Kabinet haalt bezem door innovatiebeleid Paques-topman Rob Heim ...
Kabinet haalt bezem door innovatiebeleid Paques-topman Rob Heim ...
Kabinet haalt bezem door innovatiebeleid Paques-topman Rob Heim ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Magazine<br />
Online<br />
Live<br />
7 de jaargang / nummer 1 / januari 2011<br />
Opnieuw leren communiceren met Twitter en LinkedIn<br />
Sociale media veroveren waterwereld<br />
Nederlandse delta is geen<br />
kant-en-klaar exportproduct<br />
<strong>Kabinet</strong> <strong>haalt</strong> <strong>bezem</strong> <strong>door</strong> <strong>innovatiebeleid</strong><br />
<strong>Paques</strong>-<strong>topman</strong> <strong>Rob</strong> <strong>Heim</strong>:<br />
‘Biotechnologie blijft de basis’<br />
Nereda: de belofte van een wonderkorrel
Effi ciëntie is fantastisch.<br />
Duurzaam hoge effi ciëntie<br />
is van onschatbare waarde.<br />
Think about ITT.<br />
Flygt N-pompen kunnen de zwaarste omstandigheden<br />
aan en klaren iedere klus.<br />
Elk onderdeel is ontworpen en geproduceerd om<br />
blijvend hoge prestaties te leveren. Dankzij de<br />
gepatenteerde N-technologie met de innovatieve<br />
zelfreinigende waaier, leveren Flygt N-pompen<br />
prestaties met de hoogste totaaleffi ciëntie. Dit verlaagt<br />
uw energiekosten drastisch en vermindert de<br />
kosten van ongepland onderhoud.<br />
Alles bij elkaar zorgt dat voor een totale gemoedsrust<br />
– en grote kostenbesparingen op de lange<br />
termijn. Kortom: kies de meest effi ciënte afvalwaterpomp<br />
voor onafgebroken topprestaties. Kies Flygt.<br />
Ontdek meer op www.ittwww.com<br />
Het ITT ‘Engineered Blocks’-symbool en de tagline ‘Engineered for life’ zijn geregistreerde handelsmerken van ITT Industries..©2010<br />
InhOud<br />
5 In Memoriam Rinus Onland<br />
6 Kort nieuws<br />
8 Sociale media veroveren waterwereld<br />
12 Interview <strong>Rob</strong> <strong>Heim</strong> (<strong>Paques</strong>): ‘Voorop blijven in biotechnologie’<br />
15 Water blijft speerpunt in hervormd <strong>innovatiebeleid</strong><br />
18 nereda lost beloften voor energiezuinige zuivering afvalwater in<br />
21 nederland werpt zich op als mondiale gids voor veilige delta’s<br />
24 EMBA Water: eerste opleiding voor <strong>topman</strong>agers in watersector<br />
27 Gemalenbeheer 2.0 voorbeeld voor samenwerking in afvalwaterketen<br />
31 Mens in Beeld: Markus Flick (Evides IW) tussen Sjanghai en Rotterdam<br />
32 nederland in de Wereld<br />
34 Service en colofon<br />
redacTIOneeL<br />
Focus en visie<br />
In 2005 verscheen de allereerste editie van dit<br />
magazine, toen nog onder de naam WaterFocus.<br />
Vervolgens is het vaktijdschrift voor industrie en<br />
water uitgegroeid tot WaterForum Magazine, een<br />
sectorbreed vakblad maar altijd met een ‘focus’ op<br />
strategie, technologie, markt en de praktijk.<br />
Die formule willen we nog versterken. Waar WaterForum<br />
Online – met een geheel nieuwe website<br />
– de dagelijkse actualiteit volgt, richt WaterForum<br />
Magazine zich nog meer op ontwikkelingen in<br />
de sector op langere termijn. Het magazine biedt<br />
met interviews en reportages vooral achtergronden,<br />
analyses en visies. Daarnaast biedt de nieuwe commerciële<br />
bijlage ‘Praktijk in Beeld’ praktijkgerichte<br />
artikelen, waarin ondernemingen of (kennis)instellingen<br />
zelf een kijkje in hun keuken geven.<br />
Midden tijdens de productie van dit nieuwe magazine<br />
werden wij overvallen <strong>door</strong> het plotselinge<br />
overlijden van Rinus Onland, onze uitgever. Door<br />
de omstandigheden hebben we de verschijningsdatum<br />
van het magazine enkele weken moeten<br />
verschuiven, maar we zijn met volle overtuiging<br />
<strong>door</strong>gegaan op de koers die we met Rinus hadden<br />
uitgezet.<br />
In dit nummer blikken we vooruit, want de<br />
komende tijd zullen de lijnen voor het waterbeleid<br />
worden uitgezet: in Den Haag, bij de waterschappen<br />
en gemeenten, maar ook in de markt.<br />
Niet voor niets heeft de ‘Vakantiecursus’ aan de<br />
TU Delft, de traditionele jaaropening voor de<br />
watersector, als thema ‘Crisis of nieuwe economie?’<br />
gekozen. Hoe staat het met onze kennis- en technologieontwikkeling?<br />
Trekt Nederland zich terug<br />
achter de dijken of willen we juist internationaal<br />
nog veel zichtbaarder worden? Gaan we investeren<br />
of bezuinigen? Cruciale keuzes die vragen om focus<br />
en visie.<br />
Arjan Veering<br />
Hoofdredacteur WaterForum<br />
3
Tevens vindt dan<br />
Rioleringsvakdagen Rioleringsvakdagen plaats! plaats!<br />
Evenementen<br />
HAL<br />
HARDENBERG<br />
GORINCHEM<br />
VENRAY<br />
Evenementenhal Gorinchem<br />
Franklinweg 2<br />
4207 HZ Gorinchem<br />
T 0183 - 68 06 80<br />
Evenementenhal Evenementenhal Evenementenhal Gorinchem<br />
Gorinchem<br />
Gorinchem<br />
15, 15, 15, 15, 16 16 16 16 en en en en 17 17 17 17 maart maart maart maart 2011 2011 2011 2011<br />
Openingstijden: Openingstijden: Openingstijden: Openingstijden: Openingstijden: Openingstijden: 12.00-20.00 12.00-20.00 12.00-20.00 12.00-20.00 12.00-20.00 12.00-20.00 uur uur uur uur uur uur<br />
F 0183 - 68 06 00<br />
I www.evenementenhal.nl<br />
E gorinchem@evenementenhal.nl Ons evenement. UW MOMENT.<br />
Kleur in de waterwereld<br />
In november 2005 hield Rinus Onland het eerste nummer<br />
van WaterFocus ten doop. Voorop prijkte een glas bier, geen<br />
water! “Juist geen water”, riep Rinus. Het nieuwe vakblad voor<br />
de watersector moest anders zijn, eigenzinnig, aantrekkelijk.<br />
Dat was de opdracht die Rinus zichzelf had gesteld. Inhoudelijk<br />
moest het ook anders zijn, letterlijk <strong>door</strong> de ‘focus’ op<br />
industrie en water, een voorheen nogal onderbelicht thema.<br />
2000: het begin van WaterForum<br />
WaterFocus kwam precies op het goede moment. Het tekent<br />
de uitgeversblik van Rinus, die mede was bepaald <strong>door</strong> zijn<br />
achtergrond in de wereld van vakbeurzen. Vijf jaar eerder, in<br />
2000, had hij het momentum ook aangevoeld en richtte hij<br />
samen met journalist Jac van Tuijn de eerste speciale nieuwswebsite<br />
voor de watersector op, WaterForum Online. In een<br />
tijd dat internet nog nauwelijks was ingeburgerd – al helemaal<br />
niet in de watersector – vergde het durf en visie om een website<br />
met vaknieuws te beginnen en wekelijks een nieuwsbrief<br />
per e-mail rond te sturen.<br />
Crossmediale uitgeverij<br />
In de loop der tijd kwamen WaterForum Online en het gedrukte<br />
WaterFocus steeds dichter bij elkaar te staan. Water-<br />
Focus verbreedde zich ‘vanuit de niche’ tot een vakblad voor<br />
de hele watersector en is in 2007 omgedoopt tot WaterForum<br />
Magazine. Daarmee kwam een lang gekoesterde wens van<br />
Rinus uit, maar dat was slechts het begin. Rinus droomde van<br />
een crossmediale uitgeverij waarin ‘online, print & events’ als<br />
natuurlijk in elkaar zouden grijpen; die visie droeg hij uit, keer<br />
op keer. Al jaren eerder legde hij uit hoe ‘customer, content<br />
& community’ samenhingen, zijn toehoorders soms enigszins<br />
verbouwereerd achterlatend.<br />
Media en business<br />
Door zijn enthousiasme en creativiteit buitelde soms het ene<br />
idee over het andere, zodat geregeld iemand de rem moest bedienen<br />
van de plannenmachine. Altijd waren zijn ideeën een<br />
combinatie van interesse in media en het zoeken van nieuwe<br />
Op 18 november 2010 is Rinus Onland<br />
overleden, directeur van NovaForum<br />
Business Media en uitgever van WaterForum.<br />
In 2005 was hij de bedenker en oprichter van<br />
WaterFocus, later omgedoopt tot WaterForum<br />
Magazine<br />
rinus Onland (1957-2010)<br />
In MeMOrIaM<br />
businesskansen. Weerstand bieden was moeilijk, want Rinus<br />
was behalve uitgever ook verkoper pur sang: overtuigend,<br />
aanhoudend en in sommige gevallen ook aandringend.<br />
netwerk in waterwereld<br />
In de waterwereld was Rinus een veelgeziene en markante<br />
persoonlijkheid met een zeer uitgebreid netwerk. Dat netwerk<br />
zette hij ook volop in voor water- en scholingsprojecten in Kenia<br />
via de Stichting Wij Steunen Kenia en de Stichting Tenda<br />
Pamoja. Ook op dit moment zit zelfs een groep Nederlandse<br />
studenten in Kenia om onderzoek te doen naar verbetering<br />
van de watervoorziening op scholen.<br />
nieuwe koers<br />
Rinus hield niet van stilstaan. Zo zette hij dit jaar een belangrijke<br />
koerswijziging in gang. De website van WaterForum<br />
Online is grondig gemoderniseerd, net als de commerciële online<br />
gids WaterForum Marktwijzer. Waar WaterForum Online<br />
vooral de actuele nieuwsvoorziening verzorgt, zou WaterForum<br />
Magazine zich meer op strategie en de langetermijnontwikkelingen<br />
richten, aangevuld met een katern voor ‘praktijkgerichte<br />
verhalen’. Ondertussen verkent WaterForum de inzet<br />
van nieuwe media en sociale platforms. Het is heel droevig dat<br />
Rinus de resultaten nu niet meer kan aanschouwen.<br />
Persoonlijke kleur<br />
In het afgelopen decennium heeft Rinus met WaterForum<br />
een stevige positie in de watersector verworven, maar hij heeft<br />
tegelijk de waterwereld iets van zijn persoonlijke kleur meegegeven.<br />
Als team van NovaForum en redactie van WaterForum<br />
zullen we de onvoorstelbare inzet en inbreng van Rinus heel<br />
erg gaan missen. Maar tegelijk zetten we met volle inzet de<br />
uitgave van WaterForum Magazine en WaterForum Online<br />
<strong>door</strong> en bouwen we voort op zijn visie en zijn voortdurende<br />
inspiratie.<br />
Arjan Veering, namens redactie en team van WaterForum Magazine<br />
5
KOrT nIeuWS BInnenLand<br />
[DELTA]<br />
50 miljoen euro voor aanleg zandmotor<br />
De baggerbedrijven Van Oord en Boskalis beginnen<br />
half januari met de aanleg van de zogenaamde<br />
zandmotor voor de kust van Zuid-Holland.<br />
Rijkswaterstaat heeft een contract voor 50<br />
miljoen euro getekend met de baggercombinatie.<br />
De symbolische start van het opspuiten van een<br />
schiereiland in zee was aanvankelijk in december<br />
2010 gepland, maar liep vertraging op. In het<br />
voorjaar van 2012 moet de zandmotor klaar zijn.<br />
Bij Ter Heijde zal een haakvormig schiereiland<br />
worden opgespoten, dat langzaam zijn zand<br />
loslaat dat vervolgens via de wind, golven en<br />
stroming de kust verderop ‘op natuurlijke wijze’<br />
versterkt. Op het eiland zelf moet nieuwe natuur<br />
ontstaan, maar zouden ook mogelijkheden kunnen<br />
worden gecreëerd voor recreatie. De baggeraars<br />
tekenen voor het ontwerp en de uitvoering<br />
van de zandmotor. Ze zullen 21,5 miljoen<br />
kubieke meter zand opspuiten met verschillende<br />
sleephopperzuigers.<br />
Het idee van de zandmotor is in 2006 opgekomen<br />
als nieuwe manier van kustversterking en<br />
hoogwaterbescherming. Het is in feite een vorm<br />
van supersuppletie. De provincie Zuid-Holland is<br />
een van de drijvende krachten achter het plan en<br />
draagt ook bij aan de financiering. De zandmotor<br />
is steeds opgevoerd als voorbeeldproject voor<br />
nieuwe deltatechnologie, onder andere <strong>door</strong> het<br />
Innovatieplatform en de Deltacommissie van Cees<br />
Veerman. Uit het begrotingsdebat in de Tweede<br />
Kamer bleek dat ook de nieuwe staatssecretaris<br />
Atsma veel vertrouwen heeft in de zandmotor als<br />
toekomstoptie voor kustversterking.<br />
Meer over de kustversterking Zuid-Holland:<br />
www.waterforum.net, zoekterm ‘zandmotor’<br />
Zand opspuiten voor Delflandse kust (foto: Van Oord)<br />
Zee<br />
Rioolwaterzuivering<br />
Industrie / Woningen<br />
Bedrijven<br />
Rioolstelsel<br />
OppervlaktewaterWaterwingebied<br />
Waterwingebied<br />
Drinkwaterzuivering<br />
Distributie<br />
Douche<br />
Keuken<br />
Rioolstelsel<br />
Wasmachine<br />
WC<br />
Regenwater<br />
CV<br />
Wastafel<br />
Drinkwater<br />
Grondwater<br />
Demohal Delft Blue met twee zuiveringslijnen<br />
[AFVALWATER]<br />
Dubbele test voor<br />
hergebruik afvalwater<br />
Delfland<br />
Geen water naar de zee dragen, maar opnieuw<br />
gebruiken. Het gezuiverde afvalwater van rwzi<br />
[INDUSTRIEWATER]<br />
Fries waswater gezuiverd<br />
met keramische membranen<br />
Wasserij De Blinde uit Heerenveen zuivert zijn<br />
warme waswater met keramische membranen<br />
om het daarna direct weer te kunnen gebruiken.<br />
Daar<strong>door</strong> heeft de wasserij de helft minder water<br />
nodig. Daarnaast bespaart het Friese bedrijf fors<br />
op energie, omdat ze het waswater van 70 à 80<br />
graden Celsius hergebruiken en dus minder vers<br />
water hoeven te verhitten. Keramische membranen<br />
zijn goed bestand tegen hoge temperaturen.<br />
De demo-installatie komt voort uit een samenwerking<br />
met hogeschool Van Hall Larenstein<br />
die de het water- en energieverbruik van de<br />
wasserij heeft <strong>door</strong>gelicht. Volgens projectleider<br />
Sieger Pruiksma van Van Hall Larenstein was<br />
deelbehandeling van het waswater ‘economisch<br />
de best haalbare optie’, vooral <strong>door</strong> de besparing<br />
op het gasverbruik. Mogelijk kan ook worden<br />
bespaard op de hoeveelheid detergenten bij het<br />
wassen, omdat de keramische membranen ook<br />
de samenstelling en hardheid van het water<br />
beïnvloeden. Dat zal de demo-installatie dit jaar<br />
moeten uitwijzen.<br />
KOrT nIeuWS BInnenLand<br />
Keramische unit en trommelfilter bij wasserij De Blinde<br />
Harnaschpolder zal worden opgewerkt en herge-<br />
Dagelijks nieuws online<br />
[WATERBEHEER]<br />
bruikt in het Westland. Op de rwzi is daarvoor<br />
