Lezing studentenvereniging Depostium Custodi - Hoornbeeck College

Het is de taak van iedere school om een vat te vullen en een vuur te ontsteken. Onderwijs is altijd
teleologisch van aard. Je streeft een bepaald doel na. Je wilt wat bereiken. Kennis, vaardigheden,
toerusting en vorming zijn inherent aan het onderwijs. Een belangrijke vraag hierbij is uiteraard:
Welk vertrekpunt heb je bij het onderwijs? Uit welke waarden doe je dat werk als mede opvoeder?
Dat brengt ons tot de tweede vraag:
Hoe ziet het reformatorisch en het openbaar onderwijs het zelf van jongeren?
Opvoeding en onderwijs zijn, zo zagen we, doelgerichte activiteiten. Dat doel is altijd positief
ingekleurd. Ouders en mede-opvoeders willen wat met de jongere. Er is niemand die zegt of denkt:
“Ik voed mijn kind zo op dat het goed kan functioneren in het criminele circuit.” Als het met de
opvoeding misloopt, is het voor iedere opvoeder een teleurstelling. Ouders hebben altijd het goede
met hun kinderen voor. Daarom moeten we hen niet afvallen, maar juist steunen.
De opvoedingsdoelen zijn heel divers. Een aantal jaren geleden sprak ik een man, wiens leven in puin
lag. Hij was gescheiden en dat was gepaard gegaan met allerlei narigheid. Vroeger was hij kerkelijk
geweest, hij deed nu nergens meer aan. Ik vroeg hem waarvoor hij nu leefde, wat hem inspireerde
en dreef. Hij zei: “Ik wil dat mijn kinderen me herinneren als een vader die er voor hen was, die wat
voor hen betekende.” Die uitspraak zegt iets van zijn levens- en opvoedingsdoel. Dit doel hangt
samen met het universele verlangen van mensen om iets positiefs na te laten, het besef te hebben
dat je leven ertoe doet en gedaan heeft.
Vanuit de Bijbel weten we dat het doel van het leven van een mens nooit los gezien kan worden van
de dienst aan God. Als het goed is, is die helemaal ingekaderd in leven en opvoeding. Ds. M.
Golverdingen schrijft in navolging van de bekende gereformeerde theoloog Herman Bavinck over het
doel van de opvoeding het volgende: “De vorming van de mens, in afhankelijkheid van de zegen des
Heeren, tot zelfstandige, God naar Zijn Woord dienende persoonlijkheid, geschikt en bereid om al de
gaven die hij van Hem ontving, te besteden tot Zijn eer en tot heil van het schepsel, in alle
levensverband waarin God hem plaatst. Alleen bij een leven in de vreze des Heeren is er ten volle
sprake van een Bijbelse volwassenheid, die in zelfstandig handelen gestalte krijgt.”
Opvoeding en onderwijs zijn voor iedereen verbonden met je levensbeschouwing, met je visie op de
oorsprong en de bestemming van de mens. De Canadese filosoof Charles Taylor noemt dat de visie
op het zelf. Het maakt nogal wat verschil uit hoe iemand als Samson of Pechtold naar zijn kinderen
kijkt en hoe bijvoorbeeld ds. Op ’t Hof dat doet. Je visie op je kind is bepalend voor je opvoedings- en
onderwijsdoel.
Eeuwenlang leefde men met het besef dat de bron en het doel van het zelf, dus van de mens zelf,
buiten hem lagen. Men richtte zich op een macht buiten hem. In het denken van Plato waren dat de
Ideeën. Alles hier op deze wereld was slechts een verschijningsvorm, een afschaduwing van het
Zijnde, het absolute, het wezenlijke. Het leven van ieder mens behoorde gericht te zijn op dat Zijnde,
dat wezenlijke, dat onveranderlijke. In de opvoeding kwam dat naar voren. Mensen moesten zich als
het ware losmaken, absolvere, van het veranderlijke, alledaagse leven. Dat was tijdelijk en had
geringe betekenis. Emoties, gevoelens, bezit en andere zaken die bij het vergankelijke leven hoorden,
hoorden in feite niet bij de opvoeding. Dat waren zaken die niet tot het wezenlijke hoorden.
3