groot voorbeeld.
Column door Werner Govaerts
Bewust bouwen aan een nieuwe cultuur
www.aardespiegel.nu - donderdag 23 februari 2012 - tweede jaargang Nr. 14
Evelien Nijeboer
Een regenachtige vrijdagavond in februari. Elf mensen zijn samengekomen rond een grote tafel. Aanleiding was
een digitaal verspreide uitnodiging met bovenstaande titel als thema. Verder stond er nog dat het zou gaan om
gespreks- en ontmoetingsavonden, dat het initiatief genomen was naar aanleiding van een voordracht van Chris-
tine Gruwez (zie het vorige nummer van De Aardespiegel) en dat de drie initiatiefnemers mensen waren van Via
Libra en van de Antroposofische Vereniging in België.
De drie initiatiefnemers vonden het aantal van acht opgedaagde belangstellenden/nieuwsgierigen
behoorlijk – ze waren alle drie naar de avond gekomen met de stille vrees dat ze met zijn drieën zouden zijn …
Na het initiatief wat te hebben toegelicht werd dan ook maar begonnen met de vraag wat in ’s hemelsnaam voor
ieder van de aanwezigen de aanleiding was geweest om de veilige thuishaven te verlaten.
En toen gebeurde er iets moois. Reeds de eerste die aan het woord kwam, verwees naar iemand an-
ders aan de tafel. Toen het rondje uit was, bleek dat meer dan de helft van de aanwezigen was gekomen omwille
van een andere aanwezige. In het begin werd daar nog smalend over gedaan, maar uiteindelijk konden de elf
nieuwecultuurbouwers er toch de kracht van inzien. De laatste in de rij onderstreepte in ieder geval dat het toch
12 terug naar boven

wel een bijzondere kwaliteit is dat mensen zo in elkaar geloven, elkaar zo vertrouwen of zelfs zoveel hoop in el-
kaar hebben dat ze zich door of omwille van iemand anders een vrijdagavond vrij maken.
De tweede ronde was een pak moeilijker. Een nieuwe cultuur. Wat moet men daaronder verstaan? En
‘bouwen’? Hoe en waarmee dan wel? Er was vooral nieuwsgierigheid. Drang ook om het over de actualiteit te
hebben, om niet alleen te staan, om gelijkgezinden te kunnen ontmoeten. De ideeën en gedachten flitsten in het
rond. Victor Hessel werd genoemd, en zijn boekje Indignez-vous. De occupybeweging – iemand vertelde dat hij
die bezetters/verzetters was gaan opzoeken maar er geen aansluiting bij kon vinden: het waren punkachtige gi-
taarspelende jongelui die sixpacks stonden te drinken … Vandaar de vraag welke vormen van verzet dan wel ade-
quaat konden zijn. Het gesprek dreigde erop uit te draaien dat er aan het eind meer vraagtekens overbleven dan
er in het begin waren geweest.
Het werd al wat later en iemand greep terug naar wat Christine Gruwez in haar voordracht had ge-
zegd. Iemand anders vond dat echte actie toch ook wel nodig was – mei ’68 weet je wel. Er was een stem die
pleitte voor meer natuur en leven zoals de indianen. Er groeide een gezamenlijke resonantie van gevoelens en
idealen die wellicht niet bij iedereen dezelfde waren, maar die toch met eenzelfde golflengte vibreerden. Het werd
warm.
Het was kwart voor tien en een enkeling begon al op zijn uurwerk te kijken, met in gedachten de ver-
trektijden van de treinen die hem nog naar huis konden brengen. Iemand gooide een knuppel in het hoenderhok.