Op deze nieuwspagina's staat een selectie<br />
Tien jaar<br />
waternieuws<br />
WaterForum Archief<br />
Bijzondere Bosatlas<br />
brengt complete<br />
waterland in kaart<br />
Met honderden kaarten en tientallen infographics<br />
geeft een speciale uitgave van de Bosatlas een fraai<br />
A. Watercyclus<br />
1 Watersysteem<br />
Zeewater verdampt <strong>door</strong> de zon. De<br />
wolken koelen af boven land en het<br />
gecondenseerde water<br />
valt neer als regen.<br />
Via rivieren en grondwater<br />
stroomt het water<br />
weer naar zee.<br />
2 Watercyclus<br />
Oppervlaktewater en grondwater<br />
worden gezuiverd. Het drinkwater wordt<br />
gedistribueerd naar bedrijven en woningen. Via<br />
het rioolstelsel gaat het vuile water naar een<br />
zuiveringsinstallatie, waarna het<br />
gezuiverde water weer in het<br />
oppervlaktewater<br />
terechtkomt.<br />
een speciale demohal opgezet, met twee verschillende<br />
‘zuiveringslijnen’ voor de nabehandeling<br />
van het effluent. De ene lijn bestaat uit een serie<br />
‘bewezen technieken’, de andere uit nieuwe<br />
zuiveringstechnologie. De komende vier jaar<br />
worden beide lijnen getest en vergeleken.<br />
Rwzi Harnaschpolder pompt het afvalwater<br />
na zuivering nu nog via een kilometerslange<br />
Meer over keramische membraanzuivering in<br />
Heerenveen:<br />
www.waterforum.net, zoekterm ‘waswater’<br />
[DELTA]<br />
uit de berichten van WaterForum Online.<br />
Op de website vindt u dagelijks het nieuws<br />
uit de watersector. U kunt ook een gratis<br />
abonnement nemen op de wekelijkse<br />
nieuwsbrief WaterForum Weeknieuws.<br />
www.waterforum.net<br />
De geschiedenis van de zandmotor nazoeken?<br />
Wanneer trad de huidige minister van<br />
I&M Melanie Schultz van Haegen ook<br />
alweer aan als kersverse staatssecretaris van<br />
Water? Hergebruik van afvalwater, waar<br />
gebeurt dat nog meer?<br />
WaterForum Online heeft in de afgelopen<br />
tien jaar een zeer uitgebreid archief opgebouwd.<br />
Alle nieuwsberichten, reportages,<br />
achtergrondartikelen en interviews uit de<br />
periode 2000-2009 zijn nog te lezen op<br />
onze speciale archiefsite:<br />
www.waterforum-archief.net<br />
beeld van Nederland als waterland. De atlas richt<br />
zich niet alleen op de delta met zijn rivieren en<br />
dijken, maar toont ook omgekeerde osmoseinstallaties,<br />
MBR-zuiveringen, rioleringstelsels en<br />
energieterugwinning uit afvalwater. Bijzonder is<br />
dat de atlas niet alleen historische maar ook mogelijke,<br />
toekomstige ontwikkelingen in kaart brengt.<br />
De ‘Bosatlas van Nederland Waterland’ is in een<br />
Naamloos-2 1<br />
oplage van 20.000 exemplaren verschenen. Dit<br />
jaar komt er een educatieve uitgave van 14.000<br />
exemplaren voor het onderwijs. De makers<br />
hebben nadrukkelijk geprobeerd een evenwicht<br />
te vinden tussen de deltaonderwerpen, het<br />
waterbeheer en de watertechnologie. “Bij een<br />
3 Water in en<br />
om het huis<br />
© Noordhoff Uitgevers<br />
De water-Bosatlas bevat niet alleen kaarten maar ook infographics,<br />
zoals van de watercyclus (illustratie: Noordhoff)<br />
<strong>door</strong> generaties scholieren is geraadpleegd. De<br />
eerste uitgave stamt uit 1877, onder redactie van<br />
schoolmeester Bos, die sindsdien als naamgever<br />
geldt. Sinds enkele jaren is uitgever Noordhoff<br />
19-10-2010 14:46:58<br />
leiding naar de Noordzee. De glastuinbouw in<br />
de omgeving heeft echter een sterke behoefte<br />
aan zoetwater. Bovendien verzilt het grondwater<br />
gestaag in het gebied. Het consortium Delft Blue<br />
Water wil daarom het effluent van de rwzi gebruiken<br />
om te voorzien in de waterbehoefte van<br />
de tuinders of om als zoetwater in de bodem te<br />
brengen en zo de verzilting tegen te gaan. Delft<br />
Blue is een consortium van het hoogheemraadschap<br />
van Delfland, Delfluent, Evides Industriewater,<br />
Veolia Water Nederland en Rossmark<br />
Waterbehandeling.<br />
De innovatieve zuivering in de demohal bestaat<br />
onder meer uit een ‘statisch bed’ bioreactor<br />
Stappenplan dijkversterking voor<br />
‘verborgen infrastructuur’<br />
Duizenden kilometers kabels, leidingen en de dijkversterking <strong>door</strong> te spreken. Eindresultaat<br />
buizen zijn keurig weggewerkt in de Nederlandse was een protocol met een vast stappenplan voor<br />
dijken. Maar de grote programma’s voor dijk- de werkzaamheden. “Dat betreft de planfase, de<br />
versterkingen kunnen dat onzichtbare netwerk uitvoering, de oplevering en de evaluatie”, aldus<br />
danig verstoren, als leidingen en kabels tijdelijk Zillig. Daarmee kan de overlast worden beperkt,<br />
of definitief verlegd moeten worden. Waternet kan veilig worden gewerkt en komt de leveringsze-<br />
heeft daarom met de kabel- en leidingnetbekerheid van nutsvoorzieningen niet in het geding.<br />
heerders een stappenplan ontworpen, zodat de Zillig verwacht bovendien dat het protocol een<br />
dijkwerkzaamheden de levering van nutsdiensten ‘aanzienlijke kostenbesparing’ kan opleveren.<br />
niet verstoren.<br />
Andere waterschappen zoals Hollands Noorder-<br />
wateratlas denkt men al snel aan rivieren en de met thematische uitgaven begonnen, zoals de Bos-<br />
(SBBR), het slib-op-dragersysteem Bioprotector “We beseften direct dat ons dijkverbeteringskwartier en Rijnlanden maar ook de Unie van<br />
Deltawerken”, vertelt samensteller Henk Leenaers. atlas van Ondergronds Nederland, die eveneens<br />
en een ‘flexible fiber filter’-module (3FM). De programma grote gevolgen zou hebben voor de Waterschappen en Vewin hebben al interesse<br />
“Maar ons doel was juist ook die andere aspecten <strong>door</strong> fysisch-geograaf Leenaers is samengesteld.<br />
‘referentielijn’ is een combinatie van zandfiltratie, exploitanten van kabels en leidingen”, vertelt getoond in het protocol voor de uitvoering van<br />
6<br />
van het water te belichten, zoals de watercyclus of<br />
zuiveringsinstallaties.”<br />
Interview met Henk Leenaers,<br />
ultrafiltratie en omgekeerde osmose.<br />
omgevingsmanager Bianca Zillig van Waternet.<br />
Met die beheerders, zoals PWN en Vitens, maar<br />
hun dijkwerkzaamheden.<br />
7<br />
In Nederland is de Bosatlas veruit de bekendste ‘De kunst van het weglaten’:<br />
Details over de proef op Harnaschpolder:<br />
ook Liander, Stedin en KPN, heeft Waternet in Meer over de ‘onzichtbare kant van de dijkversterking’:<br />
atlas, die met name in het middelbaar onderwijs www.waterforum.net, zoekterm: ‘Bosatlas’<br />
www.waterforum.net, zoekterm ‘demohal’<br />
2010 workshops gehouden om de ‘ins & outs’ van www.waterforum.net, zoekterm ‘stappenplan’
MedIa<br />
Deskundigen mogen het erover eens zijn dat de sociale media geen<br />
hype zijn, dat betekent nog niet dat iedereen in de watersector nu<br />
hals over kop Facebook-, LinkedIn- en Twitter-accounts moet gaan<br />
aanmaken. De sociale media lonken, maar kosten ook tijd en geld.<br />
De rekensom is simpel: wat levert het op?<br />
Watersector moet opnieuw leren communiceren<br />
Voor trendwatcher Kristian Esser is het duidelijk: sociale media<br />
leveren heel veel op, ook binnen de watersector. “Tegen een minimale<br />
investering kom je over de gehele wereld in contact met<br />
personen en bedrijven waarvan je zeker weet dat ze geïnteresseerd<br />
zijn in jouw product, dienst of informatie. Op hun beurt<br />
staan zij weer in contact met andere mogelijk geïnteresseerden<br />
aan wie ze jouw product, dienst of informatie ook zullen <strong>door</strong>geven.”<br />
Onder sociale media worden alle internettoepassingen verstaan<br />
waarmee het mogelijk is om informatie op een gebruiksvriendelijke<br />
manier met elkaar te delen. Op deze online platformen<br />
verzorgen de gebruikers de inhoud, met geen of weinig tussenkomst<br />
van een professionele redactie. Bovendien is er sprake<br />
Sociale media zijn geen tovermiddel<br />
Door: Jeroen Bezem<br />
van de mensen serieus neemt, ook de slechte ideeën verdienen<br />
een serieus antwoord”, aldus Miyazaki.<br />
WeTapWater zet een breed scala aan sociale media in: Facebook,<br />
Hyves, LinkedIn, Twitter, YouTube, Flickr, Feedburner<br />
en SlideShare. Daarbij ligt de nadruk op Facebook en wordt<br />
LinkedIn vooral gebruikt voor de professionelere contacten en<br />
gesprekken. De focus op sociale media is een beetje uit nood<br />
geboren, geeft Miyazaki toe: “We hadden namelijk geen geld<br />
toen we met dit project begonnen. We zijn in januari 2010 gestart<br />
met bloggen en met Twitter. In het begin zit je alleen maar<br />
tegen vrienden en bekenden te kletsen – het is heel hard werken<br />
om meer volgers te krijgen.” Dat harde werken – Miyazaki en<br />
mede-eigenaar Tom Niekamp steken er beiden twee dagen per<br />
week in – lijkt te worden beloond: op Facebook heeft WeTap-<br />
Water inmiddels zo’n 6500 vrienden. Dat moeten er minstens<br />
10.000 worden, want Miyazaki en Niekamp zijn mannen met<br />
een missie: ze willen het kraanwater ook op de kaart brengen<br />
van de Nederlandse horeca. Als 10.000 Facebookers dat<br />
initiatief steunen, gaat WeTapWater brancheorganisatie Horeca<br />
Nederland bestoken.<br />
van interactie en dialoog tussen de gebruikers onderling. De<br />
Wel zenden, niet ontvangen<br />
Bedrijven en organisaties die willen gaan experimenteren met<br />
bekendste socialemediaplatformen zijn Facebook, Hyves, Lin- sociale media, dienen zich goed te realiseren dat het gaat om inkedIn,<br />
Twitter, YouTube en Wikipedia. Verder is er het interne teractieve communicatie: klanten die reageren, verwachten ook<br />
platform Yammer, dat vergelijkbaar is met Twitter, maar alleen een antwoord. “Je ziet in de watersector het gebruik van bijvoor-<br />
bedoeld is voor werknemers bínnen een bedrijf of organisatie. beeld Twitter toenemen. Op zich is dat een goede zaak, maar<br />
In steeds meer organisaties maken professionals gebruik van so- het zijn nog té vaak anonieme ‘logootjes’ die wel zenden, maar<br />
ciale media om te communiceren en kennis uit te wisselen met niet ontvangen. Dat is erg slecht”, stelt Else Boutkan, zelfstandig<br />
hun ‘peers’ binnen en buiten de eigen organisatie. Zo kunnen consultant op het gebied van water en duurzaamheid. Boutkan<br />
ze zich ontwikkelen in hun vak, en zijn ze tegelijk een positief is zelf zéér actief met sociale media: “Vooral Twitter en Linkeduithangbord<br />
voor de organisatie. De professional met een groot In, daar haal ik als professional het meeste uit. Maar ik wil op<br />
netwerk is immers aantrekkelijk voor andere professionals en korte termijn ook wat meer gaan doen met Facebook. Hyves<br />
voor potentiële opdrachtgevers.<br />
gebruik ik enkel voor contacten met neefjes en nichtjes.”<br />
Boutkan is ervan overtuigd dat sociale media de manier van<br />
Directe feedback<br />
werken in de watersector gaan veranderen. “Maar dan moeten<br />
Ook voor het contact met consumenten zet een toenemend bedrijven wél bereid zijn om hun medewerkers zélf te laten<br />
aantal bedrijven sociale media in. Er zijn al de nodige succes- twitteren en bloggen en niet alles via de marketingafdeling laten<br />
verhalen, zoals dat van WeTapWater, een project dat zich richt lopen. Veel bedrijven zijn bang om die stap te zetten. Ze vrezen<br />
op het bevorderen van het drinken van kraanwater in plaats van dat iedere medewerker een ander beeld van het bedrijf aan de<br />
bronwater uit plastic flesjes. “Dankzij de inzet van sociale media buitenwereld afgeeft. Maar ze vergeten dat er in feite één beeld<br />
hebben wij inmiddels vele duizenden ‘ambassadeurs’ voor onze wordt uitgedragen: dat van een open, benaderbare organisatie.<br />
boodschap”, zegt Tetsuro Miyazaki, een van de twee oprichters Als je de medewerkers vooraf duidelijkheid verschaft over wat<br />
van het bedrijfje. “Direct contact met mensen en het gebruik wél en wat niét kan, dan kun je ze rustig laten twitteren over<br />
van oude, vertrouwde media blijven nodig, maar de sociale hun werk. Ga er vooral niet te dicht op zitten.” Ze noemt het<br />
media versterken ons verhaal en maken ons bereik veel intensie- AKVO-platform – gericht op wereldwijde kennisuitwisseling<br />
ver. Met de directe feedback die we bijvoorbeeld via Facebook rond kleinschalige water- en sanitatieoplossingen – als een goed<br />
8<br />
krijgen, kunnen wij onze plannen ook bijsturen. Hoe meer je<br />
van de mensen vraagt, hoe meer je terugkrijgt. Via dit zogeheten<br />
voorbeeld hoe het ook kan: “Alle medewerkers twitteren er zélf.<br />
Dat komt veel beter over dan een anoniem logootje.”<br />
9<br />
‘crowdsourcing’ krijgen we veel waardevolle informatie. Het is “En kijk ook naar KLM, dat onlangs besloot een flink deel van<br />
overigens erg belangrijk dat je daarbij uitstraalt dat je de inbreng de klantenservice via Twitter en Facebook te laten lopen. Sinds<br />
MedIa
Installeer vandaag de technologie van morgen<br />
Betrouwbaarheid of energiebesparing?<br />
Kiezen hoeft niet meer met onze effi ciënte schroefblowers<br />
Kiezen tussen betrouwbaarheid en energie besparing hoeft niet meer.<br />
Want Atlas Copco presenteert de nieuwe ZS-blowers, die gemiddeld<br />
qua energieverbruik 30% effi ciënter zijn. Een aanzienlijke besparing die<br />
te danken is aan de superieure en zeer betrouwbare schroeftechnologie.<br />
Met deze energiezuinige schroefblowers bespaart u veel kosten en voldoet u aan de<br />
huidige eisen van een duurzame en CO 2 -arme economie. Reden genoeg om vandaag<br />
nog deze technologie van morgen te installeren!<br />
Wilt u weten hoe u energiezuiniger en milieubewuster kunt werken?<br />
Bereken uw besparing op www.effi ciencyblowers.com of neem contact op voor een<br />
