Download pdf - Biomaatschappij

i o - w e t e n s c h a p p e n e n m a a t s c h a p p i j
Gevaarlijk leven biologische en medische risico’s
Esther Hoogervorst, Annemieke de Vries, Anne Mensink, Hans Verhagen, Antoon Opperhuizen,
Connie Brouwer en Nynke Brouwer, Mieneke Kooistra, Gert Westert en André Henken (redactie)
Leven is gevaarlijk. Iedere dag kunnen we ziek worden of zelfs sterven. Jaarlijks overlijden
er in Nederland zo’n 140.000 mensen. Zo’n 100 tot 300 daarvan komen om
door geweld, en tussen de 1000 en 3000 door verkeersongevallen. Ongeveer 1500
mensen maken zelf een eind aan hun leven. Maar de meeste mensen sterven door
niet-overdraagbare ziekten: hart- en vaatziekten en kanker zijn daarvan de meest
voorkomende doodsoorzaken. Dat het risico daarop groter kan worden door je leefstijl
is genoegzaam bekend. Het overmatig gebruik van genotsmiddelen als alcohol, tabak
en drugs, onveilig vrijen, te weinig bewegen: de gevaren daarvan zijn dagelijks in het
nieuws tegenwoordig. Verder is ook te veel eten ongezond, net als verkeerd eten: niet
voldoende gevarieerd, te veel verzadigd vet, te veel zout, te weinig groente, fruit en
vezels.
Al die leefstijlfactoren zijn belangrijk voor de risico’s op chronische ziekten, zoals hart-
en vaatziekten, kanker en diabetes: ze beïnvloeden bijvoorbeeld het cholesterolgehalte
in het bloed, de bloeddruk, en leiden tot overgewicht. Door te veel en ongezond eten,
leven de Nederlanders gemiddeld twee jaar korter. Het lijkt de omgekeerde wereld.
In de prehistorie was een van de meest basale zorgen van de mens om genoeg te eten
te hebben. Tot in het begin van de vorige eeuw was het lastig om voedsel niet te laten
bederven: de beschikbare conserveermethoden waren eigenlijk beperkt tot drogen,
roken en zouten. Bederf door bacteriën en schimmels kwam vaak voor, soms zelfs
zonder dat men er erg in had. Sommige van deze bacteriën en schimmels vormen
toxinen, stofwisselingsproducten die zeer giftig zijn voor de mens. De schilderijen van
Pieter Bruegel tonen veel kreupele mensen, van wie we nu weten dat dat kwam door
besmetting van graan met moederkoorn, het vruchtlichaam van de schimmel Claviceps
purpurea. In ernstige vorm leidt dat tot spierkrampen en afsterven van hand- en voetweefsel.
Zelfs de ontdekking van vitamines is nog niet zo heel lang geleden: pas in 1747
ontdekte de Britse scheepsarts James Lind dat de dodelijke ziekte scheurbuik, die onder
meer bloedend tandvlees en bloedende benen als symptomen heeft, eenvoudig kon
worden genezen met twee sinaasappels en een citroen per dag. Nu weten we dat die
veel van het noodzakelijke vitamine C bevatten.
Een enkele uitzondering daargelaten, komen in Nederland tegenwoordig eigenlijk geen
tekorten aan vitamines en mineralen meer voor, maar in ontwikkelingslanden is dat
anders. Daar komt een ijzer-, jodium- of vitamine A-tekort helaas veel voor.
Terwijl men zich in de tweede helft van de vorige eeuw nog vooral druk maakte over
voedseladditieven en bestrijdingsmiddelen, begint nu het besef door te dringen dat de
Leven met onzekerheid 1 | 2008
Dr. ir. A.M. Henken (1953) is directeur
Voeding, Geneesmiddelen en Consumenten-
veiligheid bij het RIVM, het Rijksinstituut
voor Volksgezondheid en Milieu te
Bilthoven. Daarvoor was hij onder meer
werkzaam als hoofd van het voormalig
Microbiologisch Laboratorium voor Gezond-
heidsbescherming van het RIVM en
directeur van het Europese Referentielaboratorium
voor Salmonella (CRL
Salmonella). Ook alle andere auteurs zijn
werkzaam bij het RIVM .
James Lind ontdekte in 1747 dat sinaasappels
en citroen het geneesmiddel voor
scheurbuik waren. Foto: Internet
37