Download pdf - Biomaatschappij

g e r a r d d e v r i e s b i o - w e t e n s c h a p p e n e n m a a t s c h a p p i j
56
de houdbaarheid van die opvatting spreekt op het terrein van de risicoproblematiek
niet meer vanzelf. Over belangrijke zaken tasten ook experts in het duister, en tussen
wat de burgers verwachten en wat daadwerkelijk kan worden uitgevoerd, bestaat een
aanzienlijke kloof.
Kennis doorslaggevend
Deze problemen manifesteren zich met name rond nieuwe risico’s – bijvoorbeeld de
risico’s die verband houden met nieuwe technologieën, zoals genetische modificatie
en nanotechnologie, die nog onbekende gevaren kunnen inhouden. Hoe kan de
samenleving op een verstandige manier met zulke bedreigingen leren omgaan? Welke
rollen hebben daarin experts, welke rollen zijn er voor burgers, bedrijven en de
overheid? En hoe kunnen de beraad- en besluitvorming daarover worden georganiseerd?
Twee aspecten staan daarbij voorop. Ten eerste dat wetenschappelijke kennis een
doorslaggevende rol speelt, ook als er sprake is van onzekerheid. Veel risico’s zijn ons
slechts bekend omdat zij door wetenschappelijk onderzoekers zijn geïdentificeerd.
Stank, geluidsoverlast of een uitslaande brand kan iedereen waarnemen, maar om de
langetermijngevolgen van chemische uitstoot vast te stellen is uitvoerig onderzoek
nodig. Ook de gevolgen van de klimaatverandering kennen we alleen op basis van
wetenschappelijke studies. Dat vereist dat wetenschappelijk onderzoek van kwalitatief
hoog niveau is en dat de uitkomsten ervan niet vertekend worden door belangen.
Onafhankelijk onderzoek vormt daarvoor een voorwaarde. Feit is echter dat steeds
meer onderzoek in dienst staat van industriële en andere particuliere belangen. Van
universiteiten wordt verwacht dat een belangrijk deel van het onderzoek door het
bedrijfsleven wordt betaald.
De vraag waarop de politiek een antwoord moet geven luidt daarom: kan de samenleving
zich die afhankelijkheid wel permitteren, of zijn er voorzieningen te verzinnen
die garanderen dat de feiten boven tafel komen, ook als dat niet in het belang is van
degene die het onderzoek betaalt?
Waar zich onzekerheden en wetenschappelijke controverses over belangrijke
bedreigingen aandienen, dient zich tegelijk de vraag aan naar wie er moet worden
geluisterd, en hoe in de kakofonie van opvattingen kaf en koren van elkaar kunnen
worden gescheiden. Hoe kan de publieke discussie over milieuvraagstukken en de
mogelijke gevaren van nieuwe technologieën op een verstandige manier worden
gevoerd? Op welke manier kan duidelijk worden welke problemen zich werkelijk
aandienen, waarover onzekerheden bestaan en in welke gevallen er gesproken moet
worden van hetzij overdreven angsten dan wel onterechte lankmoedigheid met
betrekking tot de gevaren die ter discussie staan? Op publieke discussies die in het
verleden zijn gevoerd – bijvoorbeeld over kernenergie en over genetische modificatie –
kijken betrokkenen vaak met weinig vreugde terug. Hoe kunnen zulke discussies in de
toekomst beter worden gevoerd?
Daarnaast is besef nodig dat de nieuwe bedreigingen die zich aandienen niet ‘van
buiten komen’. Zij zijn intrinsiek verweven met maatschappelijke activiteiten die naast
gevaren ook veel voordelen kunnen opleveren. Het draait bij de risicoproblematiek dus
1 | 2008 Leven met onzekerheid