persoonlijk advies via telefoonnummer: (078) 6230 367.<br />
‘LinkedIn is eigenlijk mijn digitale kaartenbak’<br />
kort kunnen klanten op elke vraag of opmerking via een van de<br />
netwerksites antwoord verwachten van KLM. Daar zouden de<br />
waterleidingbedrijven een voorbeeld aan moeten nemen”, vindt<br />
Else Boutkan.<br />
Breed platform<br />
Boutkan is ook actief in een groot aantal LinkedIn-groepen,<br />
zoals ‘Dutch Delta Design 2012’, ‘Human Capital Water &<br />
Delta’, ‘Freelancers in water’ en ‘Water Technologies’: “Linked-<br />
In is eigenlijk mijn digitale kaartenbak. Ik zorg er wel voor dat<br />
mijn contacten een bepaald kwalitatief niveau hebben, ik ben<br />
geen ‘open’ netwerker die elk contact blindelings accepteert. Er<br />
moet een klik zijn. Tenslotte zegt je netwerk ook iets over wie je<br />
bent.”<br />
De LinkedIn-groep ‘Dutch Delta Design 2012’ heeft zo’n 650<br />
leden en is opgezet <strong>door</strong> Christina Boomsma, hoofd communicatie<br />
bij NWP. “In het begin hebben we er hard aan moeten<br />
trekken. Met verschillende moderatoren moesten we discussies<br />
starten en voeden. Na verloop van tijd, toen we een bepaalde<br />
‘kritische massa’ hadden bereikt, ontstonden de discussies meer<br />
autonoom. Nu is DDD2012 uitgegroeid tot een breed discussieplatform<br />
voor waterprofessionals. Het is nu zelfs zó breed dat<br />
er verzoeken komen om het hoofdonderwerp te verbreden en<br />
subgroepen te maken.”<br />
Volgens Boomsma zouden alle bedrijven en professionals in de<br />
watersector op z’n minst enkele interessante LinkedIn-groepen<br />
moeten volgen. “De watergerelateerde LinkedIn-groepen zijn<br />
een kanaal naar vele duizenden geïnteresseerde mensen. Je moet<br />
eens zien welke businesskansen er met name in de internationale<br />
groepen voorbij komen. Daar zouden Nederlandse waterbedrijven<br />
hun voordeel mee moeten doen!”<br />
Tijd nodig<br />
Toch ziet Boomsma daar ook een mogelijke schaduwkant:<br />
“Met name in internationale groepen weet je niet altijd met wie<br />
je van doen hebt. Je kunt soms moeilijk inschatten hoe serieus<br />
iets is. Ik probeer nu zoveel mogelijk vragen uit internationale<br />
groepen te koppelen aan Nederlandse kennis en personen, maar<br />
dat is niet altijd even makkelijk.” Het ontbreekt haar aan tijd<br />
om dat structureler aan te pakken. “We doen de sociale media<br />
er nu nog ‘bij’, naast onze gewone werkzaamheden.”<br />
Miyazaki, Boutkan en Boomsma zijn het er als ervaringsdeskundigen<br />
over eens dat het gebruik van sociale media de waterwereld<br />
gaat veranderen, maar maken ook duidelijk dat het zeker<br />
geen tovermiddel is. Om het goed te doen moet je er geld en<br />
vooral tijd in investeren. En zeker in het begin is het heel hard<br />
werken. Toch mag dat volgens Else Boutkan geen reden zijn<br />
om ervan af te zien: “Het instellen van noodzakelijke ‘webcareteams’<br />
voor de communicatie met klanten klinkt als veel werk,<br />
maar het kan ook heel slim in de bedrijfsvoering geïntegreerd<br />
worden.”<br />
nuttige sociale media<br />
voor de watersector<br />
De bekendste socialemediaplatformen zijn Facebook, Hyves,<br />
LinkedIn, Twitter, YouTube (video), MySpace (muziek), Flickr<br />
(foto’s), Picasa (foto’s) en Wikipedia (encyclopedie). Elk platform<br />
heeft zijn eigen karakter en doelgroep en het is afhankelijk<br />
van de communicatie- en informatiebehoefte welk platform<br />
voor u het meest geschikt is.<br />
Voor bedrijven in de watersector die veel moeten of willen<br />
communiceren met consumenten/klanten zijn vooral Facebook,<br />
Hyves, Twitter en YouTube interessant. Via die platformen<br />
is immers een (internationaal) miljoenenpubliek te bereiken.<br />
Bovendien zijn veel consumenten al actief op met name Hyves<br />
en Facebook en weten ze ook de weg naar YouTube te vinden.<br />
Twitter is wat dat betreft nog beperkter, maar groeit snel.<br />
Als het gaat om business-to-businesscontacten en (internationale)<br />
kennisuitwisseling, dan verdient LinkedIn de voorkeur. Op<br />
dat platform zijn veel gespecialiseerde groepen actief waarbinnen<br />
waterdeskundigen van over de gehele wereld elkaar treffen.<br />
Binnen Nederland zijn bijvoorbeeld de groepen ‘Dutch Delta<br />
Design 2012’ en ‘Human Capital Water & Delta’ interessant<br />
voor mensen die professioneel met water bezig zijn. Internationaal<br />
is ‘Water Technologies’ een zeer actieve LinkedIn-groep.<br />
WaterForum op Twitter<br />
Naast de bekende wekelijkse nieuwsbrief brengt<br />
WaterForum Online zijn nieuwsberichten ook via<br />
Twitter onder de aandacht. Bovendien verzorgt<br />
WaterForum bij sommige symposia ook zogenaamde<br />
‘tweet-verslagen’, zoals bij het Verkiezingsdebat Water<br />
en bij het najaarssymposium van Hoogheemraadschap<br />
Hollands Noorderkwartier. In berichtjes van 140<br />
tekens houdt een journalist van WaterForum vanuit<br />
de zaal de followers voortdurend op de hoogte.<br />
MedIa<br />
11
InTervIeW<br />
Anaerobe waterzuivering gaf het Friese<br />
watertechnologiebedrijf <strong>Paques</strong> internationaal<br />
voet aan de grond en het<br />
scala aan biotechnologieën groeide<br />
daarna gestaag. De Chinese vestiging,<br />
inmiddels groter dan de thuisbasis in<br />
Balk, bleek de reddingsboei in moeilijke<br />
tijden. Onder de noemer ‘revitalizing<br />
recources’ zet directeur <strong>Rob</strong> <strong>Heim</strong><br />
de strategie uit om het 50-jarige familiebedrijf<br />
de toekomst in te loodsen.<br />
directeur rob heim loodst <strong>Paques</strong> met internationale groeistrategie <strong>door</strong> crisis<br />
‘Toch blijven we een echt nederlands bedrijf’<br />
Door Jac van Tuijn<br />
“We durven nieuwe paden te betreden, maar we innoveren<br />
niet om het innoveren”, zegt <strong>Rob</strong> <strong>Heim</strong> stellig. De strategie<br />
van de directeur van watertechnologiebedrijf <strong>Paques</strong> is<br />
helder: “Ons doel is nieuwe waterzuiveringstechnologie te<br />
ontwikkelen waar vraag naar is en installaties te leveren die<br />
werken in de praktijk.”<br />
<strong>Heim</strong> is sinds vier jaar directeur van <strong>Paques</strong>, met zijn hoofdvestiging<br />
in het Friese plaatsje Balk. In 2010 bestond het bedrijft<br />
vijftig jaar. <strong>Heim</strong> greep het jubileumjaar aan voor een<br />
verscherping van de communicatiestrategie onder de noemer<br />
‘revitalizing resources’. “Anaerobe zuivering blijft onze core<br />
business”, bevestigt <strong>Heim</strong>. “<strong>Paques</strong> moet op het gebied van<br />
biotechnologie de beste blijven. Op dit moment zoeken we<br />
partners in de Nederlandse industrie en bij waterschappen<br />
om samen pilots op te zetten. Daarbij gaat het niet alleen om<br />
het zuiveren van afvalwater maar ook om het terugwinnen<br />
en afzetten van energie en grondstoffen.”<br />
<strong>Rob</strong> <strong>Heim</strong>: ‘Anaerobe zuivering blijft onze core business’ (foto: Rinske Geertsema, <strong>Paques</strong>)<br />
Terwijl de thuisvestiging Balk nog voortging met de gevulde<br />
orderportefeuille van het topjaar, sloeg de crisis toe en viel<br />
als eerste de verkoop in China eind 2008 ineens helemaal<br />
weg. “Maar daarna was het precies andersom. In China trok<br />
de markt na een jaar weer heel snel aan, terwijl in 2009 en<br />
2010 de orderontvangst in Balk nog tegenviel.”<br />
Investeringsklimaat<br />
Door het herstel van de Chinese watermarkt kon <strong>Paques</strong> de<br />
crisis goed <strong>door</strong>staan. “De chemie draait gelukkig weer op<br />
volle toeren en de markt begint ook in Europa langzaam<br />
weer aan te trekken”, constateert <strong>Rob</strong> <strong>Heim</strong>. “We komen de<br />
financiële crisis langzaam weer te boven. We hebben twee<br />
minder goede jaren achter de rug”, geeft hij openhartig toe.<br />
“Ons bedrijf zit in de kapitaalgoederenmarkt, waar<strong>door</strong> we<br />
afhankelijk zijn van het investeringsklimaat.”<br />
Of het geluk was dat de twee vestigingen elkaar tijdens de<br />
crisis konden compenseren, kan hij moeilijk inschatten. De<br />
regionale spreiding heeft het bedrijf <strong>door</strong> de crisis geholpen,<br />
maar hier was het de oprichter Jos Pâques niet om te doen<br />
toen hij in 1997 de vestiging in Shanghai begon. “Het was<br />
een periode waarin westerse bedrijven volop activiteiten<br />
begonnen te ontwikkelen in China. Het was een enorme<br />
groeimarkt.” Inmiddels werken er in Sjanghai 200 mensen,<br />
zelfs meer dan in Balk, waar 175 mensen werken.<br />
TerugWInnen van grOndSTOffen<br />
Over de jaren heeft <strong>Paques</strong> diverse biotechnologieën ontwikkeld waarmee specifiek stoffen<br />
kunnen worden teruggewonnen:<br />
• Biopaq – biogas<br />
• Thiopaq – zwavel<br />
• Phospaq – fosfaat<br />
• Sulfateq – metalen zoals bijv. zink en koper<br />
InTervIeW<br />
‘Dat <strong>Paques</strong> nog steeds een familiebedrijf is, maakt het ook heel bijzonder’<br />
lijk ontstaan”, legt <strong>Heim</strong> uit. “Bij anaerobe zuivering van<br />
afvalwater ontstaat biogas. Om dat te kunnen gebruiken<br />
als biobrandstof, moet het eerst worden ontzwaveld. Zo<br />
ontstond de biologische gasontzwavelingstechniek Thiopaq.<br />
Van het een kwam vervolgens het ander, want het bleek dat<br />
de zwavelminnende bacteriën goed bestand waren tegen<br />
hoge druk. We konden ze dus ook inzetten in de olie- en<br />
gasindustrie voor het ontzwavelen van aardgas en andere gassen<br />
die ontstaan bij kolenvergassing en op raffinaderijen.”<br />
De nieuwe bedrijfsstrategie ‘revitalizing resources’ moet<br />
het imago van <strong>Paques</strong> als hightech, innovatief milieubedrijf<br />
verder versterken. “Vroeger kochten klanten onze installaties<br />
ook al uit milieuoverwegingen, maar ze brachten dat nooit<br />
zo sterk naar voren.” Volgens <strong>Heim</strong> is het in de industrie<br />
nu belangrijker geworden dit te communiceren. “De wereld<br />
verandert en de consument wordt kritischer.”<br />
gie van <strong>Paques</strong> is erop gericht dat de afzet van herwonnen<br />
grondstoffen sterk gaat verbeteren. “Je ziet het bij de afzet<br />
van organisch afval. In tegenstelling tot enkele jaren geleden<br />
zijn vergisters nu zeer gewild.” <strong>Heim</strong> ziet het simpel. “Als<br />
je ergens overschotten hebt en ergens anders tekorten aan<br />
bepaalde grondstoffen, dan krijg je handel. Onze installaties<br />
leveren grondstoffen met veel goede eigenschappen zoals<br />
bijvoorbeeld biologisch zwavel en struviet. Die vertegenwoordigen<br />
duidelijk waarde, maar het is ook een bewustwordingsverhaal.<br />
Daar gaat tijd overheen.”<br />
Ben en Jerry’s<br />
Positie in nederland versterken<br />
De laatste twee jaar zijn met name in Europa moeilijk<br />
geweest. “Je zoekt naar een antwoord, ook <strong>door</strong> kritisch naar<br />
de kosten te kijken. Maar er is meer nodig. Ik ben ook meer<br />
naar Nederland gaan kijken. Hoewel negentig procent van<br />
onze omzet uit het buitenland komt, zijn we toch een echt<br />
Nederlands bedrijf.”<br />
Familiebedrijf<br />
<strong>Heim</strong> ziet in de recente verkoop van een Biopaq AFR-instal- Als nichespeler op de wereldmarkt is <strong>Paques</strong> als MKB-bedrijf<br />
<strong>Heim</strong> kijkt terug op een bewogen periode. In zijn vorige<br />
latie aan Unilever een mooi voorbeeld van deze ontwikke- kwetsbaar en moet daarom nog verder groeien. “We willen<br />
functies bij Stork Materials Technology en Essent had hij al<br />
ling. De levensmiddelenproducent heeft een duidelijke keus onze omzet verdubbelen en daarvoor zullen we ook onze<br />
ervaring opgedaan met het leiding geven aan hoogopgeleide<br />
gemaakt voor duurzaam en maatschappelijk verantwoord nationale positie moeten versterken. Om die reden willen we<br />
technici. Dat kwam goed van pas, want bij <strong>Paques</strong> heeft het<br />
ondernemen. De Ola-fabriek in Hellen<strong>door</strong>n, waar Ben & nieuwe pilots opzetten met de industrie en waterschappen.<br />
merendeel van het personeel een HBO-opleiding en is een<br />
Jerry’s ijs wordt gemaakt, heeft nu in een anaerobe waterzui- Maar we hopen ook op steun van de overheid. Bij het In-<br />
aantal technologen gepromoveerd. “Dat <strong>Paques</strong> nog steeds<br />
vering geïnvesteerd die biogas produceert. Deze milieuvriennovatieprogramma Watertechnologie is altijd veel aandacht<br />
een familiebedrijf is, maakt het ook heel bijzonder.”<br />
delijke werkwijze wordt levensgroot op de reactor afgebeeld. geweest voor starters met een innovatieve waterbehande-<br />
12<br />
Dat het bedrijf al een stevige voet aan de grond in China<br />
had, maakte het bovendien voor <strong>Heim</strong> extra interessant.<br />
Biotechnologie<br />
In 1981 leverde <strong>Paques</strong> zijn eerste anaerobe waterzuivering<br />
Bij de installatie komt ook een bezoekerscentrum waar<br />
onder andere wordt uitgelegd hoe de vetten in het afvalwater<br />
lingstechniek. Ik hoop dat er nu ook aandacht komt voor<br />
bestaande watertechnologiebedrijven als <strong>Paques</strong> en Norit.<br />
13<br />
In 2008 draaide <strong>Paques</strong> een recordjaar met een omzet van en <strong>door</strong> de jaren is daaromheen een aantal aanverwante<br />
worden omgezet in biogas.<br />
Wij hebben ons bewezen maar kunnen alle extra steun<br />
51,7 miljoen euro, maar daarna volgden twee zware jaren. biotechnologieën ontwikkeld. “Het is allemaal vrij natuur-<br />
Niet alleen het imago telt, dat weet <strong>Heim</strong> ook. De strate- gebruiken om internationaal te kunnen groeien.”
