Download pdf - Biomaatschappij

i o - w e t e n s c h a p p e n e n m a a t s c h a p p i j
Onzekere risico’s De ontdekking van rekenen met kansen
Marjolein van Asselt en Livia Smits
Waar de ene generatie nog probleemloos groot wordt op runderlapjes die uren hebben
gesudderd op een asbestplaatje, komen er twintig jaar later mannen in witte pakken en
afzetlinten aan te pas zodra er ergens maar een beetje asbest ontdekt wordt. Wat als
een risico wordt gezien, hoe groot risico’s worden ingeschat en hoe erop wordt gereageerd,
kan enorm uiteenlopen. Dat is niet alleen afhankelijk van de op een bepaald
moment op een bepaalde plaats aanwezige kennis over schadelijke effecten, maar ook
‘risicoperceptie’ speelt een rol: hoe gevaarlijk dénken mensen dat iets is, hoe ‘voelt het
aan’.
‘Wij leven in een risicomaatschappij’ is tegenwoordig een veelgehoorde vaststelling (of
verzuchting), die in menige discussie in de politiek, op opiniepagina’s en aan stamtafels
opduikt. De term komt van de Duitse socioloog Ulrich Beck, die in 1986 een boek met
de titel Risikogesellschaft publiceerde. Op het eerste gezicht lijkt het misschien een
leeg begrip. Wie leeft, staat immers per definitie bloot aan risico en gevaar en ontkomt
niet aan de kwellingen van onzekerheid en twijfel. Dat is van alle tijden, maar volgens
Beck wonen we in een samenleving waarin er steeds meer zichtbare en onzichtbare
risico’s zijn. Niet alleen hebben we te maken met gevaarlijke natuurverschijnselen zoals
orkanen, aardbevingen en tsunami’s, maar ook met risico’s die de mens zelf geschapen
heeft. Beck beweert zelfs dat de verworvenheden van het moderne leven, zoals technologie
en industrie, de belangrijkste bronnen van hedendaagse risico’s zijn.
Inmiddels klassieke en extreme voorbeelden zijn de giframp in het Indiase Bhopal in
1984, waar veertig ton van een zeer giftige stof vrijkwam uit een bestrijdingsmiddelenfabriek,
en de ramp met de kernreactor in Tsjernobyl twee jaar later. In Bhopal kwamen
direct duizenden mensen om, maar op de langere termijn was de schade nog veel groter.
De schattingen van het aantal personen met gezondheidsproblemen lopen op tot
600.000. Dat is inclusief de kinderen die in de jaren na het ongeluk met afwijkingen ter
wereld kwamen. Ook het aantal slachtoffers van het nucleaire ongeluk in de Sovjet Unie
(nu Oekraïne) is onderwerp van stevige discussie. Bijvoorbeeld de vraag hoeveel extra
gevallen van leukemie de vrijgekomen straling heeft veroorzaakt, is lastig met zekerheid
te beantwoorden.
Effecten zijn vaak langdurig, maar tegelijk deels ongrijpbaar. Een voorbeeld uit eigen
land is DES, Diëthylstilbestrol, een kunstmatig vrouwelijk hormoon dat tussen 1947
en 1975, toen het verboden werd, op grote schaal aan zwangere vrouwen werd voorgeschreven.
Het zou miskramen voorkomen, maar bleek schadelijke gevolgen voor
zowel de moeder als het ongeboren kind te hebben. Moeders hielden aan het slikken
Leven met onzekerheid 1 | 2008
Prof. dr. ir. M.B.A. van Asselt (1969) die
Informatica en Wijsbegeerte van Wetenschap,
Technologie en Samenleving
studeerde, is hoogleraar Risk Governance
aan de faculteit Cultuur- en Maatschappijwetenschappen
van de Universiteit van
Maastricht. Ze is daarnaast lid van de
Wetenschappelijke Raad voor het Regerings-
beleid (WRR) en van De Jonge Akademie.
Drs. L.A. Smits (1981) studeerde Cultuur-
en Wetenschapstudies aan de Faculteit der
Cultuur- en Maatschappijwetenschappen
van de Universiteit van Maastricht, en
beëindigt daar nu de tweejarige Onderzoeksmaster
Cultures of Arts, Science and
Technology (CAST). Daarnaast is ze werk-
zaam als student-assistent van Marjolein
van Asselt.
5