Download pdf - Biomaatschappij

u i t b u n d i g l e v e n o n d e r t o e z i c h t v a n d e p o l i t i e
situaties. En behalve ‘potentieel slachtoffer’ kunnen we dan ook
ineens allemaal ‘potentieel dader’ zijn. Dat zien we bijvoorbeeld
bij preventief fouilleren. Het betekent dat ook allerlei andere
instanties dan politie en justitie eraan te pas komen. Onderwijs,
jeugdzorg, particuliere beveiliging, wooncorporaties, maar ook
het bedrijfsleven en de horeca raken allemaal betrokken bij het
veiligheidsbeleid.
Daar komt nog een tweede belangrijke verandering bij: ook het
gevoel van veiligheid wordt voorwerp van beleid. Het ophangen
van camera’s heeft bijvoorbeeld onder andere tot doel mensen
een veiliger gevoel te geven. Men spreekt in dit verband van
subjectieve veiligheid, en dat hoeft niet samen te vallen met
de feitelijke kans om slachtoffer te worden. Jonge mannen
lopen bijvoorbeeld een bovengemiddelde kans om slachtoffer
te worden van geweld, maar zij voelen zich vaak nauwelijks
onveilig. Er spelen dus ook andere angsten een rol: angst voor
vreemdelingen, of angst voor verlies van een baan, of van het
gezin en geborgenheid.
Utopische verlangens
Het verlangen naar veiligheid hoort dus bij een risicomaatschappij,
waarbinnen mensen zich vaak onveilig voelen. In dat verband
zou men kunnen spreken van een veiligheidsutopie. Ieder tijdperk
kent utopische verlangens. Utopische romans gingen in de negentiende
eeuw vaak over economische voorspoed en gelijkheid,
maar in een risicomaatschappij staat het utopische verlangen in
het teken van veiligheid. Aan de ene kant hebben we een open
samenleving met een grote vrijheid. Aan de andere kant willen
we die juist zoveel mogelijk onder controle houden.
Wat we eigenlijk willen, is maximale vrijheid én maximale veilig-
heid. Vrijheid en veiligheid zijn zo bezien twee kanten dezelfde
medaille. De grondslag voor veel van de dilemma’s in de hedendaagse
samenleving. Kinderen krijgen bijvoorbeeld vaak enorm
de ruimte, maar tegelijk zijn ouders overbeschermend. Of men
eist regels van de overheid, maar ziet ze liever toegepast op
anderen dan op zichzelf. We willen als het ware uitbundig leven
onder toezicht van de politie.
Voor een goede beoordeling van deze ontwikkelingen moeten we
ons realiseren dat veel van ‘sociale structuren’ uit het verleden
zijn veranderd. In de verzuilde Nederlandse samenleving zorgden
de gemeenschappen – de zuilen – voor de waarden, normen en
de sociale controle. Dat bestaat in grote delen van Nederland
niet meer. In dat verband spreekt men wel van een erosie van de
civil society. Grote ontwikkelingen als globalisering en individualisering
hebben de samenleving een totaal ander aanzien gegeven.
Dat alles stelt de overheid voor een groot dilemma: moet zij de
normerende rol van de civiele samenleving overnemen, of kan
ze beter vertrouwen op de ordende kracht van de samenleving
zelf? Optreden of loslaten. In de praktijk zie je het volgende. Aan
de ene kant is er de neiging om het systeem te versterken: meer
regels, meer toezicht, meer controle. En aan de andere kant poogt
men de burgers te activeren door ze aan te spreken op actief
burgerschap, op waarden en normen, en ze bijvoorbeeld aan te
zetten tot vrijwilligerswerk en dergelijke. De risicosamenleving
trekt zo dus diepe sporen in de samenleving en de politiek. Onder
de noemer veiligheid voltrekt zich niet minder dan een nieuwe
vorm van sociale ordening.
Leven met onzekerheid 1 | 2008
59