Het kabinet <strong>haalt</strong> drastisch<br />
de <strong>bezem</strong> <strong>door</strong> de innovatieprogramma’s<br />
en -subsidies.<br />
Minister Verhagen erkent water<br />
als economisch topgebied,<br />
maar eist tastbare resultaten.<br />
De watertechnologiesector<br />
had net zijn vernieuwingsplan<br />
IPW2.0 klaar maar<br />
moet nu opnieuw om tafel,<br />
ook met de deltatechnologen.<br />
“Toch blijft de visie overeind.”<br />
Door Arjan Veering<br />
Het boekwerkje was al bijna klaar, maar met het aantreden<br />
van het nieuwe kabinet was het concept voor het nieuwe<br />
Innovatieprogramma Watertechnologie, kortweg IPW2.0,<br />
snel achterhaald. Het nieuwe departement van Economische<br />
Zaken, Landbouw en Innovatie (EL&I) wil namelijk het<br />
<strong>innovatiebeleid</strong> grondig omvormen: geen specifieke innovatiesubsidies,<br />
meer geld voor prestatiecontracten en de pot van<br />
de aardgasbaten gaat grotendeels dicht. Minister Maxime Verhagen<br />
wil bedrijvigheid en onderzoekswerk vooral via fiscale<br />
weg stimuleren, wat een veel bredere aanpak van <strong>innovatiebeleid</strong><br />
betekent. Het ministerie concentreert zich op een aantal<br />
‘economische topgebieden’ die een gerichte aanpak verdienen.<br />
Water ziet Verhagen als een van de topgebieden, maar hij<br />
vraagt van de sector wel één gezamenlijk ‘businessplan’.<br />
Betekent het dat het IPW2.0 dan de prullenbak in kan? “Nee,<br />
zeker niet”, zegt Aleid Diepeveen, directeur van het Innovatiebureau<br />
Watertechnologie, ondergebracht bij het Netherlands<br />
Water Partnership (NWP). “Er gaat inderdaad rigoureus een<br />
streep <strong>door</strong> heel veel subsidies. Maar ik zie ook een aantal<br />
positieve punten die aansluiten bij de ideeën die we al in het<br />
IPW2.0 hadden staan, zoals het versterken van de concurrentiepositie<br />
van het Nederlandse bedrijfsleven en het stimuleren<br />
van innovatie en ondernemerschap in een samenwerking van<br />
Minister Verhagen krijgt uitleg over innovaties in de tuinbouw.<br />
Water en de agri-business erkent hij als ‘economische topgebieden’ (foto: Gemeente Westland)<br />
<strong>Kabinet</strong> rekent ‘economisch topgebied water’ straks af op resultaat<br />
InnOvaTIe<br />
Innovatieplannen op zijn kop<br />
g e e n S uB S I d I e faB r I e K ,<br />
Maar InnOvaTIefOndS<br />
Het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie<br />
(EL&I) gaat fors in de subsidieregelingen snijden.<br />
Volgens minister Verhagen is de overheid ‘geen veelpottige<br />
subsidiefabriek’. Al in 2011 zal EL&I 60 miljoen euro minder<br />
aan subsidies verstrekken. In 2015 moet de bezuiniging<br />
zijn opgelopen tot 550 miljoen euro, onder meer <strong>door</strong> het<br />
schrappen van de innovatieprogramma’s. Bovendien komt er<br />
een einde aan de bijna 400 miljoen euro voor innovatie uit de<br />
aardgasopbrengsten.<br />
Ondertussen woedt er een discussie of het stoppen van de<br />
innovatieprogramma’s niet al te rigoureus is. De programma’s<br />
zouden meer samenhang hebben gecreëerd tussen innovatie<br />
en ondernemerschap en zouden een grotere hefboomwerking<br />
hebben dan de fiscale regelingen, zoals de WBSO voor<br />
research en ontwikkeling, die het kabinet wil versterken.<br />
Verhagen wil voorts een gerichte aanpak voor economische<br />
topgebieden, zoals energie, tuinbouw, hightech en water.<br />
Daarvoor moet een ‘revolverend’ fonds komen: als een<br />
ondersteunde innovatie succes boekt, vloeit een deel van de<br />
baten weer terug in het fonds.<br />
15
edrijfsleven, kennisinstellingen en overheid. Die visie blijft<br />
overeind.”<br />
Op de plank<br />
Ook de basisgedachte van het kabinet dat de innovatie-<br />
investeringen aantoonbaar effectief moeten zijn, sluit aan bij<br />
het streven van het IPW2.0 dat nieuwe vindingen sneller hun<br />
weg naar de markt moeten vinden. “Veel nieuwe technologieën<br />
liggen nog op de plank te wachten. De ‘time to market’<br />
moet veel korter moet worden”, meent Diepeveen.<br />
In 2006 is het eerste innovatieprogramma watertechnologie<br />
begonnen en het loopt eind 2011 af. Een ‘zware’ stuurgroep<br />
van topbestuurders en -ondernemers uit de watersector heeft<br />
vorig jaar een eerste evaluatie gemaakt van het programma.<br />
De meeste inhoudelijke doelen zijn daadwerkelijk ingevuld<br />
en de export van de watersector groeide gemiddeld met 10<br />
procent per jaar. Maar er blijft een aantal knelpunten, zoals<br />
een te kleine thuismarkt en de noodzaak tot versterking van<br />
het internationale imago.<br />
In ruim een half jaar heeft de stuurgroep het concept voor<br />
het vervolgprogramma IPW2.0 geschreven en heeft dat in verschillende<br />
sessies met vertegenwoordigers uit de sector besproken.<br />
Stuurgroepvoorzitter Menno Holterman, ceo bij Norit<br />
Clean Process Technologies, meent dat daarmee een heldere<br />
lijn is uitgezet. “Na het aflopen van het eerste innovatieprogramma<br />
mag er straks geen gat vallen. Voor het vervolg heeft<br />
de stuurgroep een toekomstvisie willen neerleggen die <strong>door</strong> de<br />
hele sector – bedrijfsleven, inclusief mkb, kennisinstellingen<br />
én de publieke partijen – wordt onderschreven.”<br />
Allianties<br />
Dat het kabinet het subsidiebeleid over een andere boeg gooit,<br />
vindt hij niet onoverkomelijk. “Mijn slotvraag bij iedere sessie<br />
voor IPW2.0 was telkens: ‘Wat zou u doen als de overheid<br />
geen subsidies zou verstrekken?’ Niemand dacht er dan aan<br />
te stoppen met ondernemen.” Hij vindt het vooral belangrijk<br />
dat de overheid de voorwaarden schept om innovaties op gang<br />
te laten komen, zoals het garantiefonds dat is ingesteld om de<br />
risico’s van baanbrekende projecten af te dekken.<br />
Alle ogen zijn gericht op de internationale <strong>door</strong>braak van de<br />
Nederlandse watertechnologie. Daarbij moet veel beter naar<br />
de vragen uit de markt worden gekeken, zegt Diepeveen. “Als<br />
een bepaald land of bedrijf met een probleem kampt, moeten<br />
we kijken wat we daarvoor als Nederland kunnen aanbieden.<br />
Daarom is het ook goed als bedrijven met internationale<br />
ervaring de ‘lead’ kunnen nemen, zoals bijvoorbeeld <strong>Paques</strong><br />
of Norit, of bij uitstek de ingenieursbureaus. Zij kunnen<br />
dan de startende innovatieve bedrijfjes laten meeliften, maar<br />
dan moeten zij wel weten wat er allemaal op de plank ligt.”<br />
Holterman gelooft sterk in product-marktcombinaties. “Er<br />
moeten steeds nieuwe allianties worden gesloten, per land of<br />
product. Dat is ook een mondiale ontwikkeling. Je zult dus<br />
per keer moeten kijken met wie je samenwerkt.”<br />
Zo zouden ook de sterke economische sectoren van Nederland<br />
in elkaar moeten grijpen, meent Holterman. Als<br />
InnOvaTIe<br />
Te c h n O LO g I S c h<br />
TOPInSTITuuT<br />
Met een bijdrage uit de aardgasopbrengsten (FES)<br />
zijn verschillende technologische topinstituten (TTI’s)<br />
opgezet voor de gebieden waarin Nederland als innovatieland<br />
wil excelleren. In 2007 is in Leeuwarden het<br />
technologisch topinstituut voor watertechnologie Wetsus<br />
opgericht, dat voor de helft is gefinancierd <strong>door</strong> de overheid<br />
en voor de helft <strong>door</strong> het bedrijfsleven en de kennisinstellingen.<br />
Nu het kabinet de FES-gelden schrapt,<br />
vrezen de TTI’s voor hun toekomst. Wetenschappelijk<br />
directeur Cees Buisman van Wetsus is echter niet al te<br />
somber. “Of het kabinet moet helemaal willen stoppen<br />
met TTI’s, maar dat lijkt me niet. Je gooit toch geen 3<br />
miljard euro aan investeringen weg.” Wetsus heeft zelfs<br />
plannen om het programma met zeker 50 procent uit te<br />
breiden. Buisman verwacht dat de bijdrage van de Nederlandse<br />
overheid in relatieve zin wel minder zal worden,<br />
maar volgens hem kan Wetsus dat opvangen <strong>door</strong>dat het<br />
vanwege zijn sterke Europese activiteiten inmiddels ook<br />
geld uit Brussel krijgt.<br />
Norit-man denkt hij uiteraard aan de voedselindustrie, maar<br />
hij geeft de agri-business als voorbeeld. “De tuinbouw is ook<br />
een economisch topgebied en heeft alles met water te maken.<br />
Internationaal kunnen we daar veel mee doen.”<br />
Toenadering<br />
Binnen de watersector zelf zou de watertechnologie meer<br />
gebruik kunnen maken van het goede imago van Nederland<br />
als deltaland. “Er is een tendens dat waterveiligheid en waterkwaliteit<br />
dichter bijeenkomen. Kijk naar Vietnam of New<br />
Orleans, daar zitten Nederlandse partijen vanuit beide hoeken<br />
aan tafel”, aldus Holterman.<br />
Kan het IPW2.0 dus makkelijk worden afgestemd met de<br />
plannen van de waterbouwers en baggeraars? Dan zal toch<br />
heel wat scepsis moeten worden overwonnen. De waterbouwers<br />
menen dat de waterbehandelaars zich nog in het internationale<br />
spel moeten bewijzen, terwijl de watertechnologen<br />
menen dat de Hansje Brinkers van de deltatechnologie altijd<br />
de volle aandacht krijgen. Volgens Diepeveen moeten beide<br />
kampen toenadering zoeken, al is het maar vanwege de druk<br />
van Verhagen om met een gezamenlijk plan te komen. “Delta-<br />
en watertechnologie zijn heel verschillende werelden, maar<br />
we moeten toch elkaars kracht gebruiken”, zegt Diepeveen<br />
voorzichtig. “Vooral het internationale imago van Nederland,<br />
de ‘branding’, kunnen we versterken.”<br />
Naar verwachting buigt het ministerie zich in het tweede<br />
kwartaal van 2011 over de verschillende innovatieplannen van<br />
de sectoren. Diepeveen waarschuwt dat de watersector met<br />
een goed plan moet komen. “Ondanks dat we als topgebied<br />
erkend zijn, moeten we ons niet rijk rekenen.”<br />
17
18<br />
TechnOLOgIe<br />
Een handvol korrels in een met water gevulde<br />
buis. Het vergt wat inlevingsvermogen, maar<br />
het gaat hier om een van de troeven van de<br />
Nederlandse watertechnologie. De aerobe<br />
Nereda-slibkorrels kunnen afvalwater verregaand<br />
zuiveren, op een veel kleiner oppervlak<br />
en met veel minder energie. Een uitgekiende<br />
innovatiestrategie moet de technologie<br />
marktrijp maken. Maar de buitenlandse concurrentie<br />
kijkt mee.<br />
Nereda moet zich nu in praktijk bewijzen<br />
Wonderkorrel lost belofte in<br />
Door Arjan Veering<br />
Twee bussen met waterschapsbestuurders, technologen en<br />
wetenschappers rijden op een winderige novemberdag over<br />
het terrein van de afvalwaterzuivering Epe. Drie betonnen<br />
tanks steken negen meter in de hoogte: het zijn ’s werelds<br />
eerste ‘fullscale’ aerobe korrelslibreactors voor de zuivering van<br />
huishoudelijk afvalwater.<br />
De in Nederland ontwikkelde Nereda-technologie, zoals<br />
het aeroob korrelslib is gedoopt, geldt als een van de grote<br />
beloften in afvalwaterbehandeling. Na vijf jaar betrekkelijke<br />
stilte zijn de resultaten bekendgemaakt van het grootschalige<br />
Nationale Nereda Onderzoeksprogramma (NNOP) en<br />
die zijn behoorlijk indrukwekkend. Waar in 2005 een grote<br />
technologische <strong>door</strong>braak werd bereikt in de vorming van<br />
zuiveringskorrels voor huishoudelijk afvalwater, blijkt nu – na<br />
intensieve praktijktesten op vijf verschillende rwzi’s – dat de<br />
korrels zeer stabiel zijn, dat zij diverse soorten afvalwater vergaand<br />
zuiveren en dat zij onder meer stikstof en fosfaten goed<br />
verwijderen. Daarbij gebruiken de korrels veel minder energie<br />
dan conventionele zuiveringen.<br />
Verrassend<br />
Met twee buizen met water wordt de werking van Nereda nog<br />
eens gedemonstreerd. In de ene buis zitten micro-organismen<br />
in vlokvorm, zogenaamd actief slib. In de andere buis hebben<br />
de micro-organismen zich tot korrels gevormd. Na schudden<br />
dwarrelen de slibvlokken in de ene buis traag neer en blijft het<br />
water lang troebel, in de andere buis zakken de korrels binnen<br />
een minuut naar de bodem en laten helder water achter.<br />
Doordat ze zo snel bezinken, hebben de korrels geen nabezinktanks<br />
nodig, maar voltrekt het hele proces zich in dezelfde<br />
reactor. Dat scheelt heel veel ruimte op een zuiveringsinstal-<br />
Korrelslib bezinkt veel sneller dan actief slib in vlokken Bouw van de negen meter hoge Nereda-reactoren op rwzi Epe (foto's: DHV)<br />
latie. Bovendien kunnen ze in veel hogere concentraties hun<br />
werk doen.<br />
“In de praktijk blijkt Nereda zeer goede zuiveringsprestaties<br />
te halen. De verwijdering van nutriënten voldoet aan de<br />
strengste effluenteisen, en op een enkele uitzondering na, is<br />
ook geen toevoeging van chemicaliën nodig”, vertelt Helle van<br />
der Roest, ‘leading professional’ van DHV dat patenthouder<br />
is van Nereda. Van der Roest is een van de drijvende krachten<br />
in het NNOP. Hij is zelf ook nog enigszins verrast <strong>door</strong> de<br />
positieve resultaten. “Er zullen zich nog andere verrassingen<br />
aandienen in de verwijdering van allerlei probleemstoffen die<br />
in verband met de Kaderrichtlijn Water aangepakt moeten<br />
worden.” Het geheim schuilt deels in de opbouw van de korrels.<br />
“Door gebruik te maken van de grote verscheidenheid<br />
aan micro-organismen in de korrel, zijn er veel mogelijkheden<br />
om de zuivering te optimaliseren.”<br />
Schuilkelder<br />
Het grote voordeel is dat de technologie zuiniger is met<br />
energie. Alle processen vinden in één tank plaats en er is<br />
bijvoorbeeld geen slibretourstroom nodig zoals bij gewone<br />
actiefslibinstallaties. Volgens het Stowa-rapport verbruikt<br />
