Download pdf - Biomaatschappij

i o - w e t e n s c h a p p e n e n m a a t s c h a p p i j
Wat is voor de politiek, en wat niet
de overheid en de ‘risicosamenleving’
Gerard de Vries
Op tal van manieren worden onze individuele gezondheid, het milieu en andere
belangrijke aspecten van het samenleven fysiek bedreigd. Keer op keer brengt wetenschappelijk
onderzoek bovendien nieuwe gevaren aan het licht. Als zij zich werkelijk
manifesteren, kunnen uiteenlopende situaties ontstaan. In sommige gevallen zullen
alleen individuele belangen worden geschaad. In andere staat het functioneren van
de samenleving als geheel, of aanzienlijke gedeelten daarvan, op het spel en zijn dus
maatschappelijke belangen in het geding. Wanneer het raadzaam wordt geacht dat de
overheid zich de zorg daarvoor aantrekt dan wordt er van publieke belangen gesproken.
Waar de grens tussen deze verschillende categorieën belangen precies getrokken moet
worden, is een zaak waarover de politiek zich moet uitspreken.
De mate waarin de overheid zich met risico’s moet bezighouden is afhankelijk van de
vraag welke van deze situaties zich aandient. Waar alleen individuele belangen op het
spel staan, wordt iedereen geacht zelf eventuele schade te dragen. Desgewenst kan
men daarvoor een particuliere verzekering afsluiten. Ook de kosten van preventieve
maatregelen komen dan voor eigen rekening. Wie blikseminslag wil voorkomen, moet
zelf een bliksemafleider laten plaatsen, dat is geen zaak van de overheid. Wordt er
schade aan anderen toegebracht dan kunnen slachtoffers de daders daar aansprakelijk
voor stellen. De overheid stelt daarvoor de juridische kaders vast, maar de afwikkeling
van aansprakelijkheidsclaims is een zaak van de rechter, of – in de praktijk vaak – van
verzekeraars. Bij een groot deel van de risico’s waarmee wij worden geconfronteerd
speelt de overheid dus geen, of slechts een marginale rol.
Dat wordt anders waar men oordeelt dat publieke belangen in het geding komen. Dan
komt de overheid wel in het geweer. De politiek moet dan de vraag beantwoorden
hoe verantwoordelijkheden, en lasten van preventie en van schade als die preventie
faalt, moeten worden verdeeld. Dat is bijvoorbeeld het geval bij bedreigingen van de
volksgezondheid, bij veel milieurisico’s, en bij overstromingsrisico’s. De aard of omvang
van de schade vereist in zulke gevallen dat collectieve maatregelen genomen worden.
Op welke manier de overheid betrokken is, kan ook dan echter verschillen. Soms
beperkt de overheid zich tot het nemen van eindverantwoordelijkheid voor de veiligheidszorg,
en wordt de zogeheten operationele verantwoordelijkheid door bedrijven of
burgers gedragen. De overheid stelt dan normen aan het gedrag en regelt het toezicht
op de naleving daarvan. Burgers en bedrijven moeten echter zelf voor de voorzieningen
Leven met onzekerheid 1 | 2008
Prof. dr. ir. G.H. de Vries (1948) is hoogleraar
Wetenschapsfilosofie aan de
Universiteit van Amsterdam en Lid van
de Wetenschappelijke Raad voor het
Regeringsbeleid.
53