Download pdf - Biomaatschappij

n i e t s n a t u u r l i j k s a a n e e n n a t u u r r a m p g e o r g f r e r k s
Er is inderdaad een zekere invloed van klimatologische en geologische factoren, maar
feit blijft dat een aardbeving in Los Angeles maar een fractie van het aantal slachtoffers
maakt dat in Managua valt bij een aardbeving die even sterk is op de schaal van Richter.
Dit geldt ook voor de orkanen die bijvoorbeeld de Cariben en het Zuiden van de Ver-
enigde Staten teisteren. Er zijn dus samenlevingen die zelden een ramp ervaren doordat
hun economische en sociale systemen crises kunnen hanteren zonder een uitzonderlijk
verlies van levens en eigendommen. In andere, armere samenlevingen, bestaat dat
vermogen niet of veel minder. Ongelijke welvaartsverdeling en het uitsluiten en marginaliseren
van bepaalde groepen maken daarnaast ook binnen landen bepaalde delen van
de bevolking soms weer kwetsbaarder dan andere.
Dat was bijvoorbeeld heel duidelijk te zien bij de tsunami in Azië en bij orkaan Katrina
in New Orleans, waar vooral de armste groepen en de minderheden het slachtoffer
werden. Kort gezegd: rijke mensen gaan nooit dood van de honger en wonen in sterkere
huizen. Ook zijn zij vaak verzekerd en hebben voldoende reserves er weer bovenop te
komen. Rampen blijken daarom binnen één en hetzelfde gebied bijna altijd de armste,
minst bevoorrechte groepen te treffen.
Veel van de op het eerste oog ‘natuurlijke’ oorzaken blijken dus een menselijke factor
in zich te bergen. De kwetsbaarheid voor rampen is eerder een economisch en politiek
dan een louter natuurlijk gegeven. Hoewel de verbanden ingewikkeld en onderwerp
van wetenschappelijke en maatschappelijke discussie zijn, is er één groot voordeel
verbonden aan het menselijke en maatschappelijke karakter van rampen: je kunt er in
principe iets aan doen. En menselijke capaciteiten kunnen door onderwijs, voorlichting
en training worden versterkt.
Behalve naar oorzaak worden rampen ook wel onderverdeeld in incidenteel en
chronisch. Slaat een ramp als het ware op een bepaald moment en op een bepaalde
plek toe, of is er eerder sprake van een voortdurende noodsituatie, zoals bij HIV/AIDS
in een aantal Afrikaanse landen, of bij een ernstige structurele achteruitgang van de
leefomgeving, of door geleidelijke klimaatsverandering. Nog een criterium is de tijd die
een ramp nodig heeft om zich te ontwikkelen. Hongersnoden bijvoorbeeld ontwikkelen
zich meestal langzaam en veroorzaken niet onmiddellijk dodelijke slachtoffers.
Hierdoor is er meer tijd om te reageren. De reactietijd bij orkanen en overstromingen
van rivieren varieert meestal van enige uren tot enige dagen. Bij aanslagen, explosies of
dijkdoorbraken is er vaak helemaal geen tijd om vooraf maatregelen te nemen.
Oplossingen ter plekke
Rampen zijn dus de uitkomst van de som van gevaren en kwetsbaarheid. Hoe ze het
hoofd te bieden? Eén mogelijke strategie is natuurlijk de fysieke dreiging zelf buiten de
deur te houden. Bijvoorbeeld door grote infrastructurele projecten. Dat is wat Nederland
heeft geprobeerd met zijn Deltawerken: de verhoging van dijken, en de aanleg van
waterkeringen. En we hebben hier een uitgekiend systeem van waterbeheer. Maar toch
loopt ook een rijk en goed georganiseerd land als Nederland tegen de grenzen aan van
wat op deze manier mogelijk is. Het nieuwe luidt motto thans dat we moeten leren te
leven mét het water.
Foto: Istock
Leven met onzekerheid 1 | 2008
Foto: Istock / Parker Deen
De tsunami van Kerstmis 2004 en de
orkaan Katrina (augustus 2005) zijn twee
voorbeelden die laten zien dat rampen
vaak het hardste aankomen bij de armen en
bij minderheden.
23