een Nereda-installatie minstens 20 procent minder energie<br />
dan een traditionele zuivering. Van der Roest geeft toe dat de<br />
onderzoekers hierbij een veilige marge hebben gekozen: “Het<br />
rendement is vaak hoger en met 20 procent houden we een<br />
slag om de arm.” Meteen voegt hij daaraan toe: “Vanzelfsprekend<br />
verschillen zulke cijfers natuurlijk ook sterk per situatie<br />
en soort afvalwater.”<br />
Een andere uitkomst is dat het korrelslib zeer stabiel is. Meerdere<br />
keren overleefde het korrelslib lozingen van ongewenste<br />
stoffen. “De micro-organismen in de korrel blijken goed<br />
beschermd te zijn, alsof ze veilig in een schuilkelder zitten”,<br />
vertelt Van der Roest.<br />
Volwaardig alternatief<br />
De marktpotentie van Nereda lijkt groot te zijn. Het NNOP<br />
heeft daarom voor een bijzondere innovatiestrategie gekozen,<br />
waar TU Delft , DHV, Stowa en de waterschappen Veluwe,<br />
Hollandse Delta, Regge en Dinkel en Rijn en IJssel, hoogheemraadschap<br />
Rijnland en waterschapsbedrijf Limburg<br />
samen aan werken. Volgens coördinator afvalwateronderzoek<br />
Cora Uijterlinde van Stowa combineert het NNOP fundamenteel<br />
onderzoek direct met toepassingen in de praktijk.<br />
“De technologische ontwikkelingen vinden meteen hun weg<br />
naar de proefinstallaties en de resultaten van de pilots stromen<br />
rechtstreeks terug in het wetenschappelijk onderzoek.” Zo<br />
gaat de ontwikkeling veel sneller dan gebruikelijk, stelt zij.<br />
“Nereda is nu beproefd op vijf rwzi’s, onder allemaal verschillende<br />
condities. We zijn nu al een heel eind op weg om een<br />
duurzaam, energiezuinig en volwaardig alternatief te krijgen<br />
voor actiefslibinstallaties.”<br />
De interesse van de zuiveringswereld is groot en vanuit het<br />
buitenland worden de vorderingen van Nereda nauwgezet<br />
gevolgd. Het NNOP is dan ook voorzichtig met het prijsgeven<br />
van al te veel informatie. “We willen anderen niet met de<br />
technologie laten weglopen en willen de Nederlandse kennis<br />
zelf exploiteren”, zegt Helle van der Roest. “Hierover zijn heel<br />
wat verhalen te vertellen. In China is een exacte kopie van de<br />
proefinstallatie in Epe gemaakt. Maar daarmee is alleen de<br />
buitenkant gekopieerd, het gaat natuurlijk om het proces in<br />
de reactor.”<br />
Uitgelezen kans<br />
Voor waterschap Veluwe waren er verschillende redenen om<br />
mee te doen met het NNOP. “Als waterschap zoeken we gericht<br />
naar innovatieve technieken, ook vanuit onze doelstelling om zo<br />
efficiënt en duurzaam mogelijk te werken”, vertelt sectorhoofd<br />
waterzuivering Douwe Jan Tilkema van waterschap Veluwe. De<br />
renovatie van de rwzi in Epe bood een uitgelezen kans. “Met Ne-<br />
TechnOLOgIe<br />
reda lopen we voorop mee in de ontwikkeling. Normaal lukt dat<br />
nooit als middelgroot waterschap. Dat lukt alleen in samenwerking,<br />
al is het maar om de risico’s af te dekken.” Tilkema verwacht<br />
dat als de fullscale installatie in Epe goed draait, het waterschap<br />
in de toekomst fors kan besparen, mede <strong>door</strong> de lagere energiekosten.<br />
Volgens Tilkema heeft Veluwe er veel profijt van gehad dat de<br />
pilotinstallatie al op rwzi Epe heeft gedraaid. “We hebben de<br />
proeven gedaan met ons eigen afvalwater. In de omgeving hebben<br />
we veel vleesverwerkende industrie en dat heeft zijn invloed op<br />
het afvalwater.” In het najaar van 2011 moet de Nereda-zuivering<br />
draaien.<br />
Ook voor het personeel heeft het consequenties. “Zo’n installatie<br />
vraagt andere skills dan een conventionele zuivering. Het vergt zeker<br />
HBO-niveau.” Volgens Tilkema is opleiding en training van<br />
de operators in het contract met leverancier DHV geïntegreerd.<br />
Ook vanuit het NNOP loopt de begeleiding nog <strong>door</strong>, tot eind<br />
2012. Behalve waterschap Veluwe in Epe gaat ook waterschap<br />
Rijn en IJssel over tot de bouw van een fullscale Nereda-zuivering,<br />
op rwzi Dinxperlo. Ook hier heeft eerst een pilotinstallatie<br />
gedraaid. In Vroomshoop zal waterschap Regge en Dinkel een<br />
aerobe korrelreactor combineren met een conventionele actiefslibzuivering<br />
in een hybride installatie. “De afgelopen jaren was<br />
het doel om de Nereda-technologie onder zoveel mogelijk condities<br />
te testen”, zegt Uijterlinde van Stowa. “Maar nu starten de<br />
echte praktijkinstallaties en komen veel nieuwe vragen op. Hoe<br />
ontwikkelen de korrels zich? Hoe ontwikkelt de slibproductie<br />
zich? Hoe werkt zo’n hybride installatie? Nu moet Nereda zich<br />
dus echt gaan bewijzen.”<br />
Meer over nereda<br />
Op de website van WaterForum Online vindt u<br />
verschillende artikelen over Nereda, zoals op de rwzi’s<br />
Epe, Dinxperlo en Vroomshoop. Ook kunt u daar de<br />
achtergronden van de technologie lezen, of de uitkomsten<br />
van het Stowa-rapport.<br />
www.waterforum.net, zoekterm: nereda<br />
19
wetsus<br />
centre of excellence for<br />
sustainable water technology<br />
combining scientific excellence with commercial relevance<br />
Agora 1<br />
P.O. Box 1113<br />
8900 CC Leeuwarden<br />
The Netherlands<br />
WaterJobForum.nl is een samenwerking tussen<br />
JobTec.nl en NovaForum Business Media om de<br />
arbeidsmarkt in de watersector optimaal van<br />
dienst te kunnen zijn. De vacature- en cv-bank<br />
van WaterJobForum maakt onderdeel uit van<br />
het platform ‘Nederland werkt met water’, een<br />
initiatief van NWP. Binnen dit platform laten we<br />
t +31 (0)58 - 284 30 00<br />
f +31 (0)58 - 284 30 01<br />
info@wetsus.nl<br />
www.wetsus.nl<br />
Nieuws, achtergrondinformatie, visie, netwerken, van, voor en <strong>door</strong><br />
professionals met focus op:<br />
Werving & Selectie<br />
Opleiding<br />
Talent<br />
Vacatures<br />
Werkgevers<br />
Carriere<br />
zien wat de watersector is, wat er speelt en wat<br />
de sector voor Nederland betekent. NWP maakte<br />
het platform, WaterForum en JobTec verzorgen<br />
met de nieuwe website WaterJobForum.nl de<br />
vacatures, CV’s en arbeidsmarktzaken.<br />
Voor meer informatie: info@waterjobforum.nl<br />
www.waterjobforum.nl<br />
Aan de reputatie ligt het niet. Nederland<br />
staat bekend als de best beschermde delta ter<br />
wereld. Volgens het nieuwe kabinet zou het<br />
Deltaprogramma een nieuw exportproduct<br />
kunnen zijn waarmee Nederland de waterbouwmarkt<br />
kan veroveren. Maar deze markt<br />
is complex en het is moeilijk om opdrachten<br />
te verwerven. Het spel moet slim worden<br />
gespeeld.<br />
Nederland wil gidsland voor mondiale deltagebieden zijn<br />
verKennIng<br />
veiligste delta van de wereld<br />
moeilijk te exporteren<br />
Door Jac van Tuijn<br />
Buitenlandse delegaties komen graag naar Nederland om te zien<br />
hoe de strijd tegen het water kan worden gewonnen. De dreiging<br />
van de klimaatverandering maakt de worsteling van allerlei<br />
deltalanden acuut. Minder zichtbaar zijn de inspanningen om<br />
maatschappelijke en economische vraagstukken te beantwoorden,<br />
zoals de groeiende behoefte aan zoetwater en het leefbaar houden<br />
van dichtbevolkte rivierdelta’s. De Nederlandse markt voor<br />
waterbouw en -beheer omvat zo’n 7,5 miljard euro, zo hebben de<br />
onderzoekbureaus Panteia en Blueconomy berekend in opdracht<br />
van het Netherlands Water Partnership (NWP). De totale buitenlandse<br />
markt schatten zij in 2008 in op 120 miljard euro. De<br />
vraag naar extra hoogwaterbescherming en zoetwaterreservoirs zal<br />
alleen nog maar toenemen, waar<strong>door</strong> de mondiale markt jaarlijks<br />
met 3,6 procent kan groeien.<br />
Oneliner<br />
Het exportpotentieel is ook de nieuwe staatssecretaris Joop<br />
Atsma van Infrastructuur en Milieu niet ontgaan. Op het eerste<br />
Nationale Deltacongres in november in Scheveningen heeft hij<br />
Nederland werkt mee aan plannen voor de bescherming New Orleans (foto's: Arcadis)<br />
het Deltaprogramma als belangrijk exportproduct betiteld. Maar<br />
de realiteit achter zo’n goedklinkende oneliner is veel weerbarstiger.<br />
“Het Deltaprogramma is een aanpak, geen product. Het is<br />
niet zomaar een businesscase die je kunt exporteren”, benadrukt<br />
Cees van de Gughte, afdelingshoofd klimaatadaptatie bij Deltares<br />
en tevens coördinator bij het kennisnetwerk Delta Alliance.<br />
“Het succes van de Nederlandse waterveiligheid stoelt voor een<br />
belangrijk deel op de integrale aanpak met ruimtelijke ordening.<br />
Dat is moeilijk exporteerbaar.” Toch constateert Van de Guchte<br />
dat bestuurders in het buitenland langzamerhand die combinatie<br />
omarmen: “Watergovernance begint overal te landen.”<br />
Zwakte benoemen<br />
Van de Guchte coördineert de buitenlandse werkgroepen van<br />
Delta Alliance, een in oktober 2010 opgericht platform voor<br />
wereldwijde kennisuitwisseling op het gebied van klimaatbestendige<br />
delta’s. Delta Alliance is een van de Nederlandse organisaties<br />
die betrokken zijn bij de vele workshops die al over de hele wereld<br />
zijn gehouden voor het uitdragen van de Nederlandse benade-<br />
21
Tevens vindt dan<br />
Aqua Nederland Vakbeurs plaats!<br />
Evenementen<br />
HAL<br />
HARDENBERG<br />
GORINCHEM<br />
VENRAY<br />
Evenementenhal Gorinchem<br />
Franklinweg 2<br />
4207 HZ Gorinchem<br />
T 0183 - 68 06 80<br />
F 0183 - 68 06 00<br />
Evenementenhal Gorinchem<br />
15, 15, 16 16 en en 17 17 maart maart 2011 2011<br />
Openingstijden: Openingstijden: Openingstijden: Openingstijden: 12.00-20.00 12.00-20.00 12.00-20.00 12.00-20.00 uur uur uur uur<br />
I www.evenementenhal.nl<br />
E gorinchem@evenementenhal.nl Ons evenement. UW MOMENT.<br />
‘Het Deltaprogramma is geen businesscase die je zomaar kunt exporteren’<br />
ring. Zelf was Van de Gughte betrokken bij de Brazilian Dutch<br />
Dialogue in Rio de Janeiro. “Rond Rio de Janeiro en Sao Paulo<br />
hebben zich veel overstromingen voorgedaan. Met het oog op<br />
het wereldkampioenschap voetbal en de Olympische Spelen wil<br />
de overheid de wateroverlast aanpakken. Daarbij gaat het om<br />
de afvoer van grote hoeveelheden water en rampenbeheersing,<br />
maar op de workshop bleek dat de Brazilianen daar onderling<br />
niet eerder zo openlijk over hadden gesproken. Op dat moment<br />
durfden ze hun zwakten te benoemen en dat opende de weg naar<br />
verbetering.”<br />
Vietnam<br />
Volgens hoogleraar waterbouwkunde Marcel Stive van de TU<br />
Delft is het belangrijk dat er op drie niveaus tegelijk contacten<br />
met het buitenland zijn: met overheden, kennisinstellingen en<br />
bedrijven. “De recente ontwikkelingen in Vietnam zijn daar een<br />
goed voorbeeld van. De Vietnamese regering is zeer geïnteresseerd<br />
in ons nieuwe Deltaprogramma en wil ook zo’n langetermijnplan<br />
opstellen voor de Mekongdelta. Afgelopen november heeft Cees<br />
Veerman de minister-president en drie ministers ontmoet” , vertelt<br />
Stive. “Tegelijk is gesproken over de aanleg van een lange dijk<br />
in de delta, benedenstrooms van Ho Chi Minhstad. Het lijkt heel<br />
sterk op de oplossing die wij voor Amsterdam hebben gekozen na<br />
de overstromingen van 1916, met de Afsluitdijk en het zoetwaterbekken<br />
van het IJsselmeer. Inmiddels hebben wij contact met de<br />
Vietnamese overheid en enkele universiteiten om de haalbaarheid<br />
te onderzoeken. Nederlandse bedrijven zouden in de uitvoering<br />
kunnen stappen.”<br />
niet te gretig<br />
Ook baggerbedrijf Van Oord ziet de overheidsrelatie met<br />
Vietnam als een belangrijke opstap naar een nieuwe markt. Toch<br />
past daarbij wel enige bescheidenheid, meent marketingdirecteur<br />
Bert Groothuizen. “Het is onjuist te denken dat we een schare<br />
ingenieursbureaus achter Veerman aan naar Vietnam kunnen<br />
sturen”, zo waarschuwt hij. “Het gaat om ‘partnering’. Natuurlijk<br />
is er lokale concurrentie, maar met een goed product hoef je daar<br />
niet zo bang voor te zijn.”<br />
Piet Dircke, internationaal directeur water van Arcadis, heeft<br />
dezelfde boodschap. Hij noemt de stormvloedkering voor New<br />
York als voorbeeld. Op uitnodiging deed Arcadis mee aan de ontwerpprijsvraag.<br />
De stad New York was geïnteresseerd, maar wilde<br />
zich geen stormvloedkering laten opdringen. “Duw niet te hard.<br />
Denk met ons mee over klimaatadaptatie, zo liet New York ons<br />
weten”, aldus Dircke. “We moeten dus niet zozeer een showcase<br />
opzetten om onze producten te verkopen, maar vooral aanzetten<br />
tot samenwerking.”<br />
Ingenieursuren<br />
De omzet van de Nederlandse waterbouw in het buitenland<br />
komt voor 80 procent voor rekening van de baggerbedrijven Van<br />
Oord en Boskalis. Dat aandeel is zo groot, omdat de baggeraars<br />
veel uitvoerend werk doen. De ingenieursbureaus daarentegen<br />
geven advies en maken ontwerpen; de omzet daarin is veel lager.<br />
Zo wordt voor de hoogwaterbescherming van New Orleans 14<br />
verKennIng<br />
miljard dollar uitgetrokken, maar hebben Arcadis en Royal Haskoning<br />
voor slechts een paar honderd miljoen dollar aan opdrachten<br />
binnen kunnen halen. “Veel werk gaat naar lokale aannemers”,<br />
merkt Piet Dircke. “We moeten de omzetpotentie dus niet<br />
overschatten. Bovendien zijn patenten moeilijk af te schermen.”<br />
Wel roept hij op om scherp te blijven. “Door onze topkennis<br />
kunnen we hoogwaardige ingenieursuren schrijven. We moeten<br />
niet wachten tot landen als Frankrijk na een overstroming bij ons<br />
aankloppen. We moeten echt op pad gaan voor de export.”<br />
Op uitnodiging van de Vietnamese regering heeft Cees Veerman de Nederlandse delta-aanpak toegelicht<br />