Genoeg gekakeld. Wat gaan we doen?
www.aardespiegel.nu - donderdag 23 februari 2012 - tweede jaargang Nr. 14
Toen gebeurden er drie wonderen op een rij. Eerst kwam het voorstel om bij een volgende bijeen-
komst te luisteren naar elkaar en elkaar de ruimte te geven om te vertellen wat ze de afgelopen tijd hadden ge-
daan – met elkaar datgene delen wat met niemand anders kan gedeeld worden … Een tweede voorstel ging uit
van de gedachte dat mensen ’s nachts weliswaar allemaal bij elkaar zijn, maar dat ze zich daar overdag niet be-
wust van zijn – het voorstel hield in om zowel voor het inslapen als bij het ontwaken de elf nieuwecultuurbouwers
in het bewustzijn op te nemen en dan maar te kijken of er iets gebeurt. Een onderzoek dus. Het derde wonder
was dat alle elf aanwezigen hetzelfde gat in hun agenda hadden staan: het eerste voorstel voor datum en uur van
een volgende bijeenkomst werd meteen unaniem goedgekeurd!
Werner Govaerts
Vragen aan lezers door Jac
Hielema
Over de eurocrisis, het democratische gehalte
van Europa en nog meer
De ministers van Financiën van de eurolanden bereik-
ten deze week een akkoord over een lening van 130
miljard euro aan Griekenland om de eurocrisis te be-
zweren. Ook vertegenwoordigers van de banken zaten
in Brussel aan tafel en moesten een bijdrage leveren
aan de oplossing. Er werd afgesproken dat ze 75 pro-
13 terug naar boven

cent van de Griekse staatsobligaties kwijtschelden, een bedrag van 107 miljard euro.
In ruil voor de lening moet de Griekse staatsschuld in 2020 zijn teruggebracht tot maximaal 120,5
procent van het bruto binnenlands product. Dat is nog altijd twee keer zo veel als Europa toestaat. Ook zijn af-
spraken gemaakt dat de eurolanden, de ECB en het IMF streng toezicht zullen gaan houden in Athene. Als de
eurolanden geen akkoord zouden hebben bereikt in de nacht van maandag 20 op dinsdag 21 februari, zou Grie-
kenland volgende maand failliet zijn gegaan. (bron: NOS)
Hoe is de eurocrisis ontstaan?
Griekenland is één van de vijftien landen, die in 2002 is toegetreden tot de euro-zone. Om dat te
kunnen, moest Griekenland voldoen aan de zogenoemde Maastrichtnorm.* Maar nog voordat Griekenland toe-
trad, voldeed het al niet aan die norm. Het had destijds al een grotere staatsschuld dan de toegestane 60 procent
van het bruto binnenlands product. In de documentaire van Tegenlicht, “Goldman Sachs en de vernietiging van
Griekenland”, die werd uitgezonden op maandag 13 februari en die hier** nog te zien is, wordt uit de doeken
gedaan hoe de Amerikaanse zakenbank Goldman Sachs Griekenland hielp om aan de voorwaarden te voldoen om
toe te treden tot de eurozone.
“De Griekenland-Goldman deal omvat: vervalsing van de Griekse boekhouding, grote investerings-
banken die daarbij hielpen en EU-instanties die er hun fiat aan gaven...”, zegt Nick Dunbar, financieel verslagge-
ver van Bloomberg, “...en het samenspel van al die verschillende factoren heeft de eurozone in de huidige crisis
gebracht.”
In de documentaire is verder te zien hoe een ex-medewerker van Goldman Sachs vertelt over de be-
drijfscultuur: “Ze vragen zich er niet af of er mensen worden bedonderd of niet. Want dat veronderstelt een soort
menselijkheid die in het huidige bankwezen afwezig is.” Terwijl de auteur van een boek over Goldman Sachs zegt:
“De reden waarom mijn boek “Money & Power” heet, is: ze willen eerst het geld en dan de macht.” En een hoog-
leraar economie vertelt: “Goldman Sachs regeert de wereld niet zozeer, het is eerder een grote parasiet, die ver-
hindert dat de wereld zijn evenwicht hervindt en zijn toekomst democratisch blijft bepalen.” Ook zien we een ver-
ontwaardigde Griekse huisvrouw met haar werkloze man aan de keukentafel: “Het zijn schoften. Je zou ze moe-
ten neer maaien met een Kalashnikov.”
