Lezing studentenvereniging Depostium Custodi - Hoornbeeck College

Met dat ‘meer’ bedoelen we dan vorming. Vorming hoort thuis bij opvoeden en bij leren. Je zou
kunnen zeggen: persoonlijkheidsvorming, meningsvorming, groeien, wijzer en beter worden.
Onderwijzen heeft een ander accent: daarbij gaat het om kennis en vaardigheden. Iemand die goed
gevormd is, zakt misschien wel voor zijn examen. Het gaat bij die centrale toets namelijk niet om de
vraag wie hij is, maar wat hij weet. Het kan ook andersom zijn: iemand kan een heel goed resultaat
behalen voor zijn examen en als persoon nog lang niet volgroeid zijn. Je krijgt namelijk op je examen
geen cijfer voor persoonlijke groei.
Met dit onderscheid tussen leren en onderwijzen, tussen to teach en to learn, tussen lernen en
bilden, moeten we wel voorkomen dat we die twee dingen uit elkaar gaan halen. Dat gebeurt
namelijk nogal eens. Als een school resultaatgericht onderwijs geeft en nagaat wat jongeren in het
achter hen liggende jaar nu echt hebben geleerd, wordt nogal eens gezegd: ‘Ja, maar de school is
toch meer dan onderwijs. Het gaat toch om de vorming van jongeren.” Ouders vinden het prima dat
er gelet wordt op prestaties, dat de kwaliteit hoog in het vaandel staat. Ouders hebben heel goed in
de gaten dat onderwijs en vorming samen gaan, dat er geen knip gemaakt kan worden tussen to
teach en to learn en dat leerlingen door lernen ook worden gebildet.
Jullie zitten hier allemaal als studenten van DC. Jullie zijn ervaringsdeskundigen. Jullie hebben heel
wat gepresteerd, anders zaten jullie hier niet. Met en door het onderwijs zijn jullie gevormd. Als het
gaat om waardenvol onderwijs, is een belangrijke waarde dat je je best doet, dat je je inspant.
Onderwijs dat vrijblijvend is, is niet karaktervormend, van onderwijs dat eisen stelt, leer je als
jongere veel. In een advies van de Onderwijsraad wordt het als volgt omschreven: kennisoverdracht
en vorming horen bij elkaar. Mevrouw Van Bijsterveldt, de minister van onderwijs in het vorige
kabinet, zei in een reactie op dat advies: “Vorming zit gebakken in goed onderwijs.”
Natuurlijk realiseren we ons allen dat eenzijdige nadruk op prestaties en resultaten niet goed is. Dat
werkt materialisme en egocentrisme in de hand. Het gaat dan alleen om de vraag: Hoe kan ik zover
mogelijk op de maatschappelijke ladder komen, hoe kan ik zoveel mogelijk geld verdienen?
Dat is een kenmerk van de prestatiemaatschappij waarin steeds minder ruimte is voor zaken die het
materiële te boven gaan, de hogere waarden. Als het in een beleidsstuk alleen om resultaten gaat
zonder een verwijzing naar daar achter liggende hogere waarden, is er iets mis. Dan ontbreekt de
matigheid, het evenwicht als belangrijkste deugd. Een van de grondslagen van de klassieke
deugdenleer was immers het evenwicht. De deugd moed, zit tussen lafhartigheid en roekeloosheid.
De deugd matigheid zit tussen gierigheid en verkwisting. Goed onderwijs zit tussen leren en
onderwijs, tussen to teach en to learn, tussen bilden en lernen. Laten we dit ons ter harte nemen. Ik
geloof dat we veel meer kunnen leren van de deugdethiek en de daarmee centrale van het midden
dan we tot nu toe doen. In het boek van Matthew Mead, Jong onder het juk van Christus, las ik iets
moois over de deugd matigheid. “Matigheid is dus een groot vermaak, omdat ze het geneesmiddel is
voor geestelijke duizeligheid, de grendel voor onmatigheid, de breidel voor eetlust, de beteugeling
voor ongeregelde hartstochten en de bescherming en bewaking voor wijsheid.” (149)
Een uitspraak die toegeschreven wordt aan de Griekse wijsgeer Heraklitus en die nogal eens wordt
geciteerd, luidt: “Onderwijs is niet het vullen van een vat, het is het ontsteken van een vuur.” Vanuit
de ontwikkelde gedachtegang zou ik die uitspraak wat willen aanpassen: “Onderwijs is het vullen van
een vat èn het ontsteken van een vuur.”
2