‘Stop met Sinterklaas spelen’<br />
Nederland kan zijn exportpositie nog sterk verbeteren.<br />
“Stop met Sinterklaas te spelen”, meent marketingdirecteur<br />
Bert Groothuizen van baggeronderneming Van Oord.<br />
Nederland is volgens hem zeer zuiver in de leer en geeft<br />
veel ontwikkelingsgeld aan financiële instellingen als de<br />
Wereldbank. “Wij zien dat allerlei havenprojecten worden<br />
uitbesteed aan prijsvechters. Veel van de nieuwe havens<br />
vallen na verloop van tijd stil. Nederland zou directe onderhandelingen<br />
met een specifiek land moeten voeren over<br />
zo’n havenproject, maar dan inclusief logistiek, milieurandvoorwaarden,<br />
onderhoud en opleiding van specialisten. Dat<br />
doen landen als Japan en de Verenigde Staten ook. Uiteindelijk<br />
werkt dat veel beter, omdat ontwikkelingsgelden zo<br />
veel dwingender kunnen worden besteed”, stelt Groothuizen.<br />
Hij kent het argument dat via de Wereldbank ontwikkelingshulp<br />
wordt losgekoppeld van de belangen van het<br />
bedrijfsleven. “Dat is op zich te prijzen, maar Nederland<br />
laat zo wel kansen liggen."<br />
23
InTervIeW<br />
RSM Erasmus Universiteit en Wetsus lanceren MBA-opleiding voor water<br />
Topwaterleiders gezocht<br />
Door Haks Walburgh Schmidt<br />
‘Wateringenieurs leren hun vakgebied te ontstijgen’<br />
van een brug de rivier tijdelijk moest omleggen. Duizenden<br />
inwoners moesten daarvoor geëvacueerd worden. Dan vraagt<br />
het project dus meer dan watertechnologische skills.”<br />
Studieblokken<br />
De EMBA Water is een specialisatie van het algemene MBAprogramma<br />
van de Erasmus Universiteit. De complete opleiding<br />
duurt 24 maanden, waarvan er veertien besteed worden<br />
aan de algemene studiestof. De studenten krijgen in het<br />
eerste studieblok scholing in het ontwikkelen van analytisch<br />
en kritisch denken en van leiderschapskwaliteiten. Ook de<br />
interactie tussen de organisatie en de omgeving en het gedrag<br />
van medewerkers binnen organisaties wordt bestudeerd.<br />
Vervolgens krijgt de financiële besluitvorming aandacht. In<br />
het vierde studieveld bij dit blok staan de zakelijke besluitvorming<br />
en voorafgaande analyses op soms onderling verbonden<br />
vakgebieden centraal.<br />
Het tweede studieblok duikt dieper in human resources, marketing,<br />
financiën, strategie, bedrijfsvoering en dienstverlening.<br />
Het derde blok belicht het sturen van strategische veranderingsprocessen,<br />
duurzaamheidfacetten en complexe financiële<br />
verbanden. Deze fase is hetzelfde als de algemene MBA. Pas in<br />
het laatste deel van de studie gaat het specifiek over water.<br />
Leeuwarden<br />
Voor het waterdeel volgen de studenten eens in de zes weken,<br />
in modules van woensdag tot zaterdag, colleges bij Wetsus in<br />
Leeuwarden. Hier worden zaken als duurzaamheid en leidinggeven<br />
aan strategische veranderingen toegepast op de watervakgebieden.<br />
Klassikale discussies gaan over wat de werkelijke<br />
behoeften van de verschillende internationale markten zijn, hoe<br />
private of publieke markten in specifieke regio’s functioneren,<br />
waarom een oplossing niet overal werkt en welke barrières dan<br />
geslecht moeten worden. Verder is er aandacht voor de specifieke<br />
risico’s van een waterbedrijf en de grootste uitdagingen <strong>door</strong><br />
klimaatverandering, waterschaarste en afvalwaterbehandeling.<br />
exPerTISe<br />
als Sjoerd Vellinga van <strong>Paques</strong>, die een klassiek technologische<br />
achtergrond heeft. Dat worden zeer leerzame discussies.”<br />
Cases<br />
Paul Lelieveld verwoordt aan de hand van een voorbeeldcase het<br />
belang van de EMBA voor de studenten: “In Cambodja was de<br />
drinkwatervoorziening in grote problemen geraakt. Overal werd<br />
illegaal water afgetapt en niemand betaalde nog voor zijn drinkwater.<br />
Lekkages waren meer regel dan uitzondering en de kwaliteit<br />
van het drinkwater was slecht geworden. Nu functioneert<br />
het watersysteem goed. Iedereen betaalt, de kwaliteit is goed en<br />
lekkages zijn ver teruggedrongen. Dat is geweldig natuurlijk.<br />
Voor de EMBA-studenten is het zaak te ontdekken hoe die<br />
omslag zich heeft voltrokken. Met daarbij natuurlijk de vraag<br />
of zoiets te kopiëren is en wat daar voor nodig is. Die verbetering<br />
bleek alleen mogelijk <strong>door</strong> ook niet-technische ingrepen te<br />
doen. Financiële oplossingen, gedragsbeïnvloeding, draagvlak<br />
creëren om er maar eens enkele te noemen. Diepgaande studie<br />
van vergelijkbare cases levert de studenten een brede gevoeligheid<br />
op voor factoren die succes of mislukking bepalen en die<br />
zij dus mee kunnen nemen naar hun eigen situatie.”<br />
De weg naar de top van de internationale waterwereld<br />
loopt straks via Rotterdam en Leeugend<br />
technologisch opgeleide ingenieurs in de watersector de<br />
kennis en het netwerk biedt om ook andere cruciale elementen<br />
in hun besluitvorming mee te kunnen nemen. Zij moeten hun<br />
warden. Tenminste, als de opzet van de speciale<br />
water-MBA van Wetsus en RSM Erasmus<br />
Universiteit slaagt. Zij gaan in enkele jaren de<br />
vakgebied als het ware ‘ontstijgen’ en algemeen leiderschap<br />
ontwikkelen. De water-MBA is daar voor bedoeld.”<br />
Behalve Wetsus steunen Aquatech, EWP, Evides, Grontmij,<br />
<strong>Paques</strong>, Philips, Norit en Vitens het initiatief. Als thuisbasis is<br />
In eigen bedrijf<br />
Rector George Yip van RSM Erasmus Universiteit en wetenschappelijk directeur<br />
Cees Buisman van Wetsus ondertekenen de overeenkomst voor de nieuwe water-MBA<br />
‘executives’ van het water vormen.<br />
Een puur technologische aanpak is niet meer voldoende bij<br />
gekozen voor RSM, die als MBA-opleiding een internationale<br />
reputatie geniet.<br />
De studenten dienen ook een watergerelateerd ‘in company’<br />
project uit te voeren, waarin bijvoorbeeld duurzaamheid, ‘stakeholder<br />
management’ of ‘corporate governance’ een rol spelen. Strenge toelatingseisen<br />
internationale watervraagstukken. ‘Brede vaardigheden’ en Meer dan waterskills<br />
Brand-Boswijk licht toe: “Dit doet de student voor het eigen Het EMBA-programma is met circa 52.000 euro,<br />
‘leiderschap’ zijn nodig om de steeds complexere problematiek “De nieuwe MBA-opleiding richt zich op internationaal geori-<br />
bedrijf. Het is meestal een project waar het bedrijf behoefte aan waarvan 8000 euro voor het specifieke waterdeel, niet<br />
op het terrein van water de baas te worden. Dat is een van de enteerde en getalenteerde academici, specifiek in de watersector,<br />
heeft en waarbij de student kan oefenen in de eigen organisatie. goedkoop. Vaak kan deelname alleen met substantiële<br />
gedachten achter de nieuwe ‘Executive MBA Water’ (EMBA met minimaal zes jaar ervaring”, vertelt Hetty Brand-Boswijk<br />
Een ‘confidentiality agreement’ garandeert dat de informatie hulp van de werkgever. Wel is het bedrag aftrekbaar van<br />
Water) die de Rotterdam School of Management (RSM), van business development MBA programmes van RSM.<br />
niet wordt verspreid. Het is dus een soloproject.”<br />
de belasting en is de betaling gespreid over drie jaar. De<br />
gelieerd aan de Erasmus Universiteit, samen met het technolo- Deelname is logistiek haalbaar voor studenten die maximaal<br />
aanmelding is eveneens aan strenge voorwaarden gebongisch<br />
topinstituut op het gebied van watertechnologie, Wetsus zes uur vliegen van Nederland wonen. De studie richt zich op<br />
Krachtenspel<br />
den: minimaal vier jaar werkervaring na een academische<br />
uit Leeuwarden, heeft opgezet. Het is de eerste internationale, onderwerpen als waterkwaliteit, waterdistributie en de beschik-<br />
In twee internationale excursies zijn ter plaatse grote water- of HBO-studie en een aantal helder geformuleerde,<br />
24<br />
specifieke MBA-studie voor water.<br />
Paul Lelieveld, business development director van Wetsus en<br />
baarheid van water.<br />
Het leerdoel is inzicht bieden in de nieuwste effectieve technokwesties<br />
te bestuderen. Bij het ontwikkelen van leiderschap zal<br />
zeker het krachtenspel tussen manager en technoloog aandacht<br />
professionele doelen. Ook moet het carrièreverloop<br />
een solide progressie laten zien. De kandidaat moet<br />
25<br />
een belangrijke motor achter het plan, verwoordt de motieven logische en managementaspecten van waterbeheer. Brand-Bos-<br />
krijgen. “De managers staan in de rij om in de discussies mee een goede beheersing van het Engels hebben. Verder is<br />
als volgt: “De behoefte groeit aan een opleiding die de overwewijk: “Ik hoorde van een bedrijf dat in China voor het bouwen<br />
te mogen doen”, vertelt Lelieveld. “En we zijn blij met iemand ervaring in management, teamwork en communicatieve<br />
vaardigheden van groot belang.
WATERFLUX 3070<br />
www.prominent.nl<br />
Op papier klinkt het mooi: samenwerking<br />
in de afvalwaterketen kan beter. Het kan<br />
gemeenten en waterschappen veel geld opleveren,<br />
tot wel honderden miljoenen euro’s<br />
per jaar. Waarom gebeurt het dan nog<br />
niet op grote schaal? De gemeente Kampen<br />
en waterschap Groot Salland vormen<br />
een uitzondering en werken al jaren samen<br />
aan het beheer van de rioolgemalen. Wat is<br />
het geheim van hun succes en wat kan dit<br />
betekenen voor de landelijke plannen van<br />
VNG en de Unie van Waterschappen?<br />
Goede samenwerking in de afvalwaterketen ontstaat niet bij toeval<br />
gemalenbeheer 2.0<br />
als speerpunt<br />
Door Dick Vat<br />
‘Geen woorden maar daden’ is altijd de insteek geweest van de<br />
gemeente Kampen en het waterschap Groot-Salland. Meer dan<br />
tien jaar geleden gingen zij samenwerken bij verschillende, soms<br />
elkaar overlappende taken in de afvalwaterketen. Sindsdien is<br />
die samenwerking steeds uitgebreid; wederzijds vertrouwen was<br />
daarbij hét sleutelwoord. Dat laatste is een van de belangrijkste<br />
lessen die in het algemeen getrokken kunnen worden uit deze<br />
samenwerking.<br />
Tastbare resultaten<br />
Het uitvoeren van het beheer en onderhoud van rioolgemalen<br />
en bergbezinkbassins <strong>door</strong> waterschap Groot Salland is een van<br />
de speerpunten bij de samenwerking met Kampen en enkele<br />
andere omliggende gemeenten zoals Raalte en Olst/Wijhe. De<br />
gemeenten blijven bestuurlijk verantwoordelijk voor de afvalwaterzorgplicht,<br />
maar besteden een aantal operationele taken, zoals<br />
periodiek onderhoud en het verhelpen van storingen, uit aan<br />
het waterschap. De uitgangspunten van de samenwerking zijn<br />
vastgelegd in een afvalwaterakkoord, de concrete werkwijze in<br />
beheerplannen per object. Tastbare resultaten zijn vermindering<br />
van vervuiling <strong>door</strong> calamiteiten en lagere beheerkosten.<br />
Cultuurverschillen<br />
Landelijk is er behoefte aan goede voorbeelden van succesvolle<br />
samenwerking in de afvalwaterketen. Dit was voor de themagroep<br />
Stedelijk Water van Waternetwerk aanleiding om het afgelo-<br />
pen najaar een studiemiddag te organiseren over de mogelijke<br />
vormgeving van het beheer van rioolgemalen in de toekomst:<br />
Gemalenbeheer 2.0.<br />
Initiatiefnemer Arjan Budding van waterschap Vallei & Eem<br />
constateert grote cultuurverschillen in het gemalenbeheer bij<br />
gemeenten en bij waterschappen. De huidige taakverdeling in de<br />
afvalwaterketen stamt uit de jaren zeventig van de vorige eeuw.<br />
Sindsdien is de werkwijze in het beheer van vrijwel dezelfde<br />
typen rioolgemalen <strong>door</strong> gemeenten en waterschappen uit elkaar<br />
gegroeid. Vooral het verschil tussen waterschappen en kleinere<br />
gemeenten is soms zeer groot. Dat gaat ten koste van de efficiëntie,<br />
met onnodige milieubelasting en hogere kosten tot gevolg.<br />
Kampen en Groot Salland lieten in hun presentatie zien dat het<br />
anders kan.<br />
“Het is tijd om de status quo te <strong>door</strong>breken en te komen tot<br />
een nieuw elan”, stelt Budding. De Vereniging van Nederlandse<br />
Gemeenten (VNG) en de Unie van Waterschappen (UvW) hebben<br />
enkele jaren geleden al richtlijnen opgesteld voor het sluiten<br />
van regionale afvalwaterakkoorden. Kampen en Groot Salland<br />
hebben hun samenwerking volgens deze lijn ingericht.<br />
Status quo<br />
Maar hoe is de slag te maken naar het afvalwaterbeheer van de<br />
toekomst, ofwel ‘afvalwaterbeheer 2.0’? Om de huidige kansen te<br />
benutten moeten eerst blokkades uit de weg worden geruimd op<br />
technisch, organisatorisch en bestuurlijk vlak.<br />
KeTen<br />
Gemeenten en waterschappen kunnen onder meer samenwerken bij het beheer en onderhoud van rioolgemalen<br />
(Foto: Arveon)<br />
27
Koersbepalend in water,<br />
energie en bodem!<br />
GMB is volop in beweging. Wij stimuleren onszelf en de markt graag om te zoeken naar innovatieve oplossingen voor de uitdagingen<br />
van deze tijd. Uitdagingen die vragen om een open houding, een proactieve opstelling en samenwerking met partijen in de keten.<br />
GMB wil voor haar opdrachtgevers een partner zijn die functioneert als verbindende schakel wanneer het gaat om water, energie en<br />
bodem. Een multidisciplinaire en betrouwbare partner die denkt én doet en daarbij de hele keten als haar werkgebied ziet.<br />
GMB ontwerpt, realiseert en onderhoudt onder meer drinkwater- en afvalwaterzuiveringsinstallaties,<br />
pompen en gemalen, waterbergingen, riool- en persleidingen,<br />
dijken en kades. We reinigen en saneren (water)bodems en bouwen installaties die<br />
afval(water) omzetten in energie. In eigen installaties halen we biogranulaat en<br />