Conclusie van de documentaire: Griekenland wilde zo graag deelnemen aan de eurozone dat het een
frauduleuze deal sloot met de zakenbank Goldman Sachs. Goldman Sachs stelde voor om een wisseltruc toe te
passen, waardoor de balansen er rooskleuriger eruit kwamen te zien. De Griekse staatsschuld leek 2.8 miljard
minder te zijn dan hij in werkelijkheid was en daarmee kon Griekenland netjes de EU in. Het weggetoverde geld
moest echter wel terugbetaald worden. Om deze deals ook juridisch mogelijk te maken, kreeg Goldman Sachs het
zelfs voor elkaar om de Europese regelgeving in haar voordeel aan te passen. Goldman Sachs verdiende uiteinde-
lijk vier keer aan de deal: Niet alleen moest Griekenland gewoon de rente en aflossing betalen voor de lening
‘onder de tafel’ die ze met Goldman Sachs was aangegaan, ook werden verzekeringskosten in rekening gebracht
voor het geval Griekenland de schuld niet kon afbetalen. Daarnaast moest Griekenland zo’n 400 miljoen Euro
commissie betalen aan Goldman Sachs en tenslotte speculeerde Goldman Sachs ook nog eens op de ondergang
van het land en maakte op die manier nog eens extra winst.
Hoe heeft dit allemaal kunnen gebeuren?
www.aardespiegel.nu - donderdag 23 februari 2012 - tweede jaargang Nr. 14
* In het verdrag van Maastricht in
1992 werd onder andere bepaald
dat er een Economische en Monetaire
Unie (EMU) gevormd zou
worden, met een gemeenschappelijke
munteenheid, die de 'euro'
genoemd zou worden. Voor de
invoering van de monetaire unie
werd een Europese begrotingsdiscipline
afgesproken, de zogenaamde
"Maastrichtnorm". bron: Wikipedia
** VPRO’s Tegenlicht: “Goldman
Sachs en de vernietiging van Griekenland”.
14 terug naar boven

De gelegenheid maakt de dief, luidt een oud Nederlands spreekwoord en gaat mijns inziens in dit
geval ook op. Bedrijven als Goldman Sachs belichamen een impuls die erop gericht is winst en macht te maxima-
liseren zonder rekening te houden met de medemens en/of de draagkracht van de aarde. Dus zolang er geen
mensen zijn die zelfbewust de onderlinge betrekkingen regelen zodanig dat er wel een menselijke en rechtvaardi-
ge samenleving ontstaat, kunnen bedrijven als Goldman Sachs hun maatschappij- en cultuurvernietigende prak-
tijken voort zetten.
Schept de EU de voorwaarden voor een menselijke en rechtvaardige samenleving?
Ik zeg: nee.
Was het democratische gehalte van de EU altijd al laag, het lijkt als gevolg van de zogenoemde euro-
crisis alleen nog maar verder af te nemen. Überhaupt heeft de euro er alleen maar kunnen komen vanwege het
ondemocratische karakter van de EU. Voormalige EU-commissaris van uitbreiding Günter Verheugen zei eens:
“Als de EU lid wilde worden van zichzelf, zouden we haar moeten afwijzen vanwege te ondemocratisch”. En Jean-
Claude Juncker, premier van Luxemburg en EU-vergadertijger, legde eens uit hoe de Europese ‘democratie’ eigen-
lijk werkt: “Wij besluiten iets, lanceren het en wachten een tijdje af of er iets gebeurt. Als er dan geen ge-
schreeuw of opstanden uitbreken, omdat de meesten totaal niet begrijpen wat er besloten werd, dan gaan we
door – stap voor stap, tot er geen weg terug meer is.”
Was de EU democratischer geweest dan hadden alle landen referenda gehouden over de invoering
van de euro. Maar alleen Denemarken en Zweden deden dat. In beide landen werd de invoering van de munt af-
gewezen. Daarom zijn zij tot op de dag van vandaag buiten de euro-zone gebleven.
Neemt het democratische gehalte van de EU als gevolg van de eurocrisis nog verder af?
Ik zeg: ja.
