Download pdf - Biomaatschappij

a n d r é h e n k e n [r e d a c t i e ]
Bij een uitbraak van het SARS-virus, dat
in tien tot vijftien procent van de gevallen
dodelijk is, draagt een meisje een mondkapje.
Foto: Istock / Tomaz Levstek
40
b i o - w e t e n s c h a p p e n e n m a a t s c h a p p i j
antibiotica. Toch zijn infectieziekten nog altijd doodsoorzaak nummer één in de
wereld. Ook steken nieuwe infectieziekten de kop op: zie de SARS-epidemie in China,
Hong Kong en Canada en de wereldwijde vogelgriepproblematiek. Sommige ‘oude’
infectieziekten zijn slechter te behandelen dan vroeger en keren terug, bijvoorbeeld
omdat de verwekkers ongevoelig zijn geworden voor antibiotica. De alarmerende
toename in antibioticaresistentie wordt door sommigen ook wel een ‘sluipende’ of
‘stille’ epidemie genoemd, want het lijkt een serieuze bedreiging van de mondiale
volksgezondheid. Spontane genetische veranderingen en evolutionaire selectie van
micro-organismen kunnen daarnaast ook leiden tot andere gevaren zoals een toename
in ziekmakend vermogen (virulentie) van de micro-organismen. Op die manier kunnen
micro-organismen ook het vermogen krijgen om aan het afweersysteem van de mens te
ontsnappen, of ze verwerven de eigenschap om nieuwe soorten gastheren te infecteren
– waardoor ze eventueel in nieuwe geografische gebieden terecht kunnen komen.
In Nederland is op dit moment slechts ongeveer zes procent van de totale sterfte
toe te schrijven aan infectieziekten, maar jaarlijks worden ongeveer twee miljoen
(!) Nederlanders getroffen door een infectie van de bovenste luchtwegen, zoals
bijvoorbeeld verkoudheid. Ook infecties van de onderste luchtwegen (ongeveer
670.000 per jaar), infecties van de urinewegen (meer dan 650.000 per jaar) en van
het maagdarmkanaal (geschatte incidentie twee tot vier miljoen maal per jaar) komen
zeer frequent voor. Er zijn ongeveer 1.400 soorten micro-organismen bekend die
ziekteverwekkend zijn voor de mens. Hiervan worden zo’n 175 soorten gezien als
nieuw opgedoken micro-organismen, waarvan maar liefst driekwart geclassificeerd
kan worden als ‘zoönotisch’, dat wil zeggen: afkomstig uit het dierenrijk.
Zoönotische infecties kunnen mensen oplopen tijdens of door direct contact met dieren,
door het eten van besmet voedsel of door contact met door dieren verontreinigde
omgevingsmonsters (bijvoorbeeld door besmette ontlasting in water en bodem). Een
aantal zoönotische micro-organismen blijkt ook van mens op mens overgedragen te
kunnen worden: zo kon SARS, nadat het virus een verandering had ondergaan, van
mens op mens overgedragen worden. Bij vogelgriep blijkt de belangrijkste besmettingsroute
tot nu toe via intensief contact met besmette dieren te verlopen, maar er is ook
een (beperkte) mens-mensoverdracht waargenomen.
De wereld
Naast veranderingen in de micro-organismen hebben ook maatschappelijke ontwikkelingen
invloed op het optreden van infectieziekten. Zo verhoogt de mondialisering van
de landbouw, de voedselproductie en de handel het risico op grootschalige uitbraken.
Ziekteverwekkers kunnen zich tegenwoordig zeer snel verspreiden door de wereldwijde
mobiliteit van mensen, dieren, levensmiddelen en andere goederen, in het bijzonder
door het vliegverkeer. Gecombineerd met de sterke mondiale bevolkingstoename is er
sprake van een grootschalig, frequent en intensief contact tussen mensen, dieren en
goederen, waardoor het risico op epidemieën en pandemieën is toegenomen.
Ook de levensstijl en het gedrag van individuele burgers en groepen mensen kunnen
1 | 2008 Leven met onzekerheid