energie uit slib. En we realiseren voorzieningen voor een optimale mobiliteit en<br />
logistiek, zoals verkeersknooppunten, haventerreinen en loodsen.<br />
Laat u informeren over de nieuwste ontwikkelingen en de koers die GMB vaart.<br />
Bel voor meer informatie (0488) 44 94 49 of kijk op www.gmb.eu<br />
Vooral <strong>door</strong> nieuwe IC-technologie zijn er nu veel meer mogelijkheden<br />
dan voorheen om afvalwaterstromen te monitoren<br />
en te sturen. Het pompregiem van rioolgemalen is daarbij een<br />
bepalende factor. Het inzicht in de milieueffecten van sturing in<br />
het afvalwatersysteem is sterk toegenomen, waar<strong>door</strong> het mogelijk<br />
is nauwkeuriger de optimale afvoercapaciteit van rioolgemalen te<br />
bepalen. Om deze kansen goed te kunnen benutten, is samenwerking<br />
absoluut noodzakelijk. Alleen dan is het mogelijk om<br />
gegevens uit te wisselen en te vertalen naar bruikbare informatie<br />
voor het doen van kosteneffectieve investeringen en het efficiënt<br />
uitvoeren van operationele beheertaken.<br />
Personele problemen<br />
Uitbesteding aan het waterschap van beheer en onderhoud<br />
van gemalen is een van de meest voor de hand liggende opties<br />
bij samenwerking in de afvalwaterketen. Uit de discussies<br />
tijdens de studiemiddag van Waternetwerk bleek dat personele<br />
problemen van een ervaren medewerker, bijvoorbeeld<br />
pensionering, vaak de aanleiding voor verandering zijn. Naar<br />
verwachting zullen dergelijke problemen in toenemende mate<br />
een belangrijke motivatie vormen voor structurele samenwerking.<br />
Ook op landelijk niveau wordt het dreigende tekort aan<br />
ervaren personeel gezien als een risico voor de continuïteit van<br />
de watersector.<br />
Relaxte aanpak<br />
Op lokaal bestuurlijk niveau wordt de noodzaak tot samenwerking<br />
tussen gemeenten onderling en met het waterschap niet<br />
altijd even sterk gevoeld. Kampen en Groot Salland lieten zien dat<br />
samenwerken eigenlijk niet moeilijk is. Met gevoel voor humor<br />
werd geschetst dat pragmatisch samenwerken milieuwinst en kostenvoordelen<br />
oplevert. Uit de discussie na afloop bleek, dat deze<br />
relaxte aanpak niet bij toeval is ontstaan. Het waterschap werkt<br />
al enkele decennia bewust aan het versterken van het vertrouwen<br />
tussen waterschap en inliggende gemeenten. Kampen speelt hier<br />
slagvaardig op in en stelt het belang van burger en milieukwaliteit<br />
Model voor samenwerking<br />
Bij de brainstormsessie over de bestuurlijke aspecten is gebruikgemaakt<br />
van een theoretisch samenwerkingsmodel dat met<br />
succes is toegepast bij regionale gebiedsontwikkeling. Dat model<br />
onderscheidt de volgende drie aspecten:<br />
• voorwaarden waaraan minimaal voldaan moet worden<br />
(o.a. gevoel voor urgentie);<br />
• tussenproducten tijdens het proces (o.a. vertrouwen);<br />
• voorwaarden om tot concrete resultaten te komen<br />
(o.a. openheid).<br />
Het blijkt dat vaak niet aan de minimale voorwaarden wordt<br />
voldaan om aan samenwerking te beginnen. Het gaat dan vooral<br />
om het ontbreken van het gevoel van urgentie en van wederzijdse<br />
afhankelijkheid, het van elkaar kunnen leren. Regionaal zou hier<br />
dus aan gewerkt moeten worden.<br />
voorop. De vraag blijft dus: waarom gaat het samenwerken in veel<br />
gevallen zo moeilijk?<br />
Principeakkoord<br />
Begin 2010 hebben de UvW en de VNG, na stormachtige<br />
discussies, een principeakkoord gesloten. Zij verwachten jaarlijks<br />
380 miljoen euro te besparen in de afvalwaterketen. VNG en<br />
UvW hebben vervolgens in april bij de minister van VROM een<br />
uitgewerkt voorstel ingediend voor het verbeteren van de doelmatigheid<br />
binnen de afvalwaterketen. Dit voorstel gaat uit van<br />
juridisch verankerde, regionale samenwerkingsverbanden. In deze<br />
plannen wordt onderscheid gemaakt tussen investeringsprogramma’s<br />
per gemeente en een regionale uitvoering van operationele<br />
taken. In het regeerakkoord geeft de nieuwe regering aan dat zij<br />
met de verschillende overheden wil werken aan een zo doelmatig<br />
mogelijk waterbeheer. Zij zet hiermee de <strong>door</strong> het vorige kabinet<br />
ingezette lijn voort. De nieuwe ‘aanpak afvalwaterketen’ van<br />
VNG en UvW is onderdeel van het landelijke traject ‘doelmatig<br />
waterbeheer’. Het kabinet geeft gemeenten en waterschappen de<br />
komende jaren de ruimte om de afvalwaterketen regionaal uit te<br />
werken en in te vullen.<br />
Objectieve informatie<br />
VNG en UvW starten in 2011 met de regionale implementatie<br />
van de samenwerkingsplannen. Bovendien zijn eind vorig<br />
jaar de benchmarkresultaten van zowel de waterschappen als<br />
de gemeentelijke rioleringszorg gepubliceerd. Waterschappen<br />
en gemeenten hebben zo objectieve informatie in handen om<br />
hun prestaties in de afvalwaterketen te vergelijken met die<br />
van anderen. Samen met de resultaten van de benchmarks,<br />
kan het initiatief van VNG en UvW een <strong>door</strong>slaggevende rol<br />
spelen bij het bereiken van de noodzakelijke cultuuromslag<br />
bij samenwerking in de afvalwaterketen.<br />
SamenwerkingSmodel<br />
AAnleiding<br />
Voorwaarden Voor Samenwerking<br />
gevoel vAn urgentie<br />
gedeeld verlAngen<br />
AfhAnkelijkheidsbesef<br />
TuSSenproducT<br />
vertrouwen<br />
kennis<br />
drAAgvlAk<br />
creAtiviteit<br />
Voorwaarden Voor reSulTaaT<br />
openheid<br />
veiligheid<br />
snelheid<br />
inhoudelijkheid<br />
besluit<br />
(Bron: Annemarieke Verbout en Anjo Travaille, NLBWikipedia, Interventietechnieken)<br />
KeTen<br />
29
Wat doet een Nederlands waterbedrijf in<br />
China? Markus Flick, general manager van de<br />
industriewatertak van Evides, heeft het vaker<br />
moeten uitleggen. Nederland beschikt over<br />
technologische kennis, maar de thuismarkt is<br />
klein. Over de grens liggen de mogelijkheden<br />
voor echte ‘greenfield’ ontwikkeling. “Nederlanders<br />
en Chinezen lijken op elkaar: extreem<br />
goede handelaars én technologisch gedreven.”<br />
Door Arjan Veering<br />
Markus Flick, Evides Industriewater<br />
Een membraanbioreactor in Terneuzen, demiwater in de<br />
Botlek en Antwerpen en een demo-installatie in het Chinese<br />
Jinjie. Het zijn maar enkele voorbeelden. Druk jaar gehad?<br />
“We hebben verschillende grote projecten opgeleverd, al liepen<br />
die natuurlijk veel langer. De eerste contacten met BASF voor een<br />
demiwaterinstallatie in Antwerpen stammen zelfs al van twaalf<br />
jaar geleden, nog voordat Evides Industriewater als aparte BV<br />
bestond. Wij leveren niet alleen water of een installatie, wij doen<br />
het hele proces, van ontwerp tot aan beheer. We spiegelen ons<br />
graag aan de chemische sector die hoge eisen stelt aan kwaliteit en<br />
veiligheid en aan de ontwikkeling van technologie. En inderdaad,<br />
ik was veel onderweg dit jaar.”<br />
Wat zoekt een nederlands waterbedrijf over de grens?<br />
“Er bestaat een onderscheid tussen de drinkwater- en de industriewatertak.<br />
Hoewel de ontwikkelingen nooit stoppen, zijn de<br />
grootste stappen op de Nederlandse drinkwatermarkt wel gezet,<br />
zowel qua technologie als qua organisatie. De potentiële groei zit<br />
in de industrie, die moet <strong>door</strong> strengere regelgeving en marktdruk<br />
telkens vernieuwen. Maar de Nederlandse markt is klein en er<br />
dienen zich weinig ‘greenfield’ investeringen aan waarbij iets van<br />
de grond af wordt opgebouwd. Onze aandeelhouders geven ons<br />
de ruimte om verder te kijken, zolang de activiteiten met water<br />
te maken hebben. Ons principe is eenvoudig: ‘follow the client’.<br />
Eerst was dat in de landen om ons heen, maar via de gemeente<br />
Rotterdam, een van Evides’ aandeelhouders, is de link gelegd met<br />
Sjanghai, vanwege de onderlinge stedenband.”<br />
MenS In BeeLd<br />
‘Sjanghai is de oostelijke hoofdstad van Nederland’<br />
‘de groei zit in de industrie’<br />
Sjanghai en Rotterdam, twee haven- en watersteden en<br />
toch een wereld van verschil?<br />
“Sjanghai is de oostelijke hoofdstad van Nederland. Chinezen<br />
en Nederlanders lijken veel op elkaar. Beiden zijn extreem goede<br />
handelaars en zeer kostenbewust. Tegelijkertijd zijn ze ook<br />
technologisch gedreven. Kijk eens naar de Chinese universiteiten:<br />
die hebben enorme labs ter beschikking en leveren op bestelling<br />
onderzoek, advies en indien gewenst een hele installatie. Chinezen<br />
hebben een enorme zwak voor gadgets; dat maakt het wel eens<br />
moeilijk, omdat Evides en onze partners in NethWater zich niet<br />
richten op een glanzende installatie maar op het hele pakket van<br />
waterbedrijfsvoering. Daarom is de demo met demiwater bij de<br />
pvc-fabriek in Jinjie zo belangrijk.”<br />
Bent u niet bang dat de technologie straks wordt gekopieerd<br />
en u met lege handen staat?<br />
“Vroeger maakte ik me daar ontzettend druk over, maar inmiddels<br />
niet meer. Vroeg of laat vinden ze het toch wel uit. Natuurlijk<br />
heb ik makkelijk praten, want Evides integreert meer technieken<br />
dan dat het die zelf ontwikkelt. Onze kracht ligt in ‘operate,<br />
build, finance & operate’-constructies, daar zijn de Chinezen<br />
nog niet zo sterk in. De demo-installatie in Jinjie ligt vanwege de<br />
strenge winter stil, waar<strong>door</strong> we die nu weer kunnen aanpassen en<br />
verbeteren. Ondertussen zijn we in onderhandeling over enkele<br />
‘fullscale’ installaties. Dat is ook China, alles gaat daar razendsnel;<br />
binnen een paar jaar staat het eerste project. Waanzinnig spannend.”<br />
31
32<br />
nederLand In de WereLd<br />
Bouw van een pompstation in Maputo (foto: DHV)<br />
[Mozambique]<br />
‘De groei van Maputo is bijna niet bij te houden’<br />
Het Nederlandse ingenieurs- en adviesbureau DHV<br />
gaat de supervisie houden op de uitbreiding van<br />
het drinkwaternet van Maputo, de hoofdstad van<br />
Mozambique. Tot 2015 zullen grote delen van de<br />
stad van drinkwaterleidingen worden voorzien,<br />
terwijl het reeds bestaande net zal worden verbeterd<br />
<strong>door</strong> leidingen te renoveren of te vervangen <strong>door</strong><br />
grotere buizen. Ook zullen nieuwe aanjaagstations en<br />
opslagfaciliteiten worden aangelegd.<br />
DHV heeft de leiding en het toezicht over de projecten,<br />
die worden uitgevoerd <strong>door</strong> een Franse en een<br />
Chinese aannemer. Het doel is dat 1,5 miljoen inwoners<br />
van Maputo in 2015 makkelijk toegang hebben<br />
tot schoon drinkwater. Nu geldt dat voor nog niet de<br />
helft van de in totaal 1,8 miljoen inwoners.<br />
“Het gaat dus om nieuwe drinkwatervoorziening<br />
voor zo’n 700.000 à 800.000 mensen in nog geen<br />
drie jaar, een verdubbeling van de capaciteit”, schetst<br />
projectmanager Bob Bakker van DHV de opgave.<br />
Het leidingennet moet zich ook uitstrekken tot de<br />
‘slums’ en de ‘informal settlements’, vertelt Bakker:<br />
“Dat levert wel verrassingen op, want meestal heb je<br />
maar heel summiere informatie over de situatie. Bij<br />
het intekenen van de leidingen heb je soms nauwelijks<br />
een stratenplan.”<br />
De stad groeit bovendien razendsnel. “Het is nauwelijks<br />
bij te houden met de aanleg van voorzieningen”,<br />
zegt Bakker, die ook een opmerkelijk fenomeen<br />
ontwaart. “In plaats van dat wij steeds de stadsontwikkeling<br />
volgen, volgt de uitdijende stad vaak de<br />
nieuwe voorzieningen.”<br />
De uitbreiding van de drinkwatervoorziening is vastgelegd<br />
in het Maputo Water Supply Plan (MWSP),<br />
dat deels wordt gefinancierd met Nederlands<br />
ontwikkelingsgeld. Opdrachtgever is FIPAG, de<br />
overheidsorganisatie die verantwoordelijk is voor de<br />
drinkwatervoorziening in Maputo. Met het contract<br />
is 1,4 miljoen euro gemoeid voor een periode van<br />
35 maanden. DHV heeft een dochteronderneming<br />
in Mozambique, SEED, die nauw bij het project<br />
betrokken zal zijn.<br />
Meer over drinkwater in Mozambique:<br />
www.waterforum.net, zoekterm: Maputo<br />
Pieter Hoff met zijn ‘Waterboxx’ (foto: AquaPro)<br />
[Verenigde Staten]<br />
Waterboxx verslaat<br />
Porsche en Apple als<br />
innovatie van het jaar<br />
Nog één keer terugblikken op 2010: niet de nieuwe<br />
hybride supercar van Porsche, niet de LED-lamp<br />
van Philips en zelfs niet Apple’s iPad, maar de Groasis<br />
Waterboxx van AquaPro heeft de innovatieprijs<br />
van het Amerikaanse tijdschrift Popular Science<br />
gewonnen. De Waterboxx is een vinding van de<br />
Nederlandse uitvinder Pieter Hoff, tevens directeur<br />
van AquaPro. De schijnbaar eenvoudige bak kan<br />
een revolutionaire uitwerking hebben, omdat<br />
hiermee zelfs in zeer droge gebieden bomen en<br />
planten kunnen groeien. De bak vangt regenwater<br />
op en voorkomt dat dat daarna weer verdampt. Het<br />
vasthouden van het vocht geeft de hoofdwortel van<br />
de boom of plant kans om zich goed te ontwikkelen.<br />
De vinding wordt al <strong>door</strong> wijnbouwers in<br />
de Verenigde Staten gebruikt en 600 Amerikaanse<br />
kinderen hebben met de Waterboxx bomen geplant<br />
in de woestijn. Volgens uitvinder Hoff kan het<br />
planten van nieuwe bomen in droge gebieden<br />
helpen aan de oplossing van het klimaatprobleem.<br />
Voor Popular Science was de Waterboxx ‘the best of<br />
what’s new in 2010’.<br />
www.popsci.com, zoekterm: best of what’s new<br />
Meer nieuws online<br />
WaterForum volgt de activiteiten van<br />
de Nederlandse watersector op de voet,<br />
ook in het buitenland. Op de website<br />
WaterForum Online vindt u berichten<br />