De gewone pers besteedt er niet of nauwelijks aandacht aan, terwijl er op internet veel onrust over
is: de invoering van het Europees Stabiliteits Mechanisme (ESM)*. Samen met het verscherpen van de Europese
begrotingsregels is het ESM het antwoord van de europolitici op de voortslepende eurocrisis. Het ESM is een
fonds van 700 miljard euro waarmee probleemlanden als Griekenland, Portugal en Italië kunnen worden geholpen
bij financiële nood. Dat bedrag moet bijeengelegd worden door de Europese lidstaten. Om te beginnen dienen de
eurolanden de komende jaren 80 miljard contant aan het ESM over te maken (merk op dat de huidige lening aan
Griekenland alleen al 130 miljard bedraagt), voor de overige 620 miljard dienen de eurolanden zich garant te
stellen. Nederland zit voor 40 miljard in de ESM.
Tijdens de Europese top van 23 januari 2012 bereikten de regeringsleiders overeenstemming van het
ESM-verdrag (‘Verdrag tot Oprichting van het Europees Stabiliteits Mechanisme’) waarin dit alles is geregeld. De
ratificatie van het ESM-verdrag wordt op donderdag 1 maart 2012 aan het Nederlandse parlement voorgelegd. De
EU wil het ESM-verdrag al vanaf juli 2012 in werking laten treden. De verschillende nationale parlementen wor-
den daarom onder druk gezet om zonder veel tegenspraak akkoord te gaan.
Als de nationale parlementen het ESM-verdrag eenmaal hebben goedgekeurd, dan kan het ESM van
lidstaten ongelimiteerd eisen dat ze hun bijdrage aan het ESM verhogen. Nationale staten moeten dan binnen een
week over de brug komen. Nationale parlementen of het Europarlement hebben hier geen enkele zeggenschap
meer over.
www.aardespiegel.nu - donderdag 23 februari 2012 - tweede jaargang Nr. 14
* De enige actuele tekst van het
ESM-verdrag (stand na de top van
23 januari 2012) die Arjen Nijeboer
kon vinden is er eentje in
het Duits (eerdere versies zijn
van de website van de Europese
Raad verdwenen):
Entwurf für einen Vertrag zur Einrichtung
des Europäischen Stabilitätsmechanismus
** Onder andere Rudo de Ruyter,
die 21 februari deze brief mailde:
Hallo,
Het ESM-verdrag is 2 februari
getekend en wordt al op 1 maart
a.s. ter ratificatie aan de Tweede
Kamer voorgelegd. Brussel maakt
haast. En als je bedenkt wat er
allemaal op het spel staat, dan is
“haast” een slechte raadgever.
We hebben slechts een week
om te proberen de Kamer er van
te overtuigen, dat dit ESM een
zeer slechte zaak is. (Als die
doorgaat, dan gaan we dat beslist
voelen met nog meer bezuinigingen
en nog hogere belastingen.
De startbijdrage voor NL is 40
miljard. Ter vergelijking, de inkomstenbelasting
in 2011 bedroeg
45 miljard.)
Samen met alle websites die
willen (ongeacht hun kleur en
grootte) ben ik een actie gestart
om in deze korte tijd zoveel mogelijk
voor elkaar te krijgen.
Eén van de acties is een gezamenlijke
brief aan de Tweede Kamer.
Ik heb deze zojuist op de
pagina geplaatst. Er onder zit een
link waarmee een ieder die wil
mede kan ondertekenen.
EXRA EDITIE ESM
Bij voorbaat dank!
Met vriendelijke groet,
Rudo de Ruijter
15 terug naar boven

Verschillende internetjournalisten** menen dat de ESM het einde van de democratie op nationaal
niveau überhaupt betekent. Dit klopt niet helemaal. Nationale regeringen kunnen niet overruled worden door het
ESM. Waarom niet? Omdat het ESM-bestuur bestaat uit de nationale ministers van Financiën, die unaniem moe-
ten beslissen. Het ESM is dus niet supranationaal, maar wel supra-democratisch. Want de nationale parlementen
hebben het nakijken. Ook al zouden de nationale parlementen controle willen uitoefenen op hun ministers van
Financiën, het ESM-bestuur besluit achter gesloten deuren. Parlementariërs kunnen daarom in de praktijk niets
doen.
Daar bovenop verleent het ESM zichzelf, haar fondsen en al haar medewerkers juridische immuniteit.
Omgekeerd stelt het ESM-verdrag dat zij wel de bevoegdheid heeft om juridische procedures aan te spannen.
Mochten parlementen dwars gaan liggen, bijvoorbeeld door te dreigen met het naar huis sturen van een nationale
regering, dan kan zo’n land juridisch gedwongen worden om alsnog financieel over de brug te komen.
Wat kunnen wij gewone burgers tegen al deze ontwikkelingen doen?
Om te beginnen is het belangrijk om bewustzijn te ontwikkelen voor wat er nu eigenlijk gebeurt. Dit
vereist enige inspanning, maar is mijns inziens absoluut noodzakelijk om de ontwikkelingen in eigen hand te kun-
nen nemen. Daar is een sterke wil voor nodig. Vervolgens komt het eropaan om op grond van de gewonnen in-
zichten te handelen. Daar is ronduit moed voor nodig.
Inzicht krijgen in wat er nu eigenlijk gebeurt is wel en niet eenvoudig. Enerzijds komt ongelooflijk veel informatie
tot ons en zijn alle antwoorden op alle mogelijk te stellen vragen eigenlijk wel te vinden. Anderzijds is 99% van
de informatie vooral non-informatie, en vereist het een inspanning om het wezenlijke van het onwezenlijke te
leren onderscheiden.
Zelf vind ik bijvoorbeeld de documentaires van VPRO’s Tegenlicht goed informeren. Ook - en dat
vraag ik me dus af - voelen ze meer of minder bewust de tijdgeest aan. Want opmerkelijk genoeg kondigde Te-
genlicht het seizoen 2010 - 2011 aan met de volgende woorden: “Tegenlicht is terug (...) met een reeks versla-
gen uit de frontlinie van de aanval op Europa. Aan de randen belaagd door speculanten, in het hart door populis-
ten en radicalen. Waar hebzucht en korte termijn denken voortwoekeren. Waar visie en solidariteit als een nacht-
kaars uitgaan. De aanval op Europa is in volle gang. (...)”
Dus op z’n minst voelen de redacteuren van Tegenlicht aan dat het eigene van Europa wordt aange-
vallen door iets oneigenlijks.
Waar staat Europa dan voor?
www.aardespiegel.nu - donderdag 23 februari 2012 - tweede jaargang Nr. 14
Voor mij staat Europa voor ‘het juiste midden’. Het midden tussen de impuls vanuit het westen om
een ‘commercieel-economisch wereldrijk’* te stichten en het oosten, dat dit wil voorkomen door te vluchten in
aarde- en mensheidsontwikkeling ontkennende spiritualiteit. In Europa, als het midden tussen deze twee krach-
ten (concurreren om financieel-economisch te overleven (ego-economie) en vluchten in yoga, zweethutten en
new age om ook een soort zelf-gevoel te handhaven (ego-spiritualiteit)) zou een cultuur kunnen ontstaan die
zelfbewuste spiritualiteit zo met de zorg voor de materiële behoeften van alle mensen verbindt dat wetenschap,
kunst en religie vernieuwd kunnen worden en daarmee de gehele menselijke samenleving. Het is mijns inziens dit
* zie ook het artikel van Arjen
Nijeboer in De Aardespiegel
van 26 januari 2012 “Occultpolitieke
genootschappen en
het gevaar van complottheorieën”.
16 terug naar boven

principe, ‘het principe van het juiste midden’, dat wordt aangevallen.
Het is geen uiterlijke aanval.