over nieuwe projecten, overnames en<br />
technologische ontwikkelingen, waarbij<br />
Nederlandse bedrijven en instellingen<br />
over de gehele wereld betrokken zijn.<br />
www.waterforum.net<br />
[België]<br />
Sterke Nederlandse rol<br />
in Antwerps industriewater<br />
In de Antwerpse haven gaan dit jaar twee grote<br />
industriewaterprojecten met sterke Nederlandse<br />
inbreng van start. Vanaf januari levert Evides<br />
Industriewater aan chemieproducent BASF<br />
proces- en demiwater, waarvoor het twee nieuwe<br />
zuiveringen heeft gebouwd: één in Nederland en<br />
één op het terrein van BASF. Het andere project is<br />
een demiwaterinstallatie die het Belgische Induss<br />
laat bouwen voor de (petro)chemische industrie<br />
en waarvoor watertechnologiebedrijf RWB Services<br />
uit Almelo de installatie ontwerpt en levert.<br />
De levering van proces- en demiwater aan BASF<br />
<strong>door</strong> Evides Industriewater (EIW) is een echt<br />
grensoverschrijdend project. De BASF-fabriek<br />
ligt in het noordelijk havengebied van Antwerpen,<br />
niet ver van een bestaande transportleiding<br />
die zoet rivierwater van de Biesbosch naar<br />
Zeeuws-Vlaanderen brengt. In het Zeeuwse Rilland<br />
heeft EIW nu een zuivering gebouwd om<br />
uit dat rivierwater proceswater te produceren.<br />
Dat proceswater – 1500 m3 per uur – gaat vervolgens<br />
naar de Antwerpse vestiging van BASF.<br />
Daarvan wordt 30 procent weer verder opgewerkt<br />
tot demiwater in een speciale demiwaterfabriek,<br />
die Evides op het terrein van BASF heeft gebouwd.<br />
Na uitgebreide, laatste tests in november<br />
en december kan in januari de productie en<br />
levering van proces- en demiwater beginnen.<br />
In een ander deel van de Antwerpse haven bouwt<br />
het nieuwe Belgische industriewaterbedrijf<br />
Induss ook een waterfabriek, die demiwater aan<br />
de (petro)chemische industrie gaat leveren. Het<br />
Almelose RWB Water Services ontwerpt en levert<br />
de zuiveringsinstallatie en zorgt voor de inbedrijf-<br />
Het Emmense bedrijf Dacom levert de multinational<br />
PepsiCo een gewasmanagementsysteem,<br />
waarmee de telers van de frisdrankgigant hun<br />
watergebruik en CO -uitstoot kunnen vermin-<br />
2<br />
deren. Het zogenaamde iCrop-systeem maakt<br />
gebruikt van de gegevens van bodemvochtsensoren<br />
en weerstations, waarmee het een precies<br />
beeld van de benodigde irrigatie kan geven. Een<br />
vergelijkbaar systeem hanteert Dacom ook in<br />
Saoedi-Arabië waar het vier jaar lang, in opdracht<br />
van het Saoedische ministerie van Landbouw, een<br />
waterbesparingsproject in de agrarische sector<br />
uitvoert.<br />
PepsiCo wil in het Verenigd Koninkrijk de<br />
komende vijf jaar het waterverbruik en de<br />
CO -uitstoot bij het telen van grondstoffen<br />
2<br />
terugdringen. Daarvoor gaat het werken met<br />
het iCrop-systeem dat Dacom samen met de<br />
universiteit van Cambridge heeft ontwikkeld. De<br />
bodemsensoren geven exacte informatie over de<br />
behoefte aan water, terwijl de weerstations alle<br />
nederLand In de WereLd<br />
stelling. Deze waterfabriek gaat het demiwater<br />
uit leidingwater maken, met een begincapaciteit<br />
van 800 m3 per uur. Wel zijn er plannen om<br />
in de toekomst oppervlaktewater als bron te<br />
gebruiken. Behalve de zuivering wordt ook een<br />
distributienet van 14 kilometer aangelegd. In<br />
juni moeten de fabriek en de leidingen klaar<br />
zijn.<br />
Uitgebreide artikelen over beide industriewaterprojecten:<br />
www.waterforum.net, zoekterm: Antwerpen<br />
[Groot-Brittannnië / Saoedi-Arabië]<br />
Saoedi’s en Pepsi besparen water met Drentse hightech monitoring<br />
Dacom-directeur Jan Hadders ziet hoe de Saoedische<br />
minister van Landbouw (links) en de directeur van<br />
het landbouwontwikkelingsbedrijf (rechts) het contract<br />
ondertekenen voor het waterbesparingsproject<br />
(foto: Dacom)<br />
Bouw van de Evides-demiwaterfabriek op het terrein van BASF in Antwerpen (foto: BASF)<br />
noodzakelijke gegevens leveren over de weersituatie.<br />
Daarop baseren de telers hun keuze om hun<br />
land wel of niet te irrigeren. Proeven op twintig<br />
bij Pepsi betrokken landbouwbedrijven hebben<br />
aangetoond dat het water veel efficiënter (zelfs<br />
tot 90 procent) kan worden gebruikt.<br />
Ook in Saoedi-Arabië moeten bodemsensoren<br />
en weerstations de landbouwers een beter inzicht<br />
geven in de reële waterbehoefte van hun gewassen.<br />
Het ministerie van Landbouw heeft Dacom<br />
de opdracht gegeven om de komende vier jaar<br />
bij tachtig telers het ‘Agri Yield’-systeem te<br />
introduceren. Met de verkregen data kan Dacom<br />
hen adviezen geven voor irrigatie en mogelijke<br />
waterbesparing. In Saoedi-Arabië gebruikt de<br />
agrarische sector 88 procent van het beschikbare<br />
zoetwater en het ministerie van Landbouw wil<br />
dat waterverbruik terugdringen.<br />
Meer over irrigatie en monitoring:<br />
www.waterforum.net, zoekterm: Dacom<br />
33
34<br />
ServIce<br />
AgendA<br />
25-28 januari, Roemenië<br />
Handelsreis watertechnologie Roemenië<br />
De reis is bedoeld voor toeleveranciers en producenten in de<br />
watertechnologiesector. De missie richt zich op marktkansen<br />
in Roemenie en grote aanbestedingen met Europese<br />
structuurfondsen in de grootschalige communale drink -en<br />
afvalwatersector in urbane gebieden. Doel van de missie is<br />
matchmaking met lokale partners in de private sector en<br />
inzicht verkrijgen in aanbestedingsprocedures.<br />
Organisatie: NL EVD Internationaal<br />
Website: www.evd.nl<br />
27 januari, Utrecht<br />
Debat Waterveiligheid<br />
Hoogwaterbescherming is voor een duurzaam Nederland (een<br />
parafrase voor houdbaar laagland) cruciaal. De dynamiek van<br />
het watersysteem verandert voortdurend. Door klimaatverandering<br />
kunnen rivierafvoeren sterker gaan variëren, zal de<br />
zeespiegel versneld stijgen waar<strong>door</strong> eveneens het rivierpeil<br />
omhoog zal gaan en zullen stormen heftiger worden zowel qua<br />
kracht als qua duur. Ook het grondwatersysteem in kustgebieden<br />
zal zich in verband hiermee wijzigen, bijvoorbeeld meer<br />
(zoute) kwel. Hoe kunnen deze fenomenen in het drukbevolkte<br />
Nederland opgevangen worden?<br />
Organisatie: KIVI NIRIA<br />
Programma en aanmelden: www.kiviniria.nl<br />
3 februari, Utrecht<br />
RIOnED-dag<br />
Het jaarlijkse congres voor professionals op het gebied van<br />
riolering met actuele ontwikkelingen, verdiepende parallelprogramma's<br />
en ruimte voor ontmoeting.<br />
Organisatie: Stichting RIONED<br />
Programma en aanmelden: www.riool.net<br />
10 februari,<br />
Symposium Bodemenergie/WKO<br />
Op het symposium zullen de drie belangrijkste partners in<br />
WKO-projecten, namelijk waterbedrijven, provincies en<br />
de WKO-branche, met elkaar in contact worden gebracht.<br />
Deze partners ontmoeten elkaar vaak in conflictueuze<br />
situaties, omdat er tegengestelde belangen zijn. Door de drie<br />
branches de gelegenheid te geven hun verhaal naar voren te<br />
brengen en aan te geven wat voor hen belangrijk is, kan er<br />
meer begrip ontstaan voor ieders standpunt.<br />
Organisatie: Waternetwerk<br />
Website: www.waternetwerk.nl<br />
adverTenTIe Index<br />
17 februari, Nieuwegein<br />
Waterbouwconferentie 2011<br />
Op welke manieren wordt er geïnnoveerd in de waterbouwsector?<br />
En welke kansen liggen er voor de Nederlandse<br />
waterbouw op de internationale markt? Leer tijdens de<br />
Waterbouwconferentie 2011 van grote projecten en hoor de<br />
eerste resultaten van het pilot project Zandmotor.<br />
Website: www.bouw-instituut.nl/waterbouw<br />
Informatie en aanmelden: klant@bouw-instituut.nl<br />
15-17 maart, Gorinchem<br />
Aqua nederland Vakbeurs<br />
Aqua Nederland Vakbeurs is drie dagen lang hét trefpunt<br />
waar ondernemers en relaties uit de waterbranche elkaar<br />
ontmoeten. De vakbeurs richt zich op waterbehandeling,<br />
watermanagement en watertechnologie. De vakbeurs<br />
wordt in samenwerking met de branchevereniging Aqua<br />
Nederland georganiseerd.<br />
Organisatie: Evenementenhal Gorinchem<br />
Website: www.evenementenhal.nl<br />
15-17 maart, Gorinchem<br />
Rioleringsvakdagen<br />
Rioleringsvakdagen is een driedaagse vakbeurs waar<br />
ondernemers en relaties binnen het vakgebied riolering<br />
elkaar kunnen ontmoeten. Leveranciers tonen een scala aan<br />
producten en diensten, zodat de beurs een breed overzicht<br />
biedt van het aanbod in de rioleringsbranche.<br />
Organisatie: Evenementenhal Gorinchem<br />
Website: www.evenementenhal.nl<br />
24 maart, Arnhem<br />
Kennisdag Inspectie Waterkeringen 2011<br />
Dit jaar zal deze dag in het teken staan van het thema<br />
Crisis. Zowel crisis als gevolg van een calamiteit, als de<br />
economische crisis en de mogelijke gevolgen hiervan op<br />
beschikbare budgetten. De vraag hoe meer te doen met<br />
minder en het benutten van de kansen van de crisis loopt<br />
als een rode draad <strong>door</strong> het programma van de kennisdag.<br />
Organisatie: STOWA en RWS - Waterdienst<br />
Website: www.stowa.nl<br />
Adverteerder Pag. Telefoon E-mail Website<br />
Atlas Copco Compressors<br />
Nederland 10 078-6230230 info.nl@atlascopco.com www.atlascopco.com<br />
Biothane Systems International 14 015-2700111 contact@veoliawater www.biothane.com<br />
Evenementenhal Gorinchem 4/22 018-3680680 www.evenementenhalgorinchem.nl<br />
GMB 28 048-8449449 info@gmb.eu www.gmb.eu<br />
ITT Water & Wastewater<br />
Nederland B.V. 2 078-6548400 ittwwwnl@itt.com www.ittwww.nl<br />
KIWA Nederland 16 070-4144400 info@kiwa.nl www.kiwa.nl<br />
Krohne 26 078-6306200 infonl@krohne.com www.krohne.com<br />
MWH Global 35 015-7512300 MWHdelft@nl. www.mwhglobal.com<br />
Prominent 26 030-6779280 info@prominent.nl www.prominent.nl<br />
Rossmark 36 0318-691500 info@rossmark.nl www.rossmark.nl<br />
Veolia Water Nederland 30 0318-691591 contact@veoliawater.nl www.veoliawater.com<br />
Wetsus 20 058-2846200 info@wetsus.nl www.wetsus.nl<br />
colofon<br />
WaterForum Magazine is een uitgave van:<br />
novaForum Business Media BV<br />
Postbus 228<br />
2640 AE Pijnacker<br />
015-3617433<br />
www.novaforum.net<br />
Doelgroep<br />
Midden en hoger technisch, financieel, commercieel<br />
en algemeen management binnen de watertechnologie<br />
en deltatechnologie en de toeleverende sectoren.<br />
Uitgever<br />
NovaForum Business Media BV<br />
Hoofdredactie<br />
Arjan Veering, redactie@waterforum.net<br />
Eindredactie<br />
Sandra Meulenbelt, redactie@waterforum.net<br />
Met medewerking van<br />
Jeroen Bezem, Jac van Tuijn, Dick Vat<br />
Haks Walburgh Schmidt<br />
Secretariaat<br />
Sandra Alberts, Tamara Drevijn<br />
015-3617433,<br />
secretariaat@waterforum.net<br />
Verkoop<br />
Kick van Poeteren, Matthijs Onland<br />
015-3617433, adverteren@waterforum.net<br />
Abonnementenadministratie<br />
WaterForum Magazine wordt op aanvraag toegestuurd<br />
aan de relevante doelgroepen.<br />
De prijs van losse nummers bedraagt 10,00 euro.<br />
Aanvraag en/of adresmutaties via<br />
secretariaat@waterforum.net<br />
Vormgeving<br />
MarkDesign, Hoofddorp<br />
Leveringsvoorwaarden<br />
Op alle aanbiedingen, offertes en overeenkomsten<br />
van NovaForum Business Media BV zijn van toepassing<br />
de voorwaarden die zijn gedeponeerd bij de<br />
Kamer van Koophandel Haaglanden.<br />
Copyright<br />
NovaForum Business Media BV, 2011. Auteursrecht<br />
op inhoud en vormgeving zijn voorbehouden aan de<br />
uitgever. Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen<br />
uit WaterForum Magazine is slechts toegestaan met<br />
bronvermelding en na schriftelijke toestemming van de<br />
uitgever.<br />
Onze duurzame groei<br />
MWH zet al meer dan 160 jaar haar voetstappen in de wereld van advies- en ingenieursdiensten; binnen<br />
dit mondiale netwerk koppelen we internationale kennis aan onze lokale kracht. Daarmee bieden we onze<br />
opdrachtgevers innovatieve oplossingen. Deze basis maakt het mogelijk om onze ambities te verwezenlijken<br />
binnen het kader van onze visie op duurzaamheid - Building a Better World.<br />
Onze focus ligt de komende jaren op groei. In de kwaliteit van onze dienstverlening maar ook in de<br />
verbreding van onze expertises, zoals:<br />
• adviseren van industrieën en havengebieden op het gebied van milieu, bodem en emissie;<br />
• (her)ontwikkelen van locaties in de stad en in het buitengebied;<br />
• realiseren van duurzaamheid in een tijd van bezuinigingen;<br />
• bereiken van klimaatdoelstellingen;<br />
• adviseren bij het leveren van schoon drinkwater, het zuiveren van vervuild water en ervoor te zorgen dat<br />
we in Nederland droge voeten houden.<br />
We zoeken nieuwe specialisten die binnen MWH willen werken aan hun eigen duurzame groei. Ben jij een<br />
specialist op een van onze terreinen, volop in de groei of al fl ink uitgegroeid? Kijk op onze website voor<br />
informatie over MWH en actuele vacatures.<br />
MWHglobal.nl<br />
WerkenbijMWH.nl
Afvalwater<br />
Proceswater<br />
Drinkwater<br />
Tijdelijke<br />
oplossingen<br />
voor uw demi- of<br />
ketelvoedings-<br />
water<br />
Rossmark Waterbehandelinginstallaties<br />
Hoogwaardige oplossingen voor industrie en overheid<br />
Rossmark Waterbehandeling b.v.<br />
Celsiusstraat 34 • Postbus 250 • 6710 BG Ede<br />
T +31 318 691 500 • F +31 318 691 501 • E info@rossmark.nl<br />
www.rossmark.nl<br />
Hoogste<br />
betrouwbaarheid,<br />
laagste kosten<br />
24 uurs-<br />
service,<br />
365 dagen<br />
per jaar
Change language