Is de eurocrisis alleen een economische crisis?
www.aardespiegel.nu - donderdag 23 februari 2012 - tweede jaargang Nr. 14
Nee, het is niet alleen een economische crisis. Het is ook een bedreiging voor de democratie in Euro-
pa zoals ik al heb betoogd. Maar bovendien dienen de gemaakte schulden te worden afgelost door te bezuinigen
op kunst, cultuur, wetenschap, onderwijs en (gezondheids)zorg, de eurocrisis is dus ook een culturele crisis. De
eurocrisis is wat mij betreft überhaupt een algemeen maatschappelijke crisis.
Maar is de eurocrisis met het akkoord van deze week nu ook bezworen?
Nee, de eurocrisis is niet wezenlijk aangepakt. Er is misschien even ontspanning, maar de volgende
crisis is slechts een kwestie van tijd. De verschillende crises zullen elkaar steeds sneller en steeds heftiger opvol-
gen, totdat de crisis wezenlijk overwonnen wordt.
Wat is dan de wezenlijke oorzaak van de eurocrisis?
Ik begrijp de eurocrisis, überhaupt de zogenoemde financiële wereldcrisis en alle andere ellende die
ermee samenhangt als een crisis van ‘het ik’. Pas als de mens zichzelf (en dus ook de ander) leert begrijpen als
een spiritueel wezen en zichzelf liefdevol tot medeschepper van ‘de schepping tot nu toe’ maakt, zal de crisis
worden overwonnen. Gelukkig zie ik overal mensen en groepen van mensen zelfbewust werken aan nieuwe socia-
le verbanden. Ik denk aan de Transition Towns, ik denk aan de mensen die strijden voor directe democratie door
middel van referenda met volksinitiatief en ik denk aan het gehele IJslandse volk dat naar aanleiding van het fail-
lissement in 2008 gezamenlijk een nieuwe grondwet formuleert, ik denk aan de Griekse econoom Yanis Varoufa-
kis, die met a modest proposal for overcoming the eurocrisis komt, ik denk aan het Baskische stadje Mondragon,
waar het overgrote deel van de bevolking werkt in coöperaties, elke werknemer is er mede-eigenaar en men be-
slist samen welke keuzes het bedrijf maakt. Ik denk aan het Franse stadje Aubenas, dat een eigen munt heeft
ingevoerd naast de euro. Enzovoorts enzovoorts enzovoorts.
Jac Hielema
De volgende Aardespiegel:
Zaterdag 18 februari vond de
derde schrijversdag plaats. Tien
mensen, die allemaal minstens
één keer iets hebben gepubliceerd
in De Aardespiegel zaten
daar bijeen. We sloten de dag
af met een rondje over wat een
ieder van ons bezighoudt en/of
wat we op dit moment onder
de pen hebben. Om enkele
voorbeelden te noemen: Stephan
Geuljans probeert een
brug te slaan tussen de gewone
wetenschap en de geesteswetenschap.
Hij werkt intussen
verder aan zijn artikelen over
Homeopathie. Harry Fiegel verdiept
zich in het basisinkomen
en hoopt daar binnenkort iets
over te schrijven. Jac Hielema
werkt aan zijn ‘scholingswegen
3’ ge-werk-titeld: ‘verdiend
geld en onverdiend geld’. Ferdinand
Zanda houdt zich bezig
met onderwijs en ict en schrijft
op dit moment aan een stuk
over het privacy-beleid van
Google en Ben van Tilborg,
wiskundige en astronoom,
werkt aan een stuk over getallen
en projectieve meetkunde.
Tot slot nog een nagekomen
bericht: Op 28 april vindt in
Culemborg een dag plaats over
'Vernieuwende economie: een
oefening in mens zijn'. Uitgeverij
Hesperia presenteert dan
een herziene vertaling van 'Wereldeconomie'
van Rudolf Steiner,
Jan Saal vertelt over vernieuwende
economie als een
oefenweg voor de mens, en
onder leiding van Bart Keer
wordt een spel gespeeld:
'Kwintetten, een spel met een
duurzame kijk op geld, mens
en maatschappij.' De Aardespiegel
zal erbij zijn en er verslag
van te doen.
hartelijke groet,
Jac Hielema
17 terug naar boven